Cristiänunö Kawakunapaq y Yachatsikunapaq reunionchö yachakunapaq këkunata leyishun
MÄYU 4-10
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 36, 37
“Wawqinkuna Josëta chikiyan”
w14-S 1/8 päg. 12 pärrk. 4, 5
“Sueñunqäta cuentayashqëki”
Papänin Josëta mas kuyaptinmi wawqinkunaqa “alläpa chikir piñashqalla parlapäyaqpis” ninmi Biblia (Genesis 37:4). Tsënö llakikurpis, mana allita pensayanqanta manam qonqayarqantsu (Proverbius 14:30; 27:4). ¿Imëllapis tsënö pasashurqunkiku? ¿Kuyayäshunëkita munëkaptiki jukta mas kuyayaptin llakikushqankiku? Tsëmi pasarqan Josëpa wawqinkunata. Chikikoq karninmi mana allita rurayarqan. Tsë pasanqanmi rikätsimantsik “kushikoq kaqkunawan” kushikuy cristiänukunapaqqa mas alli kanqanta (Romänus 12:15).
Josëqa wawqinkuna chikiyanqanta cuentata qokurqanchi. ¿Pëkunawan këkarnin röpanta jipikurqantsuraq? Itsa munarirqan. Yarpäshun Jacobqa tsë röpan Josëpaq rurapushqa karqan kuyarnin y pëman markäkur o yärakurmi, tsëmi Josëqa papäninta mana llakitsinampaq tsë röpan röpashqa imëpis pureq. Tsë pasanqanqa yachatsimantsik, Teyta Diosqa llapantsikpaq igual karpis wakin sirweqkunataqa mas kuyanqantam. Peqa mana allita ruraq nunakunapitaqa jukläya kanatam munan. Imanömi Josëpa röpampis jukläya karqan, tsënömi Teyta Diosta sirweqkunaqa wakinkuna mana alli portakuyaptimpis shumaq portakunantsik. Tsënö kashqa itsa höraqa chikishqa kashun (1 Pëdru 4:4). ¿Tsëqa chikishqa këta mantsartsuraq wakinkunanö kashwan? Manam. Imanömi Josëpis röpanta jipikurqantsu, tsënöllam mëchö këkarpis shumaq portakunantsik (Lücas 11:33).
w14-S 1/8 päg. 13 pärrk. 2-4
“Sueñunqäta cuentayashqëki”
Tsë ishkan suëñunqantaqa shamoq tiempuchö cumplikänampaqmi Jehovä willëkarqan. Tsë ninqan ima kanqanta Josë willakunantam Teyta Diosqa munarqan. Tsëpita tiemputaqa pëmi Teyta Diosta mana cäsukoq markanta ima pasanampaq kaqta musyatsinan karqan.
Josëqa shumaqllapam wawqinkunata kënö nirqan: “Sueñïnïta willariyashqëki”. Tsënam pëkunaqa willanqanta mana wiyëta munar kënö nir reclamayarqan: “Tsënö nirqa, ¿mandayämaqnï rey këtaku yarpëkanki?, ¿noqakunapis munënikichö kayänätaku yarpëkanki?” nirmi “wawqinkunaqa masraq chikiyarqan”. Y ishkë kaq suëñunqanta wawqikunatawan papäninta cuentaptinnam, “Josëta tëtan piñaparnin nirqan: ‘¿Imata yarpartaq tsënö willapäyämanki? ¿Noqapis mamëkipis wawqikikunapis qamman qonqurikayämunätaku yarpëkanki?’”. Tsënö nirpis Jacobqa tsë pasëkanqanman pensarmi karqan. ¿Itsa tsurin Josëtaqa Jehovä parlapëkarqan? (Genesis 37:6, 8, 10, 11).
Manam Josëllatatsu Teyta Diospita yachatsikuptin chikir imëkata rurayarqan. Mas reqishqa Jehoväpita willakoqqa karqan Jesusmi, pëmi qateqninkunata këta nirqan: “Noqata chikimar sufritsiyämashqa këkarqa, qamkunatapis chikiyäshurnikim sufritsiyäshunki” (Juan 15:20). Llapantsikmi mayor, jövin o wamra karpis Josë markäkoq o yärakoq kanqampita y mana mantsakoq kanqampitaqa yachakuntsik.
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 735
Edom
(Puka), EDOMITAKUNA.
