Abril
Lunes 1 re abril
Iwetaʼm kʼut chi are taq kepe jastaq chiwij che uqʼalajisaxik ri ikojonik, jeriʼ kiwetaʼmaj chichʼijaʼ ri kʼax (Sant. 1:3).
Chachomaj wariʼ: «¿Jas kinbʼano are chiʼ jun qachalal kubʼij chwe che utz ta ri xinbʼano? ¿La kinchʼobʼo che rajawaxik kinsukʼumaj ri xinbʼano o xaq kintzukuj ri kinbʼij? ¿La xa kinqʼabʼaj chkij ri e nikʼaj ri xinbʼano?». Chqabʼanaʼ preguntas junam rukʼ wariʼ are chiʼ kqanikʼoj ri kikʼaslemal ri achijabʼ ixoqibʼ rech ri Biblia. Chojchoman chrij wariʼ: «¿Jas kinbʼano rech kinjunamataj rukʼ wajun sukʼ upatanel ri Jehová?». Xuqujeʼ kojkunik kqetaʼmaj kʼi jastaq chkij ri e qachalal, ri kʼa e majaʼ na y ri nim chi kijunabʼ. Weneʼ kʼo jun qachalal kojkunik kojchoman chrij ri tajin kubʼan che kichʼijik taq ri kʼax, are kʼu tajin kukʼut ri ukojonik. Weneʼ ktaqchiʼx kumal nikʼaj chi winaq che ubʼanik jastaq che utz taj, weneʼ kbʼan kʼax che kumal ri e rachalaxik o weneʼ yawabʼ. ¿La kʼo jun ubʼantajik che rajawaxik oj kqesaj uwach? We kqabʼan qe ri kubʼano, kqetaʼmaj kʼi jastaq chrij rech kqachʼij ri kʼax kqariqo. ¿La mat qastzij che nim keqil wi waʼ taq qachalal riʼ che nim ri kikojonik? Qastzij che kʼo kʼi rumal kojkikot rumal kech (Heb. 13:7). w22.04 13 párrs. 13, 14
Martes 2 re abril
Are sibʼalaj utz na re ri kyanik chuwach ri kkʼamowik (Hech. 20:35).
Are chiʼ tajin kqakʼulmaj jun kʼax pa ri qakʼaslemal, sibʼalaj kqamaltyoxij che ri e kʼamal taq bʼe kkiya ri kitiempo rech keʼopan qukʼ che qatatabʼexik y ukubʼsaxik qakʼuʼx. Y, we kajwataj qatoʼik che uyaʼik jun etaʼmanik, sibʼalaj utz kqilo che e kʼo precursores che kʼo nim ketaʼmabʼal kebʼe qukʼ y kkibʼij chqe jas rajawaxik kqasukʼumaj. Konojel ri e qachalal riʼ kekikotik are chiʼ kojkitoʼo. Y we je kqabʼan oj, xuqujeʼ kojkikotik. We kqaj kqapatanij más ri Jehová, ¿jas kqabʼano rech kojkun che ubʼanik? Chqakojoʼ jun qameta che qas kqaj kojchakun chrij. Jun kʼutbʼal, weneʼ kqachomaj: «Kwaj kintobʼan más pa ri congregación». Are kʼu weneʼ qetaʼm taj jas rajawaxik kqabʼano y qetaʼm taj we kojkun che ubʼanik. Rumal laʼ chqachaʼ jun jastaq che kqaj kojchakun chrij. Utz che kqatzʼibʼaj ri rajawaxik kqabʼano rech kojkun che ubʼanik. w22.04 25 párrs. 12, 13
Miércoles 3 re abril
Chaloqʼoqʼej ri awajil atzʼaqat jas ri uloqʼoqʼexik awibʼ chbʼil awibʼ (Sant. 2:8).
Pa taq ri qaqʼij, ri Jehová tajin keʼumulij ri «kʼiʼalaj winaq» y tajin keʼutijoj rech kekunik kkiriq ri tewchibʼal che kuya na ri uQʼatbʼal tzij (Apoc. 7:9, 10). Paneʼ ri e winaq kkaj ta kibʼ y kechʼojinik, ri «kʼiʼalaj winaq» tajin kkikoj kichuqʼabʼ rech kkibʼan ta kech. Jetaneʼ tajin kkibʼan «bʼanbʼal tajibʼal» che ri kamisabʼal che xkikoj kan nabʼe (Miq. 4:3). Are tajin kekitijoj ri winaq rech kketaʼmaj uwach ri qastzij Dios y ri kraj kubʼano, jeriʼ kkiriq «ri qastzij kʼaslemal» (1 Tim. 6:19). Rumal che xaq xiw kkiya kitobʼanik che ri uQʼatbʼal tzij ri Dios, weneʼ kkiriq kʼax kumal ri kachalaxik o kʼo ta kirajil, are kʼu ri Jehová kuya ri kajwataj chke (Mat. 6:25, 30-33; Luc. 18:29, 30). Ronojel wariʼ kukʼutu che qastzij wi kʼo ri uQʼatbʼal tzij ri Dios y ktobʼan na rech ri winaq kkiriq kʼi tewchibʼal. w22.12 5 párr. 13
Jueves 4 re abril
Jeʼ chbʼanoq. ¡Saj la, Ajaw Jesús! (Apoc. 22:20).
Konojel kiriqom chi ri tzʼaqatalaj kʼaslemal are chiʼ kkʼis ri 1,000 junabʼ. Rumal laʼ, kʼo ta chi jun chqe kuriq kʼax rumal ri makaj che xuya kan ri Adán (Rom. 5:12). ¡Sibʼalaj kojkikot riʼ rumal che xsach uwach ronojel ri kʼaxkʼolil che xqariq rumal ri Adán y kqariq jun tzʼaqatalaj kʼaslemal pa ri 1,000 junabʼ! (Apoc. 20:5). Qetaʼm che ri Jesús are jun tzʼaqatalaj achiʼ y xuya ta kan upatanixik ri Jehová paneʼ xbʼan kʼax che rumal ri Satanás. E kʼu ri winaq che tzʼaqat chi ri kikʼaslemal, ¿la kkiya kan upatanixik ri Jehová are chiʼ kbʼan na kʼax chke rumal ri Satanás? Wariʼ kqʼalajinik are chiʼ kkʼis ri 1,000 junabʼ y ktzoqopix na ri Satanás rech kubʼan kʼax chke (Apoc. 20:7). Ri winaq che keʼux sukʼ chuwach ri Jehová kkiriq na ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik y ri qastzij tzoqopitajem (Rom. 8:21). Are kʼu ri keniman taj ksachisax kan kiwach chbʼe qʼij saq (Apoc. 20:8-10). w22.05 19 párrs. 18, 19
Viernes 5 re abril
Ri at kakatz na ri uxeʼ raqan (Gén. 3:15).
