Tesh Dizu Dia Kom key
“Antu a michid yikwau katambulap Yijil ya Moses, pakwez anch akat kusal mudi mulejenau mu Yijil.”—ROM 2:14, MM.
1, 2. (a) Mutapu ik wasalau avud mulong wa kuyikwash antu akwau? (b) Yilakej ik ya Bibil yilejena mutapu wa kuyikwash antu akwau?
IKUNDJ wa mivu 20 uyil mwi njil ya mashuw, rizwizu ra kafefe ramukwat ni wawil mwi ndjandj. Pamanay mwamu, muntu umwing wamana yom yiney wayilikishaku an end amband aad ku makas ni wamatikinamu. Wamubumburil mwin kafefe mu kabil kadinga pakach pa ndjandj, wamuladil piur mulong wa kumuchidij ku masok ma mashuw madinga mayisutila piur. Antu akutwish amutazuk mupandish winou anch nzamb, pakwez ndiy walonda anch: “Muntu ufanyidin kusal yom yitentamina. Nayisala mulong wa riy nova. Kichadingap mulong nijikana ap mulong wa ntumb, bwat.”
2 Pamwing ap umwij muntu kanang witeka mu chak mulong wa kuyipandish akwau. Mwamu mwasalau antu avud pa chirung cha Njit ja Mangand ja 2, ayijindjika angendj. Vurik kand, yamanay kambuy Paul ni antu akwau 275 pa chisu chajiya waat wau ku Malta, piswimp ni Sisil. Antu a kwinikwa eza kuyikwash angendj inay, ayovila “riy ruvud kamu.” (Midimu 27:27–28:2) Ap ukutwish kuvurik chilakej cha changadim mwin Isarel, ap anch katekap mwom wend mu chak, wamwovila mwin Siri wamukwata mu uswik riy mulong wa ukash wa mijimbu wend. (2 Ant 5:1-4) Ni tongijokinany bil pa chishimu cha Yesu chijikena nawamp cha mbay mwin Samaria. Mwin kupesh ni mwin Levi amuchina mwin Yuda wadinga piswimp ni kufa, pakwez mwin Samaria wimana chakwel amukwasha. Chishimu chinech chiyikwatining nakash ku michim antu awamp a yishankur yawonsu ni a mu yirung yawonsu.—Luka 10:29-37.
3, 4. Yovil yipalangena ya kuyikwash antu akwau yikat kutulej chom ik piur pa dilejan dia kukarumuk?
3 Chakin, tushich mu “machuku ma kwinsudiel . . . [ma] yom yikash,” antu avud adi “akad kwikand” ni “in kukis kuwap.” (2 Timote 3:1-3) Ap mwamu, ov, kandikal tumanangap yisal ya riy, pamwingap kutaninamu ayinetu? Chibachikin cha kuyikwash antu akwau, ap mu chilik cha kwitek mu chak, kwapalangen kal nakash ni antu amwing akutazukin anch “riy ra kuyanaken ayiman mar.”
4 Rusot riner ra kukwashan ni mu chilik cha muntu kwitek mu chak kumeken mu michid ni mu yishankur yin yawonsu, ni kupwitijadin nich kulond anch muntu ufanyidin kwibangin bil amwinend, “kupand kwa in kufanyin mwikadil.” Francis S. Collins, mwin kwilej mbil ya kusamburish chaku ndiy watakela usu wasalangay guvernema wa États-Unis chakwel kujingunin mbil ya uswan wa muntu (ADN), walonda anch: “Kuyibangin antu akwau kudi mulong ukash ku dilejan dia kukarumuk. . . . Chitwishikinap kuchirumburil kudi muntu ukweta majene ma choy wisotidina ching ndiy kusu amwinend.” Walonda kand anch: “Antu amwing ipanin ayinau mulong wa kuyikwash antu akad kwikal a chisak chau ni akad kwikal nau ni kachom kayifanikeshina. . . . Chom chinech chimeken anch dilejan dia Darwin dikutwishap kuchirumburil.”
