BIBLIOTEK Udia pa Kapend
BIBLIOTEK
UDIA PA KAPEND
Uruund
  • BIBIL
  • MIKAND
  • YIKUMANGAN
  • w08 1/10 map. 27 ​-​ 31
  • “Kangal Wavuramen Kulejan Ku Chis Ni Chis”

Kwikil video ukimbina

Video winou umukimbinap amboku nawamp.

  • “Kangal Wavuramen Kulejan Ku Chis Ni Chis”
  • Chinong cha Kalam Chilejen Want wa Yehova—2008
  • Tumitu twa milong
  • Win-yakin Wapandish Mwom Wam
  • “Tesh Nawamp win Kamu, Kupwa ni Isikej”
  • “Muprofet wa Makasu” mu Paraguay
  • Kuutek Want pa Ndond ya Kusambish
Chinong cha Kalam Chilejen Want wa Yehova—2008
w08 1/10 map. 27 ​-​ 31

“Kangal Wavuramen Kulejan Ku Chis Ni Chis”

Rusangu ralonday Jacob Neufeld

“Chikalap nchik yishiken yikwikalaku, kangal wavuramen kulejan ku chis ni chis.” Mawiy madinga mu manangu mam, panadinga niyil weny wa makilometre matan kuya ku ul wa piswimp. Panashika, kinovap usu wa kuya ku chikumbu cha kusambish. Kupwa kwa kura nich muchim, nandama mu masuku ni namwilembila nakash Nzamb angikisha usu wa kulejan nich. Kwisik, natwisha kuchirikin ku chis cha kusambish ni nalejana.

CHOM ik chanshikija ku ul winou udinga mwi mpay ya Paraguay kunapakisha kulejan am amwinam? El nisambishin kamu kwisambishil. Navadika pa Kalang 1923 mu ul wa Kronstalʹ, mu Ukraine, wa in Menonit adinga mu winyikel wa Allemagne. Kwinsudiel kwa mivu ya 1700, in Menonit abuka kudiokal mu Allemagne ni aya mu Ukraine ni atambula yisend yivud pashikau kwinikwa, pamwing nich want ipau wa kwifukwil (pakwez pakad kuyilej antu yitiyij yau), adinga ni want ipau wa kwiyikel ayinau, ni kulik kusal mudimu wa usalay.

Chisu Chisak cha in Ukominism chasambisha kuyikel, yisend yiney yawonsu yapwa. Piswimp ni kwisudiel kwa mivu ya 1920, yingand yijim yijim ya in Menonit yikala mu chikas cha winyikel. Antu afemba nzal ching anch aziyil ku winyikel, ni muntu mwawonsu wasota kupwitijan nau amusadila nich chisum. Mu mivu ya 1930, KGB (Chisak cha Diking dia Winyikel wa Soviyetik), chayisenda amakundj avud ni ayitwala kwindjing, uchuku-uchuku, djat ni pa chisu mu mal mavud mwashala amakundj akemp. Mwamu mwadinga musadikina yom mu muvu wa 1938, panadinga ni mivu 14, tatukwam washadika ni kinamunap kand ap kutesh rusangu rend kand. Pa kusut kwa mivu yaad, amusenda yayam.

Kushik mu muvu wa 1941, amasalay a Hitler akwata Ukraine. Chom chinech chadinga kudi etu mudi kutukol mu winyikel wa Ukominism. Pakwez, dijuku dimwing majuku chinan ma in Yuda madinga mu ul mashadika djimu. Yom yiney yawonsu yalangwisha yipul yivud mu muchim wam. Ov, mulong wak yom yiney yasadika?

Win-yakin Wapandish Mwom Wam

Mu muvu wa 1943 amasalay in Allemagne achirika kwinyim, ni asenda majuku mavud in Allemagne—pamwing ni antu ashalaku a dijuku dietu—mulong wa kukwash njit. Pa chinech, akwata ni apana chakwel nimusadila isalay wa SS (Schutzstaffel, mukurump umwing wa amasalay akash a Hitler) wa in Allemagne mu Roumanie. Kwashikena ka chom kakemp pa chisu chinech kadia ka usey ujim mu mwom wam.

