MUTU WA MULONG WA KWILEJ WA 22
Dandamen Kwendin mu “Mukombil Utumbila”
“Kwinikwa kukez kikal njil, . . . Mukombil utumbila.”—ISAY 35:8.
MUMINY 31 Endany ni Nzamb!
YIDIA MU MUTU WA MULONG WINOUa
1-2. Mupak ik wa usey wafanyinau kukwat in Yuda ading ashicha mu Babilon? (Esi. 1:2-4)
MWANT wijikisha anch in Yuda akwatau mu winkwal mu Babilon mu mivu 70, afanyina kuchirik mwi ngand yau ya chivadik, mu Isarel. (Tang Esidera 1:2-4.) Ching kusu Yehova ndiy wafanyina kuwanish chom chinech. Mulong wak tukutwisha kulond mwamu? Mu win yakin, in Babilon kayilikishangapaku antu akwatangau mu usuk. (Isay 14:4, 17) Pakwez Babilon wawa, ni ntakel musu wayileja in Yuda anch akutwish kubudik mwi ngand. Mud chibudikin, mwin Yuda mwawonsu, pakampwil antakel a majuku afanyina kukwat mupak wa kudiokal mu Babilon ap kushal. Winou wadingap mupak uswapela kukwat. Mulong wak?
2 Antu avud ading ananapin kal ni chafanyina kuyikasiken kusal weny ulemp. Ni kupwa in Yuda avud avadikina mu Babilon, ading kandikal ashakamangap ndond yikwau. Kud awiy, Isarel yading kwau ngand ya angakiril au. Chimeken anch in Yuda amwing ading ni mashakamin mawamp mu Babilon, chawiy chafanyina kuyikasiken kusha yikumbu yau yiwamp ap mijikit yau mulong wa kuya kushakam mwi ngand yakadiau kwijidin.
3. Mutapu ik wafanyinay Yehova kuyifut in Yuda achirika mu Isarel?
3 In Yuda ading ashinshamena amana anch kuchirik mu Isarel kwafanyina kuyiletin yiyukish yivud kupandakanamu yom yafanyinau kusha. Chiyukish chijim nakash diading difukwil diau. Ap anch mu Babilon mwading ma tempel 50 ma apagan, kimwadingap tempel wa Yehova. Kwadingap chintamb pafanyinau in Isarel kupanin milambu ya kosh kukwatijan ni Chijil cha Moses, ni kwadingap in kupesh mulong wa kuwanish chisend chinech. Chikwau kand uvud wa apagan ading akad kumulimish Yehova ni yijil yend wading upandakenamu uvud wa antu a Yehova. Chawiy, tunan twa in Yuda ading amukatina Nzamb akimba mutapu wa kuchirik kol kwau mulong wa kuchirish difukwil dishitwila.
4. Ukwash ik wakanay Yehova kuyinkish in Yuda afanyina kuchirik mu Isarel?
4 Weny ukash wa kudiokal mu Babilon kuya mu Isarel wafanyina kusend angond 4, pakwez Yehova wayishilamu anch kukwikalap ubaj ap umwing ukutwisha kuyikangesh kuchirik. Isay wafunda anch: “Wapishany njil ya [Yehova]! Rijekany salal mukombil wa Nzamb wetu! . . . Ngand ya yinanginang ni mikandu yikwikal yalalela.” (Isay 40:3, 4) Tongin bil mud anch umen: njil yijim yikatwila kabeng, ni yinanginang yalalela. Chafanyina kwikal chiyukush chijim nakash kud antu afanyina kwendin mwi njil yiney! Chafanyina kuyiswapel kwendin mwi njil yijim yonakina kusutamu kwendin mwi njil ya kukaninik ni kukurumuk ku mikandu, yinanginang, ap mwi nkurubuk. Yafanyina niyau kwikal njil yiswapila kwendil.
5. Mutapu ik watazukangau njil yachifanakesh yadinga yidiokila ku Babilon kushik mu Isarel?
5 Nlel unou, antu ij uvud ni majin ma jinjil jivud jakinakin. Njill yachifanakesh yafunday Isay yading yikwet niyau dijin. Tutangin anch: “Kwinikwa kukez kikal njil [yijim]. Yikutazukau anch: ‘Mukombil utumbila.’ Kwikil mukayitil ukeza kasutilamu.” (Isay 35:8) Chom ik chading chirumburikina kushilamu kwinoku kudi in Isarel? Ni kurumburikin ik kud etu nlel unou?