“Dizu dia Kom”
5. Chom ik chimekeninga chisu ni chisu kudi antu?
5 Dr. Collins wisambidin chom chimwing chitukweta chitubachikininga ku kukwashijan anch: “Dizu dia kom dikat kututazuk mulong tuyikwasha antu akwau ap anch kwikil chom tukutaninaku.”a Kwisambin kwend “kom” kukutwish kutuvurish uyakin wisambidinay kambuy Paul anch: Ap anch antu a “michid yamwamu akad yijil, anch asal ku chaku cha yom ya yijil yiney, ap kakwetip yijil awiy ikala kal yijil kudi ayinau. Akat kwimekeshil mu midimu ya yijil yifundilau mu michim yau, ni kom kau ndiy kaman, ni yitongijok yau yikat kuyifish nich ap kuyiyingish nich.”—Rom 2:14, 15.
6. Ov, mulong wak Sakatang ukuyirumburish antu awonsu?
6 Mu mukand wend wayifundinay in Rom, Paul walejana anch Nzamb ukuyirumburish antu mulong wa Kwikalaku kwend ni ngikadil yend yimekedin patok kusutil ku yom yimekena. Mwamu chidia kudiosh “kwisambishil kwa mangand.” (Rom 1:18-20; Kuseng 19:1-4) Chakin, antu avud amuvuramedin Sakatang wau ni ipanin nakash mu kusal masandj. Pakwez, rutong ra Nzamb ridi anch antu ijika kutentam kwend ni akarumuka alika kusal yisal yiyimp. (Rom 1:22–2:6) In Yuda adinga nich diyingish dijim dia kusal mwamu—Nzamb wayinkisha Chijil chend kusutil kudiay Moses. Pakwez ap antu akad “mazu [matumbila] ma Nzamb” afanyidin kwijik anch Nzamb udikwaku.—Rom 2:8-13; 3:2.
7, 8. Chovil cha kutentam chipalangen mu chilik ik, ni chimekeshin ik?
7 Diyingish dijim dilejena mulong ufanyidinau antu awonsu kumwitiyij Nzamb ni kusal yom kukwatijan nich kudi kutentam kwa mukach kwa kwijik kuwap ni kuyip. Chovil chetu cha kutentam chidi chijingidij cha kom ketu. Tongin bil anch: Ansand amwing achingedin pa mulong chakwel azwerata ku mwinzwer. Chadi mwan umwing waya kurutu, wayisut akwau achingedina. Akwau amwel anch, ‘Kimwawiyap!’ Katat iyupula bil anch, ‘Mutapu ik lel ap an inay avud umekeshinau kapamp kamwing anch akwet chovil cha kutentam?’ Kusal kwau mwamu kumekeshin mwikadil wau wa chovil cha chivadik. Paul wafunda anch: “Mulong michid yamwamu akad yijil, anch asala ku chaku cha yom ya yijil yiney.” Kalondap anch, “Ing anch,” mudi kulond anch chidi chom chikata kwezang pa chipatu. Ndiy walonda anch “Mulong,” ap anch “pakatau,” mulong wa kulejan chom chikata kusadik chisu ni chisu. Adi, antu “asala ku chaku cha yom ya yijil yiney,” charumburik anch chovil chau cha chivadik chawiy chiyibachikina asala kukwatijan nich yitutangina mu chijil chafundau cha Nzamb.
8 Chovil chinech cha chivadik chimeken mu jingand jivud. Mulej umwing wa ku Cambridge walonda anch yijil ya in Babilon, in Idjibit, ni in Grek, pamwing ni an a ngand a mu Australie ni pamwing ni ya In Amerik “yifishin nich kumeshan mar, kujipan, kwiy ni kutwamb makasu, yijil yawiy yimwing ya kumwovil riy ipal, nsand, ni uziyila.” Ni Dr. Collins wafunda anch: “Chitongijok cha kuwap ni kuyip chimeken pa mangand mawonsu kudi antu a michid yin yawonsu.” Ov, mazu minam makuvurishinap Rom 2:14?
Kom Ken—Kasadil Nchik?
9. Kom chom ik, ni mutapu ik kakutwisha kukukwash kurutu usala chom kanang?
9 Bibil ulejen anch kom udi ukaliweny wa mukach wa kushinshikin nich ni kwilik yisal yey. Kadi mudi dizu dilondina mu muchim wey piur pa chisal anch chidi chiwamp ap bwat. Paul wisambina dizu diadinga ni kulond mu muchim mwend anch: “Kom kam ndiy kaman wam mu [s]piritu [u]tumbila.” (Rom 9:1) Chilakej, dizu dined dikutwish kusambel kulond piushinshikidina anch ukusal chom kanang chikutwisha kwikal chiwamp ap chiyimp. Kom key kakutwish kukukwash kushinshikin chisal cha kurutu ni kusot mutapu ukutwisha kwiyov anch wachisal.
