Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Nahum,
Abakuk, ni Sofoniy
WANT wa dikand wa mangand wa in Asiria wading washeshin kal Samaria, musumb ujim wa want wa tubil dikum wa in Isarel. Asiria wadinga kand ni kumufunyin Yuda kudiosh pasak. Muprofet Nahum wa mu Yuda ukwet uruu kanang piur pa Niniv, musumb ujim wa in Asiria. Aufunda kurutu kwa muvu wa 632 Kurutu kwa Chirung Chetu (K.C.C.), buku wa Nahum udia mu Bibil ukwet uruu winou.
Want wa dikand wa kaad wambakedinap udi wa in Babilon, pa yisu yimwing ant adinga ni kuyikel adinga a mu dijuku dia in Kalideya. Buku wa Abakuk, chimeken anch apwisha kumufund mu muvu wa 628 K.C.C., wasambela kulejan mutapu ukezay Yehova kusadil dikand dined mudi muntu wend wa mudimu mulong wa kurumburish ni wisambina yikeza kumushiken Babilon.
Muprofet Sofoniy wa mu Yuda wamusambelaku Nahum ni Abakuk. Wabwaka mivu 40 kurutu kwa disheshik dia Yerusalem mu muvu 607 K.C.C., walejana uruu wa dirumburish ni ruchingej mulong wa Yuda. Mu buku wa Sofoniy mudi kand mazu ma dirumburish pantaliken ni michid yikwau.
“RIYIND KU MUSUMBU WIZWILA . . . NI KUJIPAN”
(Nahum 1:1–3:19)
“Rusangu ra musumb wa Ninive” ridiokil kudi Yehova Nzamb, “kakujimanangap swa swa, pakwez ukwet usu.” Ap anch Yehova “ndiy ukat kuyichidij antwend pa chisu cha mar” kudi antu adinga ni kukimb kuchinin mudiay ndiy, Ninive akumushesh.—Nahum 1:1, 3, 7.
‘Chakin kamu Yehova ukez kuyikumangejin pa kwibaz kwa Yakob.’ Mudi ‘mukatay kuzanon ntambu,’ Asiria wayikwatishin kal antu a Nzamb wom. Yehova ‘ukez kwosh matemb ma njit ma Ninive mu kasu. Ni mpak ya musamun yikez kuyidia an a antambu.’ (Nahum 2:2, 12, 13) “Riyind ku musumb wizwila . . . ni kujipan”—Ninive. ‘Awonsu akeza kutesh jinsangu [jend] akez kubul makas’ ni kusangar.—Nahum 3:1, 19.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Nahum 1:9—‘Kusheshik’ kwa Ninive kwarumburika ik kudi Yuda? Kwarumburika kukolik kwa chikupu kudiokal kudi Asiria; “kakumufundakeshinap . . . nend tupamp twaad”. Palonday mudi anch Ninive kwikil kand, Nahum wafund anch: “Talany pa mikandu mend ma muntu uletina rusangu ruwamp, mwin kupalangesh chisambu. A Yuda, sal misambu yey.”—Nahum 1:15.
Nahum 2:6—“Yis ya ku tuwit” ik yadinga yazurilau? Yis yiney yidi mabuku mabuzau mu yibumbur ya Ninive kudi mem ma Wit Tigre. Mu muvu wa 632 K.C.C. chisu amasalay a in Babilon ni a in Medi abombakan ni kurishish Ninive, kovap wom. Wiyova mu diking yibumbur yend, witongina anch udi musumb ukasikena kuwandamin. Pakwez, ruvul mukash wasala anch Tigre afuza wichil mem. Kukwatijan nend mwin kwilej jinsangu ja pakur Diodorus, “chikunku cha musumb chizula mem ni kuumbul yibumbur chikunku kanang.” Wawiy mutapu wanzurika yis ya kawit, mudi mwasambelau kulond, Ninive amukwata swa-swa mudi mukata kasu kwosh shitit masuku maumina.—Nahum 1:8-10.
Nahum 3:4—Ninive wadinga nchik mudi mband wa usund? Ninive wayidimba michid ku kuyishilamu urund ni kuyikwash pakwez chakin kamu wadinga ni kuyitek mwi mpand ya mar. Chilakej, Asiria wamukwashaku Akaz Mwant wa in Yudea pantaliken nich mpung ya in Siria ni in Isarel. Pakwez, kupwa, “mwant wa Asiria, weza wamurishikish, Mwant Akaz.”—2 Jinsangu 28:20.
Malejan Kudi Etu:
Nahum 1:2-6. Yehova wayipupa akankuny nend, alika kwipan kudi ndiy, wamekesha anch kachingejinap chom chikwau ching kusu anch in kumwifukwil end ipana kudi ndiy.—Kubudik 20:5.
