Febrero
Martes 1 re febrero
Chimachʼarisaj iwibʼ chichʼobʼoʼ chi ri nikʼaj chik e areʼ nimaʼq na kiqʼij chiwach ix (Filip. 2:3).
Rumal laʼ qas chqetaʼmaj kiwach ri qachalal. Chojtzijon kukʼ are chiʼ majaʼ kumaj ri riqbʼal ibʼ xuqujeʼ chiʼ kkʼisik, cheqachilaj che utzijoxik ri utzij ri Dios xuqujeʼ we kojkunik cheqasikʼij che utijik kiwa. Are chiʼ kqabʼan wariʼ, weneʼ kqilo che ri qachalal che qas ta kchʼawik xa ta kubʼan nim che ribʼ, jun qachalal qʼinom xa ta kuloqʼoqʼej ri pwaq xaneʼ ksipanik o che jun familia che matam kopan pa ri riqbʼal ibʼ weneʼ xa kʼo kʼax tajin kkikʼulmaj (Job 6:29). Qastzij, che xa ta kqaj kqanim qibʼ «pa ronojel» ri kikʼaslemal (1 Tim. 5:13). Are kʼu utz che kqetaʼmaj kiwach ri qachalal xuqujeʼ ri kikʼulmam pa ri kikʼaslemal. Wariʼ kojutoʼo rech kqachʼobʼ ri kibʼantajik. Are chiʼ kqetaʼmaj uwach jun qachalal che utz ta kqil ri ubʼantajik, weneʼ kqetaʼmaj na jasche jeʼ ubʼantajik wariʼ. Kʼax ubʼanik, are kʼu chiʼ kqetaʼmaj kiwach ri qachalal junam che kubʼij ri Biblia, tajin kqesaj uwach ri Jehová che keʼuloqʼoqʼej konojel winaq (1 Tim. 2:3, 4; 2 Cor. 6:11-13). w20.04 16, 17 párrs. 10-12
Miércoles 2 re febrero
Man kʼo ta jun nim na uloqʼoqʼebʼal kʼuʼx chuwach waʼ, chi kuyaʼ ri ukʼaslemal che kikʼexwach ri rachiʼl (Juan 15:13).
Ri kʼisbʼal chaqʼabʼ re ri ukʼaslemal ri Jesús, xunaʼtasaj kan chke ri utijoxelabʼ che kkiloqʼoqʼelaʼ kibʼ. Areʼ retaʼm che wariʼ keʼutoʼ rech kʼo utz achilanik chkixoʼl y kkichʼij ri kʼax che kbʼan chke. Chojchoman chrij ri kʼax xkiriq ri cristianos re Tesalónica are chiʼ kʼateʼ xmajix ubʼanik ri congregación. Ri cristianos riʼ xeʼux jun utz kʼutbʼal re loqʼoqʼebʼal y nimalaj kochʼonik (1 Tes. 1:3, 6, 7). Pablo xeʼubʼochiʼj che ukʼutik más loqʼoqʼebʼal (1 Tes. 4:9, 10). Ri loqʼoqʼebʼal xeʼutoʼo rech xkikubʼsaj kikʼuʼx ri kebʼisonik y xekitoʼ ri kʼo ta kichuqʼabʼ (1 Tes. 5:14). Y qas xkibʼan ri xbʼix chke, rumal che are chiʼ qʼaxinaq chi jun junabʼ ri Pablo xubʼij wa taq tzij riʼ pa ri ukabʼ carta che xutaq bʼi chke: «Tajin knimar ri loqʼoqʼebʼal ikʼuʼx chbʼil taq iwibʼ» (2 Tes. 1:3-5). Ri kiloqʼoqʼebʼal xeʼutoʼ are chiʼ xeʼoqotax rukʼ itzelal y che uchʼijik nikʼaj chi kʼax. w21.03 22 párr. 11
Jueves 3 re febrero
Chqakʼamaʼ qanim, chqachʼijaʼ rukʼ kochʼonik ri xikʼinem ri yoʼm chqawach (Heb. 12:1).
We kqaj kqariq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik rajawaxik kqataqej ri kʼaslemal che taqal che jun cristiano (Hech. 20:24; 1 Ped. 2:21). Are kʼu ri Satanás y ri kebʼanow ri urayibʼal kkaj che ri oj upatanelabʼ ri Dios kqaya kan upatanexik y kqabʼan ri kkaj areʼ (1 Ped. 4:4). Ri winaq che kkiterenej ri Satanás ketzeʼn chrij ri qabʼantajik xuqujeʼ kkibʼij che más utz ri kikʼaslemal areʼ rumal che kkibʼan ri kkaj. Are kʼu qastzij taj (2 Ped. 2:19). Sibʼalaj rajawaxik che kqachaʼ unimaxik ri Dios. Ri Satanás kraj che kqaya kan ri bʼe che «kkʼaman bʼik pa ri kʼaslemal» xuqujeʼ kraj che kqataqej ri bʼe jawiʼ kebʼe wi konojel ri winaq che kkibʼan ri kraj ri Itzel. Wajun bʼe riʼ kʼax ta bʼinem chupam, are kʼu «kkʼaman bʼi chupam ri sachbʼal wachaj» (Mat. 7:13, 14). We kqaj che kʼo ta kojesan pa ri sukʼalaj bʼe, rajawaxik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová xuqujeʼ kqanimaj ri kubʼij chqe. w20.04 26 párr. 1; 27 párrs. 5, 7
Viernes 4 re febrero
Katinpixbʼej chi kibʼan chʼawem rukʼ Dios. Kibʼan bʼochiʼnik, tzʼononik [...] rech kojkunik kojkʼojiʼ pa utzil xuqujeʼ pa jamaril nim qilaʼ wi ri Dios rukʼ jun kʼaslemal ri qas utz kilik (1 Tim. 2:1, 2).