10. Kom kakat kusal mu jinjil ik?
10 Chisu chivud, kom key kakat kusal kupwa kwa kusal chom kanang. Padingay ni kumuchin Mwant Saul, David wikala ni mutapu wa kusal chisal chakad kumulimish mwant wazizilau many kudi Nzamb, ni wachisala. Kupwa, “Rundung ra David ramubula mwivumu.” (1 Samwel 24:1-5, NW; Kuseng 32:3, 5) Mu rusangu riner kasadidilap dizu “kom”; pakwez chawiy chovay David—kubul kwa kom kend. Etu awonsu twovap kal kusansan kwa kom. Twasala chom kanang, ni kupwa twova ushon, manangu marumbangana piur pa chisal twasalang. Antu amwing alika kuland yitad yau kom kau kayimesha mar kupwa eza kuyiland. Akwau ashikena kal ku kwijikish yitil yau ya masandj masalau kudi ambay nau a uruw. (Hebreu 13:4) Chikwau, pasadiningay muntu kwambatan nich kom kend, kuding chibudikin cha musangar ni chisambu.
11. Ov, mulong wak chikutwisha kwikal chak cha ‘kulikin kom key kikal ntakel wey’? Let chilakej.
11 Ov, tukutwish kwetu ‘kulikin kom ketu kikal ntakel wetu’? Mwaning, chiwapin kutesh kom ketu, pakwez uruu wak ukutwish kutudimb nayimp win kamu. Inge, dizu dia “michim yetu” dikutwish kutudimb. (2 Korint 4:16) Tushinshikinany chilakej chimwing. Bibil ulondil piur pa Stefan, mwin kwilej ushinshamena wa Kristu “wizwila ni ranaken ni ukash.” In Yuda amwing amubachikina Stefan pol pa Yerusalem ni amwasa mayal wafa. Saul (weza kwikal kambuy Paul) wadinga wiminy piswimp ni “wading ni kwitiyij ku rufu ra” Stefan. Chimeken anch in Yuda inaya adinga itiyijin anch adinga asadil nawamp anch kom kau kayifishap nich. Mwamu chadinga kand ku mutambu wa Saul, kudiosh pinipa kamu wadinga “kuyifunyin in kwilej a Mwant ni mwakuyijipil.” Choviken patok, kom kend kadingap ni kulond uyakin.—Midimu 6:8; 7:57–8:1; 9:1.
12. Mwi njil ik yikutwishau kwikal nich usu pa kom ketu?
12 Chom ik chadinga nich usu pa kom ka Paul? Diyingish dimwing dikutwish kwikal urund wend ni antu akwau. Antu avud pakach petu ambamba kal ku telefon ni muntu ukweta dizu didia mudi dia tatukwend. Mu chilik kanang, chitwishikin anch mutapu wa kulond wa mwan wikala wa chivadik, pakwez mutapu wa kulond wa tatukwend ukutwish kand kwila nich usu padiay ndiy. Chawiy chimwing, Saul wakwachika nich usu wa urund wa piswimp ni in Yuda adinga amukisin Yesu ni apompata malejan mend. (Yohan 11:47-50; 18:14; Midimu 5:27, 28, 33) Inge, arund a Saul ikala nich usu pa dizu diadinga ni kulond mu muchim wend, kom kend.