Nahum 1:10. Yibumbur yijim nich yitot ya manguj kiyakangeshap kuwanyin kwa dizu dia Yehova pantaliken nend Ninive. Akankuny ilel a antu a Yehova kakezap kutwish kwiyep dirumburish dia Nzamb.—Jinswir 2:22; Daniel 2:44.
‘MWIN KUTENTAM UKEZ KUPAND’
(Abakuk 1:1–3:19)
Mashapitre maad ma kusambish ma buku wa Abakuk madi mambamb pakach pa muprofet ni Yehova Nzamb. Mar madinga mafanyidina kwez mu Yuda, Abakuk wamwipul Nzamb anch: “Ov, mulong ik witiyina am kuman mar mudi minam?” Mu kumwakul, Yehova walond anch: “Nikat kuyibachik in Kalidey, antu in chisum akad riy.” Muprofet wakashimuka pa kutesh anch Nzamb ukusadil “antu . . . ayimp in chisum” chakwel ayipupa in Yuda. (Abakuk 1:3, 6, 13) Abakuk ukwet kashinsh anch mwin kutentam ukez kupand, pakwez mukankuny kakezap kwiyep dipup. Chikwau, Abakuk ufundil piur pa mar matan makumukwata mukankuny Kalidey.—Abakuk 2:4.
Mu malembil ma kwit riy, Abakuk uchirikidin ‘miminy ya mushet’ yilejena yisal ya pasak ya usu ya Yehova mudi yasalay ku Karung Usunz, mwi mpay, ni ku Yeriko. Muprofet wasambela kand kulondil mutapu ukwezay Yehova nich ujim wa kushesh ku Armagedon. Malembil mapwa nich mazu manam: “[Yehova] ukat kwinginkish usu. Ukat kukasikesh [mend] yam mudi ya kabaj, ukat kwinchidij ku mikandu.”—Abakuk 3:1, 19.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Abakuk 1:5, 6—Ov, mulong wak chading chishimokishina kudi in Yuda pa kuman amusarumun Yerusalem njit kudi in Kalidey? Pa chisu chasambishay Abakuk kubwak, Yuda wadinga mwishin mwa winyikel wa in Idjibit. (2 Ant 23:29, 30, 34) Ap anch in Babilon adinga ikal kal nich usu ukash, pakwez amasalay au adinga kandikal amuwina Farao Neko. (Yeremiy 46:2) Chikwau, tempel wa Yehova wadinga mu Yerusalem, ni dijuku dia David diawiy diadinga diyikedila chisu chawonsu. Pa chisu chinicha kudi in Yuda, ‘chisal’ cha Nzamb cha kuyilikin in Kalidey amushesha Yerusalem chamekana mudi chikutwishikap kusadik. Chikalap nchik kulik kwau kwitiyij mazu ma Abakuk mulong wa mutapu wamateshau awiy, chishimushimu piur pa mutapu ukezau in Babilon kushesh Yerusalem ‘chawanyina kamu’ mu muvu wa 607 K.C.C.—Abakuk 2:3.
Abakuk 2:5—Ov, nany ‘muntu chifuvu,’ ni mulong wak ‘kakushikenap rutong rend’? In Babilon, asadila usu wa amasalay mulong wa kuyikwat michid, ndiy wadinga nich ‘muntu chifuvu’ winou. Impu ya kusot ching kuwin yamwikadisha mudi muntu ukwachikina maar. Kelap kutwish amwinend kwikumangejin michid yawonsu, pakwez, mulong Yehova wayisadila in Mediy ni in Peris amuwisha. Chisak cha “muntu” wa chifanikesh w’ilel chidi makand mawonsu ma chipolitik. Niyend ukwachikin nich kwitutul kwend amwinend ni kwizambwish kwend piur ni ukwet impu yikash ya kusot kujimb nakash. Pakwez katwishinap kuwanyish rutong rend ritekinay ra “kukwat michid ni michid kwikal iyau.” Ching kusu Want wa Nzamb wawiy ukeza kuyinung pamwing antu in awonsu.—Mateu 6:9, 10.
Malejan Kudi Etu:
Abakuk 1:1-4; 1:12–2:1. Abakuk wipula yipul ya kashinsh, ni Yehova wamwakula. Nzamb wakin uteshining malembil ma atushapol end ashinshamena.
Abakuk 2:1. Mudi Abakuk, tufanyidin kucha ku mes mu spiritu ni kusal mudimu. Tufanyidin kand kwikal tayad mu kutenchik yitongijok yetu kwambatan nich “dipup” din diawonsu, ap kutenchikiu, kutukutwisha kutambul.