Pa ri kʼisbʼal taq junabʼ, Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ kibʼanom kʼax che ri «Ulew re ri Jeʼlikal» (Dan. 11:41). ¿Jas kʼax tajin kubʼano? Pa ri junabʼ 2017, ri qʼatal tzij re ri norte che kʼo kimik xuqʼatej ri kichak ri upatanelabʼ ri Jehová xuqujeʼ xeʼutzʼapij jujun qachalal pa cárcel. Xuqujeʼ kuya ta bʼe che kekoj ri qawuj, jun chke are ri Traducción del Nuevo Mundo. Xuqujeʼ, xutoqij ri sucursal re Rusia, ri e Ja rech Ajawbʼal xuqujeʼ ri ja che kebʼan wi ri Nim Riqbʼal ibʼ. Are chiʼ bʼanom chi wariʼ, pa ri junabʼ 2018 ri Jupuq Ajkʼamal bʼe cho ronojel uwach Ulew xketaʼmaj che Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ are ri qʼatal tzij re ri norte. Are kʼu, ri oj upatanelabʼ ri Jehová kojchʼojin ta rukʼ nijun qʼatal tzij xuqujeʼ kqakoj ta qachuqʼabʼ rech kkʼexik, xuqujeʼ kqabʼan taj are chiʼ kojuterneʼj rukʼ itzelal. Xaneʼ are kqanimaj ri pixabʼ kuya ri Biblia che kqabʼan qachʼawem pa kiwiʼ «konojel ri e qʼatal taq tzij», más na chiʼ kkichaʼ ubʼanik jun jastaq che weneʼ kubʼan kʼax che ri kqabʼan che uqʼijilaxik ri Dios. w20.05 14 párr. 9
Sábado 5 re febrero
Chawilaʼ awibʼ, xuqujeʼ chawilij ri atijonik (1 Tim. 4:16).
Tat nan, rech ri iwalkʼwal qas kkikojo che e kʼo pa ri qastzij. Rajawaxik che ri areʼ kʼo jun utz kachilanik rukʼ ri Dios xuqujeʼ che qas kkichʼobʼo che ri Biblia kubʼij ri qastzij. We ix kiwaj kikʼut ri qastzij chrij ri Dios chkiwach ri iwalkʼwal, rajawaxik qas kitijoj iwibʼ chrij ri Biblia rech kiya jun utzalaj kʼutbʼal chkiwach. Qas chitasaʼ itiempo rech kixchoman chrij ri kiwetaʼmaj. We jeʼ kibʼano, kixkun riʼ kikʼut chkiwach ri iwalkʼwal rech kkibʼan ke. Chikʼutuʼ chkiwach jas kbʼan che kikojik ri chakubʼal re etaʼmanik, junam rukʼ ri kibʼan kukʼ ri itijoxelabʼ re ri Biblia. Jeriʼ, keʼitoʼ ri iwalkʼwal rech kkiloqʼoqʼej ri Jehová xuqujeʼ kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri ukojom che uyaʼik ri kajwataj chqe pa ri qakojonik: ri jikalaj pataninel che utz uchomanik (Mat. 24:45-47). Xaq xiw ta kikʼut jujun taq etaʼmanik chkiwach re ri Biblia. Are chiʼ keʼitoʼ ri iwalkʼwal chixchoman chrij ri kijunabʼ xuqujeʼ ri kekun che uchʼobʼik rech qas kkil «ri jastaq re ri Dios ri man kechʼobʼotaj taj», jeriʼ kkowir ri kikojonik (1 Cor. 2:10). w20.07 11 párrs. 10, 12, 13
Domingo 6 re febrero
Ri Ajawaxel karetzelaj kʼu kiwach ri e bʼanal taq etzelal, kape kʼu che jeqelem kukʼ ri e sukʼ (Prov. 3:32).
Kimik riʼ, sibʼalaj kʼi winaq che ajmakibʼ kʼo jun utzalaj kachilanik rukʼ Jehová. E kʼi kekunik kkiriq wajun achilanik riʼ rumal che kekojon chrij ri tojbʼal mak che xuya ri Jesús. Rumal ri tojbʼal mak, Jehová kuya chqe che kojkunik kqajach ri qakʼaslemal che xuqujeʼ kqabʼan qaqasanjaʼ. Are chiʼ kqabʼan wariʼ kojux kachiʼl ri millones re cristianos che kʼo chi jun utz kachilanik rukʼ Jehová rumal che kijachom chi kikʼaslemal xuqujeʼ kibʼanom chi kiqasanjaʼ. ¿Jas kqabʼano rech kqamaltyoxij ri qachilanik rukʼ ri Dios? Rajawaxik kqesaj uwach ri Abrahán xuqujeʼ ri Job. E areʼ xeʼux sukʼ che ri Dios más che cien junabʼ. Oj rajawaxik jeʼ kqabʼano, paneʼ kʼi o kʼi ta tiempo tajin kqapatanij ri Jehová. Y rajawaxik are más nim kqil ri qachilanik rukʼ ri Jehová chuwach ri qakʼaslemal junam rukʼ ri xubʼan ri Daniel (Dan. 6:7, 10, 16, 22). Rukʼ ri utobʼanik ri Jehová kojkunik kqachʼij apachike kʼax xuqujeʼ kqachajij ri utzalaj qachilanik rukʼ (Filip. 4:13). w20.05 27 párrs. 5, 6
Lunes 7 re febrero
Chbʼanaʼ la chi ri wanimaʼ nim kril wi ri bʼiʼ la (Sal. 86:11).
Ri David xril jun ixoq che kʼulan chik, ubʼiʼ Bat-Seba, tajin katinik. Areʼ retaʼm ri utaqanik ri Jehová che kubʼij: «Makʼiʼaq rayij ri rixoqil» ri awajil atzʼaqat (Éx. 20:17). Are kʼu xuya ta kan ukaʼyexik ri ixoq. Xubʼan kebʼ ri ranimaʼ. Xurayij ri ixoq xuqujeʼ kraj kqaj chuwach ri Jehová. Paneʼ kʼi tiempo ukʼutum che nim kril wi ri Jehová xuqujeʼ uloqʼoqʼem, are kʼu are xubʼan ri urayinik. Rumal laʼ xubʼan jastaq che sibʼalaj e itzel. Xutzʼilobʼisaj ri ubʼiʼ ri Jehová, xubʼan jun nimalaj kʼax che ri ufamilia xuqujeʼ chke winaq che kʼo ta kimak (2 Sam. 11:1-5, 14-17; 12:7-12). Jehová xupixbʼej ri David, rumal laʼ xkʼojiʼ chi jumul rachilanik rukʼ (2 Sam. 12:13; Sal. 51:2-4, 17). Xsach ta pa ujolom ri kʼax xuriqo rumal che xuyaʼo che ri ranimaʼ xubʼan kebʼ. Ri e utzij che kʼo pa Salmo 86:11 xuqujeʼ kraj kubʼij: «Xa jun chbʼanaʼ la che ri wanimaʼ». ¿La xuta ri Jehová ri uchʼawem? Jeʼ xuta, rumal che ri uTzij ri Dios kubʼij che ri David xupatanij ri Jehová rukʼ ronojel ranimaʼ (1 Rey. 11:4; 15:3). w20.06 11 párrs. 12, 13
Martes 8 re febrero
Kukʼ taq kolobʼ re [...] loqʼoqʼebʼal kʼuxaj, xeʼenjikʼ wukʼ (Os. 11:4).
