Septiembre
Viernes 1 re septiembre
Xkitaʼ jun toqʼobʼ che chi chkʼutuʼ jun etal aj chikaj chkiwach (Mat. 16:1).
Ri winaq pa ri utiempo ri Jesús xkubʼiʼ ta kikʼuʼx rukʼ ri xubʼan che kitijoxik. Rumal che ri Jesús xukʼut ta ri etal o ri milagro che xkaj xkilo, xekojon ta chrij y xkixutuj kanoq (Mat. 16:4). ¿Jas kukʼut ri Biblia? Ri qʼaxal tzij Isaías xubʼij kan wariʼ chrij ri Mesías: «Man kuraq ta uchiʼ, man ko ta kchʼawik, man kubʼan ta[j] chi ktataj ri uchʼabʼal pa taq ri bʼe» (Is. 42:1, 2). Ri Jesús xubʼan ta ri uchak che ri Dios rumal che kraj che nim kilik. Xuyak ta nimaʼq taq templos, xukoj ta atzʼyaq che kachupchutik y xubʼij ta chke ri winaq che kkichʼabʼej rukʼ jun bʼiʼaj che nim ubʼanik rech nim kil wi kumal. Are chiʼ ri Herodes xubʼij che, che kubʼan jun milagro, xubʼan taj paneʼ kamisaxik rij (Luc. 23:8-11). Qastzij che xubʼan jujun milagros, are kʼu ri más nim ubʼanik chuwach are utzijoxik ri utzalaj taq tzij. Xubʼij wariʼ chke ri utijoxelabʼ: «Che kʼu waʼ in petinaq wi» (Mar. 1:38). w21.05 4 párrs. 9, 10
Sábado 2 re septiembre
Are kʼu waʼ ri junalik kʼaslemal: Chi kkichʼobʼ wach la, xuwi ri lal qas Dios, xuqujeʼ kkichʼobʼ uwach ri Jesucristo, ri taqom la uloq (Juan 17:3).
Keqatzukuj ri winaq ri taqal chke «chi kkʼojiʼ junalik kikʼaslemal» (Hech. 13:48). Rech ri winaq keʼux tijoxelabʼ, rajawaxik che ri kketaʼmaj pa ri Biblia 1) kkichʼobʼo, 2) kuya kikotemal chke y 3) kkibʼan pa kikʼaslemal (Col. 2:6, 7; 1 Tes. 2:13). Konojel ri qachalal kekunik kekitoʼ ri tijoxelabʼ are chiʼ kkikʼut chkiwach che kekiloqʼoqʼej y utz kikʼulaxik kkibʼano are chiʼ keʼopan pa ri e riqbʼal ibʼ (Juan 13:35). Weneʼ ri ajtij rajawaxik kukoj nim utiempo y uchuqʼabʼ che utoʼik ri tijoxel rech kuya kan ubʼanik ri jastaq che kʼo ubʼanik rukʼ ri qastzij taj kojonem o jastaq che unaqʼatisam wi ribʼ che «kʼo nimalaj kichuqʼabʼ» (2 Cor. 10:4, 5). Weneʼ rajawaxik nim tiempo rech jun winaq kkunik kukʼex ri ukʼaslemal, are kʼu we kkunik kubʼan uqasanjaʼ kuya kikotemal chke konojel. w21.07 3 párr. 6
Domingo 3 re septiembre
Chitijtobʼej ronojel; chikʼoloʼ ri utz (1 Tes. 5:21).
¿E kʼu ri oj? ¿La qas kqakojo che ri oj testigos rech Jehová kqakʼut ri qastzij y che ri kqabʼan che uyaʼik uqʼij ri Dios are ri kqaj chuwach areʼ? ¿La qas nim ubʼanik che qas kojkojon chrij wariʼ? Ri apóstol Pablo qas retaʼm che ri kukojo are ri qastzij (1 Tes. 1:5). Y wariʼ xaq xiw ta kʼo ubʼanik rukʼ ri kunaʼo y ri kuchomaj. Xaneʼ are ri unikʼom pa ri uTzij ri Dios. Ri areʼ qas xukojo che «ronojel ri Tzʼibʼatalik petinaq rukʼ ri Dios» (2 Tim. 3:16). Rumal che amaqʼel xunikʼoj ri uTzij ri Dios, ri Pablo xuriq kʼi jastaq ri kkʼutuwik che ri Jesús are ri Mesías che xbʼix kan ojer che kpetik. Are kʼu, ri e kʼamal bʼe judíos kʼo ta xkaj xketaʼmaj chrij wariʼ. Wa taq winaq riʼ xa kebʼ kipalaj rumal che kkibʼij che kkiya uqʼij ri Dios, are kʼu rukʼ ri kkibʼano kukʼutu che qastzij taj (Tito 1:16). Are kʼu ri Pablo jeʼ ta wariʼ xubʼano, xa ta xuchaʼ ri texto che kraj kkojon chrij. Qas xraj xukʼut chkiwach ri e nikʼaj chik xuqujeʼ xubʼan pa ri ukʼaslemal «ronojel ri uchomanik ri Dios» (Hech. 20:27). w21.10 18 párrs. 1, 2
Lunes 4 re septiembre
Man kʼo ta jun kkunik kpe wukʼ in, xuwi ri kkʼam uloq rumal ri Tataxel ri xinutaq uloq (Juan 6:44).
Oj kojriqow ri winaq, kqamaj usolixik y kqaya etaʼmanik re ri Biblia che, are kʼu kqachʼobʼo che are ri Dios kbʼanowik che kkʼiy pa ri ukojonik (1 Cor. 3:6, 7). Sibʼalaj nim ubʼanik ri kikʼaslemal ri winaq chuwach ri Jehová. Uyaʼom ri nimalaj eqeleʼn chqe rech kojtobʼan rukʼ ri uKʼojol che kimulixik ri winaq pa ri utinamit pa ri kʼisbʼal taq qʼij (Ageo 2:7). Are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios oj junam kukʼ jun jupuq winaq che kebʼe che utzukuxik jun winaq che sachinaq, paneʼ xa jun kriqowik are kʼu konojel nim ubʼanik ri xkibʼano. Xaq junam, qetaʼm taj e jampaʼ winaq keqariq na pa wajun uwach ulew che kʼo pa uqʼabʼ ri Satanás, y ri Jehová kkunik kukoj apachintaneʼ qachalal rech keriqitaj ri e utz taq winaq. Ri qachalal Andrés che kel Bolivia, kubʼij: «Wetaʼm che are chiʼ jun winaq kretaʼmaj uwach ri Jehová y kubʼan uqasanjaʼ are rumal che konojel xechakunik rech xkiya tobʼanik che». Rumal laʼ makʼistaj qakʼuʼx che utzijoxik ri utzij ri Dios. We je kqabʼano, sibʼalaj kojutewchij riʼ ri Jehová y sibʼalaj kojkikot che upatanixik. w21.05 19 párrs. 19, 20
Martes 5 re septiembre
[Chixel] chupam ri ukʼamibʼal ri Itzel (2 Tim. 2:26).
