Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Luka
RUSANGU RUWAMP ra Mateu roviken anch wayifundinar bil in Yuda akutanga, ni Rusangu Ruwamp rafunday Marko, radinga mulong wa antu a michid. Pakwez, Rusangu Ruwamp ra Luka, warifunda mulong wa antu a michid yin yawonsu. Warifunda piswimp mu muvu wa 56-58 C.C., buku wa Luka udi rusangu rimwing riswapela kutesh ra mwom ni mujikit wa Yesu.
Nich mutapu wa kuman kwa dokiter mwin kubangin, Luka wisambidin “yom yiney yawonsu nawamp kudiokal kwisambishil kway” ni wisambidin chirung cha mivu 35—kudiokal pa muvu wa 3 K.C.C. djat mu muvu wa 33 C.C. (Luka 1:3, MM) Piswimp malejan makum 60 pa chitot madia mu Rusangu Ruwamp ra Luka madi ma pakampwil.
MUJIKIT WA KUSAMBISH
(Luka 1:1–9:62)
Kupwa kwa kwisambin tuyom tukemp-tukemp piur pa kuvadik kwa Yohan Mubabatish ni kwa Yesu, Luka utulejin anch Yohan wasambisha mujikit wend mu muvu wa 15 wa winyikel wa Tiber Kaisar, chadinga, pa kapepil ka muvu wa 29 C.C. (Luka 3:1, 2) Yesu amubabatisha kudi Yohan pa kapepil ka muvu winou. (Luka 3:21, 22) Piswimp ni muvu wa 30 C.C., ‘wachirika mwi ngand ya Galalia ni wasambisha kulejan mu masinagog mau.’—Luka 4:14, 15.
Yesu wasambisha weny wend wa kusambish kulejan mu Galalia. Wayileja antu anch: “Am niwapidil kulejan rusangu ruwamp ra want wa Nzamb ku mal makwau kand.” (Luka 4:43) Waya pamwing nend Simon mwin kuta ansh ni akwau. Wamuleja anch: “Kudiok pinap ni kurutu ey ukez kakwat antu.” (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Atwimbuy 12 adi pamwing ni Yesu mu weny wa kaad wa kulejan mu Galalia. (Luka 8:1) Pa weny wa kasatu, wayituma a 12 “kuya ni kulejan want wa Nzamb, ni kwok ayej.”—Luka 9:1, 2.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Luka 1:35—Ov, diy dia Mariy diawiy diasadilau chakwel imisha divum damuvalay Yesu? Chakwel mwan a Mariy ikal chakin kamu mwan wa angakend Abraham, Yuda, ni David, mudi mwashilayimu Nzamb, chadinga chifanyidin kusadil diy diend chakwel imisha. (Dis. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16, NW) Pakwez, spiritu wa Yehova amusadila mu kushemunin mwom uwanyidina wa Mwan a Nzamb chakwel amwimisha. (Mat. 1:18) Chimeken anch chom chinech chajimangesha kuburen kuwanyin kwin kwawonsu kwadinga mu diy dia Mariy ni kudiokal kamu kwisambishil mwan wasambisha kwisal pakad chom chiyimp ap chimwing.
Luka 1:62—Ov, Zakariy wikala kamam ni kajika-matu? Bwat. Ching katwishap kand kulond nawamp. Antu akwau asambisha “kumwilokin” chakwel ayileja mwakumupidil mwan kichadingap anch mulong Zakariy wadinga kajika-matu. Watesha chakin kamu yalonday mukajend piur pa dijin dia kumupil mwan au ikundj. Pamwingap antu akwau amwipula Zakariy nich kumwilokin. Uyakin ulejena anch chifanyidina kumuchirishin kulond kwend kulejen anch matu ma Zakariy kimakwachikap bwat.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
Luka 2:1, 2—Ov, mutapu ik “kufundish majim” kwinoku kwa kusambish kutukwashin kwijik chisu chavadikay Yesu? Pa winyikel wa Kaisar Augusta, kwadinga kufundish majin kwasadika tupamp tuvud—kwa kusambish kwadinga mu muvu wa 2 K.C.C. mu kuwanyin kwa Daniel 11:20 ni kwa kaad mu muvu wa 6 ap wa 7 C.C. (Mid. 5:37) Kirinus wadinga nyikel wa Siria pa chisu chafundau majin tupamp twin twawonsu twaad, chimeken anch wayikela tupamp twaad. Kwisambin kwa Luka kufundish majin kwa kusambish kwijikikishin muvu wavadikay Yesu mu muvu wa 2 K.C.C.