Kalal wa chisak chetu wasota kupak win-yakin wam. Wantuma nitwala yidjal yend ya wisalay akayowisha. Mu dibeng dimwing, watekamu nfalang, ni najimana. Panamuchirishinaj, ndiy walonda anch kashap chom ap chimwing mu yidjal yend. Nashindakeshina kamu anch jadi mu dibeng diend. Kupwa kwa kachisu kakemp, wanteka nikal nkwash wend ni wanginkisha mudimu wa kupan mapaper malejena mudimu wa muntu ni muntu, kuyitek amasalay akulama, ni kulam nfalang cha chisak chetu cha amasalay.

Uchuku umwing, amasalay in Russie akwata chisak chawonsu ching am kakwatap; nashala kwinyim kupwish midimu yanginkishay kalal. Chinija, akanganya kwinkwat mulong wa win-yakin wam ni anginkisha mudimu wa pakampwil wa kusal. Anch kinadingap mwin-yakin, ing niyam akwata.

Chawiy, mu muvu wa 1944, am amwinam nadiokala mu mudimu wa usalay mu chisu chilemp. Nachirika kwolikwetu nikamutala maku. Panadinga nichengedina kukwitumau, nasambisha kwilej mudimu wa kusong mayal, ni kwifumb kwinoku kweza kwikal kwa usey kudi am kurutu. Mwi Ndol mu muvu wa 1945 amasalay in Amerik akwata musumb wetu piswimp ni Magdeburg. Pa kusut kwa ngond umwing njit japwa. Twapanda. Dikez dietu diadinga dia musangar.

Dichuku dimwing mwi ndond ngond wa Kalol, twatesha chijikish chimwing chalonday mwin kutwa rubil wa mu musumb anch: “Yisak ya amasalay in Amerik yayang uchuku, ni yisak ya amasalay in Russie yikwez ilel pa 11:00 pamanch.” Mwong watukwata mulong twijika anch tukwikal kand mu mwab wa Ukomunist. Kapamp kamwing, twasambisha pamwing ni musanyam kwirijek chakwel tuchina. Pa muchim pa chirung cha chishipu twasuta pakach pa mwab wa in Amerik. Kupwa, pa Kalang, nich yikokujol yivud ni chak chikash, twandama kand mu mwab wa in Russie ni twayisutisha majuku metu mupak wa ngand mu ujindj.

“Tesh Nawamp win Kamu, Kupwa ni Isikej”

Twashakama mwi ngand yadinga Allemagne wa Kurand. Pa kusut kwa chisu, nakata nakash Bibil. Diarubing ni Diarubing, nadinga ni kuya mu masuku chakwel nikatanga Bibil, pakwez yom yinadinga ni kutang kinadingap ni kuyitesh nawamp, yom nadinga ni kutesh mudi yidi ya pakur nakash. Nadinga ni kuya kwilej malejan ma relijon chakwel ababatisha mudi mwin Menonit. Nashimoka panatana mu buku wa malejan mazu manam: “Tatuku udi Nzamb, Mwan udi Nzamb, ni Spiritu Utumbila udi Nzamb,” kupwa chipul chinech chalondulaku: “Ov, kudi Anzamb asatu?” Chipul chadinga kwishin chilondwil anch: “Bwat, inay awonsu adi kwau muntu umwing.” Namwipula mulej anch mutapu ik chitwishikina chom chinech. Wangakula anch: “Nsand ey, kwikil muntu ukutwisha kutongijokin nakash mu mutapu ukurikina pa milong yiney; antu amwing azarika mulong atongijoka nakash pa mulong winou.” Pinipa kamu, nakwata mupak wa kulik kubabatishiu.