Ri kraj kubʼan jun tzukunel are che keʼuriq ri e chikop y keʼukamisaj. Y kukoj kʼi jastaq rech kkun che kichapik, junam che xubʼij jun chke ri achijabʼ che xetzijon rukʼ ri Job (Job 18:8-10). Y, ¿jas kubʼano rech kkun che uchapik ri chikop? Kunikʼoj rij jachiʼ kbʼin wi, jas utz krilo y jas utz kunaʼo. Ri Satanás je kubʼan qukʼ, krilo jachiʼ kojbʼe wi y jas utz kqilo. Tekʼuriʼ kukoj ri e jastaq chqawach rech xaq kʼateʼ kojqaj pa uqʼabʼ. Rumal laʼ, ri Biblia kubʼij chqe ri rajawaxik kqabʼano rech kojqaj ta pa uqʼabʼ ri Satanás y we xojqaj pa uqʼabʼ jas kqabʼano rech kojel chupam. Ri más kukoj ri Satanás are ri ubʼanik nimal y ri urayixik kʼi jastaq. Sibʼalaj kʼi chi junabʼ ukojom waʼ we jastaq riʼ. Kjunamataj rukʼ jun chapal chikop nojimal keʼusikʼij ri chikop rech keqaj pa uqʼabʼ (Sal. 91:3). Are kʼu ri Jehová ukʼutum chqawach jas rajawaxik kqabʼano rech kojqaj ta pa uqʼabʼ (2 Cor. 2:11). w21.06 14 párrs. 1, 2
Miércoles 6 re septiembre
Ri e saq taq wiʼaj e jun corona ri taqalik, ri chʼakom rumal jun kʼaslemal ri tzʼaqat pa ronojel (Prov. 16:31).
Ri e sukʼ taq qachalal che nim chi kijunabʼ e jun nimalaj qʼinomal. Ri uTzij ri Dios kujunamaj ri kiwiʼ che saq chik rukʼ jun corona (Prov. 20:29). Are kʼu weneʼ kqil ta ri utz taq kibʼantajik. Ri alabʼom alitomabʼ che nim kekil wi ri e qachalal nim chi kijunabʼ, kkiriq jun nimalaj qʼinomal pa kikʼaslemal. Ri Jehová sibʼalaj nim keril wi ri qachalal nim chi kijunabʼ. Retaʼm ri kʼo pa kanimaʼ y nim kril wi ri utz taq kibʼantajik. Y, kkikotik rumal che ri qachalal nim chi kijunabʼ kkiqʼaxej ri nim ketaʼmabʼal chke ri alabʼom alitomabʼ (Job 12:12; Prov. 1:1-4). Xuqujeʼ nim kril wi che kʼi jastaq kichʼijom pa ri kikʼaslemal (Mal. 3:16). Paneʼ kiriqom kʼi kʼax, amaqʼel kikubʼsam kikʼuʼx chrij ri Jehová. Kimik sibʼalaj nim chi ri keyebʼal. Y ri Jehová sibʼalaj keʼuloqʼoqʼej rumal che «puneʼ kʼu e riʼjobʼinaq chik» kʼa kkitzijoj na ri ubʼiʼ chke ri winaq (Sal. 92:12-15). w21.09 2 párrs. 2, 3
Jueves 7 re septiembre
Chkijujunal rajawaxik chunikʼoj ri ukʼaslemal; kʼateʼ kʼu riʼ kunaʼ ribʼ chi kkikotik (Gál. 6:4).
Sibʼalaj utz we amaqʼel kqanikʼoj jas ri tajin kqabʼano. Chojchoman chrij wariʼ: «¿La kʼateʼ kinkikotik are chiʼ kinjunamaj wibʼ kukʼ ri nikʼaj chik? ¿Jas rumal che kwaj kinpatanin más pa ri congregación? ¿La xa rumal che kwaj más nim nubʼanik chkiwach ri qachalal o chuwach jun qachalal che kwaj kinchʼako? O ¿la are rumal che kwaj kinya ri sibʼalaj utz che ri Jehová?». ¿Jasche nim ubʼanik kqatzalij kiwach ri preguntas riʼ? Ri Biblia kubʼij che utz taj kqajunamaj qibʼ kukʼ ri nikʼaj chik. ¿Jasche? Rumal che are chiʼ kqilo che kʼo más jastaq kojkun che ubʼanik chkiwach e areʼ kqanimarisaj qibʼ riʼ chkiwach. Y, we kqilo che e areʼ más kekun che ubʼanik ri jastaq kqanaʼ riʼ che kʼo ta qapatan (Rom. 12:3). Chnaʼtaj chqe che ri Jehová xojuya ta pa ri utinamit xa rumal che jeʼl kojpetik, sibʼalaj kojchʼawik o sibʼalaj nim kojil wi kumal ri nikʼaj chik, xaneʼ xrilo che kqaj kqanimaj xuqujeʼ ri kubʼij ri uKʼojol (Juan 6:44; 1 Cor. 1:26-31). w21.07 14, 15 párrs. 3, 4
Viernes 8 re septiembre
Ri ix rajawaxik kkʼojiʼ jun kʼakʼ ichomanik (Efes. 4:23).
