Kakairada Aktikitik Mehlel
“Komw kin ketin doarehla me aktikitik kan.”—2 SAMUEL 22:28.
1, 2. Soangen irair dah kan me kaun en sampah kan duwehkihpene?
PIRAMID kan nan Isip wia mehn kadehdepen irail aramas akan me mahs kakaun sampah. Ekei me pil mie koasoiparail nan poadoapoad iei Senakarip en Assyria, Alexander the Great en Greece, oh Julius Caesar en Rom. Mie mehkot me irail kaun pwukat duwehkihpene. Sohte koasoiepen me irail wia kaun ekei me ahneki aktikitik mehlel.—Madiu 20:25, 26.
2 Ke kak medemedewe irail kaun pwukat me kitail ahpwtehn koasoiahda nan parakrap en mwowe arail kohla oh rapahki irail me sohte wad nan arail wehi me anahne kamweit? Uhdahn soh! Ke sohte pil kak medewehiong me irail kan kin kohla ni imwen me semwehmwe kan me nsensuwedlahr pwehn kaperenihirailda. Ia uwen ahr mwekid ong me semwehmwe kan eh inenen weksang Kaun Wasa Lapalahpie, Siohwa Koht!
Mehn Kahlemeng Keieu Mwahu me Pid Aktikitik
3. Iaduwen Siohwa Koht, Kaun Wasa Lapalahpie kin ketin apwalih sapwellime aramas akan?
3 Siohwa me inenen lapalap oh ile , ahpw e kin “ketin mwasamwasahn sampah pwon, pwehn ketin kakehlahda irail kan me arail mohngiong kin loalopwoatohng ih.” (2 Kronikel 16:9) Dahme Siohwa kin ketin wia ni ahnsou me e kin diar irail tohnkaudok me sohte lapalap kan me kin nsensuwedkihlahr soangsoangen kahpwal akan? E kin mwomwen “ketiket” rehn irail pwukat ki sapwellime ngehn sarawi “pwe I en kak kasapahldo arail koapworopwor oh likilik.” (Aiseia 57:15) Kahrehda, sapwellime tohnkaudok kan kak papah Siohwa ni peren. Ia uwen Koht eh inenen aktikitik!
4, 5. (a) Iaduwen sounmelkahkao kin pehm duwen mwomwen en Koht kaunda? (b) Dahme en Koht eh kin ketin “mahsendihdo” pwehn sewese “me paisuwed” kin wehwehki?
4 Sohte emen nan sampah me kakarakarahkihala pein ih duwehte Kaun, Wasa Lapalahpie pwehn sewese aramas dipan akan. Sounmelkahkao kak ntingihdi: “Kauno kin ketin kakaun wehi kan koaruhsie; sapwellime lingan sikdahla sang nanleng. Sohte emen duwehte Kauno, atail Koht. E kin ketiket powe wasa ileilehie, ahpw kin ketin mahsendihdo oh ireirong nanleng oh sampah. E kin ketin pwekada me semwehmwe kan sang nanpwel; e kin ketin kasapwilada me paisuwedlahr akan sang ar apwal.”—Melkahka 113:4-7.
5 Tehk lepin lokaia wet: “mahsendihdo.” Ni ahnsou me kitail kin doadoahngki lepin lokaia wet ong aramas, e kak wia wehwe suwed ehu, ‘en mas ilehiong emen me sohte wad oh paisuwed.’ Siohwa Koht sohte kin kasalehda soangen mwohmw aklapalap wet pwe e kin ketin mwakelekel oh sarawi, kahrehda e sohte kak kasalehda “aklapalap.” (Mark 7:22, 23) Ahpw, en “mahsendihdo” kak wehwehki en karakarahkala oh pahrekiong emen me sohte lapalap de en doudihdohsang wasa wahu ehu de irair en lapalap ni ahnsou me e kin ehuiong emen me sohte lapalap. Kahrehda, ekei Pwuhk Sarawi kan kin kawehwe Melkahka 113:6 oh koasoia me Koht ketin aktikitikihala pein ih. Ia uwen met pahrekiong mwomwen atail kin kilangwohng atail Koht nin duwen Koht emen me aktikitik oh me kin limpoak oh tehk anahn en sapwellime tohnkaudok kan me wia aramas soh unsek kei!—2 Samuel 22:36.