Edomqa, mikuypaqrëkur derëchunta rantikushqa kanqampita chaskinqan Esaüpa juk kaq jutinmi karqan (Ge 36:1; 25:30-34). Esaüqa yurikushqampitam pukallïshu karqan (Ge 25:25) tsëmi tiempuwan pë y pëpita miraqkuna patsakäyanqan sitiuchö täraqkuna tsënö pukallïshu kayanqampita reqishqa kayarqan.
it-1-S päg. 618 pärrk. 1, 2
Rikaq, täpaq
Juk mitsipakoq animalta mitsir täpanampaq änikurqa, llapanchö rikänampaqmi änikoq. Shumaq mitsinampaq y mana suwayänampaq täpanampaq o tsënö pasaptinqa paganampaqmi animalyoqta äneq. Tsënö kaptimpis tsë mitsikanqan üshata ima animaltapis mikurkurkuptinqa mitseqpa culpan mana kanqantam leyqa neq. Peru duëñu mana jaqatsanampaqqa tsë animal wanutsinqan animaltam duëñu rikänampaq apaq. Tsëta rikar-ran duëñuqa pagatseqnatsu.
Tsënöllam kaq chakrata, wayita rikänampaq pillapis änikuptinqa, hasta familiachöpis. Mayor kaqmi pishi wawqinkunata y paninkunata rikänan o cuidanan kaq. Tsëtam cläru musyantsik Josëta wanutsiyänampaq wakin wawqinkuna parlayanqanta musyarir, mayor kar Ruben alläpa yarparanqanta, tsëpaqmi Genesis 37:18-30 textum kënö nin: “Wiyëkurnam wawqin Rubenqa imanöpapis tsapëta munar nirqan: ‘Ama wanutsishuntsu. Wawqintsikpa yawarninta ramashuntsu. [...] Ama [...] wanutsishuntsu’. Rubenqa tsënö nirqan Josëta imëkanöpapis kawëkaqta tëtanman kutitsita munarmi”. Y Josë mana kanqanta musyarir, Rubenqa “alläpa llakikur ratashninta rachirqan” y wawqikunata kënö nirqan: “¡Pözuman jitanqantsik chölu manam kantsu! Kananqa, ¿imatataq rurashaq?”. Josëta mana rikanqampita culpayoq kanqantaqa Ruben musyarqanmi. Tsënam wawqinkunaqa chukaru animal mikukurkushqa kanqanta pensayänampaq, cabrata wanuratsir yawarninwan Josëpa röpanta pichurir papänin Jacobman apayarqan, tsënam Jacobqa chukaru animal Josëta mikushqa kanqanta pensar Rubenta culpatsarqannatsu (Ge 37:31-33).
MÄYU 11-17
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 38, 39
“Jehoväqa Josëta manam qonqarqantsu”
Mana alli rurëta manam munarqantsu
Chärirnam Josëtaqa Potifarta tsë negociantikuna rantikuykuyan. Tsë nunaqa Faraonpa guardianninkunapa capitanninmi karqan (Genesis 39:1). Tsënö ishkë kutina rantikushqa kar, Josëqa pasëpachi llakikurqan. ¡Imëka negociupaq kanqantanömi rikäyan! Kananqa kë kutichö ranteq duëñumpa qepantam rantipakur atska nunakuna purikäyanqan kichki cällipa sirwinampaq kaq wayiman ëwëkan.
Tsëchöqa manam papäninkunawan y wawqinkunawan täranqan wayinchönönatsu täranqa, pëkunaqa toldupita rurashqa wayichömi wakpa këpa ëwar animalninkunawan täräyaq. Peru Potifarpa wayinqa, wakin rïcu egipciukunapanömi shumaq pintashqam. Unë kaqkunata oqtir asheqkunam niyan shumaq rämayoq montikunata, papïrukunata, lötu wëtakunata y yakuchö winaq wëtakunata wayinkuna läduman plantëta egipciu nunakuna gustayanqanta. Wakin wayikunaqa tsënö shumaq plantakuna chowpinchömi rikachakunampaq ventänakunayoq, atska cuartuyoq y sirweqninkunapaq cuartuyoq kayaq.