Rech kojkunik kqasukʼumaj ri qachomanik, rajawaxik kqasikʼij uwach ri uTzij ri Dios, kojchoman chrij y kqabʼan qachʼawem. Maqayaʼ kan ubʼanik wariʼ y chqataʼ qachuqʼabʼ che ri Jehová. Rukʼ ri utobʼanik ri ruxlabʼixel kqajunamaj ta qibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik. Xuqujeʼ ri Jehová kojutoʼ che rilik we tajin kqabʼan nim che qibʼ o itzel keqil ri nikʼaj chik rumal che kkiriq utzilal y aninaq kqaya kan ri e chomanik riʼ (2 Crón. 6:29, 30). Ri Jehová kuchʼobʼ ri kʼo pa qanimaʼ. Xuqujeʼ retaʼm che kqaj taj kqabʼan qe ri kkibʼan ri winaq che kkiya ta uqʼij y che kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik ri kqaj chuwach. Are chiʼ krilo che kqakoj qachuqʼabʼ, knimar ri uloqʼoqʼebʼal chqe. Rech kukʼut ri Jehová chqawach ri nimalaj loqʼoqʼebʼal kunaʼ chqe, kukoj ri kʼutbʼal re loqʼoqʼebʼal ri kunaʼ jun nan che ri alaj uneʼ (Is. 49:15). ¿La mat qastzij che kuya kubʼsal qakʼuʼx retaʼmaxik wariʼ? w21.07 24, 25 párrs. 17-19
Sábado 9 re septiembre
Chixkikot kukʼ ri kekikotik (Rom. 12:15).
Kojkunik sibʼalaj kojkikotik we kqakoj qachuqʼabʼ rech kqabʼan apachike chak che upatanixik ri Jehová. Chqakojoʼ ronojel qatiempo che utzijoxik ri utzij ri Dios y che ubʼanik nikʼaj chi chak pa ri congregación (Hech. 18:5; Heb. 10:24, 25). Chqatijoj qibʼ rech kqaya comentarios che kuya kichuqʼabʼ ri e qachalal. Nim chqilaʼ wi ri asignación che kyaʼ chqe pa ri e riqbʼal ibʼ che kbʼan chuxoʼl semana. We kajawax ri qatobʼanik che ubʼanik jun chak pa ri congregación, chojopan pa ri hora che qabʼim y utz chqabʼanaʼ che ri qachak. Maqachomaj che kʼo jun chak nim ta ubʼanik y taqal taj kqaya más tiempo che. Xaneʼ chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech utz kqabʼan che ronojel uwach chak (Prov. 22:29). Are chiʼ kqakoj ri qatiempo che ubʼanik chak pa ri congregación, kkʼiy más ri qakojonik y kqanaʼ más kikotemal (Gál. 6:4). Y sibʼalaj kojkikot riʼ are chiʼ kyaʼ jun eqelen che jun qachalal, ri kqaj oj kyaʼ chqe (Gál. 5:26). w21.08 22 párr. 11
Domingo 10 re septiembre
Are kʼu ri winaq ri kyaʼ kinoʼj rumal ri Dios, nabʼe e chʼajchʼoj, kʼateʼ riʼ kkiya jamaril, e utz kukʼ ri winaq, are e nimanelabʼ, e nojinaq che elebʼal kʼuxaj xuqujeʼ che utzalaj taq wachinik, man kubʼan ta kebʼ kikʼuʼx, man kʼo ta kebʼ kiwach (Sant. 3:17).
Maqabʼan nim che qibʼ y chqayaʼ bʼe che ri Jehová kojutijoj. Jun yabʼil kkunik kukowirisaj ri ibʼochʼ re ri qanimaʼ y jeriʼ kchakun ta chik, junam rukʼ, ri ubʼanik nimal kubʼan kʼax che ri qachomanik rech kqanimaj ta chi ri Jehová. Ri fariseos xaq xkiya bʼe che xkowir ri kanimaʼ rech xkil ta ri jastaq xkʼutuwik che ri Jesús are ri uKʼojol ri Dios y kʼo ri ruxlabʼixel ri Dios pa uwiʼ (Juan 12:37-40). Ri kibʼantajik xuya ta bʼe chke rech kkiriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik (Mat. 23:13, 33). Sibʼalaj nim ubʼanik kqaya bʼe che ri uTzij ri Dios y ri ruxlabʼixel kubʼan utz che ri qabʼantajik y kukʼam qabʼe pa ri qachomanik y pa ronojel ri kqachaʼ ubʼanik. Ri Santiago xuya bʼe che kkʼam ubʼe rumal ri Jehová rumal che kumachʼ ribʼ. Y, rumal ri umachʼachʼem xux jun utzalaj ajtij. w22.01 10 párr. 7
Lunes 11 re septiembre
Chixtzʼononoq (Mat. 7:7).
Are chiʼ amaqʼel kqabʼan qachʼawem, qas qetaʼm che ri loqʼalaj qaTat kojutatabʼej (Col. 4:2). Weneʼ kqachomaj che ri Jehová tajin kbʼeytajik, are kʼu kubʼij chqe che kutzalij uwach «qas pa ri qʼij ri rajawaxik» chqe (Heb. 4:16). Rumal laʼ, maqachomaj che ri Jehová xa kʼo kkun ta che ubʼanik rumal che kutzalij ta uwach pa ri tiempo che kqaj oj. Jun kʼutbʼal, e kʼi qachalal pa kʼi junabʼ kitaʼom pa kichʼawem che ri uQʼatbʼal tzij ri Dios kusachisaj uwach ri itzelal, are kʼu majaʼ kbʼanik. Y are ri Jesús xbʼin kanoq che kqataʼ wariʼ pa qachʼawem (Mat. 6:10). Are kʼu, utz ta riʼ we kqachomaj che ri Dios kutzalij ta uwach ri qachʼawem rumal che kqilo che ri kʼisbʼal kopan ta pa ri tiempo che qeyem oj (Hab. 2:3; Mat. 24:44). Ri más utz kqabʼano are che kqeyeʼj ri kubʼan na ri Jehová y kqaya ta kan ubʼanik qachʼawem. Ri kʼisbʼal qas kpe pa ri «qʼij» che ubʼim ri Jehová. Are ri tiempo sibʼalaj utz chqe qonojel (Mat. 24:36; 2 Ped. 3:15). w21.08 10 párrs. 10, 11
Martes 12 re septiembre
Chimachʼarisaj iwibʼ chichʼobʼoʼ chi ri nikʼaj chik e areʼ nimaʼq na kiqʼij chiwach ix (Filip. 2:3).