Ri Biblia kujunamaj ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová chke ri upatanelabʼ rukʼ jun kolobʼ. ¿Jas kraj kubʼij wariʼ? Chqakojoʼ jun kʼutbʼal. Chachomaj che tajin katjiqʼ pa ri mar tekʼuriʼ jun winaq che kʼo pa jun barco kukʼaq bʼi jun salvavidas chawe. Qastzij riʼ che kamaltyoxij, rumal che wariʼ katutoʼo rech katjiqʼ taj. Are kʼu xaq xiw ta rajawaxik ri salvavidas chawe. Rumal che sibʼalaj joron ri mar, rajawaxik kkʼaq bʼi jun kolobʼ chawe rech katkunik katopan pa ri barco. Jehová xubʼij ri e tzij che kʼo pa ri texto re kimik chke ri israelitas che kiyaʼom kan upatanexik. Are waʼ ri kraj ri Jehová kubʼan kukʼ ri kiyaʼom kan upatanexik che tajin kkiriq nimalaj kʼax junam taneʼ rukʼ che tajin kejiqʼ pa ri mar. Jehová kraj che kketaʼmaj che keloqʼoqʼex rumal xuqujeʼ kraj keʼutoʼ rech ketzalij loq. Areʼ kojukojo rech kukʼut ri loqʼoqʼenik riʼ. Sibʼalaj rajawaxik che kqakʼut chkiwach ri qachalal che kiyaʼom kan ri Jehová che keloqʼoqʼex rumal xuqujeʼ qumal oj. w20.06 27 párrs. 12, 13
Miércoles 9 re febrero
K[u]riq ri kikotemal ri winaq ri kukochʼ ri kʼambʼejenik (Sant. 1:12).
Chiʼ xkamisax ri tijoxel Esteban, kʼi chke ri cristianos xeʼel bʼi pa ri tinamit Jerusalén «xkijabʼuj kibʼ, xebʼe pa taq ri tinamit re Judea xuqujeʼ re Samaria». Jujun chke xeʼopan kʼa pa Chipre y Antioquía (Hech. 7:58-8:1; 11:19). Sibʼalaj kʼax xkiriq ri tijoxelabʼ riʼ. Paneʼ je wariʼ, xkiya ta kan utzijoxik ri utzalaj taq tzij apastaneʼ ri lugar xebʼe wi, y jeriʼ xebʼan kʼi congregaciones pa ronojel ri Imperio romano (1 Ped. 1:1). Are kʼu ri kʼax che xkiriq ri cristianos xkʼis ta chilaʼ. Jun kʼutbʼal, chunaqaj ri junabʼ 50, ri emperador romano Claudio xuya ri taqanik che konojel ri judíos keʼel bʼi pa Roma. Wariʼ xubʼano che ri judíos che e cristianos rajawaxik xkiya kan ri kachoch y xebʼe chi pa jun lugar (Hech. 18:1-3). Chunaqaj ri junabʼ 61, ri apóstol Pablo xutzʼibʼaj che ri rachalal xeyoqʼ chkiwach ri winaq, xekʼam bʼi pa cárcel y xekʼam bʼi ri jastaq ke (Heb. 10:32-34). Y junam kukʼ nikʼaj chi winaq, ri cristianos xkiriq kʼax rumal che kʼo ta jastaq ke y rumal ri yabʼil (Rom. 15:26; Filip. 2:25-27). w21.02 26, 27 párrs. 2-4
Jueves 10 re febrero
Rumal rech chi qajinaq bʼik ri Itzel iwukʼ, sibʼalaj kʼo royowal. Retaʼm kʼut chi xa kebʼ oxibʼ qʼij chik kʼolik (Apoc. 12:12).
We ko ri qakojonik, kʼo ta jun jastaq che kubʼan ri Satanás xuqujeʼ ri e teren chrij kkibʼano che kqaya kan ri qastzij (2 Juan 8, 9). Qetaʼm che ri winaq itzel kojkilo (1 Juan 3:13). Juan xubʼij che «ronojel kʼu ri uwach Ulew kʼo pa uqʼabʼ ri Itzel» (1 Juan 5:19). Naqaj chi kʼo wi ri kʼisbʼal re wajun uwach Ulew riʼ, rumal laʼ ri Satanás sibʼalaj petinaq royowal. Xaq xiw ta kukoj ri inmoralidad sexual xuqujeʼ ri molom tzij kech ri apóstatas xaneʼ xuqujeʼ kukoj ri e winaq rech kkibʼan kʼax chqe. Retaʼm che xa jubʼiqʼ chi tiempo kʼolik, rumal laʼ kukoj uchuqʼabʼ che uqʼatexik uwach ri utzijoxik utzij ri Dios o kusachisaj uwach ri qakojonik. Rumal laʼ kqamay taj che tajin kqʼatex uwach ri utzijoxik ri utzij ri Dios pa jujun tinamit. Paneʼ tajin kkikʼulmaj wariʼ, ri qachalal tajin kkichʼijo. Wariʼ kukʼutu che, apastaneʼ ri kubʼan ri Itzel, kojkunik kojux sukʼ. w20.07 24 párrs. 12, 13
Viernes 11 re febrero
Ri kochinik ri kuyaʼ ri Dios, junalik kʼaslemal pa ri uriqik qibʼ rukʼ ri Cristo Jesús, ri Qajaw (Rom. 6:23).