Kahrepen Sises kin Aktikitik
6. Ia kasalepe keieu kaselel duwen sapwellimen Siohwa irair en aktikitik?
6 Wiewiahn aktikitik oh limpoak me Koht ketin kasalehda iei sang ni e ketin kadarodo sapwellime Mesenih oh kakairada ih nin duwen aramas emen pwehn wahdo komour ong aramas. (Sohn 3:16) Sises padahkiong kitail mehlelpen Seme nanleng oh tounmeteikihla moure nin duwen aramas unsek emen pwehn “ketikihsang dipen sampah koaros.” (Sohn 1:29, 18:37) Sises wia mehn kadehde unsek duwen Seme, oh sapwellimen Siohwa irair en aktikitik, ni eh pwungki en kapwaiada dahme Koht ketin kupwurki. Met wia karasepe keieu mwahu duwen karakarahk oh limpoak me saikinte emen me wia kisehn kepikipikda en Koht me wiahier duwe met. Kaidehn koaros kin kalahnganki duwen aktikitik en Sises, pil eh imwintihti kan kin wiahki ih “aramas mwahl.” (Daniel 4:17) Mendahki met, wahnpoaron Pohl kin pohnese kesempwalpen me ienge pwosonlahr kan en kahlemengih Sises oh kin kasalehda aktikitik ni ahr kin ehupene.—1 Korint 11:1; Pilipai 2:3, 4.
7, 8. (a) Iaduwen Sises sukuhliki duwen aktikitik? (b) Dahme Sises ketin peki rehn irail kan me kak wia tohnpadahk kei?
7 Pohl kasalehda mehn kahlemeng kaselel en Sises ni eh ntingihdi: “Eri, kumwail uhdahn pahn ahnekihla soangen lamalamohte me Krais Sises ketin sapwellimanki: E sapwellimanki roson en Koht ahnsou koaros, ahpw sohte ketin kupwukupwure en kapahrekiong Koht pein ih. Eri, pwehki sang ni sapwellime kupwur saledek e ketin tounmeteikihla mehkoaros, oh ketin wiahla ladu men. E ketin wia-aramasala oh ketidohng sampah ni mwomwen aramas. E ketin mpahi, oh e ketin weid nan elen peik lao lel mehla—eh pwoula pohn tuhkeo.”—Pilipai 2:5-8.
8 Ekei pahn ele medewe, ‘Iaduwen Sises sukuhliki duwen aktikitik?’ E sansal me met wia kamwahu kaselel ehu ni eh kin karanih Seme nanleng oh kin ieiang ih erein sounpar tohto, oh kin papah nin duwen sapwellimen Koht “sounsawas emen” ni ara kin kapikada mehkoaros. (Lepin Padahk 8:30) Mwurin uhwong me wiawi nan Ihden, sapwellimen Koht Mesenih kin ketin mahsanih duwen aktikitik en Seme sang ni eh wiewia kan ong aramas soh unsek kan. Ni ahnsou me Sises kin ketiket nin sampah wet, e kin kahlemengih sapwellimen Seme irair en aktikitik oh e wie pekipek wet: “Kumwail ale oh kapaikada ei mehn wisiket, oh kumwail padahngki sang ie, pwe I me opampap oh nan kapehd karakarahk; kumwail ahpw pahn diar kommoalpen ngenomwail kan.”—Madiu 11:29; Sohn 14:9.
9. (a) Soahng mwahu dah me Sises kilang rehn seri kan? (b) Ni e karasaraski kisin seri pwulopwul men, mehn kasukuhl dah me Sises padahki?
9 Pwehki Sises kin uhdahn aktikitik mehlel, seri tikitik kan sohte kin masak ih. Ahpw, irail kin men keila reh. E kin kasalehda duwen eh perenki seri kan oh kin tehk irail. (Mark 10:13-16) Soahng dah kan sang rehn seri kan me Sises kin perenki? Irail ahneki irair kaselel kan me ekei tohnpadahk mah ko sohte kin kalap kasalehda. E sansal me iei sang seri tikitik kan ahr kin kilangdahng me mah kan nin duwen aramas lapalap ekei. Ke kak kilang met sang ni seri kan ahr kalap peidek tohto. Ei, e mengei en kasukuhlih seri kan me sohte kin pohnmwahso, sang kasukuhlih me mah kan. Ehu pak, Sises kahrehla emen seri pwulopwul oh padahkiong sapwellime tohnpadahk ko: “Kumwail en ese pwe ma kumwail sohte wekila oh rasehngala kisin seri kan, kumwail sohte pahn pedolong nan Wehin Koht.” E pil pousehla: “Pwe me kin aktikitik oh rasehngala kisin seri menet, ih me keieu lapalap nan Wehin Koht.” (Madiu 18:3, 4) Sises mahsanihada kosonned wet: “Pwe irail koaros me kin aklapalapki pein ihr, pahn tikitikla, oh me kin aktikitingki pein ihr, pahn lapalapala.”—Luk 14:11; 18:14; Madiu 23:12.
