Kontinua yanda na “Kamiñu di Puresa”

1-2. Kal disison importanti ku judeus ku mora na Babilonia dibi di tomaba? (Esdras 1:2-4)

REI DA un ordi! Judeus ku seduba katibu serka di 70 anu na Babilonia, libertadu pa riba se tera, Israel. (Lei Esdras 1:2-4) So Jeova ku pudi fasi es. Pabia ku no pudi fala kila? Normalmenti, babilonius ka ta larga se katibus. (Isa 14:4, 17) Ma Babilonia bin konkistadu, i nobu rei fala kuma judeus pudi riba pa se tera. Pa kila, tudu judeus, spesialmenti ŝefis di familia dibi di tomaba un disison, si e na disa Babilonia o si e na kontinua la. Talves i ka fasilba toma es disison. Pabia di ke?

² Manga di jintis dibi di teneba idadi avansadu pa fasi es bias kumpridu. Suma maioria di judeus padidu na Babilonia, i seduba uniku lugar ke kunsi, pa relis Israel seduba tera di se dona. I pudi sedu kuma alguns judeus tene manga di rikesa na Babilonia, pa kila, i pudi seduba difisil disa se bon kau di mora o se nogos i bai mora na tera ke ka kunsi.

3. Kuma ku judeus fiel ku riba pa Israel na bensuadu?

³ Judeus fiel sibiba di kuma benefisius ke na tene di riba Israel mas garandi di ki kualker sakrifisiu ke pudiba fasi. Benson mas garandi staba ligadu ku se adorason. I tenba mas di 50 templu pagon na Babilonia, ma i ka tenba nin un templu pa Jeova na ki sidadi. I ka tenba nin un altar nunde ku israelitas pudi fasi sakrifisiu suma ku Lei di Moisés fala, i ka tenba saserdotis organizadu pa pudi fasi sakrifisius. Tambi jintis ku ta adoraba deusis falsu e mas ciuba di ki kilis ku rispita Jeova ku si normas. Pa kila, manga di judeus ku amaba Jeova staba ku presa pa riba pa se tera, nunde ke pudi ribanta adorason puru.

4. Kal ajuda ku Jeova purmiti da pa judeus ku na riba pa Israel?

⁴ Bias difisil di Babilonia pa Israel pudiba leba kuas kuatru mis, ma Jeova purmiti di kuma kualker kusa ke pudiba da tapada nel, na tiradu. Isaias skirbi: “Bo purpara kamiñu pa SIÑOR na lala; bo filanta un strada la pa no Deus. . . . Strada ku jingi na filantadu; kamiñu ku ka bali na niveladu.” (Isa 40:3, 4) Imaẑina un strada na lala niveladu. Es na seduba un benson pa kilis ku na baiba bias! I na seduba mas fasil pa kilis ku na bai bias yanda na strada ku niveladu di ki subi i ria na montañas. I na seduba tambi mas rapidu.

5. Kal ki nomi di strada simboliku di Babilonia pa Israel?

⁵ Aos, manga di stradas ta tene un nomi o un numeru. Strada simboliku ku Isaias fala del tene tambi un nomi. I fala sin: “I na ten un strada la na kau altu ku na comadu Kamiñu di Puresa. Kil ku ka puru ka na pasa nel.” (Isa 35:8) Ke ku es purmesa signifikaba pa israelitas ku riba? I ke ki signifika pa nos aos?

“KAMIÑU DI PURESA” — TEMPU PASADU KU GOSI

6. Pabia ku es kamiñu comadu di puru?

⁶ “Kamiñu di Puresa”, i nomi bonitu pa un strada! Pabia ku es kamiñu comadu di puru? “Kil ku ka puru”, ku sedu, kualker judeu ku ta fasi pekadu seksual, ku ta adora idulu o utru pekadu gravi, ka na disadu pa i fasi parti di nason di Israel. Judeus ku riba na sedu “pobu sagradu” pa se Deus. (Lei 7:6) Ma, es ka signifika di kuma kilis ku sai di Babilonia, ka pirsisa di fasi mudansas pa pudi kontenta Jeova.