Wariʼ xkʼulmatajik are chiʼ ri Satanás xeʼukoj ri judíos y ri romanos rech xkikamisaj ri Jesús, ri uKʼojol ri Dios (Luc. 23:13, 20-24). Are chiʼ jun winaq kuriq kʼax che ri uxeʼ raqan kkun ta chik kbʼin pa jun tiempo. Junam rukʼ wariʼ, are chiʼ xkam ri Jesús, jetaneʼ ri rijaʼlil ri ixoq kʼo ta chi xubʼano rumal che ri Jesús oxibʼ qʼij xkamik (Mat. 16:21). Rech ktzʼaqat ri kubʼij pa Génesis 3:15, ri Jesús rajawaxik kkʼojiʼ ta kan pa ri muqbʼal, rumal che ri profecía kubʼij che ri rijaʼlil ri ixoq kuwachʼ ri ujolom ri kumatz. Ri uxeʼ raqan ri Jesús xkunatajik. Rumal che churox qʼij xkʼastajisax pa uxlabʼal y che kkam ta wi. Y, are chiʼ kopan ri qʼij che uchʼikom chi ri Dios, ri Jesús kuwachʼ ri ujolom ri Satanás kraj kubʼij che kusachisaj uwach (Heb. 2:14). Ri kkiqʼat tzij rukʼ ri Cristo kkitoʼ na rech kkisukʼumaj ri uwach Ulew, kkesaj bʼik konojel ri e ukʼulel ri Dios, che are ri rijaʼlil ri kumatz (Apoc. 17:14; 20:4, 10). w22.07 16 párrs. 11, 12
Sábado 6 re abril
Chawukʼaj awibʼ kukʼ ri ajnoʼjabʼ (Prov. 13:20).
Cheʼitoʼ ri iwalkʼwal rech kkʼojiʼ utz taq kachiʼl. Ri uTzij ri Dios kubʼij che ri achilanik kʼo kubʼan pa ri qakʼaslemal. ¿La iwetaʼm e jachin taq ri kachiʼl ri iwalkʼwal? ¿Jas kixkunik kibʼano rech ri iwalkʼwal kkachilaj ri winaq che kkiloqʼoqʼej ri Jehová? (1 Cor. 15:33). Are chiʼ kibʼan jujun jastaq kukʼ ri iwalkʼwal, chisikʼij e qachalal che kʼo jun utz kachilanik rukʼ ri Jehová (Sal. 119:63). Jun tat Tony ubʼiʼ, kubʼij: «Ri wixoqil y ri in kʼi taq junabʼ e qasikʼim ri qachalal re jalajoj taq tinamit y jalajoj taq kijunabʼ rech kojwaʼ kukʼ y kekʼojiʼ qukʼ pa ri qʼijilanik re ri familia. Qilom che wariʼ sibʼalaj utz, rumal che kqetaʼmaj kiwach ri qachalal che kkiloqʼoqʼej ri Jehová y kkipatanij rukʼ kikotemal. Qilom che ri kkibʼan pa ri kikʼaslemal y ri kkibʼan che upatanexik ri Jehová e utoʼm ri qalkʼwal rech keqebʼ más rukʼ ri Jehová». w22.05 29, 30 párrs. 14, 15
Domingo 7 re abril
Ronojel ri kixim cho ri uwach ulew, kximitaj na pa ri kaj (Mat. 18:18).
Are chiʼ ri kʼamal taq bʼe kkimulij kibʼ rukʼ ri ajmak, rajawaxik kechoman chrij ri kuchomaj ri Jehová chrij ri winaq che xmakunik. ¿Jas utzilal kuya wariʼ chke ri e qachalal re ri congregación? We ri ajmak kuya ta kan ubʼanik ri makaj, rajawaxik kesax bʼi pa ri congregación rech kechajix ri e nikʼaj chi qachalal (1 Cor. 5:6, 7, 11-13; Tito 3:10, 11). Xuqujeʼ wariʼ kutoʼ ri ajmak rech ktzalij chi jumul rukʼ ri Jehová y kux chi rachiʼl (Luc. 5:32). Ri e kʼamal taq bʼe kkibʼan kichʼawem pa uwiʼ ri ajmak rech kkowir chi jumul ri ukojonik (Sant. 5:15). Chojchoman chrij jun ajmak che kraj taj kuya kan ri umak are chiʼ ketzijon ri kʼamal taq bʼe rukʼ. We jeriʼ, rajawaxik che kesax bʼi pa ri congregación. Are kʼu, we ri ajmak qas kukʼut rukʼ ri kubʼano y kubʼij che kuya kan ubʼanik ri umak, qas kkuy umak rumal ri Jehová (Luc. 15:17-24). Paneʼ sibʼalaj nim ri makaj che ubʼanom, kkuyutajik (2 Crón. 33:9, 12, 13; 1 Tim. 1:15). w22.06 9 párrs. 5, 6
Lunes 8 re abril
Chichomaj jas ri kibʼano, chixkʼaskʼatoq. Ri ikʼulel, ri Itzel, kusutij iwij je jas jun koj kuraq uchiʼ kutzukuj jachin kubʼiqʼo (1 Ped 5:8).