Pa kusut kwa machuku kanang, namutesha ngendj umwing wisambin ni musanyam. Impu ya kusot kwijik yisambinau yambachika ninungau nau mu mambamb, ni nipula yipul yimwing. Kinachinguninap pa chisu chinicha, pakwez ngendj winou wadinga Erich Nikolaizig, muntu wapanda mar mu chibeng cha mar cha Wewelsburg. Ndiy wangipula anch nisotil nitesha yilondilay Bibil. Panamwakula anch inge, wanleja nich kashinsh anch yom yawonsu yilejau nikuyitan mu Bibil wam.

Kupwa kwa kwingedin tupamp tukemp kusu, Erich wantazuka tuya nend ku chitentam cha distrik cha Atuman a Yehova, chinitongidina anch chikutwish chikal chawiy chakusambish chasalau kupwa kwa njit. Nashimoka nakash ni nafunda mufund ni mufund watangau ap wajimbulau kudi antu adinga ni kulond. Pakad kulab najingunina anch kwilej yilejenay Bibil kuletining yisend kanang, nakwata mupak wa kulik kudandamen kwilej. Ni kinitiyijap swa anch kudi ching relijon umwing kusu wakin. Panay Erich anch sot nichirika ku relijon wam mukur, ndiy wanginkisha chiyul chinech, “Tesh nawamp win kamu, kupwa ilakej.”

Naya tupamp twaad kusu kudi alej am chakwel nijingunina anch kijap kwau yom yadingau ni kwisambin ni chakin kamu kakwetap kwau uyakin. Nayifundina amimpel amwing ni nayipula yipul piur pa Bibil. Umwing wau wakula anch: “Kiukwetap mbil ya kusand mu Mifund mulong kandikal uvadik kakwau.”

Changadim unadinga ni kusot washinkija ku kutond kumwing kukash. Ndiy wadinga chid cha chisak cha in Menonit avadika kal kakwau. Waziyila ku chipwichik cha dijuku diend, diadinga diyikisina nakash Atuman a Yehova, ndiy wanleja anch, ang kinilikina relijon winou musu, kakwisotap kand. Pakwez, pa chisu chinech nadinga natesh kal nawamp uyakin unadinga nija anch kudi ching kutond kumwing kusu kudia kuwamp—nalika kusambish kuya kumutal.

Kupwa Erich weza kwital. Walonda anch rubing rezinap er kukwikal dibabatish ni wangipula anch nisotil ababatisha. Nadinga nashikedin kal ku kwijik anch Atuman a Yehova alejen uyakin, ni anch nading nisotil nimusadin Yehova Nzamb. Chawiy namwitiyija, ni ambabatishina mu dilong dijim dia kwoyil mwi ngond wa Ndol-Mem mu muvu wa 1948.

Kupwa kamu kwa kubabatishiu kwam, dijuku diam diakwata mupak wa kuya kushakam mu Paraguay, mu Amerik wa Kurul, ni Maku wilemba wangel anch tufanyidin tuya. Nidjidjeka mulong nading nichiswiridin kand nileja Bibil ni afumba. Panaya kutal biro wa mutiy wa Atuman a Yehova udia mu Wiesbaden, twasankanijana ni August Peters. Wanvurisha chisend cham cha kubangin dijuku diam. Wanginkisha kand chiyul chinech: “Chikalap nchik yishiken yikwikalaku, kangal wavuramen kulejan ku chis ni chis. Pakwez anch ulejena, ukwikal mudi mudia yid ya relijon ap wisu wa Kristendom.” Pa dichuku dined, nijika usey ujim wa chiyul chinech ni maswir ma kulejan “ku yikumbu,” ap ku chis ni chis.—Midimu 20:20, 21.