7. Kal mudansas ku alguns judeus pirsisaba di fasi? Bu pudi da un isemplu.

⁷ Suma ku no falaba na kumsada, maioria di judeus padidu na Babilonia, i pudi sedu kuma manga delis kustuma pensa suma babilonius, i sigi se normas. Manga di anus dipus ku purmerus judeus riba pa Israel, Esdras bin sibi di kuma alguns judeus kasa ku minjeris pagon. (Sai 34:15, 16; Esd 9:1, 2) Dipus, Guvernadur Neemias fika dimiradu di diskubri di kuma mininus ku padidu na Israel ka ta papia lingua di judeus. (Lei 6:6, 7; Ne 13:23, 24) Kuma ku es jovens pudi aprindi ama i adora Jeova se ka obi ebraiku, ku sedu lingua ku Palabra di Deus mas skirbidu nel? (Esd 10:3, 44) Es judeus tene mudansas garandi pa fasi, ma i na seduba mas fasil fasi es mudansas pabia e sta na Israel, nunde ku adorason puru sta na ribantadu puku-puku. — Ne 8:8, 9.

8. Pabia ku kusas ku kontisi manga di tempu atras pudi interesanu aos? (Jubi diseñu ku sta na kapa.)

⁸ Alguns pudi pensa: ‘Es i interesanti dimas, ma kuma ku kusa ku kontisi manga di anu atras ku judeus, pudi tene signifikadu pa nos aos?’ Sin, pabia ke ku no sta na fasi i suma si no sta na yanda na “Kamiñu di Puresa.” Nin si no sedu unjidu o di “utru karnel” no pirsisa di kontinua yanda na “Kamiñu di Puresa.” Es na judanu kontinua adora Jeova gosi, tambi na futuru ora ku Renu di Deus na bin tisi bon kusas li na Tera.b (Jon 10:16) Desdi 1919 EK, milyons di omis, minjeris ku mininus, sai di Garandi Babilonia, ku sedu tudu grupu di riliẑions falsu, i e kumsa yanda nes strada simboliku. Talves bu fasi parti di ki jintis. Jintis kumsa ku yanda nes kamiñu serka di 100 anu atras, ma utrus kumsa ku purpara es kamiñu manga di anus atras.

KAMIÑU PURPARADU

9. Di akordu ku Isaias 57:14, na kal sintidu ku tarbaju di purparason fasidu na “Kamiñu di Puresa”?

⁹ Pa judeus ku riba di Babilonia, Jeova fasi pa i tiradu kualker kusa ke pudiba da tapada. (Lei Isaias 57:14.) Ke gora di “Kamiñu di Puresa” di no tempu? Manga di anus atras antis di 1919, Jeova usa omis ku rispital ciu pa limpa kamiñu pa utrus pudi sai di Garandi Babilonia. (Komparal ku Isaias 40:3.) E fasi ke ki pirsis pa jintis sinseru pudi sai di Garandi Babilonia pa pudi adora Jeova juntu ku si povu. Ke ku sta nvolvidu na “tarbaju di kumpu strada”? No jubi alguns tarbaju di purparason ku fasidu.

10-11. Kuma ku mprimi i traduzi Biblia juda pa jintis tene kunsimentu di Biblia? (Jubi tambi diseñu.)

¹⁰ Mprimi. Te serka di anu 1450, Biblia ta kopiaduba ku mon. Es tarbaju leba manga di tempu, i kopias di Biblia ka ciuba, tambi i karuba dimas. Ora ku makinas di mpreson usadu pa fasi kopias di Biblia, i ta seduba mas fasil fasi kopias di Biblia i dal pa jintis.

¹¹ Traduson. Biblia mas tenba na latin, i so kilis ku bai skola ku pudiba ntindil. Ma oca ku manga di jintis kumsa ku mprimi, jintis ku rispita Deus ciu, tarbaja risu pa traduzi Biblia na manga di lingua ku jintis ta papia. Gosi, kilis ku ta lei Biblia pudi kompara ke ku ŝefis riliẑiosu ta nsina ku ke propi ku Biblia ta nsina.

12-13. Da un isemplu di kuma ku studantis di Biblia na sekulu 19 kumsa ku mostra di manera klaru nsinus falsu di riliẑion.

¹² Livrus ku tratadus pa studa Biblia. Kilis ku ta studa Biblia diritu aprindi manga di kusas ku ke ke lei na Palabra di Deus. Ma ŝefis riliẑiosu ta pañaba raiba oca ku es studantis di Biblia kumsa ku konta utrus ke ke staba na aprindi. Pur isemplu, na 1835, manga di jintis sinseru kumsa ku publika tratadus ku ta mostra di manera klaru nsinus falsu ku ta nsinadu na igreẑas.