Pa ronojel ri uwach Ulew, e kʼi chke ri qachalal kiriqom kʼax, are kʼu are kkibʼan ri kqaj chuwach ri Jehová, man are ta ri kraj ri Satanás (1 Ped. 5:9). At xuqujeʼ katkunik kabʼan wariʼ. Naj ta chi kraj, ri Jehová kubʼij na che ri Jesús y ri kkiqʼat tzij rukʼ che kkisach «[u]wach ri e uchak ri Itzel» (1 Juan 3:8). Tekʼuriʼ, ronojel ri rajpatanelabʼ ri Jehová kkil na are chiʼ ri areʼ kubʼan wariʼ: «Mawi kaxeʼj chi awibʼ, ri xibʼrikil man katresaj ta chi chʼuʼj» (Is. 54:14; Miq. 4:4). Are chiʼ qeyem che kopan wajun qʼij riʼ, chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech kojchʼakan pa uwiʼ ri xibʼin ibʼ. Rajawaxik kqakubʼsaj qakʼuʼx che ri Jehová kojuloqʼoqʼej y kojuchajij. ¿Jas kojtoʼw che ubʼanik wariʼ? Uchomaxik ri ubʼanom ri Jehová che kichajixik nikʼaj chi patanelabʼ y kojchʼaw kukʼ nikʼaj chik chrij wariʼ. Xuqujeʼ kojchoman chrij jas ubʼanom ri Jehová che qatoʼik are chiʼ qariqom nikʼaj chi kʼax. Rukʼ ri utobʼanik ri Jehová kojkunik kojchʼakan pa uwiʼ ri xibʼin ibʼ (Sal. 34:4). w22.06 19 párrs. 19, 20
Martes 9 re abril
Xeltaqal chke ri raqan [re rax chʼichʼ, ri chʼaqap chik re tʼak re] ri wachbʼal (Dan. 2:34).
Kʼo chi wajun potencia mundial are ri raqan ri wachbʼal che bʼanom che «rax chʼichʼ, ri chʼaqap chik re tʼak» o kachʼ ulew. Y xmajtaj lo pa ri Primera Guerra Mundial, are chiʼ ri Reino Unido y Estados Unidos junam xechakunik. Y ri nimalaj wachbʼal che xrachikʼaj ri Nabucodonosor kojutoʼ che uchʼobʼik chrij wajun potencia mundial riʼ, che kubʼano che junam ta kukʼ ri e nikʼaj chi potencias. Chqilampeʼ ri kubʼano che jalan ubʼanik wajun potencia riʼ. Ri kubʼano che junam taj are che xa ta rukʼ jun jastaq bʼanom wi, junam rukʼ ri qʼan pwaq o saq pwaq, xaneʼ kebʼ jastaq kojom che, chʼichʼ rukʼ kachʼ ulew. Ri kachʼ ulew kraj kubʼij ri e winaq (Dan. 2:43). Wariʼ kubʼano che wajun potencia riʼ kkun taj kubʼan ri kraj rumal che are ri e winaq kechaʼow ri keqʼatow tzij pa kiwiʼ, kkibʼan campañas rech kkitoʼ uwiʼ ri e winaq y kkibʼan manifestaciones. w22.07 4, 5 párrs. 9, 10
Miércoles 10 re abril
Ri nuwa are waʼ chi kinbʼan ri urayibʼal ri xintaqow uloq (Juan 4:34).
¿La kawaj kabʼan aqasanjaʼ? We kawaj, chachomaj wariʼ: «¿La kinkun chik kinbʼan nuqasanjaʼ?» (Hech. 8:36). Ri Jesús xubʼij che are uwa ubʼanik ri kqaj chuwach ri uTat. Junam rukʼ ri wa kuya qachuqʼabʼ y utzilal chqe, ri kutaʼ ri Jehová chqe kuya utzilal, rumal che ri areʼ kutaʼ ta jun jastaq chqe che xa kubʼan kʼax. Rumal laʼ, ri Jehová kraj che kqabʼan qaqasanjaʼ rech kqariq utzilal (Hech. 2:38). ¿Jas kabʼano are chiʼ kyaʼ jun jeʼlalaj rikil chawe? ¿La mat qastzij che kubʼan ta kebʼ akʼuʼx che utijik? Rumal laʼ, mubʼan kebʼ akʼuʼx che ubʼanik ri aqasanjaʼ. ¿Jas keqʼaten e jujun winaq che ubʼanik ri kiqasanjaʼ? Weneʼ kkinaʼo che majaʼ kekunik kkibʼano. Qastzij che ri ujachik kʼaslemal che ri Jehová y ubʼanik qasanjaʼ are ri más nim ubʼanik che kuchaʼ jun winaq. Rumal laʼ, qas chachomaj na y chabʼanaʼ ronojel ri kajwatajik rech katkunik kabʼano. w23.03 7 párrs. 18-20
Jueves 11 re abril
Xaneʼ kubʼij che jun: «Che ri awijaʼlil». Are ri Cristo (Gál. 3:16).
Are chiʼ ri Jesús xchaʼ rumal ri ruxlabʼixel ri Jehová xux ri unimal rijaʼlil ri ixoq (Gál. 3:16). Y are chiʼ kaminaq chik y xkʼastajisaxik, ri Dios xubʼano che xux nim uqʼij y xuya «ronojel taqanik pa ri kaj, ronojel taqanik cho ri uwach ulew» pa uqʼabʼ, xuqujeʼ rech kkun «che kisachik kiwach ri e uchak ri Itzel» (Heb. 2:7; Mat. 28:18; 1 Juan 3:8). E kʼo chi nikʼaj pa ri rijaʼlil ri ixoq. Ri apóstol Pablo xubʼij e jachin taq waʼ ri rijaʼlil ri ixoq are chiʼ xubʼij waʼ taq tzij riʼ chke ri e chaʼom kebʼe pa ri kaj y chke e nikʼaj chi winaq: «We ix rech ri Cristo, qas ix rijaʼlil ri Abrahán riʼ, xuqujeʼ echbʼenelabʼ jas ri ubʼim ri Dios pa ri uchiʼm uloq che ri Abrahán» (Gál. 3:28, 29). Are chiʼ ri Jehová kuchaʼ jun winaq rukʼ ri ruxlabʼixel, wajun winaq riʼ kux rijaʼlil ri ixoq. Rumal laʼ, ri rijaʼlil ri ixoq are ri Jesús y ri 144,000 che kkiqʼat tzij rukʼ (Apoc. 14:1). Ri e areʼ kkikoj kichuqʼabʼ che resaxik uwach ri unojibʼal y ri ubʼantajik ri kiTat, Jehová. w22.07 16 párrs. 8, 9
Viernes 12 re abril
Man kinqʼiʼ ta chik. Man kinwaj taj kintaqej kʼaslem (Job 7:16).