“Muprofet wa Makasu” mu Paraguay

Kachisu kakemp kwinyim kwa kwisambin ni August Peters, nakandama mu wat wadinga uyila ku Amerik wa Kurul pamwing ni dijuku diam. Twashikena mu mwab wa Gran Chaco mu Paraguay, mwi ngand yiyikedilau kand in Menonit. Kupwa kwa mbing jaad kudiosh pitwashikina, pawiy naya weny winou ukash wa kuya kulejan mu kaul kadianga piswimp amwinam. Rusangu rapalangana anch mukach mwa antu asu eza kal ay mudi “muprofet wa makasu.”

Pawiy katat namana usey wa kwilej kwam kusong mayal, kwadinga kwa chamwamu. Dijuku ni dijuku dia angez diaswiridina chikumbu, ni yikumbu adinga ni kuyitung nich matafad ma mavu ni adinga ni kutekap musong wadinga wa masuku. Antu adinga in kalimish, pakwez anch jimbumbu ja yikumbu yau japwa kutung, kadingap kand kuswir nam.

Pa chisu chawiy chimwing, maat mayileta in Menonit avud adinga chinina kudiokal mu Allemagne. Umwing wau wadinga changadim, Katerina Schellenberg, wisambaku mu kachisu kakemp ni Atuman ni watesha kapamp kamwing chidjimin cha uyakin. Ap anch adinga kandikal amubabatisha, pakwez wisambaku ni Atuman a Yehova padingay mu waat. Mulong wa chinech, amulikisha kumwinkish mbil ya kuya mu mwab wa Allemagne. Washala amwinend mu Asunción, musumb ujim wa Paraguay, watana mudimu mudi mwilomb, wileja kulond Espagnol, wayimana Atuman, ni amubabatisha. Pa Mwinkind mu muvu wa 1950, changadim winou ukapukina wikala mukajam. Wimekesha kwikal ukwash wam wamushena mu yom yawonsu yatushikena mu kusut kwa mivu.

Mu chisu chikemp kusu, nashikena ku kulam nfalang ja kuland nich chilangumun ni atubar aad, ni nadinga ni kuyisadil mu mudimu wa kulejan, nadinga ni kuvurik chisu chawonsu chiyul changinkishay Mukadivar Peters. Pa chisu chinecha, mwancham mband, wadinga niyend wikadil kal Kaman, winunga netu. Etu awonsu pamwing, twadinga ni kulank pamanch nakash pa 4:00, twenda weny wa asaa anying, chakwel tukalejana asaa aad ap asatu, kupwa kuchirik ku chikumbu.

Natanga mu mukand anch madiskur minam amasadil kal, ni chawiy nitenchika chakwel nisalaku dimwing. Nadinga kandikal niyangap ku chikumangan cha chikumangen panadinga mu Allemagne, chawiy nadinga ni kutongin kusu mutapu wa kudisal ni kulondil ching pa Want wa Nzamb. Anch chinan akumangana ku chikumangan chinech, ni ku mes kwa alejan a Egliz wa in Menonit, uvud winou wadinga uvud nakash. Chawiy chasalau kampany wa kutambul mukand winou wawonsu wisambidina pa Bibil utwapana kudi antu, ni kuyijidik anch kangal atulangwish ap dimwing.

Kupwa, ambarokina nakash kudi amakurump a mwab ni angipula yipul yivud mu asaa avud kudiay nyikel ni alej a relijon aad adiokala mu Canada. Kupwa, umwing wau walonda anch, “Nsand ey, ukutwish witiyij yawonsu yiusotina, pakwez ufanyidin uchipa anch kiukutwishap kumulej muntu ap umwing yitiyij yey.” Kwinoku kwadinga kuchip kumwing kunikutwishap kuchip. Chawiy anleja anch nidiokala mu mwab winou mulong kamusotilap “muprofet wa makasu” mukach mwa “yid yau yishinshamena.” Panalika, awiy akwata mupak wa kufutin dijuku diawonsu dia kabuj njil. Najijamana ni nalika kudiokalamu.

