Siohwa Iei Koht En Kanengamah
“Siohwa, Koht emen me diren mahk oh kadek, me sohte kin mwadang lingeringerda, oh me diren limpoak lapalap oh loalopwoat mehlel.”—EKSODUS 34:6, New World Translation.
1, 2. (a) Ihs me ale sapwellimen Siohwa kanengamah mahso? (b) Ia wehwehn lepin lokaia “kanengamah”?
ARAMAS akan nan mwehin Noha, mehn Israel akan me iang Moses seiseiloak nan sapwtehn, mehn Suhs akan me iang momour ni mwehin Sises—irail koaros momour nan ahnsou oh irair wekpeseng kei. Ahpw, irail koaros ale kapai sang soangen kupwur mwahu tehieu me Siohwa kin ketin sapankihda—kanengamah. Ong ekei irail, e kin wehwehki mour ong irail. Oh sapwellimen Siohwa kanengamah kak pil wehwehki atail mour.
2 Ia wehwehn kanengamah? Ahnsou dah me Siohwa kin ketin kasalehda met, oh pwekihda? “Kanengamah” kin wehwehki “koatonohng sapwung de wiewia kalingeringer, oh iangahki madamadau en kahng uhdi sang koapworopworki me ehupene pahn mwahula.” Madamadau wet mie kahrepe. E kin likamwete e pahn wia kamwahupen ih me kin wiahda irair sapwungo. En kanengamah sohte kin wehwehki utungada wiewia sapwung. Ma kahrepen wiewia sapwungo pahn sansal mwahuda de ma solahr kahrepe mwahu en kanengamahiong irair ehu, eri kanengamah pahn imwisekla.
3. Ia kahrepen sapwellimen Siohwa kanengamah, oh ia irepe?
3 Mehlel me aramas pil kin ese kanengamah, ahpw, sapwellimen Siohwa irair en kanengamah me keieu laud. Sangete pahr akan me dihp kauwehla ehupene nanpwungen Siohwa oh aramas me E ketin kapikada, Sounkapikpatail kin kasalehda kanengamah oh kin ketikihda mehn kamwahuwihala nanpwungen Ih oh aramas koluhla kan. (2 Piter 3:9; 1 Sohn 4:10) Ahpw, ni sapwellime kanengamah kin kapwaiada sapwellime koasoandi kan, Koht pahn ketin kasohrala irail me pein inengkihda wia me sapwung, oh kauwehla koasoandi en sampah en ahnsou wet.—2 Piter 3:7.
Pahrekiong Poahsoan en Sapwellimen Koht Irair akan
4. (a) Ia madamadau ong kanengamah me mie nan palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Ipru? (Kilang footnote.) (b) Iaduwen soukohp Nahum kin kawehwe duwen Siohwa, oh dahme met kin kasalehda duwen sapwellimen Siohwa irair en kanengamah?
4 Nan Pwuhk Sarawi palien nting en Ipru, madamadau ong irair en kanengamah kin kawehwehda ni lokaiahn Ipru riau me kin wehwehki “reirei en pwoaren tumwe kan” oh kin kawehwehdi ong “pwand en mwakar” nan Pwuhk Sarawi en New World Translation.a Nin duwen sapwellimen Koht irair en kanengamah, soukohp Nahum mahsanih: “Kauno [“Siohwa,” NW] sohte kin ketin mwadang engiengda, ahpw e me ketin manaman oh sohte kin mweidohng me dipan akan en sohte ale lokolok.” (Nahum 1:3) Kahrehda, sapwellimen Siohwa kanengamah sohte kin wehwehki me E kin luwet. Sapwellime kanengamah kin mie irepe. E dehde mwahu me ni ahnsou tehkis, Koht roson kin ketin kasalehda pwand en engieng oh sapwellimaniki kehl. E kin ketin sapwellimaniki kehl en kaloke, ahpw E kin ketin kupwurkihda en dehr ketin wia pwehn ketikihong ahnsou mwahu ong koluhla. (Esekiel 18:31, 32) Sapwellimen Siohwa kanengamah kin kasalehda sapwellime limpoak, oh e kin kadehdehda sapwellime erpit ni a kin ketin doadoahngki sapwellime kehl.