Jehová kraj che ri winaq kekʼasiʼ chbʼe qʼij saq pa ri jeʼlalaj uwach Ulew che xubʼano. Are kʼu chiʼ ri Adán y Eva xkinimaj ta ri loqʼalaj kiTat, xekun ta chik xkiriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik (Rom. 5:12). ¿Jas xubʼan ri Jehová? Aninaq xuya ubʼixik ri kubʼan che utoqʼobʼisaxik kiwach ri winaq (Gén. 3:15). Xuchomaj che are kuya ri ukʼaslemal ri uKʼojol rech keresaj ri kalkʼwal ri Adán y Eva pa ri makaj y ri kamikal. Rukʼ wariʼ, xuya bʼe chke ri winaq pa kijujunal che kkichaʼ we kkaj kkipatanij y we kkaj ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (Juan 3:16; 1 Cor. 15:21, 22). Rumal ri uKʼojol ri Jehová keʼukʼastajisaj na millones y millones winaq. Are kʼu, weneʼ xaq ta junam tiempo kekʼastajisax lo konojel ri kaminaqibʼ. ¿Jasche kqabʼij wariʼ? Rumal che we xaq kʼateʼ kekʼastaj lo kʼiʼalaj winaq cho ri uwach Ulew, kubʼano che kʼo ta jamaril y cholajil. Are kʼu ri Jehová utz ta kril wariʼ. Retaʼm che, rech kʼo jamaril rajawaxik kʼo cholajil (1 Cor. 14:33). w20.08 14 párr. 3; 15 párr. 5
Sábado 12 re febrero
Chawilaʼ awibʼ, xuqujeʼ chawilij ri atijonik (1 Tim. 4:16).
Ri tijoxel rajawaxik kuchʼobʼo che kyaʼ ri etaʼmanik che rech kux testigo rech Jehová. Ri tijoxel che qas kraj kretaʼmaj chrij ri Biblia kubʼan kʼi jastaq rech kkunik kubʼan uqasanjaʼ. Nabʼe, kretaʼmaj uwach ri Jehová, kuloqʼoqʼej y kkojon chrij (Juan 3:16; 17:3). Tekʼuriʼ kux rachiʼl ri Dios y ke ri qachalal re ri congregación (Heb. 10:24, 25; Sant. 4:8). Chiʼ kqʼax ri tiempo, kuya kan ubʼanik jastaq che utz taj y kunaʼ kʼax pa ranimaʼ rumal ri umak (Hech. 3:19). Ri ukojonik kubʼano che kutzijoj ri qastzij chrij ri Dios chke nikʼaj chik (2 Cor. 4:13). Kʼisbʼal re, kujach ri ukʼaslemal che ri Jehová y kubʼan ri uqasanjaʼ rech kukʼutu che ujachom chi ri ukʼaslemal (1 Ped. 3:21; 4:2). Qastzij riʼ, che are jun qʼij che sibʼalaj kekikot konojel. Are chiʼ kqilo che ri tijoxel kukʼex jujun jastaq pa ri ukʼaslemal, amaqʼel chqabʼij utz taq tzij che y chqayaʼ uchuqʼabʼ rech kuya ta kan ubʼanik. w20.10 17, 18 párrs. 12, 13
Domingo 13 re febrero
We ta kʼu kubʼij ri aqanaj: «Man in ta rech ri cuerpo, rumal rech chi man in ta qʼabʼaj», man rumal ta riʼ ma ta utzʼaqatil ri cuerpo (1 Cor. 12:15).
We kqajunamaj qibʼ kukʼ ri nikʼaj chi qachalal re ri congregación, weneʼ kqil taj che kʼo qapatan. Jujun chke ri qachalal e utz ajtijabʼ, utz kkibʼan che usukʼumaxik ri jastaq o utz taq kʼamal bʼe. Y weneʼ kqachomaj che kojkun taj kqabʼan ri jastaq che kkibʼan ri e areʼ. Wariʼ kukʼutu che kojmachʼachʼik xuqujeʼ che kqachʼobʼo che kʼo jastaq che kojkun ta che ubʼanik (Filip. 2:3). Are kʼu rajawaxik kqachajij qibʼ. We amaqʼel kqajunamaj qibʼ kukʼ ri qas kekun che ubʼanik kʼi taq jastaq, sibʼalaj kojbʼison riʼ. Junam che xubʼij ri apóstol Pablo, weneʼ kqachomaj che kʼo ta qapatan pa ri congregación. Jujun chke ri cristianos re ri nabʼe siglo Jehová xuya ri uxlabʼixel chke rech kkibʼan jujun jastaq, are kʼu konojel taj junam chak xkibʼano (1 Cor. 12:4-11). Konojel e areʼ nim kibʼanik chuwach ri Jehová. Qastzij che kimik ri uxlabʼixel kubʼan ta chi milagro are kʼu ri pixabʼ kʼextajinaq taj. Weneʼ qonojel taj junam ri kojkun che ubʼanik, are kʼu qonojel nim qabʼanik chuwach ri Jehová. w20.08 23 párrs. 13-15
Lunes 14 re febrero
Ri Ajawaxel kʼo wukʼ; man kinxeʼj ta wibʼ (Sal. 118:6).
Chataʼ che ri Jehová che kuya ukowil akʼuʼx areʼ kuya ri kataʼ che y katuya ta kanoq (Hech. 4:29, 31). Amaqʼel kʼo che atoʼik. Chatchoman chrij ri ubʼanom che atoʼik rech kachʼij ri kʼax y ri ukowil akʼuʼx uyaʼom rech xakʼex ri akʼaslemal. We xutoʼ ri utinamit rech xqʼax bʼi pa ri mar Rojo, xuqujeʼ kkunik katutoʼ at rech katux tijoxel re ri Cristo (Éx. 14:13). Ri texto re kimik kukʼutu che ri salmista qas xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová ¡at xuqujeʼ je chabʼanaʼ! Jehová keʼutoʼ ri kʼakʼ taq publicadores rech kkixibʼij ta kibʼ. Chiwilaʼ ri xukʼulmaj jun qachalal ubʼiʼ Tomoyo. Ri nabʼe qʼij chiʼ xel che utzijoxik ri utzij ri Dios, pa ri nabʼe ja xchʼaw wi xel lo jun ixoq che sibʼalaj kyajanik y xubʼij: «¡Kʼo ta kwaj kwetaʼmaj chkij ri testigos rech Jehová!», y ko xutzʼapij kan ri uchiʼ ri rachoch. Tomoyo xbʼison ta rumal wariʼ, xaneʼ xubʼij che ri rachiʼl: «¿La xawilo? Kʼo ta jun tzij xinbʼij, y ri ixoq retaʼm chik che in testigo rech Jehová. ¡Sibʼalaj utz!». Kimik Tomoyo precursora regular chik. w20.09 6 párrs. 13, 14
Martes 15 re febrero
Ri e ubʼanoj taq ri Asá e kolom xeril ri Ajawaxel ri uDios (2 Crón. 14:2).