Qonojel qetaʼm che kqariq kʼax pa ri kʼisbʼal taq qʼij riʼ (2 Tim. 3:1). Pa taq ri e qʼij riʼ weneʼ sibʼalaj kojbʼisonik y más na we kkiriq kibʼ ri e kʼax chqij. Are kʼu chnaʼtaj chqe che ri Jehová kel ukʼuʼx chqe y rukʼ ri utobʼanik kojkunik kqachʼijo. Chqilampeʼ ri xukʼulmaj ri Job. Xa pa jubʼiqʼ tiempo wajun utzalaj achi riʼ xuriq kʼi taq kʼax. Xa pa jun qʼij, xuriq jalajoj taq uwach kʼax, xekam konojel ri rawaj, ri upatanelabʼ y más na ri e ralkʼwal (Job 1:13-19). Are chiʼ tajin kqʼax chuwach ri e kʼax riʼ xuriq chi jun, xuriq jun nimalaj yabʼil che xubʼano che kchʼobʼotaj ta chi uwach (Job 2:7). Ri Jehová xril ronojel ri kʼax che xukʼulmaj ri Job y rumal che sibʼalaj loqʼ chuwach, xuya uchuqʼabʼ rech kuchʼij ri kʼax y rech kuya ta kan upatanexik. w22.08 11 párrs. 8-10
Sábado 13 re abril
Ri Ajawaxel kukʼajisaj uwach apachin ri kuloqʼoqʼej (Heb. 12:6).
Sibʼalaj kʼax kqanaʼo are chiʼ kojpixbʼexik. Weneʼ nim ta kqil ri pixbʼenik y kqachomaj che taqal ta chqe o che más xyaʼ uwiʼ ri xbʼanik. Xuqujeʼ weneʼ ksach chqe che ri pixbʼenik are jun kʼutbʼal re ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová (Heb. 12:5, 11). Chakʼamaʼ ri pixbʼenik y chakʼexaʼ pa akʼaslemal ri rajawaxik kakʼexo. Kʼi mul xpixbʼex ri Pedro rumal ri Jesús chkiwach ri nikʼaj chi apóstoles (Mar. 8:33; Luc. 22:31-34). ¡Sibʼalaj xkʼix riʼ! Are kʼu, xel ta kan chrij ri Jesús, xukʼam ri pixbʼenik xyaʼ che y xuchʼobʼo che utz ta ri xubʼano. Rumal riʼ, xtewchix rumal ri Jehová y xyaʼ nimaʼq taq eqeleʼn che pa ri congregación (Juan 21:15-17; Hech. 10:24-33; 1 Ped. 1:1). Utz taj xaq xiw kojchoman chrij ri kʼixbʼal kqanaʼo are chiʼ kojpixbʼexik, are utz kqakʼam ri kbʼix chqe y kqakʼex pa qakʼaslemal ri rajawaxik kqakʼexo. We je kabʼan at, katukoj más ri Jehová y nim katkil wi ri qachalal. w22.11 21, 22 párrs. 6, 7
Domingo 14 re abril
Chachiʼj [Isaac] che tabʼal toqʼobʼ (Gén. 22:2).
Ri apóstol Pablo xubʼij, che ri Abrahán retaʼm che ri Jehová kukʼastajisaj na ri ukʼojol Isaac (Heb. 11:17-19). Y qastzij ri xubʼij ri apóstol Pablo, rumal che ri Jehová ubʼim chik che ri Isaac kux na rijaʼlil jun tinamit, y pa ri tiempo riʼ ri Isaac majaʼ na kkʼojiʼ ralkʼwal. Rumal che ri Abrahán kuloqʼoqʼej ri Jehová, retaʼm che amaqʼel kubʼan ri sukʼilal. Rukʼ ronojel ranimaʼ xunimaj paneʼ kʼax ubʼanik ri xbʼix che (Gén. 22:1-12). ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri Abrahán? Rajawaxik kqachʼobʼ más uwach ri Jehová. We je kqabʼano, kojqebʼ más riʼ rukʼ y más kqaloqʼoqʼej riʼ (Sal. 73:28). Xuqujeʼ, kqatijoj riʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx junam rukʼ ri kraj ri Dios (Heb. 5:14). Y, we jun winaq kojutaqchiʼj che ubʼanik jun itzelal, kqabʼij riʼ che che kqabʼan taj. Ni kpe ta riʼ pa qachomanik che kqabʼan jun jastaq che utz ta kril ri Dios y che kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ. w22.08 28, 29 párrs. 11, 12
Lunes 15 re abril
Ri elen chʼuʼj kukʼaxkʼobʼisaj ri winaq; ri tzij re loqʼoqʼebʼal kʼuxaj kukikotisaj (Prov. 12:25).
Are chiʼ ri apóstol Pablo y ri Bernabé xetzalij chi bʼi pa Listra, Iconio y Antioquía, «xekikoj [...] kan taq ri tatayibʼ ri ketaqan pa jujun komon kojonelabʼ» (Hech. 14:21-23). Qastzij riʼ che ri e achijabʼ riʼ che xyaʼ kan eqeleʼn pa kiqʼabʼ xkiya kichuqʼabʼ ri cristianos, junam rukʼ ri kkibʼan ri kʼamal taq bʼe kimik. Kʼamal taq bʼe chixok il chke ri qachalal, che kajwataj «tzij re loqʼoqʼebʼal kʼuxaj» chke. Ri Pablo xunaʼtasaj chke ri cristianos che «e kʼi qʼalajisanelabʼ» kichʼijom kʼi kʼax rumal che ri Jehová uyaʼom kichuqʼabʼ (Heb. 12:1). Ri areʼ retaʼm che ri kikʼutbʼal ri sukʼalaj taq patanelabʼ re ojer keʼutoʼo rech kkixeʼj ta kibʼ y rech are kechoman chrij «ri utinamit ri kʼaslik Dios» (Heb. 12:22). Xuqujeʼ kojutoʼ oj kimik. Sibʼalaj kuya qachuqʼabʼ are chiʼ kqasikʼij ri xubʼan ri Jehová che kitoʼik ri Gedeón, ri Barac, ri David, ri Samuel y e nikʼaj chik (Heb. 11:32-35). w22.08 21, 22 párrs. 5, 6
Martes 16 re abril
Xqʼat kʼu tzij pa kiwiʼ chkijujunal, jas ri kibʼanom (Apoc. 20:13).