Ri e qachalal nim chi kijunabʼ che kkimachʼ kibʼ kkichʼobʼo che are chiʼ keqʼax taq ri junabʼ, qas ta kekun chi che ubʼanik ri jastaq. Jun kʼutbʼal, chojchomanampeʼ chrij ri kkʼulmataj kukʼ ri solinelabʼ re circuito. Are chiʼ ktzʼaqat 70 kijunabʼ, kyaʼ jun kʼakʼ eqeleʼn chke. Weneʼ kebʼisonik rumal che sibʼalaj utz kkil kisolixik ri e qachalal. Ri kichomanik kjunamataj rukʼ ri kichomanik ri levitas re ri ojer Israel rumal che are chiʼ ktzʼaqat 50 kijunabʼ kkiya kan upatanexik ri Jehová pa ri tabernáculo. Kekikotik xa ta rumal ri eqeleʼn yaʼom chke y rukʼ ronojel kanimaʼ kekitoʼ ri kʼa e majaʼ na (Núm. 8:25, 26). Kimik, paneʼ ri e qachalal che xeʼux na solinel re circuito tajin ta chi kekitoʼ ri qachalal re jalajoj taq congregaciones, are kʼu e jun nim tewchibʼal chke ri e qachalal re ri congregación e kʼo wi. w21.09 8, 9 párrs. 3, 4
Miércoles 13 re septiembre
Tat, in makuninaq chuwach ri Dios xuqujeʼ chwach la. Man taqal ta chik kbʼij ta kʼojol la chwe (Luc. 15:21).
Pa Lucas 15:11-32 ri Jesús xuya ubʼixik jun kʼutbʼal chrij jun alkʼwalaxel che xel bʼi pa ri rachoch ri utat, ri ala xniman ta che ri utat y «xbʼe naj pa jun ulew chik». Chilaʼ xubʼan itzelalaj taq jastaq. Are kʼu, are chiʼ xuriq kʼi taq kʼax xchoman chrij ri ubʼanom y che pa ri rachoch ri utat sibʼalaj utz ubʼanik ri ukʼaslemal. Junam rukʼ ri xubʼij ri Jesús, «xul kʼu ri ala pa saq». Xuchomaj che ktzalij pa rachoch y kutaʼ kuybʼal umak che ri utat. ¿Jas xubʼan ri ala che ukʼutik che qas xraj xukʼex ri ukʼaslemal? Xubʼan jun nimalaj bʼinem rech ktzalij pa ri rachoch. Wajun kʼutbʼal riʼ xaq xiw ta kopan pa qanimaʼ. Kukʼut jujun taq pixabʼ chkiwach ri e kʼamal bʼe rech kkilo we jun winaq che ubʼanom jun nimalaj makaj, qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal. w21.10 5 párrs. 14, 15
Jueves 14 re septiembre
Kenbʼanaʼ na chi keyikop ri kaj xuqujeʼ ri ulew (Ageo 2:6).
¿Jas riʼ ri jastaq ri man ksilabʼ taj o ksachisax ta uwach? Ri apóstol Pablo xutzʼibʼaj: «Ri ajawibʼal ri kqakʼam che ri Dios, are man slabʼel taj. [...] Chqaqʼijilaj ri Dios jas ri kqaj chuwach, nim chqilaʼ wi, chujmachʼal chuwach» (Heb. 12:28). Are chiʼ kbʼan ri kʼisbʼal yikopem, ksachisax ta uwach ri uQʼatbʼal tzij ri Dios (Sal. 110:5, 6; Dan. 2:44). Utz chqabʼanaʼ che ukojik ri tiempo. Ri winaq rajawaxik kkichaʼ ri kkibʼan pa kikʼaslemal: we are kkibʼan ri jastaq re ri uwach Ulew y kekamik o are kkibʼan ri ktaqan wi ri Dios y kkiriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik (Heb. 12:25). Rukʼ ri utzijoxik ri utzij ri Dios, keqatoʼ ri e winaq rech utz uchaʼik kkibʼano. Y masachan ri e utzij ri Jesús chqe: «We utzalaj taq tzij riʼ re ri rajawibʼal ri Dios ktzijox na pa ronojel ri uwach ulew. Jeriʼ kqʼalajisax ri utzalaj taq tzij chkiwach konojel nimaʼq taq tinimit ri kʼo cho ronojel ri uwach ulew. Kʼateʼ riʼ, kpe ri kʼisbʼal» (Mat. 24:14). w21.09 19 párrs. 18-20
Viernes 15 re septiembre
Man katintzoqopij ta kanoq mawi katinya kanoq (Heb. 13:5).
Kʼamal taq bʼe, chiwe ix yaʼom wi ri eqelen rech kikubʼsaj kikʼuʼx ri e qachalal che kʼo kachalaxik kiyaʼom kan upatanixik ri Jehová (1 Tes. 5:14). Chiyaʼ kichuqʼabʼ are chiʼ majaʼ kumajij o kʼisnaq chi ri riqbʼal ibʼ. Cheʼisolij y chibʼanaʼ ichʼawem pa kiwiʼ. Xuqujeʼ kixkunik keʼiwachilaj che utzijoxik ri utzij ri Dios o weneʼ keʼisikʼij jujun taq mul pa ri iqʼijilanik re ri familia. Rajawaxik che ri kʼamal taq bʼe kekiloqʼoqʼej, kkitoqʼobʼisaj kiwach y qas kekilij ri qachalal che e junam kukʼ alaj taq chij re ri Jehová (1 Tes. 2:7, 8). Ri Jehová «kraj taj chi kʼo jun ksach uwach, xaneʼ are kraj chi konojel kkikʼex na kikʼuʼx» (2 Ped. 3:9). Paneʼ jun winaq xubʼan jun nimalaj makaj, ri ukʼaslemal sibʼalaj nim ubʼanik chuwach ri Dios. Chnaʼtaj chawe che ri Jehová nim xutoj wi ri qamak: xuya ri loqʼalaj uKʼojol rech xkam rumal qech. Ri Dios rukʼ loqʼoqʼebʼal keʼutoʼ ri e elenaq bʼi pa ri utinamit rech ketzalij loq, are wariʼ kukʼut ri kʼambʼal noʼj xubʼij ri Jesús chrij ri alkʼwalaxel che xel bʼi cho rachoch (Luc. 15:11-32). w21.09 30, 31 párrs. 17-19
Sábado 16 re septiembre
Ix kʼut kʼo xiwechbʼej che ri kichak (Juan 4:38).