5. Ni ahl dah me sapwellimen Siohwa elen kanengamah kin pahrekiong sapwellime kopwungpwung?
5 Sapwellimen Siohwa kanengamah pil kin pahrekiong sapwellime elen kopwungpwung oh sohte kin sapwung. E kasalehda pein Ih ong Moses ni a wia “Koht emen me mahk oh kadek, me sohte kin mwadang lingeringer [de “kanengamah”], oh me diren limpoak lapalap oh loalopwoat mehlel.” (Eksodus 34:6) Pahr ekei dower powe, Moses eri koul oh kapinga Siohwa: “Sapwellime ahl akan koaros mih ni kopwung pahrek. Koht en lelepek, oh ohng Ih sohte kopwung sapwung, me sang reh kin sohte kopwung pahrek; oh e kin ketin pwung oh inen.” (Deuderonomi 32:4, NW) Ei, Siohwa kin ketin sapwellimaniki mahk, kanengamah, kopwungpwung, oh inen—mehpwukat koaros kin doadoahkpene inenen mwahu.
Sapwellimen Siohwa Kanengamah Mwohn Nohliko
6. Mehn kadehde mwahu dah me kasalehda sapwellimen Siohwa kanengamah ohng kadaudok en Adam oh Ihp?
6 Ahn Adam oh Ihp ara wiewiahn pelian me ira wia nan Ihden kauwehla ara ehu ong ara Sounkapikada limpoak, Siohwa. (Senesis 3:8-13, 23, 24) Irair en kadohwanpeseng wet pil lelohng wahrail kan, me iangehr sohsohki dihp, soh-unsek en war oh mehla. (Rom 5:17-19) Mendahte tepin pwopwoudo ara koasoanehdi en wiahda dihp, Siohwa ketin mweidohng ira en neitik. Mwuhr, ni limpoak, E ketikihda mehn pwainda kadaudok en Adam oh Ihp akan en pwurodohng reh. (Sohn 3:16, 36) Wahnpoaron Pohl kawehwehda: “Koht ketin kasalehiong kitail ia uwen laud en sapwellime limpoak ong kitail: pwe ni ahnsou me kitail mihmi nan dihp, Krais ketin pwoukin kitailla! Pwehki eh pwoulahr, kitail pwunglahr rehn Koht met; eri, e soh uhdahn pahn pil doareikitailla sang ni engieng en Koht? Kitail wiahier imwintihti en Koht mahs, a met e ketin wiahkinkitaillahr kompoakepah pwehki pwoulahn Sapwellime Iehros. Ahnsou wet kitail wialahr kompoakepahn Koht, eri, kitail uhdahn pahn pil mourkihla ieias en Krais!”—Rom 5:8-10.
7. Iaduwen Siohwa ketin kasalehda kanengamah mwohn Nohliko, oh dahme kahrehda e konehng ohlahn diho mwohn Nohliko en wiawi?
7 Sapwellimen Siohwa irair en kanengamah sansal mwahu ni mwehin Noha. Pohnangin pahr 100 mwohn Nohliko, “Koht mahsanih irair en sampah oh kilang! e suwedlahr, pwehki aramas akan kauwehla sapwellime koasoandi kan pohn sampah.” (Senesis 6:12) Ahpw, Siohwa ketin kasalehda kanengamah ong aramas akan ong lepin ahnsou. E mahsanih: “I solahr pahn mweidohng aramas re en mour kohkohlahte; pwe re pahn mehla. Sang met kohla re solahr pahn daulih sounpahr 120.” (Senesis 6:3) Pahr 120 ko kihong ahnsou ong ohl lelepek Noha en wiahda eh peneinei oh Koht ketikihong ih eh pwukoa en kauwada warihmw oh kalohk ong aramas en ahnsowo me pid Nohlik. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Koht kin ketin kanengamahiong irail erein ahnsou me Noha wiewia warihmwo. Irail koaros nan warihmwo me welimen oh re pitla pwehki pihlo.” (1 Piter 3:20) Mehlel, irail oko me kaidehn peneinei en Noha “sohte tehk kanahieng” duwen kalohk me Noha kin wia ong irail. (Madiu 24:38, 39) Ahpw, Siohwa ketikihong aramas ako nan mwehin Noha ahnsoun koluhla ni a kihong Noha en wiahda warihmwo, oh padapadahk ong irail sounpahr tohto ni a wia “sounpadahk pwung emen.” (2 Piter 2:5; Ipru 11:7) Eri, mie kahrepe mwahu ohlahn dihen aramas suwedo lelikihdohng irail.
