Ov, Ujingunin Chijingidij cha Kwikalaku kwa Yesu?
KWIKIL muntu ap umwing usotininga kuyel nakash ap kukwachik cha kukashimwish mu chinship cha mar. Chakwel kwiyep mar makash mud minam, muntu mwin manangu utiling muchim ku yijingidij yilejena kwez kwa chak ni kusal kwambatan nich. Yesu Kristu warumburila chijingidij cha pakampwil chituswiridina konganyin. Yisambinay yela kwikal ni usu pa mangand mawonsu ni kuyishiken antu awonsu. Yom yiney yikutadil ey ni dijuku diey.
Yesu walondina piur pa Want wa Nzamb, want ukeza kudiosh uyimp ni kwikadish divu paradis. In kwilejend asangera pa chinech ni asota kwijik chisu chikeza kez Want winou. Awiy ipula anch: ‘Chijingidij ik chikeza kulejan kwikalaku kwey ni cha disudiel dia ditenchik dia yom?’—Mateu 24:3.
Yesu wading wij anch kwinyim kwa kumujip ni kusanguk kwend, yitot ya mivu yikez kusut kurutu kwa kumudish want mwiur mud Mwant wa Umesia chakwel kuyiyikel antu awonsu. Mulong kudishiu kwend want kukezap kumekan ku mes ma antu, Yesu wapana chijingidij chikeza kuyitwishish in kwilejend kujingunin ‘kwikalaku’ kwend ni ‘nsudiel ya ditenchik dia yom.’ Chijingidij chinech chikwet yikunku yivud, kuyibombakesh yawonsu pamwing yisadil chijiken cha chijingidij—chijingidij cha kwikalaku kwa Yesu.
In kufund a rusangu ruwamp Mateu, Marko, ni Luka, umwing ni umwing wafunda nawamp chakul cha Yesu. (Mateu, shapitre wa 24 ni shapitre wa 25; Marko, shapitre wa 13; Luka, shapitre wa 21) In kufund akwau a Bibil awejina ku chijingidij yom yikwau. (2 Timote 3:1-5; 2 Pita 3:3, 4; Kujingunik 6:1-8; 11:18) Ndond yitutwishishinap kutadil piswimp nakash kachom ni kachom, pakwez tukushinshikin yom yijim yitan yisadila chijingidij chisambinay Yesu. Ukuman anch kushinshikin kwinoku kudi kwa usey ni kujim kud ey.—Tal mushet udia pa paj wa 6.
“Kukarumuk Kwaleta Chirung Chisu”
“Muchid ukez kaulankin muchid ukwau, want ni want.” (Mateu 24:7) Gazet wa mu Allemagne Der Spiegel ulondil anch kurutu kwa muvu wa 1914, antu “adinga ni kuchingejin machuku makeza kez ma ufun nich want ipau, kuya kurutu, ni dipit.” Chad yom yawonsu yakarumuka. Gazet GEO ulondil anch: “Njit jasambisha pa Kafumpul 1914 ni kupwa pa Kalang 1918 jadinga chinship chikash. Jaleta dikarumuk mu rusangu ra muntu, jateka mwimbu pakach pa mangand makur ni masu.” Amasalay mamiliyon 60 ni kusut kudiokal mu yikunku yijim yitan ya mangand andama mwi njit ja chisum chiyimp. Dichuku ni dichuku kwadinga ni kufa piswimp amasalay 6 000. Kudiosh kamu pinipa, in kwilej jinsangu ja chizaz ni chizaz ni ja yitiyij ya chipolitik amana “mivu ya 1914 djat ku 1918 mud kukarumuk kwaleta chirung chisu.”
Njit ja Mangand ja I jaleta yikarumun yakad kutwish kuswimp mu chisak cha muntu ni kuyandjik antu mu machuku ma kwisudiel ma ditenchik dined dia yom. Chirung chalondulap cha mivu 1900 chading cha njit nakash, matend ma kukwat ku mat, ni chisum cha kuyovish antu wom. Yom yakarumukap bwat kwikal yiwamp mu mivu ya kusambish ya mivu yiney ya 2 000. Kuwejin pa njit, kudi yom yikwau ya chijingidij yimekena.