Mana alli rurëtaqa manam munarqantsu
Unë kaqkunata oqtir asheqkuna Egiptuchö prësukunapa carcelninta tariyashqa kayaptimpis, manam allillaqa musyantsiktsu. Peru patsa rurinchö carcelkuna kanqantam sïqa musyantsik. Tsëchi llawiranqan carceltaqa Josë “uchku” kanqanta nirqan, tsëta ninqanmi yarpätsimantsik tsë carcelqa mantsanëpaq amparanqanta o tutaparanqanta (Genesis 40:15). Tsëmi Salmus librupis, “chakinta cadënawanmi watarätsiyarqan. Kunkanpitam fiërru cadënawan watarätsiyarqan” nin (Salmu 105:17, 18, La Palabra de Dios para Todos). Höraqa makinkunata apirirkatsir cadënawan makipita watarätsiyaq y wakintanam kunkapita cadënawan watarätsiyaq. Tsënö katsiyaptinqa alläpachi Josë sufrirqan.
Peru manam ichik tiempullatsu prësu karqan. Alli unëshi tsë mantsanëpaq carcelchö prësu kashqa kanaq. Y yarqunan o mana yarqunampaq kaqtaqa manam musyarqantsu. Tiempupis mana rastsu pasarqan. ¿Imatan yanaparqan mana llakishqa kakunampaq?
Tsëpaqmi Biblia kënö nin: “Teyta Dios yanapaptinmi carcel täpaq nuna Josëtaqa alli rikarqan”. Awmi tsënömi, Teyta Diosqa kuyarninmi imëpis yanaparqan (Genesis 39:21). Mëläya mantsanëpaq karpis, sirweqninkunata Jehovä kuyanantaqa ni carcel ni imapis manam michanqatsu (Romänus 8:38, 39). Yarpë, ¿Imanöraq Jehovä Diosta Josëqa llapan llakikunqanta willarqan? ¿Imanöraq Teyta Diosqa llapan pasanqanchö tsarakur yamëna kanampaq yanaparqan? (2 Corintius 1:3, 4; Filipensis 4:6, 7). Manam tsëllatatsu Jehoväqa Josëta yanapanampaq rurarqan. Y carcelman qekutseqwampis yamëna kayänampaq yanapanqantam, Biblia nin.
Mana alli rurëta manam munarqantsu
Tsëpaqmi Biblia kënö nin: “Teyta Dios yanapaptinmi carcel täpaq nuna Josëtaqa alli rikarqan”. Awmi tsënömi, Teyta Diosqa kuyarninmi imëpis yanaparqan (Genesis 39:21). Mëläya mantsanëpaq karpis, sirweqninkunata Jehovä kuyanantaqa ni carcel ni imapis manam michanqatsu (Romänus 8:38, 39). Ma yarpakurkuy, ¿Imanöraq Jehovä Diosta Josëqa llapan llakikunqanta willarqan? Yarpë, ¿imanöraq Teyta Diosqa llapan pasanqanchö tsarakur yamëna kanampaq yanaparqan? (2 Corintius 1:3, 4; Filipensis 4:6, 7). Manam tsëllatatsu Jehoväqa Josëta yanapanampaq rurarqan. Y carcelman qekutseqwampis yamëna kayänampaq yanapanqantam, Biblia nin.
Imata yachakunqantsik
it-2-S päg. 550
Onan
(de una raíz que significa: “facultad generativa; energía dinámica”).
Süa jutiyoq nunapa warmi tsurinchö yureq Judäpa ishkë kaq tsurinmi Onanqa karqan (Ge 38:2-4; 1Cr 2:3). Mana alli nuna kaptinmi Onanpa mayor wawqi Erta Jehoväqa wanuratsirqan. Tsëmi manaraq tsurin kaptin Er wanushqa kaptin, cuñäduwan casakuy mandakïta cumplir wawqin Erpa viuda warminwan Onan casakunampaq Judä nirqan. Y Tamarchö tsurin yureqqa, Erpa mayor kaq tsurin cuentam kanman karqan, manam Onanpa familiatsu, y tsurin mana kaptinqa llapan herenciam Onanpaq kanman karqan. Tsëmi Onanqa Tamarwan oqllanakur “mana qeshyaqyänampaq sutarir jaqllaman shuturatsiq”. Tsëtaqa manam juknöpaqa rikashwantsu, mas bien “wawqinpa warminwan ruranqan höra” sutarir waqtaman shututsinqantam Bibliaqa nin. Tsënömi Onanqa juk cösaskunata tarita munëwan Tamarta qeshyaq tikratsita munarqantsu. Tsëta rurar papäninta mana cäsushqa kaptin, mallaqäkoq kaptin, y casädu kawakuyta mana respetashqa kaptinmi, Jehoväqa wanuratsirqan y mana tsuriyoq këkarmi ushakärirqan (Ge 38:6-10; 46:12; Nü 26:19).
w04-S 15/1 päg. 30 pärrk. 4, 5
Leyeqkuna tapukuyanqan
Judäqa manam allitatsu rurëkarqan änikunqannö tsurin Selahta Tamarta mana entregar. Jinapis imëka cuerpunta rantikoq warmiwannömi karqan, casädukunalla juntu punuyänampaq Teyta Dios patsätsishqa kaptinmi tsëta ruranqanqa allitsu karqa (Genesis 2:24). Peru Judäqa manam rasumpa cuerpunta rantikoq warmiwantsu oqllanakushqa karqan, sinöqa, cuentata mana qokushpam tsurin Selah wawqimpa viuda warminwan casashqanö legitimashqa tsurin kanampaq tsëta rurarqan.