13. Ndond yishichay muntu yikwet usu ik pa kom?
13 Kom kakutwish kand kulondul chaku cha mwi ndond mushichay muntu, mudi mukutwisha mwikadil wa ndond yishichay muntu kumushikij ku kulond nich kashikidin kanang ap kulond mu ridim ra chivadik. (Mateu 26:73) Mwamu chadinga kudiau in Asiri a pasak. Ijikana mulong wa usu wa amasalay au, ni ukaliweny wau wa kusong atupwany adinga alejena mutapu wadingau ni kuyimesh antu akwatangau mu uyong mar. (Nahum 2:11, 12; 3:1) In Ninive a pa chirung cha Yona ijikana mudi anch kijap “kushalijan kwa chikas cha katatuku ni cha kamaku.” Charumburik anch, kadingap nich yijidik yakin chakwel ijika chom chadinga chiwamp ap chiyimp ku mes kwa Nzamb. Tong bil mutapu mwikadil wa ndond yiney watwisha kwikal nich usu pa kom ka muntu wadinga ni upamidina mu Ninive! (Yona 3:4, 5; 4:11, NW) Chilik chimwing kand ilel, ngikadil ya ndond yishichay muntu yikutwish kwikal nich usu pa kom kend.
Mutapu wa Kuwapish Kom
14. Mutapu ik kom ketu kamekeshina yilondilau mu Disambishil 1:27?
14 Yehova wayitanga Adam ni Eve nich katok ka kom, niyetu twakaswana kudia awiy. Disambishil 1:27 ditulejin anch antu ayitanga mu chifu cha Nzamb. Chom chinech chirumburikinap anch mu chifu cha mujimbu wa Nzamb, mulong ndiy udi spiritu ni etu tudi antu a mbij. Tudi mu chifu cha Nzamb mwi njil ya kwel anch tukwet mukach mwetu ngikadil yend, pamwing chovil cha ngikadil yiwamp ni kom kasadila. Uyakin winou utwinkishin uman mwi njil yimwing mutukutwisha kukasikeshin kom ketu, kukasal kikal ka kuchingejin nakash. Charumburik, kwilej yom yivud piur pa Sakatang wetu, ni kumushejin piswimp.
15. Mwi njil ik tukutwisha kwisakin kusutil ku kumwijik Tatukwetu?
15 Bibil ulejen anch Yehova udi Tatukwetu etu awonsu mwi njil kanang. (Isay 64:8) In Kristu ashinshamena, ruchingej rau rikala ra kuya mwiur ap ra kushakam chikupu mu paradis pa divu, akutwish kumutazuk Nzamb anch Tatuku. (Mateu 6:9) Tufanyidin kuswir kumushejin piswimp Tatukwetu ni kwilej yitongijok ni yijidik yend. (Yakob 4:8) Antu avud kasangaredinap kwau kusal mwamu. Adi mudi in Yuda elau kudi Yesu anch: “En kand kal uteshanganyip dizu diend, ap kusu pa muten umwing, ap kumuman chifu chend. Ni dizu diend kidishichingip mu en.” (Yohan 5:37, 38) Kand kal tuteshap dizu din kamu dia Nzamb, pakwez dizu diend dikutwish kwikal mu etu ni chawiy tukutwish kwikal mudi ndiy ni kwov mwovilingay.
16. Rusangu ra Josef rilejen ik piur pa kufumb ni kwitiyij ku kom ketu?
16 Mwamu mulejena rusangu ra Josef padingay mu chikumbu cha Potifar. Mukajend a Potifar wapakisha kumusot Josef. Ap anch wadingaku pa chisu chadinga kand kal afunda buku wa Bibil ap umwing, ni kwadingap Yijil Dikum, Josef wakula anch: “Ing am nikutwish nchik lel kusal kuyip mudi kwinoku, ni kusal kand chitil kurutu kwa Nzamb?” (Disambishil 39:9) Kasalap mwamu kusu mulong wa kudisangaresh dijuku diau; diadinga dishich kulemp nakash. Cha kusambish wasota bil kumusangaresh Nzamb. Josef wadinga wij chijil cha Nzamb piur pa uruw—ikundj umwing mulong wa mband umwing, inay aad akwikal “mujimbu umwing.” Ni chimeken anch watesha mutapu wovay Abimelek pijikay anch Rebek wadinga mband wachikina—anch kumusend chikwikal kurumbuk, kukuyifisha nich antu end. Ni, inge, Yehova wamuyukisha Abimelek ni Rebek, mulong wamekesha chitongijok cha Nzamb pa masandj. Kwijik kwa Josef yom yiney yawonsu kwakasikesha usu wa kom kend kaswanay, kamubachika alika kusal masandj.—Disambishil 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.