Chishipu chinech cha mu muvu wa 1953, naya ku chitentam cha distrik chasadika ku Asunción. Twisamba winikwa nenday Nathan Knorr, wa ku mutiy ujim wa Atuman a Yehova udinga mu Brooklyn, New York. Ndiy wanginkisha chiyul anch neza kushakam mu musumb ujim chakwel nisala pamwing nich kachisak kakemp ka amishoner atumau mwinimwa, mudi mwadinga ni kutulikish kulejan mu mwab wa Menonit.

Kuutek Want pa Ndond ya Kusambish

Kwadinga Atuman piswimp 35 mu Paraguay mwawonsu pa chisu chinicha. Nisamba ni mukajam, ni nadinga ni kutong anch kakutwishap wasanger kuya mu musumb ujim, mulong usambishiril kand mwom kakwau. Mu muvu wa 1954, Katerina ni yamam—ayinetu aad kusu ni mu chisu chetu cha kwiswedish—twatunga chikumbu cha matafad. Kandikal tuburena ku yikumangen, ni twadinga ni kuyilej antu piur pa Bibil pa kupwa kwa rubing ni rubing.

Chimwing cha yisend yinadinga nich chadinga cha kumutwalang kalam wa munyingumuku, kashalapol mwin kwendangan, chakwel nikal mudi mwin kurumburil mu rudim rikwau padinga ni kwendin mu miab ya antu adinga ni kulond Allemand mu Paraguay. Nadinga nij kulondaku pakemp Espagnol, kapamp ka kusambish nakarumuna diskur kudiosh mu Espagnol nilonda mu Allemand wadinga wawiy mudimu umwing ukash unadinga kandikal niusalangap.

Mulong wa ukash wa mujimbu wa mukajam, twaya kushakam mu Canada mu muvu wa 1957. Kupwa, mu muvu wa 1963, twaya kushakam mu États-Unis. Chikalap nchik kwi ndond kutwadinga, twadinga ni kusal usu wa kutek yisakin ya Want pa ndond ya kusambish mu mwom wetu. (Mateu 6:33) Nimukitishin nakash Yehova Nzamb mulong watwishisha nileja uyakin udia mu Dizu diend, Bibil, panadinga nichidi nsand. Kufumb kwa muspiritu kwanfumbau kwakwasha mu jinjil jivud mu mwom wam!

Kwadinga kwitapil dilau dijim pa kuyikwash antu akwau chakwel ileja uyakin wamushena udia mu Bibil wangongoja nakash. Musangar wam ujim udi wa kuyiman anch anam awonsu ni ijikur am awonsu atanyidinamu kudiosh mu wanikanch wau mu kwifumb Bibil. Awonsu alondwil chiyul cha Mukadivar Peters, muntu wanleja, pasutil kal mivu yivud anch, “Chikalap nchik yishiken yikwikalaku, kangal wavuramen kulejan ku chis ni chis.”

[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 30]

Musangar wam ujim udi wa kuyiman anch anam awonsu ni ijikuru am awonsu atanyidinamu kudiosh mu wanikanch wau mu kwifumb Bibil

[Chipich chidia pa paj wa 29]

Katerina ni yamam kachisu kakemp kurutu twatijana mu muvu wa 1950

[Chipich chidia pa paj wa 29]

Tudi ni mwanetu wa kusambish ku chikumbu chetu mu Paraguay, mu muvu wa 1952

[Chipich chidia pa paj wa 31]

Ni dijuku diam diawonsu ilel

[Dizu dirumburila]

Photo by Keith Trammel © 2000

Dizu Dirumburila Chipich Chidia pa paj wa 27]

Photo by Keith Trammel © 2000

    Mikand ya Uruund (1999-2025)
    Budik
    Andam
    • Uruund
    • Kwangan
    • Yom ukatina
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mbil ja Kusadin
    • Mbil ja Ujindj
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Andam
    Kwangan