Mehn Kahlemeng en Kanengamah ohng Mehn Israel kan
8. Iaduwen sapwellimen Siohwa kanengamah sansal ohng wehin Israel?
8 Sapwellimen Siohwa kanengamah ohng mehn Israel lela pohnangin pahr 120. Erein pahr 1,500 en poadoapoad en sapwellimen Koht aramas pilipil akan, ahnsou malaulau me mehn Israel akan sohte kin song sapwellimen Koht kanengamah. Wihk keite mwurin arail pitsang mehn Isip, irail sohpeila oh kaudok ong dikedik en eni, kasalehda lemei oh sohte kasalehda wahu ong Sounkamourparailo. (Eksodus 32:4; Melkahka 106:21) Sounpahr kei mwuri, mehn Israel akan lipahnediki mwenge me Siohwa ketikihong irail ni manaman nan sapwtehn, lipahnede Moses oh Aaron, pelian Siohwa, wia dipen nenek rehn mehn liki kan, oh pil iang kaudok ong Paal. (Nempe 11:4-6; 14:2-4; 21:5; 25:1-3; 1 Korint 10:6-11) Siohwa kak ketin kasalehda ni mehlel kahrepe E kak kasorala sapwellime aramas akan, ahpw, E ketin pilada en kanengamahiong irail.—Nempe 14:11-21.
9. Iaduwen Siohwa kasansalehda mwahu me e wia Koht en kanengamah ni ahnsoun sounkopwung kan oh nanmwarki kan?
9 Ni mwehin sounkopwung ko, mehn Israel akan kin kalapw pwupwudiong kaudokiong dikedik en eni kan. Ni ahr kin wia met, Siohwa kin ketikihong irail nan pehn imwintihti kan. Ahpw, ahnsou me re kin koluhla oh likweriong Ih ki pek sawas, E kin ketin kasalehda sapwellime kanengamah oh kapwarehda sounkopwung kan pwehn doareirailla. (Sounkopwung 2:17, 18) Ni erein ahnsoun nanmwarki kan kin wie kakaun irail, nanmwarki malaulau kin lelepek ong Siohwa. Oh pil, mendahki aramas akan kin mih pahn nanmwarki lelepek kan, irail kin kapatapenehn kaudok mehlel oh kaudok likamw. Ni Siohwa a kin ketikihda soukohp akan en kalohkihong irail en dehr salelepek, aramas akan piladahr en rong kaweid en samworo oh soukohp likamw akan. (Seremaia 5:31; 25:4-7) Ni mehlel, mehn Israel akan kin kaloke oh kemehla ekei soukohp en Koht akan. (2 Kronikel 24:20, 21; Wiewia 7:51, 52) Edetehn re wia met, Siohwa kin ketin kasalehong irail kanengamah.—2 Kronikel 36:15.
Sapwellimen Siohwa Kanengamah
10. Ahnsou dah me sapwellimen Siohwa kanengamah lel irepe?
10 Poadoapoad kasalehda me sapwellimen Koht kanengamah kin mie irepe. Nan pahr 740 B.C.E., E ketin wiahiong mehn Asiria en kauwehla keinek eisek en Israel oh salihasang towe kan wasao. (2 Nanmwarki 17:5, 6) Oh nan pahr 607 B.C.E., E ketin mweidohng mehn Papilon en kalowehdi keinek riau en Wehin Suda oh kauwehla Serusalem oh imwen kaudok wasao.—2 Kronikel 36:16-19.