¿Jas «jastaq [...] kibʼanom» ri rumal che kqʼat na tzij pa kiwiʼ ri kewalajisax na? ¿La are ri xkibʼan kan ojer are chiʼ majaʼ kekamik? Are taj. Chnaʼtaj chqe che are chiʼ xekamik xsach uwach ri kimak. Rumal laʼ, are chiʼ kubʼij «ri jastaq ri kibʼanom» kraj ta kubʼij che are ri jastaq che xkibʼan kan ojer are chiʼ majaʼ kekamik. Xaneʼ are kchʼaw chrij we kkikʼam ri tijonik che kyaʼ chke pa ri kʼakʼ uwach Ulew. Chkixoʼl ri e winaq riʼ e kʼo ri Noé, ri Samuel, ri David y ri Daniel che rajawaxik kketaʼmaj na chrij ri Jesucristo y kekojon chrij ri ukamikal. ¡We ri utz taq winaq kkibʼan wariʼ e ta kʼu lo ri e lawalo! ¿Jas kkikʼulmaj na ri e winaq che kkaj ta wi kkinimaj ri utaqanik ri Dios? Apocalipsis 20:15 kubʼij: «Ri man e tzʼibʼatal ta kibʼiʼ pa ri wuj re ri kʼaslemal, xekʼaq pa ri cho re qʼaqʼ». Ksachisax kiwach ri e winaq riʼ chbʼe qʼij saq. ¡Rumal laʼ sibʼalaj nim ubʼanik che kqakoj qachuqʼabʼ rech ktzʼibʼax ri qabʼiʼ pa ri wuj re kʼaslemal y che kchup taj! w22.09 19 párrs. 17-19
Miércoles 17 re abril
Kinok il amaqʼel chi kkʼojiʼ jun chʼajchʼojalaj retaʼmabʼal nukʼuʼx chuwach ri Dios xuqujeʼ chkiwach ri winaq (Hech. 24:16).
Ri retaʼmabʼal qakʼuʼx xuqujeʼ kojutoʼo rech utz ri kunabʼal kqachaʼ ukojik (Hech. 24:16; 1 Tim. 3:9). Rumal laʼ, are chiʼ kojchʼaw kukʼ nikʼaj chik chrij kunabʼal o chrij ri kkichaʼ ubʼanik chnaʼtaj chqe ri kubʼij Filipenses 4:5, TW: «Chketaʼmaj bʼaʼ chi nimalaj konojel winaq ri chʼuchʼujalaj inojibʼal». Kqakʼut nojibʼal are chiʼ xaq xiw ta kqabʼisoj chik jas rajawaxik kqabʼano rech kojyawaj taj. Paneʼ ri e qachalal junam ta ri kkichaʼ ubʼanik qukʼ oj, keqaloqʼoqʼej y nim keqil wi (Rom. 14:10-12). Junam che xqabʼij kan nabʼe, are ri Jehová yaʼowinaq ri qakʼaslemal. Kqakʼutu che nim kqil wi are chiʼ kqachajij y kqakoj qachuqʼabʼ che upatanexik (Apoc. 4:11). Kimik kqariq kʼax y kojyawajik, are kʼu are ta laʼ ri xraj ri Jehová chqe are chiʼ xojubʼano. Rumal laʼ, xa jubʼiqʼ chi kraj, kresaj na ri kʼaxkʼolil y ri kamikal (Apoc. 21:4). Are kʼu, ri rajawaxik kqabʼan kimik are che nim kqil wi ri qakʼaslemal y kqakoj che upatanexik ri qaTat Jehová. w23.02 25 párrs. 17, 18
Jueves 18 re abril
Ri ajawinik la kbʼan kebʼ che, kjach kʼu na pa kiqʼabʼ ri aj medos xuqujeʼ pa kiqʼabʼ ri aj persas (Dan. 5:28).
Ri Jehová qas ukʼutum che kʼo pa kiwiʼ konojel ri «qʼatal taq tzij» (Rom. 13:1). Chqilaʼ oxibʼ kʼutbʼal. Ri faraón re Egipto xukoj ri utinamit ri Jehová che ubʼanik kʼaxalaj taq chak, y kʼi mul xraj taj xeʼutzoqopij. Are kʼu ri Dios xeʼeresaj loq y xujiqʼisaj kan ri faraón pa ri mar Rojo (Éx. 14:26-28; Sal. 136:15). Ri qʼatal tzij Belsasar, re Babilonia, xubʼan jun nimalaj waʼim y xukʼulelaʼj «ri Ajawaxel aj kaj» y xeʼuqʼijilaj «dioses ri e re qʼan pwaq, saq pwaq» chuwach ri Jehová (Dan. 5:22, 23). Are kʼu xelesax ukʼixbʼal rumal ri Dios. Ri Belsasar xekamisax kan chaqʼabʼ, y ri uqʼatbʼal tzij xyaʼ kan pa kiqʼabʼ ri medos y ri persas (Dan. 5:28, 30, 31). Ri qʼatal tzij Herodes Agripa I, re Palestina, xukamisaj ri apóstol Santiago tekʼuriʼ xutzʼapij ri apóstol Pedro pa cárcel rumal che kraj kukamisaj xuqujeʼ. Are kʼu xyaʼ ta bʼe che rumal ri Dios che kubʼan ri uchomam. «Xsok [xyawajik] rumal jun taqoʼn aj kaj rech ri Ajawaxel», y xkamik (Hech. 12:1-5, 21-23). w22.10 15 párr. 12
Viernes 19 re abril
Kixintatabʼej kʼu na (Jer. 29:12).
Are chiʼ kqasikʼij uwach ri kikʼutbʼal ri upataninelabʼ ri Dios rech ojer kanoq, kubʼan más ko ri qeyebʼal. Ronojel ri jastaq che kʼo pa ri uTzij ri Dios «xetzʼibʼax che qatijoxik, che ukubʼisaxik qakʼuʼx. Rech jeriʼ kqachʼij ri kʼax, kkubʼiʼ qakʼuʼx chrij ri Dios» (Rom. 15:4). Chojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová che ubʼanik ri utzujum. Chojchoman chrij ri xubʼan kukʼ ri Abrahán y ri Sara. Rumal che e nimaʼq taq winaq chik, kekun ta chik kkʼojiʼ kalkʼwal, are kʼu ri Dios xubʼij chke che kkʼojiʼ jun ke (Gén. 18:10). ¿Jas kʼu xubʼan ri Abrahán? Ri Biblia kubʼij: «Ri Abrahán xkojonik xkʼojiʼ kʼu reyebʼal ukʼuʼx, je kʼu riʼ xux kimam taq ri nimaʼq taq tinamit» (Rom. 4:18). Weneʼ jun winaq kuchomaj che kkʼulmataj ta wariʼ, are kʼu ri Abrahán qas retaʼm che ri Jehová kubʼan na ri kutzujuj. Ri Dios qastzij wi xubʼan ri xutzujuj che ri Abrahán (Rom. 4:19-21). Ri ukʼutbʼal ri Abrahán kukʼut chqawach che kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx che qastzij wi ri kubʼij ri Jehová. w22.10 27 párrs. 13, 14
Sábado 20 re abril
Ri awajtij, man kukʼuʼ ta chi na ribʼ, qas kawil na kukʼ ri abʼaqʼwach (Is. 30:20).