Kamungun, Chipupu, ni Kuzal kwa Divu
“Kukez kikal kabwakat.” (Mateu 24:7) Ngand ya Mputu yadinga mu kabwakat pa chirung cha njit ja mangand ja kusambish, ni kamungun kayikwatin antu kudiosh kamu pinipa. Mwin kwilej jinsangu ja muntu Alan Bullock wafunda anch mu Russie ni mu Ukraine mu muvu wa 1933, “yisak ya antu afembina nzal yanyingumoka oku ni oku mwi ngand . . . Yital ya afu ayiruzokanga kuns kwa jinjil.” Mu muvu wa 1943 kabamb-a-nsangu T. H. White wimenap amwinend kamungun mu mwab wa Henan mu Chine. Wafunda anch: “Pa chisu cha kamungun, chom chin chawonsu chikat kwikal cha kudia ni chitwishikin kuchitwa, kuchidia ni mujimbu awinau ukuchikarumun mu usu. Pakwez ching anch muntu chikutwishay kutongin kudia chom chilikiningau kudia, djat ni ilel unou.” Cha ushon, mu makum ma mivu ya katat kamungun kikadil kal ndond jawonsu mu Afrik. Ap anch divu disongishin yakudia yivud mulong wa muntu ni muntu, FAO (Organisation des Nations unies pour l’alimentation et l’agriculture) ulondil anch mamiliyon 840 ma antu mu mangand mawonsu akwet yakudia yikemp.
“Kukez kwikal . . . yipupu.” (Luka 21:11, Manswik Masu) Jurnal Süddeutsche Zeitung ulondil anch: “Musong wa mashik ma Espagne wajipa antu pakach pa mamiliyon 20 ni mamiliyon 50 mu muvu wa 1918, kupandakanamu uvud wa antu afa kwi njit ja mangand ja kusambish.” Kudiosh kamu pinipa, antu avud nakash ayedin misong mud malariya, mpalend, chimpim, musong wa mend burukut, ni kolera. Ni chisansen kuman mutapu upalangena SIDA mu mangand. Tukwet katat mwikadil ukasikena kutesh pa kuman anch musong winou udandamedin oku kand umwingang uyil kurutu nakash mu mutapu wamushena. Kupwitijan kwinoku, kwakad kwijikan djat ni katat kud antu, kukwashin kujingunin anch tushich pa chirung chimwing cha pakampwil.
“Kuzal kwa divu.” (Mateu 24:7) Mu chirung cha mivu 100 yasutina ey, kuzal kwa divu kwajipin yitot ya tunan twa antu. Kwambatan nich musul umwing wa rusangu, kuzal kwa divu nich usu wa kuwupul yikumbu ni kubaril divu kwashikedin kal mwayen wa 18 pa muvu ni muvu kudiosh mu muvu wa 1914. Kuzal kwa divu kujipena nakash, kwa usu nakash mu chilik cha kuumbul yikumbu kukat kushiken piswimp kapamp kamwing pa muvu. Chikalap nchik kuya kurutu kwa winchij, uvud wa in kufa udandamedin kwiwejinaku mulong misumb yivud yiyila mu kujimb swa ayitungina pa jinjil ja kuzal kwa divu.
Rusangu Ruwamp!
Yikunku yivud ya chijingidij cha machuku ma kwisudiel yiletining ushon nakash. Pakwez Yesu wasambela kwisambin kand rusangu ruwamp.
“Chifanyidin Rusangu Ruwamp ra Want wa Nzamb ez arulejan bil ku mangand mawonsu ni kwikal uman kudi antu a michid yawonsu.” (Mateu 24:14, MM ) Mudimu wasambishay Yesu amwinend—kulejan rusangu ruwamp ra Want—ukez kashiken pa musong wau mu machuku ma kwisudiel. Mwamu chikadila kal ilel. Atuman a Yehova akat kulejan uruu wa Bibil ni kuyilej antu isotidila kusadil mu mwom wa pichuku-pichuku yilejinau. Katat, Atuman mamiliyon musamban ni kusut alejen mu jingand 235 ni mu jindim 400 ni kusut.
Shinshikin anch Yesu kalondap anch mijikit yawonsu ya mwom yikez kwiman mulong wa mikadil ya ushon ya mangand. Kalondap kand anch mangand mawonsu makez kukwachik nich mutapu umwing wa chijingidij. Pakwez wabwaka mulong wa yinship yivud yikeza kusal, anch ayibombin yawonsu pamwing chijingidij chikeza kwijikan ndond yawonsu pa divu.
Anch watal kulemp kusut pa chinship chimwing ku chimwing ap pa yom yishikedina chimwing ku chimwing, ov, umen lel chilakej, chisadila chijingidij cha usey nakash pa mangand mawonsu? Yishikedina yikukwatin ey ni dijuku diey. Tukutwish kwiyipul, ov, mulong wak ching kusu antu akemp awiy achija?
Yisakin ya Muntu Ipend pa Ndond ya Kusambish
“Pikil Kwisay!,” “Kasu Kapandiken!,” “Kepish Mau.” Yiney yidi yimwing ya yijingidij ni yibabesh yitukata kuman pakwez yikatau kudiwul chisu ni chisu. Ov, mulong wak? Tuswapeling kuyekamijan ku yom tutongidina kwikal yiwamp mulong wetwetu ayinetu. Chilakej, tukutwish twaswiriken kupep mau nakash ni motak kupandakan chilondila chijil, ap kand tukutwish kwikal nich maku makash ma kwisay pa ndond pajidikinau. Pakwez chidiap cha manangu kudiwul yijingidij.