“MUKOMBIL UTUMBILA”—PASAK NI NLEL
6. Mulong wak watazukau njil yiney anch yitumbila?
6 Njil yiney ayipila dijin diwamp nakash anch: “Mukombil Utumbila.” Mulong wak ayitazuka anch yitumbila? Pakach pa in Isarel pafanyinap kand kwikal “mukayitil,” charumburik anch mwin Yuda mwawonsu wafanyina kusal yom yijondila, kwifukwil akish, ap yitil yikwau yijim. In Yuda achirika mu Isarel afanyina kwikal “antu atumbila” kud Nzamb wau. (Kuv. 7:6) Pakwez chinech chadingap chirumburikina anch antu adiokala mu Babilon kadingap kakweta kuswir kwa kuswimp yom yimwing mulong wa kumusangaresh Yehova.
7. Yom ik yafanyinau in Yuda amwing kuswimp? Let chilakej.
7 Mud twamana kal kwiur oku, in Yuda avud avadikina mu Babilon, ni chimeken anch ading ijidin kal mutapu wa kutong ni yaku ya in Babilon. Mivu 69 kupwa kwa in Yuda akusambish kuchirik mu Isarel, Esidera watesha anch in Yuda amwing atijana nau amband apagan. (Kub. 34:15, 16; Esi. 9:1, 2) Mu kusut kwa chisu, guverner Nehemiy washimoka pa kuman anch an avadikina mu Isarel ading kand kal kwau ilej dizu dia in Yuda. (Kuv. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Mutapu ik wafanyinau an kwilej kumukat ni kumwifukwil Yehova mulong kadingap kateshina dizu dia Hebereu, dizu dia pakampwil mwafundau Dizu dia Nzamb? (Esi. 10:3, 44) Chawiy in Yuda afanyina kuswimp yom yimwing, pakwez chafanyina kuyiswapel kuswimp yom yiney mu Isarel, mulong kwi ndond kwinoku kwawiy kwafanyinau kuvuvurish pakemp pakemp difukwil dishitwila.—Neh. 8:8, 9.
Kudiosh mu muvu wa 1919 C.C., mamiliyon ma amakund, amband, ni an adiokil kal mu Babilon Mujim ni asambishin kal kwendin mwi “Njil Yitumbila” (Tal paragraf wa 8)
8. Mulong wak yom yasadika kudiokal pakur mwamu yikutwish kwikal ya usey kud etu nlel? (Tal chipich cha pa chibur.)
8 Antu amwing akutwish kutong anch ‘chisangareshin kamu nakash,’ ‘pakwez, ov, yom yayishikena in Yuda pakur mwamu yikwet kamu usey kud etu nlel?’ Mwaning, mulong niyetu yom tusadina yid mud tukat kwendin mu “Mukombil Utumbila.” Twikala pakach pa azizidilau many ap pakach pa “amikoku akwau,” tufanyidin kudandamen kwendin mu “Mukombil Utumbila” mulong ukutukwash kudandamen kumwifukwil Yehova kusambish katat djat ni mu machuku ma kurutu pakuleta Want wa Nzamb mashakamin mawamp pa divu.b (Yoh. 10:16) Kudiosh muvu wa 1919 C.C., mamiliyon ma amakundj, amband, ni an akat kudiokal mu Babilon Mujim, dishin dia ditenchik dia relijon wa makasu, ni kusambish kwendin mwi njil yiney ya chifanakesh. Niyey ud kamu pakach pa antu inay. Ap anch antu asambisha kwendin mwi njil yiney kwasut kal mvu 100, pakwez antu akwau asambisha kurijek njil yiney mivu yivu kurutu kwa kusambish kwendinamu.
KURIJEK NJIL
9. Kukwatijan ni Isay 57:14, mutapu ik wafanyinau kurijek “Mukombil Utumbila”?
9 Kurutu in Yuda adiokala mu Babilon, Yehova wasambela kuyirijekin njil. (Tang Isay 57:14.) Chid nchik piur pa “Mukombil Utumbila” wa mu chirung chetu? Mivu yivud kurutu kwa kushik mu muvu wa 1919, Yehova wasadina amakundj amwovila ndiy wom mulong wa kuyikwash antu kudiokal mu Babilon Mujim. (Ilikej ni Isay 40:3.) Arijeka chom cha usey—njil ya mu spiritu, mulong wa kuyikwash antu atentamina kudiokal mu Babilon Mujim ni kwandam mu paradis wa mu spiritu, ndond yachirishinau kal difukwil dishitwila dia Yehova. Yom ik yafanyinau kusal mulong wa “kurijek njil” yiney? Shinshikin yom yimwing yasalau.