Luka 2:35—Ov, mutapu ik “mpak ya njit” yabuza mupim wa Mariy? Chom chinech chisambidin piur pa ushon ukash wezay kwov Mariy payimanay antu chimulikinau Yesu anch kadiap Mesia ni runeng rovay mulong wa rufu ra Yesu risansena.—Yoh. 19:25.
Luka 9:27, 28—Ov, mulong wak ulondilay Luka anch Yesu wikarumuna chipasuta “machuku chinan” kwinyim kwa Yesu kuyishilamu in kwilej end anch amwing au “kakupakip rufu” djat ni pakezau kumuman wezin mu Want wend, oku Mateu ni Marko alondil anch kwasadika pa kusut kwa “machuku musamban”? (Mat. 17:1; Marko 9:2) Chimeken anch Luka uwejidinaku machuku makwau maad—dichuku diashilayimu ni dichuku diawanyina dizu dined.
Luka 9:49, 50—Ov, mulong wak Yesu kamulikishap muntu wadinga ni kubudish ayilembil, ap anch muntu winou kadingap ni kumulondul? Yesu kamulikishap muntu winou mulong kikwadingap chikumangen cha Ukristu pa chisu chinicha. Chawiy, kichadingap chimwitina muntu winou anch ching amulondul Yesu chakwel amekesha lel anch witiyijin mu dijin dia Yesu ni ayibudish ayilembil.—Mar. 9:38-40.
Malejan Kudi Etu:
Luka 1:32, 33; 2:19, 51. Mariy walamina mu muchim wend yinship ni mazu mawanyisha uprofet. Ov, tuyilamin mu michim yetu yalonday Yesu piur pa “[nsudiel ya] mangand,” nich kwisikesh yalonday ni yisadikina ilel?—Mat. 24:3.
Luka 2:37. Chilakej cha Ana chitulejin etu anch tufanyidin kumwifukwil Yehova nich kujijaman, “dandamenany mu kulembil,” ni kangal “tulikany kukumangan kwetu ayinetu” ku yikumangan ya Ukristu.—Rome 12:12; Heb. 10:24, 25.
Luka 2:41-50. Yosef wateka bil pa ndond ya kusambish mu mwom wend yom ya muspiritu ni wabangina ukash wa ku mujimbu ni wa muspiritu wa dijuku diend. Pa milong yiney wadinga chilakej chiwamp mudi mutu wa dijuku.
Luka 4:4. Kangal twasutish dichuku ap dimwing pakad kushinshikin milong ya muspiritu.
Luka 6:40. Mulej wa Dizu dia Nzamb ufanyidin kuyishil in kwilej end chilakej chiwamp. Ufanyidin kusal yilejenay.
Luka 8:15. Chakwel kulam dizu ba ni kusong “mabuj nich kudandamen,” tufanyidin kutesh, kusanger, ni kudia Dizu dia Nzamb. Tufanyidin kulembil nakash nich kutongijokin pitutangina Bibil ni mikand yengamidinap.
MUJIKIT WA NSUDIEL WA YESU
(Luka 10:1–24:53)
Yesu wayituma akwau 70 kurutu kwend mu mal ni mu jindond jawonsu mu Yudea. (Luka 10:1) Ndiy wasutil “mu misumb ni mal, wend ulejan.”—Luka 13:22.
Machuku matan kurutu kwa Kusut kwa Yehova kwa mu muvu wa 33 C.C., Yesu wandama mu Yerusalem wendidin pa chimbur. Chisu chawanyin kal cha kuwanyin kwa mazu mend mayilejay in kwilej end anch: “Mwan a muntu uwapidil kuman mar ma yom yiney, akez kamulik kudi amakurump ni in kupesh ajim ni in kufund, ni kumujip, ni pa dichuku dia kasatu akamulangwish.”—Luka 9:22, 44.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Luka 10:18—Chom ik chadinga chisambidinay Yesu payilejay in kwilej 70 anch: “Am namumen Satan amuturil mwiur mudi nzaj”? Yesu kadingap ulondil anch Satan amudiosh kal mwiur. Mulong chom chinech kichasadikap kachisu kakemp kupwa kwa kumudish Kristu Want mwiur mu muvu wa 1914. (Kubur. 12:1-10) Ap anch kitukutwishap kulond nich uyakin wawonsu, nich kwisambin chinship cha kurutu mudi chasadika kal pakur, Yesu wadinga chakin kamu ukasikeshidin anch chikez kusadik chakin kamu.