Tsëta rurarqa, manam mana allitatsu Tamarqa rurëkarqan. Y millish wawankunapis manam wachapakuy wamrakunanö rikashqatsu kayarqan. Tsëmi cuñäduwan casakuy mandakïta cäsur Boaz Rutwan casakuptin, Belen markachö carguyoq nunakuna Tamarpa wawan Përezpaq allita parlar, Boazta kënö niyarqan: “Teyta Dios bendicionninta qoykulläshï Tamarchö Judäpa tsurin Ferespita [Përezpita] miraqkuna atska kayanqannö qampapis tsurikikuna Rutchö atska kayänampaq” (Rut 4:12). Tsënö kashqa karmi Përezqa jina Jesucristupa unë awilunkuna nishqa këkan (Mateu 1:1-3; Lücas 3:23-33).
MÄYU 18-24
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 40, 41
“Jehovä yanapaptin Josë carcelpita yarqun”
“¿Manaku suëñukunataqa Dioslla musyan?”
Josëta, reypa vïnu sirweqnin qonqashqa kaptimpis, Jehoväqa manam qonqarqantsu. Juk ampim faraonta alläpa feyupa Dios suëñïkatsirqan. Punta suëñunqanchömi, Nïlu mayupita qanchis sänu y wira wäkakuna y qanchis qeshyaq y uyu wäkakuna yarqëkämoqta rikan. Tsëpitanam, uyu wäkakuna wira kaq wäkakunata mikukurkuyan. Ishkë kaq suëñunqanchönam rikärin juk tullullapita qanchis selläma shumaq poqu gränu espïgakunata, tsëpitana qanchis chusu y tsaki espïgakuna, tsë selläma shumaq poqu gränu espïgakunata mikur qallëkoqta. Qoyapanam alläpa mantsakashqa riyaramurnin qayaratsirqan yachaq y suerti qateq nunankunata suëñunqan ima ninan kanqanta willayänampaq, peru manam ni mëqampis puëdiyarqantsu (Genesis 41:1-8). ¿Upällallatsuraq quedakuyarqan? ¿Mana kaqtatsuraq contestayarqan? Manam musyantsiktsu. Peru mana puëdiyanqanta y suëñunqan ima ninan kanqanta faraon musyëta alläpa munëkunqantaqa musyantsikmi.
Tsëraqmi Josëta yarpärin reypa vïnu sirweqnin, tsëmi faraonta nirqan pëpa y tanta ruraqpa suëñunkuna ima ninan kanqanta, carcelchö kanqan witsan reqinqan juk jövin musyatsinqanta. Tsë höram faraonqa pë kaqman Josëta apayänampaq mandakun (Genesis 41:9-13).
“¿Manaku suëñukunataqa Dioslla musyan?”
Jehoväqa precisaqpaqmi churan humildi y pëman markäkoqkunataqa; tsëmi reypa musyaq nunankuna y sacerdötinkuna mana musyayanqanta Josëta musyatsirqan. Faraontam willarin ishkan suëñunkuna tsë ninanlla kanqanta, ishkë kuti tsëllata suëñunqanqa rikätsikun Dios “rasumpa tsënö ruranampaq kaqtam”. Qanchis wira wäkakuna y juk tullullapita qanchis selläma poqu gränu espïgakunaqa, qanchis wata selläma mikïkuna wayoq watakuna Egiptuchö kanampaq kaqtam rikätsikun. Qanchis uyu wäkakuna y qanchis tsaki y chusu espïgakunaqa, qanchis wata mikï mana wayunampaq watakuna kanampaq kaqtam rikätsikun. Alläpa mallaqë kaptinmi nunakunaqa qonqariyanqa selläma wayunqan mikï watakunata (Genesis 41:25-32).
“¿Manaku suëñukunataqa Dioslla musyan?”