11. Iaduwen Siohwa a ketin kasalehda kanengamah mendahki ahnsoun sapwellime kadeik?
11 Mendahte Siohwa a ketikihda kadeik ong Israel oh Suda, E sohte kin likidmeliehla en kasalehda kanengamah. Siohwa kin ketin doadoahngki soukohp Seremaia oh kohpada duwen kapwurpwurdohn sapwellime aramas pilipil akan. E mahsanih: “Ni ahnsou me sounpar isihsek en amwail mihmi nan Papilon pahn imwisekla, I pahn kasalehiong kumwail audepen kupwurei oh I pahn kapwaiada ei inou en kapwureikumwaildo nan uhdakamwail. Kumwail pahn diar ie . . . oh I pahn kapokoneikumwailpene sang nan wehi koaros me I kamwarangkumwailseli ie.”—Seremaia 29:10, 14.
12. Iaduwen pwurodohn luwen mehn Suhs akan ong Suda wia kasalepen wiewia en Koht ong koasoandi en Mesaia?
12 Pwihn ehu me wia luhwen irail oko mehn Suhs me sellah ko pil pwurodo Suda oh kapwurehda sapwellimen Siohwa kaudok ni imwen kaudok me re pwurehng kauwada nan Serusalem. Ni arail kapwaipen sapwellimen Siohwa koasoandi, irail pwukat kin duwehte “pwoaik sang rehn Siohwa,” me kin wahdo kansenamwahu oh kapai kan. Irail pahn pil kin lamalam kehlail duwehte “laion emen nanpwungen mahn lawalo teikan.” (Maika 5:7, 8, NW) Audepen mahsen wet ele pweidahr nan mwehin mehn Maccabee kan ni ahnsou me mehn Suhs akan, pahn kaundahn peneinei en Maccabee kan, kalowehdi oh pwakihasang imwintihti kan sang Sapwen Inou oh pwurehng isimwasih sapahl imwen kaudoko me saminlahr. Kahrehda, sahpwo oh imwen kaudoko pwurehng mwakelekelda sapahl pwehn kak kasamwohdo sapwellimen Koht Ohl me pahn pwurodo wasao oh wia Mesaia.—Daniel 9:25; Luk 1:13-17, 67-79; 3:15, 21, 22.
13. Pil mwurin mehn Suhs akan kemehla sapwellimen Koht ohl, iaduwen Siohwa Koht a ketin kolokolete kanengamah?
13 Pil mwurin mehn Suhs akan arail kemehla sapwellime ohl, Siohwa pil kin kasalehda kanengamah ni erein pahr siluh elep, oh kolokoliong irail ahnsou mwahu pwehn wiahla wahn Eipraam ni pali ngehn. (Daniel 9:27)b Mwowe oh pil mwurin pahr 36 C.E., ekei mehn Suhs akan alehda luhk wet, oh nin duwen Pohl a mahsanih: “mie kisin pwihn ehu me Koht ketin piladahr, sang ni sapwellime kupwur kalahngan.”—Rom 11:5.
14. (a) Nan pahr 36 C.E., ihs me luhk kohwong en wiahla wahn Eipraam ni pali ngehn? (b) Iaduwen Pohl a kawehwehda ah pepehm ohng duwen Koht a ketin pilada irail oko me pahn wiahla tohn Israel en pali ngehn?