10. Soangen peidek dah kan me kitail pahn tehkpene?
10 Met kin kapwarehda peidek kan me kesempwal. Atail pahn kak alehda mour soutuk poahsoankihda atail wiewia mehlel en aktikitik, ahpw dahme kahrehda ekei pak e kin apwal ong Kristian akan en kasalehda aktikitik? Dahme kahrehda e kin apwal en powehdi atail pohnmwahso oh kasalehda aktikitik ahnsou kan me kitail kin lelohng nan kalokolok? Oh dahme pahn sewese kitail en pweida nan atail nantihong kasalehda aktikitik mehlel?—Seims 4:6, 10.
Kahrepen Inenen Apwal en Kasalehda Aktikitik
11. Dahme kahrehda e sohte kapwuriamwei me kitail kin apwaliki kasalehda aktikitik?
11 Kaidehn kowe kelepw kin apwaliki kasalehda aktikitik. Makisihn wet me ntingda nan pahr 1920 koasoiahda duwen kaweid en Paipel me pid anahnepen aktikitik oh koasoia: “Ni atail kin kilang uwen Kauno eh kin ketin kesempwaliki irair en aktikitik, e kin kamwekid tohnpadahk mehlel koaros en kin nantihong kakairada irair wet rahn koaros.” Oh e pil kasalehda duwen ire mehlel wet: “Edetehn kangoang pwukat me kohsang Pwuhk Sarawi, soh unsek en aramas akan kin kahrehong apwal laud ong irail akan me kin wiahla sapwellimen Kaun aramas akan en kasalehda lamalam aktikitik sang irair teikan.” Met kasalehda ehu kahrepen Kristian kan kin anahne nanti pwehn kasalehda aktikitik—atail irair soh unsek kan en men alehdi kaping me kitail sohte warohng. Met pwehki kitail pwilisang pwopwoud soh unsek, Adam oh Ihp, me lohdi nan ineng en roporop.—Rom 5:12.
12, 13. (a) Iaduwen sampah wet eh wia mehn kerempwa ehu ong Kristian kan en kasalehda aktikitik? (b) Ihs me pil kin kahrehda en inenen apwal en kasalehda aktikitik?
12 Ehu kahrepe e kin apwal en kasalehda aktikitik iei pwehki sampah wet me kin kangoange aramas en lapalap sang meteikan. Ehu mehn akadei me tohto ahneki iei ineng en kaitarala “dipen ineng en uduk, oh mehkan me aramas kin kilang oh ahnehda, oh mehkoaros me mi nin sampah me aramas kin pohnmwahsohkihda.” (1 Sohn 2:16) Sapwellimen Sises tohnpadahk kan anahne en kihsang nan arail mour soahng soh katepe kan ah kaidehn en mweidong ineng en sampah en kalowehdi irail, oh irail kak rapahki mahs kupwuren Koht.—Madiu 6:22-24, 31-33; 1 Sohn 2:17.
13 Kahrepe kesiluh me kahrehda kitail kin apwaliki kasalehda aktikitik iei pwehki Sehdan me Tepil, me tepiada aklapalap, kin kakaun sampah. (2 Korint 4:4; 1 Timoty 3:6) Sehdan kin utung irair suwed kan. Karasepe ehu, e men Sises en kaudokiong ih oh e pahn kihong ih “wehi koaros en sampah oh duwen ar lingan.” Sises, me kin ahnsou koaros aktikitik, sohte dukiong Tepilo. (Madiu 4:8, 10) Duwehte met, Sehdan kin kasonge Kristian kan en rapahki kaping ong pein irail. Ahpw, Kristian aktikitik kan kin nantihong kahlemengih sapwellimen Sises mehn kahlemeng oh kin nantihong kihong Koht kaping.—Mark 10:17, 18.
Kakairada oh Kasalehda Aktikitik Mehlel
14. Dahkot “aktikitik likamw”?
14 Nan sapwellimen Pohl kisinlikou ong mehn Kolose ko, e padahkiong irail en kaleke irail sang irail akan me kin mwomwehda aktikitik pwehn wia ahd ong aramas. Pohl kawehwehda met nin duwen “mwomwen aktikitik likamw.” Irail akan me kin mwomwehdahte me irail karakarahk sohte wia aramas kei me kehlail ni pali ngehn. Ahpw, met kin kasalehda ni sansal me irail “aklapalapki” ahr pohnmwahso. (Kolose 2:23) Sises kin kasalehda karasepen soangen mwomwen aktikitik likamw. E kadeikada laud Parisi kan me kin wia kapakap en suwei oh mwomwehda me re nsensuwedlahr oh wia kaisihsol pwe aramas en kilang.Weksang met, ma Koht kin kupwurperenki pein atail kapakap kan, kitail anahne kapakap ni lamalam aktikitik.—Madiu 6:5, 6, 16.