¿E kʼu we katkun ta chik katzijoj ri utzij ri Dios rumal che kʼo ta chi achuqʼabʼ o rumal jun yabʼil? Paneʼ je wariʼ, katkunik katkikot rukʼ ri katkun che ubʼanik. Chqilampeʼ ri xkʼulmataj rukʼ ri David y ri e rachiʼl are chiʼ xekichʼak ri amalequitas y xekikʼamaʼ lo ri kifamilias y ri jastaq ke kukʼ. Doscientos achijabʼ sibʼalaj e kosinaq rumal laʼ xebʼe ta pa ri chʼoj, xaneʼ xekanaj che uchajixik ri jastaq. Are chiʼ xetzalij lo pa ri chʼoj, ri David xubʼij che junam kbʼan che ujachik ri jastaq chkiwach (1 Sam. 30:21-25). Kimik junam kkʼulmataj rukʼ ri kqabʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios pa ronojel uwach Ulew. Qonojel ri kqakoj qachuqʼabʼ che upatanixik ri Jehová, sibʼalaj kojkikotik are chiʼ kok jun winaq pa ri utinamit ri Jehová y kuriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. Ri Jehová are kril ri chuqʼabʼ y ri loqʼoqʼebʼal che kqakoj che ri qachak, rumal laʼ kojutewchij. Xuqujeʼ kukʼut chqawach che kojkunik kojkikot che utzijoxik ri utzij ri Dios we kʼo jun winaq kqatoʼ o kʼo taj (Juan 14:12). Qastzij che ri Dios kojutewchij na we kubʼan ta kebʼ qakʼuʼx. w21.10 28 párrs. 15-17
Domingo 17 re septiembre
Ri kkibʼanbʼej nimal ri alabʼom kʼo chupam taq ri kichuqʼabʼ (Prov. 20:29).
Are chiʼ tajin kojrijobʼik, weneʼ kqaxeʼj qibʼ rumal che kqachomaj che kojukoj ta chi ri Jehová. Weneʼ kqanaʼo che kʼo ta chi qachuqʼabʼ, are kʼu kojkunik kqakʼut ronojel ri qetaʼm chkiwach ri kʼa e majaʼ na rech kechakun más pa ri utinamit ri Jehová. Rajawaxik kemachʼachʼ ri qachalal nim chi kijunabʼ rech kekunik kekitoʼ ri e qachalal kʼa e majaʼ na. Ri winaq che kmachʼachʼik kuchomaj che ri e nikʼaj chik más nim kibʼanik chuwach (Filip. 2:3, 4). Ri e qachalal che qas kemachʼachʼik ketaʼm che jalan ri kbʼan che kibʼanik ri e jastaq. Rumal laʼ kkeyeʼj taj che ri e nikʼaj chik junam kkibʼan che ubʼanik ri xkibʼan e areʼ ojer (Ecl. 7:10). Paneʼ kʼo kʼi jastaq kekunik kkikʼutu, kkichʼobʼo che «xaq ksach uwach [o kkʼextaj] we uwach ulew riʼ» y weneʼ rajawaxik kkikʼex ri kichomanik chrij ri kbʼan che ri jastaq (1 Cor. 7:31). w21.09 8 párrs. 1, 3
Lunes 18 re septiembre
Oh, Ajawaxel, man kʼo ta jun dios ri kkun taj kujunamaj ta ribʼ ukʼ la. Man kʼo ta chi jun ri sibʼalaj ta tastalik na (Éx. 15:11).
Ri Jehová kjunamataj ta kukʼ ri e dioses riʼ, rumal che kʼo ta jumul kubʼij chqe che kqabʼan jun jastaq che xa kubʼan kʼax chqe. Ri Jehová sibʼalaj tastalik. Wariʼ kqʼalajinik rumal ri e tzij e tzʼibʼam chuwach ri likʼilik chʼichʼ re pisbʼal jolomaj re ri kinimal kojol tabʼal toqʼobʼ, ri kubʼij: «Tastal che patanixik ri Ajawaxel» (Éx. 28:36-38). Ri e tzij che kʼo chuwach ri chʼichʼ riʼ kuqʼalajisaj chuwach ri winaq ri kilowik che ri Jehová sibʼalaj tastalik. Are kʼu, ¿jas kkʼulmatajik we jun israelita kril ta ri chʼichʼ re ri pisbʼal jolomaj rumal che kkun taj kqebʼ rukʼ ri kinimal kojol tabʼal toqʼobʼ? ¿La kkunik kretaʼmaj che ri Jehová tastalik? Kkunik. Konojel ri israelitas ri achijabʼ, ri ixoqibʼ y ri akʼalabʼ kekunik kkita are chiʼ ksikʼix uwach ri uTaqanik ri Dios (Deut. 31:9-12). Wet xojkʼojiʼ oj are chiʼ ksikʼix uwach ri uTzij ri Dios, xojkun ta riʼ xqata ri e tzij riʼ: «In kʼut ri Ajawaxel ri iDios, ri ix rajawaxik [...] chixux kʼu tastalik, in kʼu in tastalik», «ri ix rajawaxik kixux tastalik chwe, in kʼut ri Ajawaxel, in tastalik» (Lev. 11:44, 45; 20:7, 26). w21.12 3 párrs. 6, 7
Martes 19 re septiembre
Michʼujarisaj iwibʼ (Luc. 12:29).