Chilakej, manej (neiges) madinga mu mikandu yilengalela ya mu Australie, mu France, mu Italie, ni mu Suisse yisu yimwing makat kuyijip in kwez ni kutal akata kudiwul yibabesh yikatau kuyilej chakwel kusal ski (masengan ma pa nej) ching kusu mu jinjil jikweta diking. Kulondulijan ni jurnal Süddeutsche Zeitung, in kwez kutal yom avud akata kudiwul yibabesh yiney ashiching kwambatan nich chishimu chinech, “Kwikil masengan makad chak” (Atujil a pa ulaj). Cha ushon, kudiwul yibabesh kukutwish kwikal nich yibudikin yiyimp.
Mayingish ik makwetau antu chakwel kudiwul chijingidij chisambinay Yesu? Akutwish kwikal apuputishinau nich ris ra mapit, kuburen riy, kukangany cha kusal, kukwatikan nakash nich mijikit ya pichuku-pichuku, ap wom wa kushadish katumb. Ov, pa yom yiney padi chikutwisha kukudiwish chijingidij cha kwikalaku kwa Yesu? Ov, chikwikalap cha manangu kujingunin chijingidij ni kusal kwambatan nich chijingidij chinech?
Mwom mu Paradis pa Divu
Antu avud atil muchim ku chijingidij cha kwikalaku kwa Yesu. Kristian, nsand ngatan wa mu Allemagne, ufundin anch: “Yiney yidi miten ya mididim. Tushich chakin kamu ‘mu machuku ma kwisudiel.’” Ndiy ni mukajend asadining chisu chivud mu kuyilej antu akwau piur pa Want wa Umesia. Frank niyend ushiching mwi ngand yawiy yimwing. Ndiy ni mukajend ayikasikeshin akwau nich rusangu ruwamp ridia mu Bibil. Frank ulondil anch: “Pa kuman mwikadil udia mu mangand, antu avud ilel akat kwiyakamish piur pa machuku ma kurutu. Tupakishin kuyikasikesh nich uprofet wa Bibil wisambidina paradis pa divu.” Chawiy lel, Kristian ni Frank akwashin kuwanyish kwa mulad umwing wa chijingidij cha Yesu—kulejan rusangu ruwamp ra Want.—Mateu 24:14.
Machuku ma kwisudiel chimayila mu kushiken pa musong wam, Yesu ukez kukomb ditenchik dined dikur ni antu adilondwila. Want wa Umesia ukez kutakel mijikit pa divu, wawiy ukeza kulet mwikadil wa Paradis wasambelau kulondil. Antu akez kukolik ku mayej ni rufu, ni afu akez kasanguk kwikal aom pa divu. Riner rawiy ruchingej ra musangar riyichingedina antu ajingunina chijingidij cha miten. Ov, chikwikalap cha manangu kwilej yivud piur pa chijingidij ni chifanyidinay muntu kusal chakwel kupand ku disudiel dia ditenchik dined? Chakin kamu mulong winou ufanyidin kwikal wa swa-swa nakash kud muntu win mwawonsu.—Yohan 17:3.
[Kamushet/Yipich chidia pa paj wa 6]
KUJINGUNIN YIJINGIDIJ YA MACHUKU MA KWISUDIEL
Kupandakan kwa njit.—Mateu 24:7; Kujingunik 6:4
Kamungun.—Mateu 24:7; Kujingunik 6:5, 6, 8
Yipupu.—Luka 21:11; Kujingunik 6:8
Kuvulijan kwa kujiril yijil.—Mateu 24:12
Kuzal kwa divu.—Mateu 24:7
Machuku makash.—2 Timote 3:1
Rukat ripandakena ra nfalang.—2 Timote 3:2
In kuburen kuyiziyil anvaj.—2 Timote 3:2
Kuburen rukat ra chivadik.—2 Timote 3:3
Akwisangarish ayinau, Nzamb bwat.—2 Timote 3:4
Akad kwikand.—2 Timote 3:3
In kukis kuwap.—2 Timote 3:3
Akad kujingunin chak.—Mateu 24:39
In maswimbu adiwil uman wa machuku ma kwisudiel.—2 Pita 3:3, 4
Kulejan Want wa Nzamb pa mangand mawonsu.—Mateu 24:14
[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 4]
Yesu wasambela kulejan yinship yivud yikutwisha yawonsu pamwing kusal chijingidij chikutwishau kujingunin ndond ap yisu pa divu
[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 6]
Ov, umen chilakej, chisadila chijingidij cha usey nakash pa mangand mawonsu?
[Chipich chidia pa paj wa 5]
Amasalay a pa chirung cha njit ja mangand ja kusambish: Mu buku The World War—A Pictorial History, 1919; dijuku dia atuzweny: AP Photo/Aijaz Rahi; Muyej wa mend burukut: © WHO/P. Virot