15. (a) Dahme kitail kak wia pwehn ahneki lamalam en karakarahk? (b) Ia ekei mehn kahlemeng kaselel en aktikitik?
15 Kristian akan kin ale sawas en kak kasalehda karakarahk mehlel ni ahr kin sukuhliki sang ira me wia mehn kahlemeng keieu kaselel, iei me Siohwa Koht oh Sises Krais. Met pidada onop Paipel kaukaule iangahki sawaspen Paipel kan me irail “ladu lelepek oh loalokong” kin ketikihda. (Madiu 24:45) Soangen onop kin kesempwal ong irail Kristian sounapwalih kan, “pwe en dehr kin kupwukupwure me irail deisang riarail kan.” (Deuderonomi 17:19, 20; 1 Piter 5:1-3) Song medewehla ekei karasepe kaselel kan en irail akan me kin alehda kapai pwehki ahr wiewia aktikitik kan, me duwehte Rud, Ana, oh Elisapet, oh irail me tohto teikan. (Rud 1:16, 17; 1 Samuel 1:11, 20; Luk 1:41-43) Medewehda karasepe kaselel kan en irail ohl ndand akan me kin kasalehda aktikitik nan ahr pwukoa me Siohwa ketikihong irail, me duwehte Depit, Sosaia , Sohn Sounpapidais, oh wahnpoaron Pohl. (2 Kronikel 34:1, 2, 19, 26-28; Melkahka 131:1; Sohn 1:26, 27; 3:26-30; Wiewia 21:20-26; 1 Korint 15:9) Oh iaduwen mehn kahlemeng en aktikitik me kitail kin sukuhliki sang mwomwohdisohn Kristian akan en nan rahnpwukat? Ma Kristian mehlel kan pahn kin doudouloale mehn kahlemeng pwukat, e pahn kahrehong irail en kak ahneki “karakarahk oh uhpahpene nanpwungarail.”—1 Piter 5:5.
16. Iaduwen doadoahk en kalohk kin sewese kitail en aktikitik?
16 Iang kalohk kaukaule pahn sewese kitail en aktikitik. Lamalam en karakarahk kin sewese kitail ni atail kin tuhwong aramas akan me kitail sohte ese ni atail kin kalohk ihmw lel ihmw de pil wasa teikan. Eri, keieu ni ahnsou kan me tohn ihmw akan kin kasalehda me irail sohte nsenohki de pil loaumwohmw. Aramas akan kin kalap uhwong dahme kitail kamehlele oh lamalam aktikitik kak sewese Kristian akan en sapeng arail peidek kan ni “karakarahk oh wahu.” (1 Piter 3:15) Sapwellimen Koht ladu aktikitik kan kin keseula wasahn kalohk kapw akan pwehn sewese aramas akan me ahr tiahk oh mour weksang dahme irail ahn. Sounkalohk pwukat anahne aktikitik pwehn kak kanengamahiong pwukoa apwal en sukuhliki lokaia kapw pwehn kak kalohk mwahu ong irail akan me irail ehukihong Rongamwahuo. Ia uwen e konehng kaping en kohwong irail!—Madiu 28:19, 20.
17. Soangen pwukoahn Kristian dah kan me kin anahne aktikitik?
17 Pwehki aktikitik, Kristian tohto kin kapwaiada ahr pwukoahn Kristian kan, oh kihong kamwahupen meteikan mwohn irail. Karasepe ieu, pahpa Kristian men anahne aktikitik pwehn kak tounmeteikihla pein eh ahnsou ong ah doadoahk pwehn kak kaunopada oh wia Paipel Study me kak pweida mwahu rehn nah seri kan. Aktikitik pil kin kamwakid seri kan en kahkahki arail pahpa oh nohno kan, me soh unsek. (Episos 6:1-4) Lih pwopwoud kan me ahr werek sohte mih nan pwoson, kin kalap lelohng nan irair kan me irail anahne aktikitik oh “mour mwakelekel oh duwen arail wauneki Koht.” (1 Piter 3:1, 2) Aktikitik oh tounmetei ni limpoak kin wia kamwahu kei ni atail kin apwalih anahn en irail akan me soumwahu oh atail pahpa oh nohno me mahlahr akan.—1 Timoty 5:4.