Mivu yivud, amakundj ading amwovila Yehova wom ayikwasha antu kudiokal mu Babilon Mujim (Tal paragraf wa 10-11)
10-11. Mudimu wa kuchap ni wa kukarumun Bibil wakwasha mutapu ik kupalangesh ronganyin ra Bibil? (Tal kand chipich.)
10 Mudimu wa kuchap. Bibil amufundang ku makas kushik piswimp ni muvu wa 1450. Mudimu wasendang chisu chilemp, ni makopi ma Bibil mading makasiken kumekan ni amalandang usey uvud nakash. Pakwez chisu chabudika mashin ma kuchap nich makopi ma Bibil, chaswapala kubudish ma Bibil mavud ni kumapalangesh kud antu.
11 Mudimu wa kukarumun. Mu mivu yivud, Bibil wadingaku nakash mu dizu dia Latin. chawiy, ching antu ading ilejina nakash awiy afanyina kumutesh. Pavulijana ma mashin ma kuchap nich, antu amukatina Nzamb apandakesha mudimu wa kukarumun Bibil mu mazu malondinau kud antu avud. Chawiy chafanyina kuyiswapel in kwilej Bibil kwilakej yom yayifundishangau kud antakel a marelijon ni yom yifundishinay chakin kamu Bibil.
Amakundj ading amwovila Nzamb wom ayikwasha antu kudiokal mu Babilon Mujim (Tal paragraf wa 12-14)c
12-13. Let chilakej piur pa mutapu wasambishau in kwilej a Bibil a kashinsh kubudishin patok mafundish ma makasu ma marelijon mu muvu wa 1835.
12 Ukwash wa kwilej nich Bibil. In kwilej a Bibil akweta mushiku ileja yom yivud kusutin yom yatangangau mu Dizu dia Nzamb. Pakwez antakel a marelijon asambisha kujiman chisu chasambishau in kwilej a Bibil kuyilej antu akwau yom yatangangau mu Bibil. Chilakej, piswimp ni muvu wa 1835, amakundj akashinsh asambisha kupalangesh ma trakt mading mading malejena patok mafundish ma makasu ma marelijon.
13 Piswimp mu muvu wa 1835 ikundj wading umwovila Nzamb wom utazukinau anch Henry Grew wabudisha trakt wading wisambidina piur pa yom yikata kusadik anch muntu wafa. Mu trakt winou, wapana kashinsh anch mupim wakading kufa, chid chipan cha Nzamb kadiap mwikadil tukata kuvadik nich, mud mwafundishangau mu ma egliz mavud. Mu muvu wa 1837, paster George Storrs watana kopi wa trakt winou pading pakandaminay mu train. Wamutanga ni wikala nich kashinsh anch wajingunin kal uyakin wa usey. Wakwata mupak wa kuyirumburilamu antu akwau yom yajinguninay. Mu muvu wa 1842 wakunga antu tupamp tuvud mulong wa kwisambin mutu wa mulong ulondina anch: Kukimb Uyakin“—Ov, Antu Ayimp Akweting Mupim Wakading Kufa?” Yom yafunday George Storrs yikala ni yibachikin yiwamp padiay nsand Charles Taze Russell.
14. Mukadivar Russell ni antu ambobakana nend ataninamu mu mitapu ik mu mudimu wa kurijek njil ya mu spiritu wasalau pasak? (Tal kand chipich.)
14 Mukadivar Russell ni antu ambobakana nend ataninamu mu mitapu ik mu mudimu wa kurijek njil ya mu spiritu wasalau pasak? Mu kwilej kwau, ading ni mutapu wa kushinshikin andinguril, ma concordance ni makarumun kushalijan ma Bibil, yawonsu yiney asambela kuyirijek kurutu kwa awiy kusambish mudimu wau. Ataninamu kand nakash mu kukimbijol kwa nsangu ja Bibil kwa amakundj mud Henry Grew, George Storrs, ni antu akwau. Mukadivar Russell ni antu abombakana nend akwasha niyau ku mudimu wa kurijek njil ya mu spiritu kusutin kubudish mabuku ni ma trakt mavud mading misambidina mitu ya milong ya Bibil.