Faraonqa ninqantam cumplirqan. Tsë höram mandarqan alläpa chaniyoq röpakunawan vistitsiyänampaq y kikimpa sellakunan sortïjantam qorqan. Jina örupita juk wallqanan y chaniyoq carrëtatam qorqan, tsëwan entëru Egiptu nacionpa ëwanampaq y llapan ninqanta ruranampaq (Genesis 41:42-44). ¡Mana creipaqnömi! Warämurqanqa prësurëkarmi, peru kananqa Josëqa reypa palaciunchönam mandakoqnö këkan. Tsë junaqmi alleq rikakärirqan Jehoväman markäkunqanqa allipaq kanqanta. Diosninqa rikarqanmi atska watapa mana allikunata rurayanqanta, y tsë llapantam cambiarirqan. Peru Kamakoqnintsikpa munëninqa manam llapan mana allikunata altsëllatsu karqan, sinöqa shamoq tiempuchö Israel nacionninta tsapëtam munarqan. Shamoq killa revistakunachömi, tsëpita parlaq yachakï yarqamunqa.
Imata yachakunqantsik
w15-S 1/11 päg. 9 pärrk. 1-3
¿Lo sabía?
¿Imanirtan manaraq faraon kaqta Josëqa ëwar shapranta rutukurqan?
Genesis librum willakun suëñunqan ima ninan kanqanta willanampaqmi faraonqa prësu këkaq Josëta ras apayänampaq mandakurqan y tsëpaqqa atska watanam prësu këkarqan. Josëta ras chätsiyänanta Faraon munëkaptimpis, afeitakunampaq Josë tiemputa jorqarqanran (Genesis 39:20-23; 41:1, 14). Genesis libruta qellqaq tsëta cläru willakuptinmi musyantsik Josëqa egipciukunapa costumbrinkunata alli musyanqanta.
Unë tiempu më tsë marka hebreu nunakunaqa shaprunkunata winatsitam gustayaq. Tsënö kaptimpis, comentario exegético y explicativo de la Bibliam nin, “egipciukunallam shaprunkunata rutukuytaqa gustayaq”.
¿Shaprankunallataku rutukuyaq? Biblical Archaeology Review revistam nin, pillapis faraonpa puntanman yëkuyta munarqa, imëka templuman yëkunampaqnö alistakuy costumbri Egiptuchö kanqanta. Tsëmi Josëqa manaraq ëwar peqampita o umampita chaki puntanyaq rutukurqan.
Diospa sirveqninkunaqa respetakoq y alli tratakuqmi kanantsik
14 Unë tiempochö Diospa sirveqkunaqa alleqmi wambrankunata yachatsiyaq wayinkunachö respetakoq y alli tratakuq kayänampaq. Genesis 22:7 textochömi tarintsik Abrahanwan wambran Isaac shumaq respëtowan parlapänakuyanqanta. Hina Josëchöpis rikantsikmi respetakoq kanampaq teytankuna yachatsiyanqanta, carcelchö këkarninmi shumaq respëtowan tratarqan carcelchö këkaq mayinkunatapis (Gen. 40:8, 14). Y faraonta imanöpis parlapanqanmi rikätsikorqan autoridadyoq nunakunata respëtowan tratëta yachakushqa kanqanta (Gen. 41:16, 33, 34).
MÄYU 25-31
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 42, 43
“Josëqa imata ruranampaqpis alliraqmi pensaq”
“¿Noqaqa Diosku kä pitapis juzganäpaq?”
Peru Josëqa wawqinkunata reqirirqanmi. Y nöpanman qonqurikuyaptinmi yarpärirqan jövin këninchö Jehovä suëñutsinqanta. Bibliam nin: “Pëkunapaq suëñunqantam Josëqa jinan höra yarpärirqan”, tsë suëñuchömi wawqinkuna qonqurikuyarqan, y tsënöllam tsë höra pasakïkarqan (Genesis 37:2, 5-9; 42:7, 9). ¿Imataraq ruranman karqan? ¿Wawqinkunata waqupaqtsuraq (makallaqtsuraq) ras ëwanman karqan o vengakunmantsuraq karqan?