Weneʼ e jujun qachalal sibʼalaj kkibʼisoj jas kkitij na, jas kkikojo y jawiʼ kekʼojiʼ wi. Weneʼ kʼax uriqik ri pwaq pa ri tinamit e kʼo wi. Weneʼ kʼax uchʼakik ri pwaq che kajwataj chke ri kifamilia. Weneʼ xkam ri winaq che kyaʼow ri kajwataj che ri familia y ri xekanaj kanoq kʼo ta chi ketoʼwik. Ri kojtoʼwik are che kqabʼisoj ta más ri jastaq xaneʼ kqakubʼsaj más qakʼuʼx chrij ri Jehová. Chnaʼtaj chqe che ri loqʼalaj qaTat kubʼij chqe che we are qas kqilij ri jastaq re ri qaqʼijilanik che, ri areʼ kuya na ri rajawaxik chqe (Mat. 6:32, 33). Ri areʼ amaqʼel ubʼanom ri kubʼij (Deut. 8:4, 15, 16; Sal. 37:25). We ri Jehová kerilij ri alaj taq chikop kʼo kixikʼ y ri kotzʼiʼj, ¿la mat kuya na chqe oj ri rajawaxik kqatijo y kqakojo? (Mat. 6:26-30; Filip. 4:6, 7). Ri e tat che kekiloqʼoqʼej ri kalkʼwal kkiya ri kajwataj chke, junam rukʼ, ri qaTat kʼo pa ri kaj rumal che kloqʼoqʼenik kuya na ri rajawaxik chke ri kepatanin che. w21.12 17 párrs. 4, 5; 18 párr. 8
Miércoles 20 re septiembre
Ri Ajawaxel xutaqej kʼolem rukʼ ri José xukʼut kʼu ri rutzil chuwach (Gén. 39:21).
¿La kʼo jumul bʼanom jun nimalaj kʼax chqe, weneʼ rumal jun qachalal? Jun kʼutbʼal, ri José xbʼan kʼax che kumal ri rachalal, xujikibʼa ri uchomanik che upatanixik ri Jehová, sibʼalaj xtewchix rumal ri ukochʼonik. Are chiʼ xqʼax ri tiempo, xusach kimak ri e rachalal y xrilo che kʼi tewchibʼal xyaʼ che rumal ri Jehová (Gén. 45:5). Junam rukʼ ri José, are chiʼ kbʼan jun kʼax chqe, kqanaʼ kubʼsal kʼuʼx are chiʼ kojqebʼ más rukʼ ri Jehová y kqeyeʼj che areʼ ksukʼuman ri xkʼulmatajik (Sal. 7:17; 73:28). We tajin kbʼan kʼax chqe, chnaʼtaj chqe che ri Jehová «naqaj kʼo wi che kitoʼtajisaxik ri ubʼanom chʼaqataʼq ri kanimaʼ» (Sal. 34:18). Areʼ sibʼalaj kojraj rumal che kʼo qakochʼonik y rumal che kqaya ronojel ri qabʼis pa uqʼabʼ (Sal. 55:22). Are ri Nimalaj Qʼatal tzij y kril ronojel ri kkʼulmatajik (1 Ped. 3:12). Rumal laʼ, we tajin kqariq kʼax y kqilo che kojkun taj kqesaj, chnaʼtaj chqe che rajawaxik kqeyej ri kubʼan na ri Jehová. w21.08 11 párr. 14; 12 párr. 16
Jueves 21 re septiembre
Chiwetaʼmaj jas ri urayibʼal ri Ajawaxel (Efes. 5:17).
Ri más utz kqabʼano are che kqakoj ri qakʼaslemal che ubʼanik ri kqaj chuwach ri Jehová y kuya kikotemal che. Chojchoman chrij ri más nim ubʼanik. Rech utz kqabʼan che ukojik ri qatiempo, rajawaxik kqachaʼ jun chke kebʼ jastaq ri más nim ubʼanik chqawach, paneʼ e itzel jastaq taj. Are riʼ ri xkʼulmatajik are chiʼ ri Jesús xopan kukʼ ri María y ri Marta. Rumal che ri Marta utz kubʼan che kikʼulaxik ri winaq pa ri rachoch, are chiʼ xopan ri Jesús, xumaj ubʼanik jun nimalaj rikil. Are kʼu ri María, ri rachalal, xtʼuyiʼ chunaqaj ri Jesús y xutatabʼej ri tajin kukʼutu. Awas ta ri xubʼan ri Marta, are kʼu ri Jesús xubʼij che ri «María uchaʼom ri utz na» (Luc. 10:38-42). Are chiʼ xqʼax ri tiempo, weneʼ ri María xsach che ri xutijo, are kʼu qastzij riʼ che xsach ta che ri xretaʼmaj rukʼ ri Jesús. Qas qʼalaj che ri María nim xril wi ri tiempo che xkʼojiʼ rukʼ ri Jesús y oj xuqujeʼ nim kqil wi ri tiempo kqataso rech kojkʼojiʼ rukʼ ri Jehová. w22.01 27 párrs. 5, 6
Viernes 22 re septiembre
¿La awilom jas ri umachʼik ribʼ ri Acab ubʼanom chnuwach? (1 Rey. 21:29).
Paneʼ ri Acab xunaʼ bʼis chuwach ri Jehová, are kʼu ri xubʼano are chiʼ xqʼax ri tiempo xukʼutu che qastzij taj xukʼex ri ukʼaslemal. Xusach ta uwach ri uqʼijilaxik ri Baal pa Israel y xuya ta kichuqʼabʼ ri winaq rech kkiqʼijilaj ri Jehová. Ri Jehová xuqʼalajisaj ri kuchomaj chrij ri Acab are chiʼ kaminaq chik. Ri qʼaxal utzij, Jehú, xubʼij che «lawalo» ri ubʼantajik ri Acab (2 Crón. 19:1, 2). Chojchoman chrij wariʼ: wet ri Acab xukʼex ri ukʼaslemal, mat xbʼix riʼ che are jun ukʼulel ri Jehová. Rumal laʼ, qas qʼalaj che paneʼ kʼo jumul ri Acab xbʼisonik rumal ri xubʼano, are kʼu qas ta xukʼex ri ukʼaslemal. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri ukʼutbʼal ri Acab? Are chiʼ ri qʼaxal tzij Elías xuya ubʼixik ri kʼax kuriq ri ufamilia, ri Acab xumachʼ ribʼ. Wariʼ are jun jastaq utz xubʼano. Are kʼu, ri xubʼano are chiʼ xqʼax ri tiempo xukʼut ri qas kʼo pa ranimaʼ, ukʼexom ta ri ukʼaslemal. Wariʼ kukʼut chqawach che ri ukʼexik qakʼaslemal kraj kubʼij che xaq xiw ta kqanaʼ bʼis pa qanimaʼ rumal ri xqabʼano, xaneʼ kqakʼut rukʼ ri kqabʼan pa qakʼaslemal. w21.10 3 párrs. 4, 5, 7, 8
Sábado 23 re septiembre
We utzalaj taq tzij riʼ re ri rajawibʼal ri Dios ktzijox na (Mat. 24:14).