Aktikitik kin Kamwahuwihala Kahpwal kan
18. Iaduwen aktikitik kak sewese kitail en kapwungala kahpwal kan?
18 Sapwellimen Koht ladu kan koaros soh unsek. (Seims 3:2) Ekei pak, sapahrek en madamadau oh sawehwe kak pwarada nanpwungen Kristian riemen. Emen mwein ahneki kahrepe konehng en kaulimki mehteio. Pak tohto, kahpwal kan kak kapwungpwungla ma ira idawehn kaweid wet: “Kumwail en sawaspene oh mahkpene nanpwungamwail, ni emen rehmwail eh pahn kin kaulime emen. Kumwail uhdahn pahn mahkpene nanpwungamwail, nin duwen Kauno eh ketin mahkohngkumwailehr.” (Kolose 3:13) Ei, mehlel me e sohte mengei en idawehn kaweid wet, ahpw aktikitik pahn sewese emen en kapwaiada met.
19. Dahme kitail en taman ni atail koasoiong emen me kansensuwedih kitail?
19 Ekei pak, Kristian men ele pahn pehm me kahrepen eh kaulim me nohn laud oh e sohte kak pohnsehsehla met. Eri, aktikitik pahn sewese ih en pwarala oh tuhwong aramas me kansensuwed ni madamadau en me ira pahn kapwungala kahpwalo pwe en mie meleilei. (Madiu 18:15) Ehu kahrepe me kahpwal kan kin mihmihte nanpwungen Kristian riemen iei emen de ira koaros nohn aklapalap oh sohte kak wehkada ahr sapwung. De mwein me pwarala rehn mehteio me nohn men akpwung oh sarlemei. Weksang met, aktikitik mehlel kak inenen sawas laud oh kapwungala kahpwal tohto.
20, 21. Ia pil ehu sawas keieu laud ong aktikitik?
20 Ahl keieu mwahu en kakairada aktikitik iei en kapakap oh peki sapwellimen Koht sawas oh kehl. Ahpw, tamataman me “Koht kin ketikihong kitail inenen laudsang mehlel ngehno. Oh kin ketikihong me opampap akan sapwellime kalahngan.” (Seims 4:6) Ma mie emen riomw nan pwoson me kumwa ahneki madamadau sapahrek, kapakap ong Siohwa pwehn kak sewese iuk en wehk ong ih ahmw sapwung kan mehnda ma tikitik de pil laud. Ma ke nsensuwedla oh ih me wiahda sapwungo mehlel ong uhk ni eh nda, “Mahkohng ie,” eri ahneki aktikitik oh mahk ong ih. Ma met apwal, kapakap ong Siohwa pwehn sewese kihsang nan mohngiongomw madamadau aklapalap.
21 Ni atail wehwehkihla soangen kamwahu kan me aktikitik kin kahrehda, met pahn sewese kitail en kakairada oh kolokol soangen irair kesempwal wet. Ia uwen Siohwa Koht oh Sises Krais ara wia mehn kahlemeng kaselel me pid duwen met! Dehr manokehla inou wet: “Lemmwiki Kauno oh mpahi, eri, ke ahpw pahn kepwehpwehla, waunla, oh pil mour werei.”—Lepin Padahk 22:4.
Ire kan me Ken Doudouloale
• Ihs irail akan me wia mehn kahlemeng mwahu me pid aktikitik?
• Dahme kahrehda e kin apwal en kakairada aktikitik?
• Dahme kak sewese kitail en aktikitik?
• Dahme kahrehda e kesempwal en aktikitik?
[Kawehweh pen kilel kan nan ehu ehu pali 24]
Sises uhdahn kin aktikitik mehlel
[Kawehweh pen kilel kan nan ehu ehu pali 25]
Sampah kin kangoange aramas en nantihong lapalapasang meteikan
[Credit Line]
WHO photo by L. Almasi/K. Hemzǒ
[Kawehweh pen kilel kan nan ehu ehu pali 26]
Aktikitik kin sewese kitail en koasoiong tuhwong aramas akan me kitail sohte ese nan wasahn kalohk
[Kawehweh pen kilel kan nan ehu ehu pali 27]
Mie ahl tohto me Kristian akan kak kasalehda aktikitik
[Kawehweh pen kilel kan nan ehu ehu pali 28]
Wekpeseng en madamadau kan kak kapwungpwungla ma kitail kin mendahkihla irair kan oh kasalehda limpoak