Ri Asá xubʼij wariʼ chke ri winaq: «Areʼ [Jehová, TNM] uyoʼm jamaril chqe kukʼ konojel taq ri e qakʼulja» (2 Crón. 14:6, 7). Are kʼu xuchomaj taj che kbʼan ri jastaq rukʼ nojimal rumal che utz ri tiempo e kʼo wi. Xaneʼ xumaj ubʼanik tinamit, tapya, torres y uchiʼja. Xubʼij wariʼ chke ri winaq re Judá: «Kʼa kʼo ri ulew pa qaqʼabʼ». ¿Jas xraj xubʼij? Che kekunik kkibʼan ri kkaj pa ri ulew che Jehová uyaʼom chke y kʼo ta jun kikʼulel keqʼaten che uyakik ri tinamit. Rumal laʼ xubʼij chke ri tinamit che utz kkibʼan che ukojik ri tiempo chiʼ kʼo jamaril. Asá xukoj ri tiempo riʼ che utijoxik ri rajchʼojabʼ (2 Crón. 14:8). ¿La xa kukubʼsaj ta ukʼuʼx chrij ri Jehová? Jeʼ taj, rumal che retaʼm che rajawaxik keʼutoʼ ri winaq rech keʼux ko chuwach ri kʼax che kpe na. Retaʼm che kopan jun tiempo che kkʼis ri jamaril pa Judá, y jelaʼ xkʼulmatajik. w20.09 15 párrs. 4, 5
Miércoles 16 re febrero
Man kichomaj ta jastaq ri kʼo na chuwach ri tzʼibʼatalik (1 Cor. 4:6).
Jun kʼamal bʼe che utz ranimaʼ weneʼ kuchomaj che kkunik kuya taqanik pa kiwiʼ ri qachalal re ri congregación rech keʼuchajij. Pa ri taqanik che kʼo pa kiqʼabʼ ri kʼamal bʼe pa ri familia y ri e kʼamal bʼe pa ri congregación kʼo jastaq nim kibʼanik che kejunamataj taj. Jun chke are che Jehová uyaʼom ri eqelen chke ri e kʼamal bʼe rech kkiqʼat tzij y kekesaj bʼi pa ri congregación ri ajmakibʼ che kkaj taj kkikʼex ri kikʼaslemal (1 Cor. 5:11-13). Are kʼu ri Jehová uyaʼom eqelen chke ri e kʼamal bʼe pa ri familia che ri e kʼamal bʼe pa ri congregación yaʼtal ta chke kkibʼano. Jun chke ri jastaq che kubʼan jun kʼamal bʼe pa ri familia are che kuya taqanik chke ri e kʼo pa ri ufamilia y krilo che qas kbʼan ri kubʼij (Rom. 7:2). Jun kʼutbʼal, yaʼtal che, che kubʼij chke ri ralkʼwal jas hora rajawaxik keʼok lo chaqʼabʼ, y kʼo pa uqʼabʼ che kukʼajisaj kiwach we keniman ta che (Efes. 6:1). Qastzij, ri tat rajawaxik nabʼe kchʼaw na rukʼ ri rixoqil are chiʼ majaʼ kuya jun taqanik, rumal che «xa e jun winaq chik» (Mat. 19:6). w21.02 16-18 párrs. 10-13
Jueves 17 re febrero
Ri noʼj kʼo na rajil chkiwach taq ri perlas; ¡mawi ne ri jastaq ri sibʼalaj kerayixik kjunamataj ta rukʼ! (Prov. 3:15).
Ri qastzij che kriqitaj pa ri Biblia nim ubʼanik rumal che Jehová xaq xiw kukʼut chkiwach ri winaq che kemachʼachʼik y kkaj kkiriq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (Hech. 13:48). Ri winaq riʼ nim kkil ri ukojom ri Jehová rech kqetaʼmaj ri qastzij kimik (Mat. 11:25; 24:45). Ri oj kojkun taj kqetaʼmaj ri qastzij pa qatukel, rumal laʼ retaʼmaxik más nim na ubʼanik chuwach jun jastaq chik (Prov. 3:13). Jehová xuqujeʼ uyaʼom chqe rech kqakʼut chkiwach nikʼaj chi winaq ri qastzij chrij areʼ y chrij ri urayibʼal (Mat. 24:14). Ri qastzij kʼo pa ri Biblia sibʼalaj nim ubʼanik rumal che keʼutoʼ ri winaq rech keʼok pa ri ufamilia ri Jehová y kekunik kkiriq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (1 Tim. 4:16). Paneʼ nim o nim ta tiempo tajin kqaya che utzijoxik ri utzij ri Dios, tajin kojtobʼan che ri chak más nim ubʼanik che tajin kbʼan kimik (1 Tim. 2:3, 4). ¡Sibʼalaj nim ubʼanik che tajin kojchakun rukʼ ri qaDios! (1 Cor. 3:9). w20.09 26, 27 párrs. 4, 5
Viernes 18 re febrero
Xeqariq jujun qachalal chilaʼ, xkitzʼonoj chqe chi chujkanaj kan [...] kukʼ (Hech. 28:14).
Are chiʼ xbʼe pa Roma, Jehová kʼi mul xukoj ri qachalal che utoʼik ri apóstol Pablo. Jun kʼutbʼal Aristarco y Lucas, e kebʼ rachiʼl ri Pablo, xebʼe rukʼ pa Roma. Xkaj xkiya ri kikʼaslemal pa kʼax rech kekʼojiʼ rukʼ ri Pablo, paneʼ ri Biblia kubʼij taj che Jesús xutzujuj chke che keʼopan pa Roma. Kʼateʼ chiʼ xpe ri kaqiqʼ jabʼ, xketaʼmaj che kekam taj (Hech. 27:1-3). Pa ri tinamit portuaria re Sidón, Julio «xuya che chi kbʼe che kichʼabʼexik taq ri e rachiʼl rech kyaʼ ri kajwataj che». Y chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij, pa ri tinamit Puteoli, Pablo y ri e rachiʼl xkiriq e jujun qachalal, ri qachalal riʼ xkibʼij chke, che kekʼojiʼ siete qʼij kukʼ. Are chiʼ ri cristianos riʼ tajin kkilij ri Pablo xuqujeʼ ri e rachiʼl, qastzij riʼ che sibʼalaj xekikotik xkitatabʼej ri xubʼij ri Pablo chke (chajunamisaj rukʼ Hech. 15:2, 3). w20.11 15, 16 párrs. 15-17
Sábado 19 re febrero
Upatanixik ri Dios [...]. Kʼo utzil kqariq rumal waʼ pa we kʼaslemal riʼ cho ri uwach Ulew, xuqujeʼ pa ri kʼaslemal ri kpe na (1 Tim. 4:8).