Ri Isaías are qʼaxal tzij y ri Biblia kubʼij che ri rixoqil xuqujeʼ «qʼaxal tzij» (Is. 8:1-4). Chuwach wajun kʼulaj riʼ, ri uqʼijilaxik ri Jehová are ri más nim ubʼanik. ¿Jas kkibʼan ri e kʼulaj che resaxik uwach ri kikʼutbʼal ri Isaías y ri rixoqil? Ukojik ronojel kichuqʼabʼ che upatanixik ri Jehová. Rech kkibʼan ko che ri kikojonik, kekunik kkinikʼoj ri profecías re ri Biblia y kkilo che amaqʼel ketzʼaqatik (Tito 1:2). Utz che kkichomaj jas kekunik kkibʼan che uyaʼik ri kitobʼanik rech ketzʼaqat jujun taq profecías, junam rukʼ ri xubʼij kan ri Jesús che ri utz taq jastaq re ri uQʼatbʼal tzij ri Dios ktzijox na pa ronojel uwach Ulew are chiʼ majaʼ kpe ri kʼisbʼal. Are chiʼ jun kʼulaj qas kkichʼobʼo che tajin ketzʼaqat ronojel ri profecías re ri Biblia, más kkaj kkipatanij ri Jehová. w21.11 16 párrs. 9, 10
Domingo 24 re septiembre
Chanim xubʼij chi che ri utijoxel: «Chawilampeʼ ri anan» (Juan 19:27).
Ri Jesús xraj che ri unan kuriq ta kʼax. Rumal che kraj taj kuriq kʼax ri unan xubʼij kan che ri Juan che krilij rech kuya ta kan upatanexik ri Jehová. Pa ri tiempo riʼ ri María xril ri Juan che jetaneʼ ral y Juan xuchajij ri María jetaneʼ junam rukʼ unan. Ri Jesús xukʼutu che kuloqʼoqʼej ri xkʼiyisan re y ri xkʼojiʼ rukʼ kʼa pa ri kamikal. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xubʼij ri Jesús? Weneʼ más kqanaʼ ri kiloqʼoqʼebʼal ri qachalal re ri congregación chuwach ri kkikʼut ri qachalaxik chqe. Weneʼ jujun chke ri qachalaxik itzel kojkilo o weneʼ kojkiwonobʼaʼ kan qatukel. Are kʼu junam rukʼ ri xubʼij kan ri Jesús, we kojkʼojiʼ chunaqaj ri Jehová y pa ri utinamit kqariq na kʼi tewchibʼal. E kʼi keʼux na junam rukʼ qamiʼal, qakʼojol, qatat qanan (Mar. 10:29, 30). ¿Jas kqanaʼo rumal che oj kʼo pa jun familia che kʼo kikojonik y kkiqʼijilaj ri Jehová? (Col. 3:14; 1 Ped. 2:17). w21.04 9-11 párrs. 7, 8
Lunes 25 re septiembre
Chibʼanaʼ utzil. Chijachalaʼ ri jastaq iwech chbʼil iwibʼ (Heb. 13:16).
Rukʼ ri nim loqʼoqʼebʼal qakʼuʼx kojkunik kqabʼan nimaʼq taq jastaq. Junam rukʼ ri ojer kanoq, kimik e kʼi Testigos tajin kkikʼut nim loqʼoqʼebʼal kʼuʼx chke ri e kachalal, paneʼ ketaʼm ta kiwach. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kketaʼmaj che e kʼo qachalal xkiriq kʼax rumal jun kabʼraqan, jun kaqiqʼ jabʼ o jun chi jastaq, kkitalaʼ jas ketobʼan wi. O we ketaʼm che jun qachalal kʼo ta chi urajil rech kuloqʼ ri rajawaxik che, kkilo jas ri kajwatajik y kkiya ri kitobʼanik che. Kkibʼan ke ri xkibʼan ri cristianos re Macedonia pa ri nabʼe siglo «chi xkiyaʼ ronojel ri xekuʼin che uyaʼik xokʼow chi kʼu ne na jubʼiqʼ uwiʼ ri xekuʼin che, rukʼ ronojel kirayibʼal» (2 Cor. 8:3). Junam rukʼ wariʼ kimik ri e kʼamal taq bʼe rech ri congregación kkibʼij chke ri qachalal che sibʼalaj utz ri chak kkibʼano, rumal che kkiya kichuqʼabʼ e nikʼaj chik. Ri e kitzij kkiya kichuqʼabʼ ri e qachalal che kekitoʼ e nikʼaj chik (Is. 32:1, 2). w21.11 11 párr. 14; 12 párr. 21
Martes 26 re septiembre
Chayaʼ axikin che kitatabʼexik ri kitijonik ri ajnoʼjabʼ (Prov. 22:17).
Qonojel rajawaxik kojpixbʼex jujun taq mul. Weneʼ oj kqata jun pixabʼ che jun chik che sibʼalaj nim kqilo. Y jujun taq mul weneʼ jun qachalal kuya pixabʼ chqe y kojutoʼ che rilik jun jastaq che weneʼ kojuqasaj «pa jun mak», kraj kubʼij che kqabʼan jun jastaq che weneʼ kʼateʼ kqabʼisoj chik (Gál. 6:1). O weneʼ kʼateʼ kyaʼ jun pixabʼ chqe are chiʼ qabʼanom chi jun nimalaj mak. Apastaneʼ ri kbʼan che uyaʼik pixabʼ chqe, rajawaxik kqanimaj ri kbʼix chqe, rumal che kuya utzilal y kojutoʼo rech kqariq ri kolotajem (Prov. 6:23). Ri texto re ri qʼij riʼ kubʼij chqe che rajawaxik kqatatabʼej «ri kitijonik ri ajnoʼjabʼ». Kʼo ta nijun retaʼm ronojel chrij ri kʼaslemal; amaqʼel kʼo jun winaq ri kʼo más retaʼmabʼal chqawach oj (Prov. 12:15). Rumal laʼ, are chiʼ kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe, kqakʼutu che kojmachʼachʼik, che kojkun ta che ubʼanik ronojel y che kajwataj tobʼanik chqe rech kojkun che ubʼanik jun jastaq. Ri Salomón xutzʼibʼaj ri e tzij riʼ: «Ri utz kelik e areʼ kebʼanow ri kʼi yaʼl taq noʼj» (Prov. 15:22). w22.02 8 párrs. 1, 2
Miércoles 27 re septiembre
Jachin ri keʼusach utzaʼm ri makaj man utz ta kel na; are kʼu ri keʼuqʼalajisaj kutanabʼaʼ kʼu kibʼanik, ksach na umak (Prov. 28:13).