14 Nan pahr 36 C.E., ahnsou mwahu en wiahla wahn Eipraam ni pali ngehn kin pil kohwong irail akan me kaidehn mehn Suhs oh pil kaidehn irail mehn liki kan me iangala pelien lamalam en mehn Suhs. Sohte lipilipil ihs irail akan me kin mwekidiki met, re kin iang ale sapwellimen Siohwa sapan mwuledek oh kanengamah. (Kalesia 3:26-29; Episos 2:4-7) Pohl koasoiahki irail oko me kasalehda peren laud ki sapwellimen Siohwa erpit oh sapwellime koasoandi me poahsoankihda sapwellime mahk oh kanengamah: “Ia uwen loal sapwellimen Koht kapai kan oh erpit oh kupwurokong! Ia uwen kapwuriamwei en sapwellime kopwung kan oh sapwellime ahl akan sang mahsie!”—Rom 11:25, 26, 33, NW; Kalesia 6:15, 16.
Kanengamah Pwehki Mware
15. Ia kahrepe kesempwal en sapwellimen Koht kanengamah, oh ia irair kesempwal me anahne koasoandi?
15 Dahme kahrehda Siohwa kin ketin kasalehda kanengamah? Keieu, pwehn kandandala mware sarawi oh kasarawihla sapwellime kaundahn lahng oh sampah. (1 Samuel 12:20-22) Irair me Sehdan uhkihong sapwellimen Siohwa pwung en kaunda anahne ahnsou reirei pwehn kak koasoandi ni unsek nan madamadau en kepikipikda kan koaros. (Sohp 1:9-11; 42:2, 5, 6) Kahrehda, ni ahnsou me sapwellime aramas akan mihla pahn kanaudok nan Isip, Siohwa mahsanihong Parao: “Ahpw, I mweidohng komwi en momour pwe I en kasalehiong komwi ei manaman, oh mwarei en kipehla wasa koaros nin sampah.”—Eksodus 9:16.
16. (a) Iaduwen sapwellimen Siohwa kanengamah kin kaunop pene aramas ohng mware? (b) Iaduwen mwaren Siohwa a pahn sarawihla oh sapwellime kaunda unsek a pahn ndandala?
16 Sapwellimen Siohwa mahsen akan ohng Parao kin pwurehng pwarada nan mahsen en Pohl ni a kawehwe kahrepen sapwellimen Koht kanengamah pwehn kalinganahla mware sarawi. Pohl eri ntingihdi: “Koht ketin kupwurki kasalehda sapwellime engieng oh kalohkiseli sapwellime manaman. Ihme e ketin kanengamahiong irail kan me milahr pahn sapwellime engieng, me nektehn lekdekla. Oh e pil ketin kupwurki kasalehda reken sapwellime lingan, me e ketin kapwiledohngkitailehr me milahr pahn sapwellime kalahngan, kitail kan me e ketin kaunopadahr en ketikihong sapwellime lingan. Pwe iei kitail me e malipe, kaidehn sangete rehn mehn Suhs akan, ahpw pil sang rehn mehn liki kan. Pwe iet me e ketin mahsanih nan pwuhken Oseia: ‘Aramas akan me kaidehkin nei, I pahn kahdanekin irail “Nei Aramas.” ’ ” (Rom 9:17, 22-25) Sang ni sapwellimen Siohwa kasalehda kanengamah, iei me E kak pilkihda wehi ieu en wia “aramas ong mware.” (Wiewia 15:14) Pahn kaweid en arail Tapwi, Sises Krais, “irail me sarawi pwukat” kin sohsohki Wehio me Siohwa pahn ketin doadoahngki pwehn kasarawihla mware lapalap oh kandandihala sapwellime kaunda me oarepene lahng oh sampah.—Daniel 2:44; 7:13, 14, 27; Kaudiahl 4:9-11; 5:9, 10.
Sapwellimen Siohwa Kanengamah Kin Wahdo Komour
17, 18. (a) Dahme kitail pahn wia me pahn kasalehda kauwehki sapwellimen Siohwa kanengamah? (b) Ia mwomwen atail pahn medemedewe sapwellimen Siohwa kanengamah?
