Koman la gèr èk bann zafrontman violan i ravaj nout vi ?
« Dopi lo dézièm gèr mondial, néna plizanplis bann zafrontman violan dan lo monn. Néna plis 2 miliar domoun i viv dan bann zandroi ousa néna la gèra ».
Amina Mohammed, vis sékrétèr jénéral Lorganizasion bann Nasion Zuni, 26 Janvié 2023.
In gèr ou in lafrontman violan i pé pèt ninport ou, san ké nou atand. Tèlman bann péi i partaj sak zot néna ansanm, kan in batay i pèt, sa i pé blok domoun dan dot péi. An plis ké sa bann ravaj sa i fé, i dur pli lontan. Alon oir détroi légzanp :
Na pu manjé pou tout domoun. Dapré lo Groupe de Banque mondial, « sé akoz la gèr néna la famine, dan bann zandroi ousa la gèr èk la violans i ravaj tout, apépré 70 % domoun i gingn pu manjé ».
La maladi èk bann problèm mantal. Kan la gèr i ménas é ké domoun i san azot an danjé, sa i fatig lo moral é sa i amèn lo strès. Kan domoun i viv dan bann zandroi ousa batay i pèt souvan, zot i pé gingn lo kou é zot i pé aoir osi bann problèm mantal. Lé bien maléré, parské souvan na poin la plas dann lopital pou akèy domoun.
Domoun i kit landroi ousa zot i lé. Dapré lo haut commissaire des Nations unies pour les réfugiés, dann moi sèktanm 2023, akoz la gèr é bann zafrontman violan, plis 114 milion domoun dan lo monn té forsé kit zot kaz.
Problèm larjan. Akoz bann gèr souvan lo pri tout zafèr i ogomant, é sa i amèn problèm larjan. Olèrk mèt larjan dan sèrvis médikal ou lédukasion, lo gouvèrnman i ansèrv larjan pou bann zopérasion militèr, akoz sa domoun i subi. Kom i fo rokonstrui tout apré in gèr, sa i kout in bonpé larjan.
Problèm lanvironeman. Akoz la gèr i sakaj la natur, domoun i subi lo konsékans. Lèr, dolo, lo sol lé tèlman sal ké sa i aport la maladi. Bann bonb ké lé kachièt dan lo sol lé toujour in danjé é sa mèm si la gèr lé fini dopi lontan.
Lé sur, la gèr i ravaj tout é li kout in bon moné.
a press.un.org/fr/2023/cs15184.doc.htm.