Ri e tzij che xbʼix chke ri judíos xetzʼaqatik are chiʼ xeʼesax lo pa Babilonia. Ri Jehová xukʼut chkiwach che are ri Nimalaj Ajtij pa kiwiʼ. Rumal che ri judíos xkiya kibʼ xkʼam kibʼe rumal ri Jehová xekunik xkibʼan chi jumul ri qastzij qʼijilanik. Kimik, ri Jehová xuqujeʼ are ri Nimalaj qAjtij, y wariʼ kuya nimalaj kikotemal chqe. Ri Isaías kojujunamisaj kukʼ jujun taq tijoxelabʼ che ketijoxik rumal ri Jehová, kubʼij: «Ri areʼ ri awajtij, man kukʼuʼ ta chi na ribʼ, qas kawil na kukʼ ri abʼaqʼwach». Pa wajun kʼutbʼal, ri ajtij takʼal chkiwach ri tijoxelabʼ. ¿Jas kubʼan ri Jehová che qatijoxik kimik? Kukoj ri utinamit. Sibʼalaj kqamaltyoxij che ri utinamit utz kubʼan che qatijoxik rumal che kukoj ri e riqbʼal ibʼ, ri programas re JW Broadcasting® y nikʼaj chi jastaq. Ri kubʼan che ukʼamik qabʼe kojutoʼo rech kqachʼij ri kʼax rukʼ kikotemal. w22.11 10 párrs. 8, 9
Domingo 21 re abril
¿Jas ri retal ri ukʼisbʼalil ri uwach ulew? (Mat. 24:3).
Ri Jesús xubʼij chke ri utijoxelabʼ jas ri kkʼulmataj na are chiʼ ksachisax uwach Jerusalén xuqujeʼ xchʼaw chrij ri kkʼulmataj na pa «ri ukʼisbʼalil ri uwach ulew», xubʼij: «Man kʼo ta jun retaʼm jachike joqʼotaj, mawi jachike qʼij kbʼantaj na waʼ. Man ketaʼm ta ri taqonibʼ aj kaj, mawi ne ri Kʼojolaxel. Xuwi ri Tataxel retaʼm». Tekʼuriʼ xubʼij kan wariʼ chke ri utijoxelabʼ: «Chixkʼaskʼatoq» (Mar. 13:32-37). Rajawaxik che ri nabʼe taq cristianos judíos xekʼaskʼatik rech xekolotaj chuwach ri kʼax che xnaqajin chkiwach. Rumal laʼ, ri Jesús xubʼij kan chke ri utijoxelabʼ: «Are taq kiwil ri Jerusalén sutim rij kumal ajchʼojabʼ, chichʼobʼoʼ chi chanim ksach na uwach». Are chiʼ kkil wariʼ rajawaxik che aninaq keʼanimaj bʼi pa taq ri juyubʼ, junam che xbʼix chke (Luc. 21:20, 21). Ri judíos che xkinimaj ri xubʼij ri Jesús aninaq xeʼel bʼik are chiʼ majaʼ ksachisax uwach Jerusalén, rumal laʼ xekolotaj kanoq. Ri oj xuqujeʼ oj kʼo pa ri kʼisbʼal taq qʼij. Rumal laʼ, junam rukʼ ri xkibʼan ri nabʼe taq cristianos rajawaxik qas kqachomaj na jas ri kqabʼano y kojkʼaskʼatik. w23.02 14 párrs. 1, 2; 16 párr. 3
Lunes 22 re abril
Ajawaxel, Dios, aj qastzij (Sal. 31:5).
Jeriʼ keʼutoʼ chuwach ri molom tzij che kubʼan ri Itzel. Xuqujeʼ ri Jehová kukʼut chkiwach ri upatanelabʼ che kkibʼij ri qastzij y kkibʼan ri sukʼilal, y wariʼ kuya utzilal y jamaril chke (Prov. 13:5, 6). ¿La awilom wariʼ pa ri akʼaslemal are chiʼ xamaj retaʼmaxik chrij ri Biblia? Awetaʼmam che are ri Jehová ri más utz kubʼan che ukʼamik kibʼe ri winaq (Sal. 77:13). Rumal laʼ, kawaj taj kaya kan kinimaxik ri e utaqanik (Mat. 6:33). Xuqujeʼ kawaj katoʼ uwiʼ ri qastzij, rech kakʼutu che xa molom tzij ri xubʼij ri Satanás chrij ri Dios. ¿Jas kabʼan che ukʼutik? Rukʼ ri kabʼan pa ri akʼaslemal kqʼalajinik we kaxutuj ri molom tzij re ri Satanás, we katoʼ uwiʼ ri qastzij, we kawaj che are ri Jehová kqʼatow tzij y we qas keʼanimaj ri utaqanik. Are kʼu rech kakʼut wariʼ, rajawaxik katzujuj che ri Jehová che kawaj kapatanij pa ronojel ri akʼaslemal. Tekʼuriʼ kabʼan aqasanjaʼ rech kakʼutu che ajachom chi ri akʼaslemal che. We xqilo, ri kattoʼwik rech kawaj kabʼan aqasanjaʼ are che nim kawil ri qastzij y ri e utaqanik ri Jehová. w23.03 3 párrs. 4, 5
Martes 23 re abril
Maqʼoxow ri iwanimaʼ, mawi muxeʼj ribʼ (Juan 14:27).