Josëqa musyarqanmi mana vengakunampaq kaqta. Jehoväqa munarqan Jacobpa mirënin juk puëdeq nacionman tikranantam, tsëmi tsë llapan pasakunqankunaqa Dios munanqannö rurakëkarqan (Genesis 35:11, 12). Wawqinkuna lïsu, envidiösu y mana penqakoq kar sïguiyaptinqa, ¿imanöparaq Jehoväpa munënin cumplikanman karqan? Y pëkunapita Josë vengakïta munaptinqa, wawqin Benjaminpa y teytampa kawëninmi peligruchö kanman karqan, itsa pëkunaqa mana alli tiempukunapa pasëkäyarqan, y kawëkäyanqantapis manam musyarqantsu. Josëqa decidirqan, pï kanqanta wawqinkunata mana willanampaq y cambiayanqanta o mana cambiayanqanta pruëbaman churanampaqmi. Tsëta rurarllam Jehovä munanqannö rurëkanman karqan.
“¿Noqaqa Diosku kä pitapis juzganäpaq?”
Itsa Josë pasanqampaqa imëpis pasashuntsu. Peru, kanan witsankunapis familiakunaqa pelyayanmi o rakikäyanmi. Tsë pasakuptinqa itsa mana alli sientikurnin y piñakurnin imatapis ras rurarishwan. Tsëkunapa pasarqa, mas alliqa kanqa Josë ruranqanta qatinqantsikmi y Jehovä munanqannö imatapis ruranapaq kaqtam musyëta tïranantsik (Proverbius 14:12). Familiantsikwan alli kawakï precisaptimpis, Jehoväwan y Tsurin Jesuswan amïgu kënintsikmi masqa precisan (Mateu 10:37).
“¿Noqaqa Diosku kä pitapis juzganäpaq?”
Shonqunkunachö ima kanqanta musyanampaqmi Josëqa wawqinkunata pruëbaman churarqan. Puntataqa, musyapakoq kayanqantam tumparqan y parlanqanta juk idiömaman tikratseqwanmi mana allipa parlaparqan. Pëkunaqa familiayoq kayanqanta y juk menor wawqinkunata wayinkunachö dejayämunqanta nirmi tsapäkuyarqan. ¡Josëqa alläpachi kushikurqan wawqin kawanqanta musyarir! Tsënam imata ruranampaq kaqta pensarirqan. Y wawqinkunatam kënö nirqan: ‘Këwanmi probashqa kayanki. Ultimu kaq wawqikikuna shamunqanyaqmi këpita yarquyankitsu’. Tsëpitam Benjaminta apayämunanrëkur wayinkunata kutiyänanta jaqirqan, peru juk kaq wawqinmi quedanan karqan kutiyämunan condicion (Genesis 42:9-20).
it-2-S päg. 125 pärr. 1
Josë
Josëta rantikur mana allita rurayanqampita imëka pasashqa kayanqanta, y tsë llapanta Teyta Dios cuentachö katsishqa kanqanta cuentata qokurmi Josëpa nöpanchö wawqinkuna llakikur arrepentikuyarqan. Tsënö rikarnam Josëqa juk läduman witikurir alläpa waqarqan. Tsëpita kutirnam, qepa kaq wawqinta apayämunqanyaq, Simeonta cadënawan watäratsirqan (Ge 42:21-24).
Imata yachakunqantsik
it-2-S päg. 873 pärr. 5
Ruben
Wawqinkuna Josëta wanuratsir uchkuman jitarkuyta munayaptinmi, Rubenqa alli karnin mana rikäyanqanyaq salvanampaq shumaqlla micharqan (Ge 37:18-30). Tsëpita veinti watapitapis masna pasashqanchö Egiptuta tsë wawqinkuna ëwayanqanchö Josëta unë mana allita rurashqa kayanqampita vengakur tumpayanqanta pensayaptinmi, Josëta mana chikir wawqinkunata mana yanapëta munanqanta Rubenqa yarpätsirqan (Ge 42:9-14, 21, 22). Tsëpitanam Benjaminta pusharkur Egiptuta kutinanta Jacob mana munaptin Rubenqa ishkë tsurinkunata prendakuyta munar kënö nirqan: “Tëtë Benjaminta [...] mana kutitsimuptïqa ishkë tsurïtam wanuratsinki” (Ge 42:37).
w04-S 15/1 päg. 29 pärr. 1
Puntos sobresalientes del libro de Genesis (parte 2)
43:32. ¿Imanirtan Egipciukunaqa hebreukunawan juntu mikuytapis munayaqtsu? Itsa pëkunapita mas alli kayanqanta y religionninkuna mas alli kanqanta pensayaq (Genesis 46:34). ¿Imanir? Egipciukunaqa mitsipakur pureqkunataqa mana valeqtanömi rikäyaq o capazchi animalninkunapaq chakrankunachö qewata ashir puriyaptin chikipäyaq.