17 Sangete ahnsou me tepin aramas pwupwudiong nan dihp leledo ahnsou wet, Siohwa kin ketin kasalehda me Ih Koht en kanengamah. Sapwellime kanengamah me kahrehda mie ahnsou mwohn Nohliko pakair wiawi oh wasahn komourla kin koukouda. Ahpw, sapwellime kanengamah lel irepe, oh Nohliko pweido. Pil duwehte nan rahnwet, Siohwa pil kin ketin kasalehda kanengamah laud, oh met wereisangehr dahme aramas tohto kin kasik. Ahpw, met sohte pahn kahrehda atail en sohla likih Ih. Ma kitail pahn wia met, e pahn wehwehki me kitail kauwehki sapwellime kanengamah. Pohl mahsanih: “De mweinele ke kin kasohwe sapwellime kalahngan lapalap, oh kadek, oh kanengamah. Ia duwe? Ke sohte wehwehki kahrepen sapwellime kupwur kadek, pwe ke en koluhla oh wiliakapwala?”—Rom 2:4.
18 Sohte rehtail me kak ese unsek en atail anahne sapwellimen Koht kanengamah pwe kitail en uhdahn ese me E pahn ketikihong kitail komour. Pohl kaweidkin kitail en “kadoahke komourpatail ni [atail] pahn lemmwin oh rerrer.” (Pilipai 2:12) Wahnpoaron Piter ntingihwohng rie Kristian kan: “Kauno sohte kin pwapwand ni wiepen sapwellime inou, duwen ekei ar kin lemeleme. Ahpw e kin ketin kanengamahiong kumwail, pwehki eh sohte ketin kupwurki emen en lekdekla, pwe e ketin kupwurki koaros en wiliakapwala oh sohpeisang nan diparail kan.”—2 Piter 3:9.
19. Ni ahl dah me kitail kin isaneki ahnsou mwahu en ale sapwellimen Siohwa kanengamah?
19 Kahrehda, kitail en dehr pwangahkihda sapwellimen Siohwa ahl en apwalih mehkan. Ahpw, kitail en peikiong kaweid en Piter ni a doula oh mahsanih: “Kumwail tehk mwahu sapwellimen Kauno kanengamah ong kumwail ni eh ketikihong kumwail ahnsou mwahu en ale komour.” Ahn ihs komour? Atail oh pil aramas tohto kei me anahnehte rong “Rongamwahu en Wehio.” (2 Piter 3:15; Madiu 24:14) Met pahn sewese kitail en perenki sapan mwuledek en sapwellimen Siohwa elen kanengamah, oh kamwekid kitail en kanengamah ni atail wiewia ohng aramas teikan.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Ni lokaiahn Ipru, lepin lokaia “tumwe” de “pwoaren tumwe” (ʼaph) kin kalapw kadoadoahkiong lingeringer—ni karasaras. Met pwehki ngilen esingek laud me aramas kin wia ni arail kin lingeringer.
b Ma ke men kalaudehla ahmw wehwehki duwen kokohp wet, menlau kilang pwuhk me oaralap koasoia Pay Attention to Daniel’s Prophecy!, pali 191-194, wiawihda sang Sounkadehdehn Siohwa kan.
Ke Kak Kawehwe?
• Nan Pwuhk Sarawi, ia wehwehn lepin lokaia “kanengamah”?
• Iaduwen Siohwa ketin kasalehda kanengamah mwohn Nohliko, mwurin sapwellime aramas kalipilipala nan Papilon oh nan keieun senturi C.E.?
• Ia ekei kahrepe kesempwal kan me Siohwa kin ketin kasalehda kanengamah?
• Ia mwomwen atail pahn medemedewe sapwellimen Siohwa kanengamah?
[Kilel nan Pali 22]
Sapwellimen Siohwa kanengamah mwohn Nohliko kihong aramas akan arail ahnsou mwahu en koluhla
[Kilel nan Pali 23]
Mwurin ohlahn Papilon, mehn Suhs kan paiekihda sapwellimen Siohwa kanengamah
[Kilel nan Pali 25]
Kristian akan rahnwet kin isaneki ahnsou mwahu en ale sapwellimen Siohwa kanengamah