¿Jas kketaʼmaj ri tat nan Testigos chkij ri José y María? Che rajawaxik kkikʼut chkiwach ri kalkʼwal rukʼ ri kkibʼano y ri kkibʼij che kkiloqʼoqʼej ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ. Y ri más nim ubʼanik che kkikʼut chkiwach are uchajixik ri kachilanik rukʼ ri Jehová, junam rukʼ ri unikʼoxik ri Biblia, ri chʼawem, ri riqbʼal ibʼ y ri utzijoxik ri utzij ri Dios (1 Tim. 6:6). Qastzij che, rajawaxik kkiya ri kajwataj chke ri kalkʼwal pa ri kikʼaslemal (1 Tim. 5:8). Are kʼu chnaʼtaj chiwe: ri ketoʼw ri iwalkʼwal rech kekolotaj kan pa ri kʼisbʼal re wajun uwach Ulew riʼ are ri kachilanik rukʼ ri Jehová, are ta ri e jastaq (Ezeq. 7:19). Sibʼalaj kojkikotik are chiʼ kqilo che e kʼi tat nan utz ri kkichaʼ ubʼanik rech kkichajij ri kikojonik ri kifamilia. Ri akʼalabʼ che kekʼiysax pa jun familia junam rukʼ wariʼ ksach ta chke ri utz taq jastaq che xketaʼmaj are chiʼ kʼa akʼalabʼ na y sibʼalaj kemaltyoxinik rumal ri tijonik xyaʼ chke (Prov. 10:22). w20.10 28, 29 párrs. 10, 11
Domingo 20 re febrero
Ma ta chuyaʼ ri Dios chi je kkʼulmaj la waʼ (Mat. 16:22).
Jujun mul ri apóstol Pedro xubʼan jastaq che qas ta xuchomaj. Jun kʼutbʼal, are chiʼ ri Jesús xubʼij chke ri rapóstoles che kuriq na kʼax y kkam na, Pedro xuyajo y xubʼij ri e tzij che kʼo pa ri texto re kimik (Mat. 16:21-23). Jesús xupixbʼej ri Pedro. Are chiʼ e kʼi winaq xepe che uchapik ri Jesús, Pedro xuchomaj ta na ri xubʼano aninaq xuqopij ri uxikin ri esclavo re ri sumo sacerdote (Juan 18:10, 11). Jumul chik xpixbʼex rumal ri Jesús. Xuqujeʼ, ri Pedro ubʼim chik che, paneʼ ri nikʼaj chi apóstoles keʼux ta sukʼ y kkiya kan utukel ri Jesús, areʼ kubʼan ta wariʼ (Mat. 26:33). Are kʼu qas ta nim ri ukowil ukʼuʼx ri Pedro junam che xuchomaj. Rumal che oxmul xubʼij che retaʼm ta uwach ri Jesús. Rukʼ nimalaj bʼis, «xel kʼu apanoq ri Pedro, xoqʼ rukʼ kʼayil» (Mat. 26:69-75). Qastzij riʼ che xuchomaj we kkuy na umak rumal ri Jesús. Are kʼu, ri Pedro xuya ta bʼe che ri bʼis kchʼakan pa uwiʼ. Paneʼ xubʼan jujun jastaq che utz taj, xuya ta kan upatanexik ri Dios, y qetaʼm che amaqʼel xchakun kukʼ ri nikʼaj chi apóstoles (Juan 21:1-3; Hech. 1:15, 16). w20.12 20 párrs. 17, 18
Lunes 21 re febrero
Achajilaxelabʼ chixjeqel kukʼ ri e wixoqilabʼ rukʼ noʼjibʼal, chiyaʼ uqʼij ri iwixoqil rumal rech chi man junamataj taj ri ucuerpo rukʼ ri rech ri rachajil (1 Ped. 3:7).
Ri kʼamal bʼe pa ri familia kkunik kukʼut machʼachʼem pa jalajoj jastaq. Jun kʼutbʼal, kreyej taj che ri rixoqil y ri ralkʼwal mat kʼo kemakun wi. Qas kutatabʼej ri kkichomaj ri e kʼo pa ri ufamilia, paneʼ junam ta ri uchomanik kukʼ. Jun achi che kmachʼachʼik kraj ktobʼan che ubʼanik ri jastaq che kbʼan pa ri ja, paneʼ ri winaq re ri utinamit kkichomaj che xaq xiw ri ixoqibʼ kebʼanowik. Weneʼ kʼax ubʼanik wariʼ. ¿Jasche? Jun qachalal Rachel ubʼiʼ, kubʼij: «Pa ri lugar che kinel wi, we jun achi kutoʼ ri rixoqil che uchʼajik ri laq o kuchʼajchʼobʼej ri upa ja, ri winaq y ri ufamiliares kkichomaj che weneʼ ‹qas ta achi›. Kkichomaj che xa kkun taj ktaqan pa uwiʼ ri rixoqil». We pa ri lugar katel wi je kkichomaj ri winaq, chnaʼtaj chawe che ri Jesús xuchʼaj kaqan ri utijoxelabʼ, paneʼ kchomaxik che xaq xiw ri esclavos kebʼanow wajun chak riʼ. Jun utzalaj kʼamal bʼe pa ri familia kubʼan ri jastaq, rumal taj che xa kraj utz kilik, xaneʼ kraj che ri ufamilia kuriq utzilal. w21.02 2 párr. 3; 4 párr. 11
Martes 22 re febrero
Are kʼu kinkoj nuchuqʼabʼ che uriqik ri kʼo chnuwach, che ri opanem jawijeʼ kʼo wi ri etal kinchʼak kʼut ri tojbʼal (Filip. 3:13, 14).