¹³ Serka di 1835 un omi ku rispita Deus comadu Henry Grew, publika un tratadu ku ta splika ke ku ta kontisi ora ku no muri. Nes tratadu, i da prova basiadu na Biblia di kuma un algin ta tene vida imortal so ora ku Deus dal el, i ka pabia di kuma i padidu ku un alma imortal suma ku manga di igreẑas ta nsina. Na 1837 un ministru riliẑiosu comadu George Storrs oja un des tratadu oca ki staba na un kumboiu. I leil, i sta konvensidu di kuma i diskubri un bardadi importanti. I disidi konta utrus ke ki aprindi. Na 1842 i fasi manga di diskursus interesanti ku tene tema: “Un purgunta — Sera ki jintis mau ka ta muri?” Ke ku George Storrs skirbi tene un bon influensia na un joven comadu Charles Taze Russell.

14. Di kal manera ku ermon Russell ku si kumpañeris benefisia di tarbaju di kumpu strada spiritual na pasadu? (Jubi tambi diseñu.)

¹⁴ Di kal manera ku ermon Russell ku si kumpañeris benefisia di tarbaju di kumpu strada spiritual ku fasiduba na pasadu? Na se studus e ta jubi disionarius, indisi di palabras i ku manga di tradusons di Biblia, esis tudu purparadu antis di kumsa se tarbaju. E benefisia tambi di piskisas di Biblia di omis suma Henry Grew, George Storrs, ku utrus. Ermon Russell ku si kumpañeris juda na kumpu strada spiritual manera ke fasi manga di livrus ku tratadus ku na fala di asuntus ku sta na Biblia.

15. Kal kusa importanti ku kontisi na 1919?

¹⁵ Na 1919, Garandi Babilonia para kontrola povu di Deus. Na ki anu, “servu jiru, di fiansa” kumsa tarbaja. Asin, jintis sinseru pudi kumsa ku yanda na “Kamiñu di Puresa.” (Mat 24:45-47) Tarbaju ku utrus fasi na pasadu pa “purpara es kamiñu” juda pa jintis ku kumsa yanda nes strada aprindi mas aserka di Jeova ku ke ki misti. (Dit 4:18) E pudi tambi kumsa ku vivi di akordu ku ke ku Jeova misti. Jeova ka misti pa si povu fasi tudu mudansas ki pirsis di un bias. En ves di kila, i purifika si povu puku-puku. (Jubi kuadru “Jeova purifika si povu puku-puku.”) No na sedu filis ora ku no konsigi kontenta no Deus na tudu ke ku no ta fasi! — Kol 1:10.

“KAMIÑU DI PURESA” STA INDA ABERTU

16. Desdi 1919, kal tarbaju ku kontinua fasidu na “Kamiñu di Puresa”? (Isaias 48:17; 60:17)

¹⁶ Tudu strada pirsisa di tarbajadu sempri pa i pudi sta na un bon kondison. Desdi 1919, tarbaju di kumpu strada di “Kamiñu di Puresa” kontinua, asin manga di jintis pudi sai di Garandi Babilonia. Servu jiru di fiansa ku kujidu kumsa tarbaja, i na 1921, e fasi un publikason pa studa Biblia pa juda jintis kunsi bardadi ku sta na Biblia. Kuas seis milyons di livru A Harpa de Deus, bin kaba pa dadu pa jintis na 36 lingua, i manga di jintis bin aprindi bardadi pabia del. I ka tarda, no tene un nobu publikason bonitu pa studa Biblia ku jintis, ku sedu, Bu Pudi Tene un Vida Filis pa Sempri! Na tudu es fin di tempu, Jeova usa si organizason pa kontinua danu kumida spiritual ku na judanu kontinua yanda na “Kamiñu di Puresa.” — Lei Isaias 48:17; 60:17.

17-18. Nunde ku “Kamiñu di Puresa” na lebanu?

¹⁷ Talves no pudi fala, si un algin seta un studu di Biblia, i tene oportunidadi di yanda na “Kamiñu di Puresa.” Alguns ta kumsa yanda la un bokadu, dipus e ka ta tarda e ta para. Utrus sta disididu pa kontinua yanda la, te ora ke ciga se distinu. Kal ki distinu?

¹⁸ Pa kilis ku tene speransa di vivi na seu “Kamiñu di Puresa” na leba pa “jardin di Deus” na seu. (Apok 2:7) Pa kilis ku tene speransa di vivi na Tera, es kamiñu na leba pa perfeison na fin di 1.000 anu. Si bu na yanda nes kamiñu aos, ka bu disisti. Ka bu disa bu kamiñu te ora ku bu ciga bu distinu na nobu mundu! No na disjau un “bon bias.”