Ri winaq che ubʼanom jun nimalaj makaj xaq xiw ta rajawaxik kubʼij che kbʼison rumal ri xubʼano, xaneʼ rajawaxik kukʼex ri uchomanik y ri kunaʼo. Xuqujeʼ rajawaxik kuya kan ri itzel taq ubʼantajik y keʼunimaj ri upixabʼ ri Jehová (Ezeq. 33:14-16). Ri más nim ubʼanik che wajun winaq riʼ, are che kusukʼumaj ri rachilanik rukʼ ri Jehová. ¿Jas rajawaxik kqabʼano we jun qachiʼl kubʼan jun nimalaj makaj? We kqabʼij ta ri mak che kubʼano, xa kqabʼan kʼax che. Wariʼ kʼo ta upatan, rumal che Jehová ronojel krilo (Prov. 5:21, 22). Utz kqabʼij che ri qachiʼl che ri e kʼamal bʼe xa kkaj kkiya tobʼanik che. Y, we kuqʼalajisaj ta ri umak chkiwach, oj kojkunik kqabʼij chke ri e kʼamal bʼe. Rukʼ wariʼ kqakʼutu che qas kqaj kqatoʼo. w21.10 7 párrs. 19-21
Jueves 28 re septiembre
Kʼo jun mutzukuj xuwi ri qas utz che, xaneʼ xuqujeʼ ri utz na chke ri juleʼ chik (Filip. 2:4).
Qonojel kojkunik kqesaj uwach ri Jesús che kitoʼik e nikʼaj chik. Ri Biblia kubʼij che ri «areʼ xukʼam ri uwachbʼal jun loqʼom pataninel» (Filip. 2:7). Jun utzalaj pataninel kraj che kubʼan jastaq che kqaj chuwach ri rajaw. Rumal che oj upatanelabʼ ri Jehová y keqapatanij ri e qachalal, kqaj kqanimarisaj más ri qachak che kipatanexik. Chachomaj: «Paneʼ kʼo kʼi kinbʼano, ¿la kwaj kentoʼ ri e nikʼaj chik? ¿La kwaj kinya nutobʼanik che ujosqʼixik ri lugar che kbʼan wi ri nim riqbʼal ibʼ o ri Ja rech Ajawbʼal?». We kanaʼo che kʼo jun jastaq rajawaxik kakʼexo chataʼ che ri Jehová che katkunik kakʼexo. Chabʼij ri kanaʼo y chataʼ che, che kuya chawe «ri urayixik ubʼanik ri kqaj chuwach» (Filip. 2:13). w22.02 22, 23 párrs. 9-11
Viernes 29 re septiembre
Kinya kʼu na uxlanem chiwe (Mat. 11:28).
Paneʼ xuriq kʼax pa ri ukʼaslemal, ri Jesús amaqʼel xkʼojiʼ jun utzalaj uchomanik y xloqʼoqʼenik (Mat. 11:29, 30). Jun kʼutbʼal, are chiʼ jun ixoq aj Fenicia xutaʼ toqʼobʼ che che kukunaj ri alaj ral, nabʼe, ri Jesús xubʼan ta ri xutaʼ ri ixoq che. Are kʼu xuloqʼoqʼej y xukunaj ri alaj akʼal are chiʼ xril ri ukojonik ri ixoq (Mat. 15:22-28). Are kʼu ri areʼ xaq xiw ta kubʼan ri jastaq rumal ri kunaʼo, xaneʼ rumal che keraj ri winaq kubʼij ri utz taj kkibʼano. Jun kʼutbʼal, are chiʼ ri Pedro xubʼij che che rajawaxik taj che kkamik, ri areʼ xuyaj chkiwach ri e nikʼaj chi tijoxelabʼ (Mar. 8:32, 33). Ri Jesús xa ta xraj xubʼan kʼax che ri Pedro, xaneʼ xukʼut chkiwach che rajawaxik kkiya ri kitobʼanik che y kkiqʼatej ta uwach che ubʼanik ri kraj ri Dios. Qastzij riʼ che ri Pedro xkʼix rumal wariʼ, are kʼu xa utz ri xbʼan che. Kqakʼutu che keqaloqʼoqʼej ri e nikʼaj chik are chiʼ kqabʼij chke we kʼo jastaq utz taj tajin kkibʼano. Are chiʼ kqabʼan wariʼ, chqabʼanaʼ qe junam rukʼ ri xubʼan ri Jesús y chqesaj pa ri Biblia ri pixabʼ che kqayaʼo. w22.03 11 párrs. 12, 13
Sábado 30 re septiembre
Chujqʼijilan che ri Dios rumal ri Jesucristo. We qʼijilanik riʼ are ri tabʼal toqʼobʼ ri rajawaxik kqachiʼj. ¡Qaqʼijilaj bʼaʼ, kukʼ taq ri e qachiʼ! (Heb. 13:15).
Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kojtzijon chrij (Sal. 34:1). Kqabʼan wariʼ are chiʼ kqabʼij chke e nikʼaj chik ri jeʼlalaj taq ubʼantajik y ronojel ri ubʼanom. We sibʼalaj kojmaltyoxinik kojkunik kqabʼan wariʼ. We kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová che qatoʼik, amaqʼel kʼo rumal riʼ che kqaqʼijilaj. Are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios tajin kqanimaj wajun taqanik riʼ: «Amaqʼel chujqʼijilan che ri Dios». Junam rukʼ ri kqabʼano chiʼ kqabʼan qachʼawem che ri Jehová, qas kqachomaj na ri kqabʼij che, rajawaxik che je kqabʼano are chiʼ kojtzijon kukʼ ri winaq chrij areʼ. Kqaj che utz kqabʼan che ri qaqʼijilanik che ri Jehová. Rukʼ ronojel qanimaʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios chke e nikʼaj chi winaq. w22.03 21 párr. 8