Unaʼtasaxik ri utz taq jastaq xqabʼan ojer are jun sipanik re ri Jehová; are kʼu paneʼ qariqom kʼi utzilal pa ri qakʼaslemal, ri kʼaslemal pa ri petinaq are más utz na. Weneʼ kbʼan jun kʼax chqe, are kʼu we kqakuy ri makaj kuya utzilal chqe. Are chiʼ xaq xiw kojchoman chrij ri qamak kubʼano che kqapatanij ta ri Jehová rukʼ kikotemal. Rumal laʼ, junam rukʼ ri Pablo, rajawaxik kqakojo che ri Jehová xukuy ri qamak (1 Tim. 1:12-15). Pa ri kʼakʼ ulew che qeyem, jawiʼ kqariq wi na kʼaslemal kʼo ta ukʼisik, knaʼtaj ta chi ri jastaq che xubʼan kʼax chqe. Ri Biblia kubʼij che pa ri tiempo riʼ «ri re ojer man knaʼtax ta chi na» (Is. 65:17). E jujun chqe qapatanim ri Jehová pa kʼi junabʼ y ya nim chi qajunabʼ; are kʼu, chichomaj, pa ri kʼakʼ uwach ulew kojux chi na jumul alabʼom alitomabʼ (Job 33:25). Rumal laʼ, are ta kojchoman chrij ri xqakʼulmaj ojer, are chojkikot rukʼ ri qakʼaslemal kimik y chojchoman chrij ri petinaq. w20.11 24 párr. 4; 29 párrs. 18, 19
Miércoles 23 re febrero
Xinwil kʼiʼalaj winaq [...]. Xkiraq kichiʼ rukʼ chuqʼabʼ, xkibʼij: «Ri kolobʼal ibʼ are ri qaDios yowinaq [...], xuqujeʼ ri Alaj Chij» (Apoc. 7:9, 10).
¿Jas kkʼulmataj na pa ri petinaq? Pa ri nimalaj kʼaxkʼolil, kʼo kebʼ nimaʼq taq jastaq kubʼan na ri Jehová che qakolik. Nabʼe, keʼukol kan ri e sukʼalaj taq upatanelabʼ are chiʼ kubʼan chke ri «ajawinelabʼ re ri uwach Ulew» che kkisachisaj uwach ri Nimalaj Babilonia, kraj kubʼij, konojel ri e qastzij taj kojonem (Apoc. 17:16-18; 18:2, 4). Y ukabʼ, kukol ri utinamit are chiʼ pa ri Armagedón kusachisaj kiwach ri nikʼaj chi jastaq che ukojom ri Satanás pa ri uwach Ulew (Apoc. 16:14, 16). Are chiʼ oj kʼo chunaqaj ri Jehová, ri Satanás kkun taj kubʼan kʼax chqe che mat kʼo ukʼisik. Xaneʼ areʼ ri kkʼis kan tzij pa uwiʼ chbʼe qʼij saq (Rom. 16:20). Rumal laʼ chqakojoʼ ronojel ri qachakubʼal re chʼoʼj y kʼo ta jumul kqesaj. Kojchʼoʼjin ta qatukel, chqayaʼ ri qatobʼanik chke ri e qachalal y chqanimaj ri kojutaq wi ri Jehová. We je kqabʼano, ri loqʼalaj qaTat kʼo pa ri kaj qas kuya na qachuqʼabʼ y kojuchajij na (Is. 41:10). w21.03 30 párrs. 16, 17
Jueves 24 re febrero
Pa ri jororemal, pa ri jikibʼan kʼuxaj kʼo wi ri ichuqʼabʼ (Is. 30:15).
¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová? Kqakʼutu are chiʼ kqabʼan ri ktaqan wi. Pa ri Biblia keqariq kʼi kʼutbʼal, e utz y e utz taj, kkikʼutu che nim ubʼanik che kojel ta chʼuʼj chuwach jun jastaq xaneʼ kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. Are chiʼ kawetaʼmaj chrij ri utz taq kʼutbʼal, kawil ri xkibʼan ri upatanelabʼ ri Dios rech xeʼel ta chʼuʼj are chiʼ xkiriq kʼax kumal ri kikʼulel. Jun kʼutbʼal, ri apóstoles xkixibʼij ta kibʼ are chiʼ ri kʼamal taq bʼe judíos xkiya ri taqanik chke che kkitzijoj ta chi ri utzij ri Dios. Rukʼ kowil kʼuxaj xkibʼij: «Rajawaxik chqe chi are nabʼe kqanimaj ri kubʼij ri Dios chqe man are ta kʼut ri kkibʼij ri winaq» (Hech. 5:29). Xkixibʼij ta kibʼ xuqujeʼ are chiʼ e chʼayom chik. ¿Jasche? Rumal che ketaʼm che Jehová kʼo kukʼ y keqaj chuwach. Rumal laʼ xkiya ta kan utzijoxik ri utzalaj taq tzij (Hech. 5:40-42). Xaq junam, are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamisax ri tijoxel Esteban, xel ta chʼuʼj chuwach ri kʼax y «ri upalaj jeʼ jas ri upalaj jun taqoʼn aj kaj» (Hech. 6:12-15). ¿Jasche? Rumal che qas retaʼm che kqaj chuwach ri Jehová. w21.01 4 párrs. 10, 11
Viernes 25 re febrero
Kichʼajom ri katzʼyaq, xkisaqarisaj pa ri ukikʼel ri Alaj Chij (Apoc. 7:14).
Wariʼ kraj kubʼij che chʼajchʼoj ri retaʼmabʼal kikʼuʼx y che keqaj chuwach ri Jehová (Is. 1:18). Are cristianos che kijachom kikʼaslemal che ri Jehová y kibʼanom kiqasanjaʼ, kʼo jun nimalaj kikojonik chrij ri tojbʼal mak che xuya ri Jesús y e rachiʼl ri Jehová (Juan 3:36; 1 Ped. 3:21). Rukʼ ronojel wariʼ, kekunik kekʼojiʼ chuwach ri tem re qʼatbʼal tzij re ri Dios rech kepatanin «chi pa qʼij chi chaqʼabʼ» pa ri utinamit pa ri uwach Ulew (Apoc. 7:15). Rukʼ kikotemal tajin chi kkitzijoj ri utzij ri Dios y tajin kekitoʼ ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ, rumal che ri uQʼatbʼal tzij ri Dios are ri más nim ubʼanik chkiwach (Mat. 6:33; 24:14; 28:19, 20). Ri kʼiʼalaj winaq qas ketaʼm che kechajix na rumal ri Dios are chiʼ qʼaxinaq chi ri nimalaj kʼaxkʼolil rumal che ri Biblia kubʼij che «ri tʼuyul pa uwiʼ ri tem kʼo kukʼ, keʼuchajij». Xuqujeʼ, ri kekʼojiʼ pa ri uwach ulew, che kbʼix nikʼaj chi chij chke, qas kkil na chiʼ ktzʼaqat wajun tzujunik riʼ: Ri Dios «kusuʼ na ronojel ri uwaʼl kiwach ri e oqʼinaq» (Apoc. 21:3, 4). w21.01 16 párrs. 9, 10
Sábado 26 re febrero
Kinjamij na ri Wuxlabʼal pa kiwiʼ konojel ri winaq. Ri e ikʼojol xuqujeʼ ri e imiʼaʼl kekiqʼaxej na ri nutzij chke ri winaq (Hech. 2:17).