Kʼo jun jamaril che kkinaʼ ta ri winaq che kkipatanij ta ri Dios. Are «ri ujamaril ri Dios», are jun jamaril che kunaʼ ri winaq che kʼo jun utzalaj rachilanik rukʼ ri uTat pa ri kaj. Are chiʼ kʼo ri ujamaril ri Dios qukʼ kqaxibʼij ta qibʼ (Filip. 4:6, 7). Kojkikot rumal ri rachilanik «ri Dios ri kyoʼw jamaril» y rumal ri kachilanik ri upatanelabʼ (1 Tes. 5:23). Are chiʼ kqetaʼmaj uwach ri qaTat, kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij y kojniman che, rech jeriʼ kqanaʼ ri ujamaril. Wajun jamaril kukubʼsaj qakʼuʼx are chiʼ kqariq kʼax. ¿La qas kojkunik kqanaʼ ri ujamaril ri Dios are chiʼ oj kʼo chuwach jun kʼax? ¿La kojkunik kqanaʼ jamaril are chiʼ kpe jun nimalaj yabʼil, are chiʼ xaq kʼateʼ kqariq jun kʼax, are chiʼ kʼo chʼoj pa ri tinamit che kojel wi o are chiʼ kqʼatex ri qachak che ri Dios? E kʼi winaq kkixeʼj kibʼ chuwach ri e kʼax riʼ. E kʼi qachalal kinimam ri xuya kan ubʼixik ri Jesús pa ri texto re kimik. Rumal laʼ kinaʼom ri ujamaril ri Dios chuwach ri nimaʼq taq kʼax. w22.12 16 párrs. 1, 2
Miércoles 24 re abril
Chipatanij kʼu ri Ajawaxel rukʼ jun animaʼ ri karoqowik (Rom. 12:11).
Kojkun taj kqabʼano che mat kʼo kqakʼulmaj pa ri qakʼaslemal. Rumal laʼ, rajawaxik knaʼtaj chqe che ri Jehová nim kojrilo xa ta rumal ri eqeleʼn yaʼom chqe. Rumal laʼ, are ta kojchoman chrij ri eqeleʼn yaʼom chke ri e nikʼaj chik y che kʼo ta yaʼom chqe oj (Gál. 6:4). Rumal laʼ, ri utz che kqabʼano are che kqatzukuj ri kqabʼan che upatanixik ri Jehová y keqatoʼ ri e nikʼaj chik. We are ta kqatzukuj ri qʼinomal y kqanim ta qibʼ pa kʼasaj, kojkunik kqakʼam más eqeleʼn che upatanixik más ri Jehová. Chqakojoʼ qametas kimik rech kojutoʼ che kibʼanik nikʼaj chik pa ri petinaq. Jun kʼutbʼal, we kawaj katux precursor regular, utz che nabʼe katux precursor auxiliar. O, we kawaj katux siervo ministerial, utz che are nabʼe kaya más atiempo che utzijoxik ri utzij ri Dios. Ronojel ri kawetaʼmaj kimik katutoʼ rech katkunik kakʼam chi nikʼaj eqeleʼn pa ri petinaq. Apastaneʼ ri kabʼan che upatanixik ri Jehová, chakojoʼ achuqʼabʼ rech ronojel utz kabʼan che ubʼanik. w22.04 26 párrs. 16, 17
Jueves 25 re abril
Kinloqʼoqʼej ri Ajawaxel xutatabʼej kʼut ri nubʼochiʼnik (Sal. 116:1).
Ri Jehová kkunik kojutoʼo rech kqachʼij ri kʼax y kqapatanij rukʼ kikotemal. Are chiʼ kqabʼij che ri Jehová ri kqabʼisoj, weneʼ ri nabʼe kubʼano are che kuya qachuqʼabʼ rech kqachʼij ri tajin kqariqo. Y we aninaq ta ksach uwach ri kʼax, weneʼ rajawaxik kʼi mul kqataʼ che che kuya qachuqʼabʼ rech kqachʼijo. Kqabʼij wariʼ rumal che are kbʼin chqe. Are waʼ ri e tzij e kʼo pa Isaías: «Miyaʼ bʼe chech ri areʼ [...]rech kuxlanik», kraj kubʼij, ri Jehová (Is. 62:7, TW). ¿Jas kraj kubʼij? Che rajawaxik kqachʼer qibʼ o kʼi mul kqabʼan qachʼawem che ri Jehová, pa nikʼaj chi tzij, kqaya ta bʼe che kuxlan ri Jehová. Wariʼ kunaʼtasaj chqe ri xubʼij ri Jesús chrij ri ubʼanik chʼawem y che kqariq pa Lucas 11:8-10, 13. Xukoj jalajoj taq kʼutbʼal che ubʼixik chqe che rajawaxik kqataʼ toqʼobʼ che ri Dios rech kuya ri ruxlabʼixel chqe. Xuqujeʼ kojkunik kqataʼ che ri Jehová che kukʼam qabʼe are chiʼ kqachaʼ ubʼanik jastaq pa ri qakʼaslemal. w22.11 8 párr. 1; 9 párrs. 6, 7
Viernes 26 re abril
Ri okem chupam ri rajawbʼal ri Dios rajawaxik kiriqik kʼi kʼaxkʼolil (Hech. 14:22).
At y ri afamilia kimik kixkunik kiwilo jas kibʼano are chiʼ majaʼ kqʼatex uwach ri qachak che ri Dios. Are ta katchoman chrij ri kʼax che weneʼ kkʼulmatajik. Xaneʼ are chakowirisaj ri awachilanik rukʼ ri Jehová y cheʼatoʼ ri awalkʼwal rech je kkibʼano. We kʼo jumul sibʼalaj katbʼisonik chabʼij che ri Jehová (Sal. 62:7, 8). Chixtzijon rukʼ ri ifamilia jasche kikubʼsaj ikʼuʼx chrij ri Jehová. We awilom chik jas kabʼano are chiʼ kriqitaj jun kʼax y kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Jehová, ri e awalkʼwal kkixeʼj ta kibʼ y ksach ta kikʼuʼx. Ri ujamaril ri Dios kojutoʼo rech kqaxeʼj ta qibʼ (Filip. 4:6, 7). Xuqujeʼ kojutoʼo rech ksach ta qakʼuʼx are chiʼ kpe jun nimalaj yabʼil, xaq kʼateʼ kkʼulmataj jun kʼax o are chiʼ kqʼatex uwach ri qachak che ri Dios. Ri Jehová kukoj ri e kʼamal taq bʼe che kichajixik ri e qachalal, y ubʼim chqe che kojkunik kqatoʼlaʼ qibʼ. Ri jamaril riʼ xuqujeʼ kojutoʼo rech kqachʼij apachike uwach kʼax che kqariq na pa ri «nimalaj kʼaxkʼolil» (Mat. 24:21). w22.12 27 párrs. 17, 18
Sábado 27 re abril
In petinaq taj che kisikʼixik ri e sukʼ, xaneʼ ri ajmakibʼ (Mat. 9:13).
Rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kojchoman ta chi chrij ri mak che xqabʼan kan ojer. Are kʼu, xa ta rumal che ri Jesús xutoj ri qamak xaq kojmakun chik (Heb. 10:26-31). We qayaʼom kan ubʼanik jun mak, qatzukum ri utobʼanik ri Jehová y ri e kʼamal taq bʼe, qastzij riʼ che ri Jehová ukuyum chi ri qamak (Is. 55:7; Hech. 3:19). Rumal ri ukamikal ri Jesús kkuyutaj ri qamak. ¿La kkʼistaj qakʼuʼx riʼ pa ri kotzʼiʼjalaj uwach Ulew? Kkʼistaj taj, rumal che e kʼo kʼi winaq che xqetaʼmaj ta kiwach rajawaxik kojchʼaw kukʼ y kqabʼan kʼi chak che kuya kikotemal chqe. Y ri más utz na, are che ronojel qʼij kojkunik kqetaʼmaj más uwach ri qaTat che kʼo pa ri kaj y chrij ronojel ri ubʼanom. w22.12 13 párrs. 17, 19
Domingo 28 re abril
Kinbʼan na chi ri at xuqujeʼ ri ixoq, kikʼulelaj na iwibʼ (Gén. 3:15).
Chqilaʼ jachin riʼ «ri ixoq». ¿La are ri Eva? Man are taj. ¿La are kʼu jun ral ri Eva? Man are taj. Rumal che ri profecía kubʼij che ri rijaʼlil ri ixoq kuwachʼ ri ujolom ri kumatz. Ri kumatz are jun uxlabʼal, ri Satanás. Rumal laʼ, wet are jun ral ri Eva man kkun ta riʼ kukʼis tzij puwiʼ ri Satanás. ¿Jachin kʼu riʼ ri ixoq? Pa ri kʼisbʼal wuj che kʼo pa ri Biblia kuya ubʼixik jachin riʼ ri ixoq che kubʼij pa Génesis 3:15 (Ap. 12:1, 2, 5, 10). Kubʼij che are ta jun qas ixoq. Rumal che kubʼij che kʼo ri ikʼ chuxeʼ ri raqan y pa ujolom kʼo jun corona re 12 chʼumil. Y kkʼojiʼ jun ral, y ri ral are ri uQʼatbʼal tzij ri Dios. Rumal che wajun Qʼatbʼal tzij riʼ je kʼo pa ri kaj ri ixoq xuqujeʼ je kʼo pa ri kaj. Rumal laʼ, wajun ixoq riʼ are ri jun uchʼaqapil ri utinamit ri Jehová che kʼo pa ri kaj, kraj kubʼij ri sukʼalaj taq ángeles (Gál. 4:26). Rumal ri uTzij ri Dios kojkunik kqachʼobʼo jachin ri unimal ri rijaʼlil ri ixoq. Kubʼij che pa ri ufamilia ri Abrahán kpe wi (Gén. 22:15-18). w22.07 15, 16 párrs. 6-8
Lunes 29 re abril
Rumal chi are taq xikʼam ri utzij ri Dios ri xqatzijoj chiwe, man xikʼam taj jas ri utzij winaq. Xaneʼ xikʼamo jas ri qastzij, are ri utzij ri Dios (1 Tes. 2:13).
Rumal ri unojibʼal che kʼo chupam e utoʼm kʼi winaq che ukʼexik ri kikʼaslemal. Are chiʼ ri Moisés xutzʼibʼaj ri nabʼe taq wuj re ri Biblia, xubʼij wariʼ chke ri israelitas: «Man jun jasach ta kʼut ri xaq ta kikʼamala rukʼ aninaqil; we pixabʼ riʼ kʼaslemal waʼ chiwe» (Deut. 32:47). Ri xkinimaj ri uTzij ri Dios, xkiriq kikotemal y utzilal pa ri kikʼaslemal (Sal. 1:2, 3). Paneʼ ojer chik tzʼibʼam ri Biblia, are kʼu tajin kuya tobʼanik chke ri winaq rech kkikʼex ri kikʼaslemal. Ri pixabʼ che kʼo pa ri Biblia kʼa kʼo na upatan y ukʼexom kikʼaslemal kʼi winaq che e kʼolinaq cho ri uwach Ulew. Are chiʼ kqasikʼij uwach y kojchoman chrij ri kubʼij, ri Jehová kukoj ri ruxlabʼixel rech kqabʼan pa qakʼaslemal ri kqetaʼmaj (Sal. 119:27; Mal. 3:16; Heb. 4:12). Chatchoman chrij wariʼ: ri ajchaqʼe ri Biblia kraj katutoʼo. ¿La mat qastzij che wariʼ kojutoʼo rech kqasikʼij más ri Biblia? w23.02 3 párrs. 5, 6
Martes 30 re abril
Ri sachoj wachaj ri kubʼan na man kojel taj (Dan. 8:24).
Ri capítulo 13 re Apocalipsis kubʼij ri kubʼan ri uwuq jolomaj, ri Reino Unido y Estados Unidos. Kujunamaj rukʼ jun chi xibʼibʼal awaj, je waʼ kubʼij chrij: «Kʼo kebʼ rukʼaʼ junam kukʼ ri rukʼaʼ jun alaj chij, xtzijon kʼut je jas jun awaj dragón». Wajun xibʼibʼal awaj «xeʼubʼan nimaʼq taq etal. Xubʼan kʼu ne chi xqaj uloq qʼaqʼ chikaj cho ri uwach ulew chkiwach ri winaq» (Apoc. 13:11-15). Y pa ri capítulos 16 y 19 re Apocalipsis kbʼix che che «ujalum ribʼ chi qʼaxal tzij» (Apoc. 16:13; 19:20). Ri Daniel xubʼij jun jastaq che kjunamataj rukʼ ri kubʼan ri nimalaj qʼatbʼal tzij kech ri Reino Unido y Estados Unidos. Xubʼij wariʼ: «Ri sachoj wachaj ri kubʼan na» (Dan. 8:19, 23, 24). Y are waʼ ri xkʼulmatajik are chiʼ xbʼan ri Segunda Guerra Mundial. Ri kebʼ bombas atómicas che xkoj pa ri kʼisbʼal re ri chʼoj are ri e científicos re ri Reino Unido y Estados Unidos xebʼanowik. Jeriʼ xqʼalajinik che ri qʼatbʼal tzij kech ri Reino Unido y Estados Unidos xkibʼano che «xqaj uloq qʼaqʼ chikaj cho ri uwach ulew». w22.05 10 párr. 9