Luka 14:26—Mwi njil ik mufanyidinau in kwilej a Kristu ‘kuyikis’ anamakwau? Mu Bibil, dizu ‘kukis’ dikutwish kwisambin kumukat pakemp muntu ap chom kanang kupandakanamu mukwau. (Dis. 29:30, 31) In Kristu afanyidin ‘kuyikis’ anamakwau chirumburikin anch ayikatin pakemp pakwez amukatin Yesu chipandakena.—Mat. 10:37.
Luka 17:34-37—“Amakub” adi anany ni “mujimbu” ik kukumangenau? In ‘akezau kutambul,’ ap anch kupandishiu, ayifanikeshin nich amakub ameninga kulemp. “Mujimbu” kukumangenau udi Kristu wakin pa kwikalaku kwend kwakad kumekan ni yakudia ya muspiritu yiyinkishinau kudi Yehova.—Mat. 24:28.
Luka 22:44—Ov, mulong wak Yesu wova runeng rikash? Kudi mayingishin mavud ma yom yamunenganesha nakash. Yesu wadinga wiyakamishin piur pa chibudikin cha rufu rend mudi mwin kusal uyimp kukeza kwikal nich piur pa Yehova Nzamb ni pa dijin Diend. Chikwau, Yesu wadinga wij nawamp win kamu anch mwom wend wa chikupu ni dikez dia muchid wa muntu yadinga yengamidin pa kushinshaman kwend.
Luka 23:44—Ov, kwadinga chom chabwika muten chad mididim yikurika asaa asatu? Bwat. Muten akat kuubwikang ching pa chisu cha kubudik kwa ngond musu, kukatap kusadik anch ngond wikala wa kabuj, mudi muchidinga pa chisu cha Kusut kwa Yehova. Mididim yakurika pa dichuku diafay Yesu yadinga chilay chasalay Nzamb.
Malejan Kudi Etu:
Luka 11:1-4. Kwisikesh yijil yiney nich kushalijan kukemp kudia mu mazu ma malembil ma nsampwil, malejanau mu Mafundish ma pa Mukandu angond 18 kurutu, kulejen patok anch malembil metu kimafanyidinap kwau kwikal ma kuchirokin kwa mazu chamwamu.—Mat. 6:9-13.
Luka 11:5, 13. Ap anch Yehova usotil kwakul ku malembil metu, tufanyidin kudandamen pitulembila.—1 Yoh. 5:14.
Luka 11:27, 28. Musangar wakin udiokiling ku kumusadil Nzamb rusot rend nich kushinshaman, udiokilingap ku urund ni dijuku ap ku mapit ma ku mujimbu.
Luka 11:41. Milambu yetu yifanyidin kudiokal ku muchim wa rukat ni usotila.
Luka 12:47, 48. Muntu ukweta yisend yijim pakwez wakangany kuyiwanyish ufil nich nakash kumupandakanamu muntu wakad kwijik mijikit yend.
Luka 14:28, 29. Chidi cha manangu tushakam kwambatan nich yitukweta.
Luka 22:36-38. Yesu kayitap in kwilej end asenda ut mulong wa kwikamunin nich. Pakwez, jimpak ja musamun jadingau nich pa uchuku wafay kwamutwishisha Yesu ayilej dilejan dia usey anch: “Awonsu akutambula jimpak, akez kujiy kwi mpak.”—Mat. 26:52.
[Chipich chidia pa paj wa 31]
Yosef wadinga chilakej chiwamp mudi mutu wa dijuku
[Chipich chidia pa paj wa 32]
Luka wafunda rusangu rumwing riswapela kutesh ra mwom ni mujikit wa Yesu