Qastzij che sibʼalaj kojkikotik che oj kʼo pa ri ufamilia ri Jehová. Qonojel kqakoj qachuqʼabʼ che unimaxik ri utaqanik. Ri Biblia kukʼutu che Jehová junam kubʼan che kilik ri achijabʼ y ri ixoqibʼ. Jun kʼutbʼal, pa ri nabʼe siglo Jehová xuya uxlabʼixel chke ri achijabʼ ixoqibʼ rech xekunik xkibʼan milagros, jun chke are che xekunik xechʼaw pa jalajoj taq chʼabʼal (Hech. 2:1-4, 15-18). Ri cristianos che kkiqʼat tzij rukʼ ri Cristo e achijabʼ xuqujeʼ ixoqibʼ (Gál. 3:26-29). Junam rukʼ, Jehová kuya na ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik cho ri uwach Ulew chke achijabʼ xuqujeʼ ixoqibʼ (Apoc. 7:9, 10, 13-15). Y ri Jesús xuya taqanik chke achijabʼ ixoqibʼ che kkitzijoj ri utzalaj taq tzij (Mat. 28:19, 20). Jun kʼutbʼal, ri wuj re Hechos kchʼaw chrij jun cristiana Priscila ubʼiʼ. Areʼ y Áquila, ri rachajil, «rukʼ tzʼaqatil» xkikʼut ri qastzij chuwach jun achi che kʼo nim ukojonik Apolos ubʼiʼ (Hech. 18:24-26). w21.02 14 párr. 1; 15 párr. 4
Domingo 27 re febrero
Chichajij iwibʼ. Chichajij ronojel ri jumulaj chij [...] rech keʼiyuqʼuj ri e komon kojonelabʼ (Hech. 20:28).
Kʼamal taq bʼe, kʼo ri nimalaj eqelen pa iqʼabʼ che kitoʼik ri publicadores rech keʼux utz taq tzijol utzij ri Dios y utz taq ajtijabʼ. We jun publicador kuxibʼij ribʼ kuya ri etaʼmanik re ri Biblia are chiʼ ix kʼo rukʼ, chibʼij che, che ix kixyaʼow ri etaʼmanik. Ri kʼamal taq bʼe kekunik kkibʼan kʼi jastaq che kitoʼik y uyaʼik kichuqʼabʼ ri ajtijabʼ rech kkʼistaj ta kikʼuʼx (1 Tes. 5:11). Paneʼ pa ri tiempo riʼ tajin ta kqaya jun etaʼmanik re ri Biblia, kʼo kojkunik kqabʼano rech kkʼiy pa ri ukojonik. Rukʼ kebʼ oxibʼ tzij, kojkunik kqatoʼ ri ajtij rukʼ utz taq comentarios are chiʼ tajin kuya ri etaʼmanik re ri Biblia. Chqabʼanaʼ qachiʼl chke ri tijoxelabʼ che keʼopan pa ri Ja rech Ajawbʼal y chqayaʼ utz kʼutbʼal chkiwach. Y ri kʼamal taq bʼe kekunik kkiya kichuqʼabʼ ri tijoxelabʼ are chiʼ kkiya kitiempo chke y kkiya kichuqʼabʼ ri ajtijabʼ are chiʼ kekitijoj y kkibʼij utz taq tzij chke. Sibʼalaj kuya kikotemal chqe retaʼmaxik che qayaʼom jubʼiqʼ qatobʼanik rech jun winaq kraj kuloqʼoqʼej y kupatanij ri qaTat, Jehová. w21.03 13 párrs. 18, 19
Lunes 28 re febrero
Ri Ajawaxel ranimaʼ ribʼ kukʼ jachin taq ri nim kkil wi (Sal. 25:14).
Ronojel qʼij ri David xukʼutu che kuyaʼ kkubʼsax kʼuxaj chrij y che qas kubʼan ri kbʼix che. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kʼa alaj ala na, xtaq rumal ri utat che kichajixik ri e chij, y areʼ xukoj uchuqʼabʼ che ubʼanik paneʼ xaq kebʼ xubʼij pa uwiʼ rumal che kʼax ubʼanik. Are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo, xubʼij wariʼ che ri qʼatal tzij Saúl: «Are taq ri in, ri pataninel ech la, keʼenchajij taq ri uchij ri nutat, we jun koj o jun oso kpetik kukʼam bʼik jun chij chkixoʼl ri chij, kintereneʼj kinwesaj kʼu pa uchiʼ; we kʼu kpe chwij kinchap che ri ukakateʼ kinchap kʼu uchʼayik kʼa kinkamisaj na» (1 Sam. 17:34, 35). Ri David qas xerilij ri e chij. Ri alaj taq alabʼom kekunik kkesaj uwach are chiʼ utz kkibʼan che ri chak ketaq wi. Xuqujeʼ are chiʼ ri David kʼa ala na xukoj uchuqʼabʼ che unimarisaxik ri rachilanik rukʼ ri Jehová. Más nim xril wi ri rachilanik rukʼ ri Jehová chuwach ri ukowil ukʼuʼx o ri kubʼan che uqʼojomaxik ri arpa. Y xaq xiw ta xrilo che ri Jehová are ri uDios, xaneʼ xrilo che are jun utzalaj rachiʼl. Alaj taq alabʼom, ri más nim ubʼanik che kixkunik kibʼano are che kinimarisaj más ri iwachilanik rukʼ ri iTat kʼo pa ri kaj. w21.03 3 párrs. 4, 5