17. Pa kwel anch tumufanikan Tatukwetu, ov, mulong wak etu tudi mu mwikadil uwamp kumupandakanamu Josef?
17 Chakin kamu, katat tudi mu mwikadil upandikena kuwap. Tumukwet Bibil mwawonsu wa kabuj ku tukutwisha kwilejin yitongijok ni yovil ya Tatukwetu, pamwing ni yom yitiyijinay ni yilikishinay. Mu chilik twilejina Bibil, chawiy kand tukutwisha kumushejin piswimp Nzamb ni kumufanikan. Anch twasal mwamu, kwit kwa kom ketu kukez kwambatan nakash nich yitongijok ya Tatukwetu. Kakez kwikal nakash nakash mu kwovijan nich rusot ra Nzamb.—Efes 5:1-5.
18. Chikalap nchik usu uyimp wa mwom wa pasak, chom ik tukutwisha kusal chakwel kuwapish kuchingejin kom ketu?
18 Chidi nchik piur pa ngikadil ya manangu yikweta usu pa kom ketu? Yitongijok ni yisal ya anamakwetu ni ndond yitupamidina yikutwish kwikal nich usu ukash padi etu. Chawiy, uruu udiokila ku kom ketu ukutwish kwikal uyimp. Kakutwish kulond nich “usu” wa antu akwau atwombilamu. Chakin, tukutwishap kukarumun mwom wetu wa pasak; pakwez, tukutwish kukwat mupak wa kutond arund ni ndond ya kushakam yikutwisha kwikal nich usu pa kom ketu mwi njil yiwamp. Rizau ra kusambish ridi ra kwikal chisu chin chawonsu pamwing ni in Kristu ipanina asambisha kal pasak kumufanikan Tatukwau. Yikumangan ya chikumangen, kuwejinaku kwisamb kurutu ni kupwa kway, yiding yisu yimwing yipandikena kuwap mulong wa chinech. Tukutwish kushishikin yitongijok ya dishin ya Bibil ni yisal ya ambay in Kristu, pamwing nich kwikal tayad kutesh yilondila kom kau kwambatan nich yitongijok ni jinjil ja Nzamb. Mu kusut kwa chisu, chinech chikutwish kutukwash kwambatanish kom ketu nich yijil ya Bibil, yikutusala tumufanikana Nzamb. Anch twambataninch dizu dia mu muchim wetu nich yijil ya Tatukwetu ni kulondul usu uwamp wa ambay in Kristu, kom ketu kakez kwikal kakuchingejin nakash ni tukez kwikal tayad kutesh yikalondila.—Isay 30:21.
19. Ngikadil ik ya kom yitufanyidina kushinshikin?
19 Ap mwamu, antu amwing aril tutaku nich kom kau pichuku-pichuku. Mutu wa mulong wambakedinap ou ukushinshikin mikadil yimwing yarau nich in Kristu. Kusutil ku kushinshikin ngikadil yiney, tukutwish kuman nawamp win kamu ndond ya kom, ov, mulong wak kom kakutwish kushalijan, ni mutapu ik tukutwisha kwitiyij ku dizu dia kom ketu.—Hebreu 6:11, 12.
[Mazu madia kwishin kwa paj]
a Chilik chimwing, Owen Gingerich, mulej mwin kukimbijol wa astronomi ku Univesite wa ku Harvard, wafunda anch: “Chakin kamu muchim wa kukwashijan ukutwish kwikal mulong wakad . . . mwin siyans kutwish kwakul kusutil ku kutal yisal ya chisak cha annam. Chikutwish kusu kwikal anch chakul chipandikena kuwap chidi ching kusu kwindjing ni chimekedin ching kudi ikinshau ngikadil ya untu kudi Nzamb pamwing nich kom.”
Chom ik Wilejang?
• Ov, mulong wak chovil cha kuwap ni kuyip, ap anch kom, yidi mu antu a michid yin yawonsu?
• Ov, mulong wak tufanyidin kudimuk piur pa kulikin kom ketu kikal ntakel wetu?
• Mu njijil ik jimwing mutukutwisha kuwapish dizu dia kom ketu?
[Chipich chidia pa paj wa 15]
David wamana mar ma kom kend . . .
Pakwez kichadingap mwamu ku mutambu wa Saul wa ku Tars
[Chipich chidia pa paj wa 16]
Tukutwish kufumb kom ketu