15. Kuswimp ik kwa usey kwikalaku mu muvu wa 1919?
15 Mu muvu wa 1919, Babilon Mujim, kikalap kand ni usu padiau antu a Nzamb. Mu muvu winou, ‘kashalapol ushinshamena ni kubabal’ wasambisha kusal mudimu mulong wa kuyikwash antu atentamina kusambish kwendin mu “Mukombil Utumbila.” wazurika (Mat. 24:45-47) Mudimu wasalau antu akwau pasak wa kurijek njil wayikwasha antu asambisha kwendin mwi njil yijim kwilej yom yivud piur pa Yehova ni ntong jend. (Jnsw. 4:18) Afanyina kand kushakam kukwatijan ni mbil ja Yehova. Yehova kachingejinap anch atwend aswimpa kamu yisal yau yawonsu kapamp kamwing. Pakwez, wayikwash kuswimp pakemp pakemp. (Tal mushet “Yehova Wayishitwisha Antwend Pakemp Pakemp.”) Etu awonsu tukwikal ni musangar nakash anch kusambish katat, twamusangaresh Nzamb wetu mu yom yin yawonsu tusadina!—Kol. 1:10.
“MUKOMBIL UTUMBILA” UCHID WAWASH
16. Kudiokal mu muvu wa 1919, yom ik yasadinau mulong wa kurijek “Mukombil Utumbila”? (Isay 48:17; 60:17)
16 Njil yin yawonsu yikweting kuswir kwa kuyirijek chisu chawonsu. Kudiokal mu muvu wa 1919, mudimu wa kurijek “Mukombil Utumbila” wadandamena, nich chitongijok cha kuyikwash antu avud kudiokal mu Babilon Mujim. Kashalapol ushinshamena ni kubabal watondau kandikal palab wasambisha kusal mudimu, ni mu muvu wa 1921, abudisha ukwash wa kwilej nich Bibil mulong wa kuyikwash antu kusambish kwilej nich uyakin wa Bibil. Mukand winou utazukinau anch La Harpe de Dieu aubudisha ma kopi mamiliyon musamban, mu mazu 36, ni antu avud ileja uyakin kusutin mukand winou. Piswimp ap, abudishin buku musu muwamp wa kutakel nich malejan ma Bibil, Sanger Mwom Chikupu! Mu chirung cha machuku ma nsudien, Yehova usadidin dirijek diend mulong wa kupalangesh yakudia ya mu spiritu yitukwashina etu awonsu kudandamen kwendin mu “Mukombil Utumbila.”—Tang Isay 48:17; 60:17.
17-18. “Mukombil Utumbila” utwalen kwisu?
17 Tukutwish kulond anch, anch muntu witiy dilejan dia Bibil, ukwikal ni mutapu wa kusambish kwendin mu “Mukombil Utumbila.” Antu amwing akat kwendin mwi njil yijim mu kachintamp kakemp kupwa adiokalamu. Akwau akat kukwat mupak wa kudandamen kwendinamu djat ni kwinsudien. Nsudien yiney yirumburikin ik?
18 Kud antu akweta ruchingej ra kuya mwiur, “Mukombil Utumbila” uyitwadin mu “paradis wa Nzamb” mwiur. (Kuj. 2:7) Kud antu akweta ruchingej ra kushakam pa divu, njil yijim yiyitwadin ku mwom uwanyidina kupwa kwa mivu 1 000. Anch ukat kwendin mwi njil yijim yiney, kangal wachirik kwinyim. Ni kangal wayisha djat kamu ni piukushikina mwi ngand yisu! “Weny uwampa amboku.”
MUMINY 24 Ezany ku Mukandu wa Yehova
a Yehova watazuka njil ya chifanakesh ya kudiokal mu Babilon kuya mu Isarel anch “Mukombil Utumbila.” Ov, Yehova wazuril kand njil mulong wa antwend a mu chirung chetu? Mwaning! Kudiosh mu muvu wa 1919, C.C., mamiliyon ma antu akat kudiokal mu Babilon Mujim ni kusambish kwendin mu “Mukombil Utumbila.” Etu awonsu tufanyidin kudandamen kwendin mwi njil yiney.
c KURUMBURIL CHIPICH Paj: Mukadivar Russell ni antu ibomba nend asadina ukwash wa kwilej nich Bibil warijekau kurutu kwa awiy kusambish mudimu.