Abakuk 2:3; 3:16. Mudi mutuchingedina mu ritiy dichuku diezina dia Yehova, kangal twavuramenany chovil cha swa-swa.
Abakuk 2:4. Chakwel kupand ku dichuku dia dirumburish diezina dia Yehova, tufanyidin kujijaman nich kushinshaman.—Hebreu 10:36-38.
Abakuk 2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Riyind radinga rezin chakin kamu padi muntu ukweta ris ra kwisakin yom yakad kutentam, ukatina chisum, kusal masandj, ap kwifukwil akish. Tufanyidin kucha ku mes chakwel twipuka yom yiney ni yisal yiney.
Abakuk 2:11. Anch twakangany kusaul uyimp wa manangu minam, “mayal ma jimbumbu ni masakil yikat kulet uman.” Chidi cha usey anch tundadamen nich kukapuk kulejan uruu wa Want!
Abakuk 3:6. Kwikil chom chikeza kutwish kumukangesh Yehova pakezay kurumburish, kwikil ap dirijek dia antu dimekena mudi dia chikupu mudi mikandu ni yinanginang.
Abakuk 3:13. Tukwet kashinsh anch disheshik dikusadika ku Armagedon dikez kutwishikap kudirumburil. Yehova ukez kuyipandish atushalapol end ashinshamena.
Abakuk 3:17-19. Ap anch mar matukwat kurutu ni pa chisu cha Armagedon, tukutwish kwikal nich kashinsh anch Yehova ukez kutwinkish “usu” mudi mutudandamedina nich musangar kumusadil ndiy.
“DICHUKU DIA [YEHOVA] DIDI PISWIMP”
(Sofoniy 1:1–3:20)
Difukwil dia Baal diapalangana mu Yuda. Yehova ulondil kusutil kudi muprofet wend Sofoniy anch: “Nikez kayilej in Yerusalem kadimu, pamwing ni in Yuda awonsu.” Sofoniy uyibabeshin anch: “Dichuku dia [Yehova] didi piswimp.” (Sofoniy 1:4, 7, 14) Ching kusu antu awanyishina yitinay Nzamb awiy akezau ‘kujindjik’ pa dichuku dined.—Sofoniy 2:3.
Yerusalem “uyindamin, udi musumb . . . ukat kuyizengol antu ashichamu.” “‘Mulong wa chom chinech, nchingelany.’ Chingelany dichuku dinikeza kayifish nich michid.” Pakwez Nzamb ushidilamu anch: “Nikez kakutumbishany pakach pa mangand mawonsu, chad ukez kazangijalany kand kakwau.”—Sofoniy 3:1, 8, 20.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Sofoniy 2:13, 14—‘Dizu dia nany dikeza kudandamen kuwang’ mu Ninive washeshau shitit? Mulong Ninive ukez kwikal ndond ya annam ni atujil a mwisuku, dizu dikeza kudandamen kuwang didi dia miminy ya atujil ni pamwingap chidjimin cha rinkind mu tupend twa yikumbu ya wash.
Sofoniy 3:9—‘Ridim rishitwila’ chom ik ni mutapu ik urilondiningau? Ridi uyakin wa Nzamb udia mu Dizu diend, Bibil. Pamwing kand ni malejan mawonsu ma Bibil. Turilondiling kusutil ku kwitiyij uyakin, kusutil ku kuulejan muchifanyidina kudi antu indjing, ni ku kushakam kwambatan nich rusot ra Nzamb.
Malejan kudi Etu:
Sofoniy 1:8. Antu amwing a pa chirung cha Sofoniy chimeken anch adinga asotil kwitiyik kudi michid yadinga yiyombilamu kusutil ku “kulondul [kudjal kwa] aeny.” Chikez kwikal cha usup mudi ik kudi in kumwifukwil Yehova ilel kusot kwiyambatanish nich mangand kusutil ku kudjal kwau!
Sofoniy 1:12; 3:5, 16. Yehova wadandamena kuyitum aprofet end chakwel ayibabesha antu end mulong wa mipak ya dirumburish diend. Mwamu mwasalay ap anch—mudi nshoku jishindamena pansh pa mulond wa nviny—in Yuda avud ayiteka mu mwom wau ni kasotap kutesh uruu. Mudi mudisejidina dichuku dia Yehova piswimp, pa ndond pa kushil ndond kulik kwitiyij kwa antu ‘kutuziyisha,’ tuswiridin kudandamen kulejan uruu wa Want pakad kuziy.
Sofoniy 2:3. Ching kusu Yehova ndiy ukutwisha kutupandish pa dichuku dia ujim wend. Chakwel twitiyika kudi ndiy, tuswiridin “kumukimb Yehova” kusutil ku kwilej nawamp Dizu diend, Bibil; kumwitang mu malembil umutakel wend; ni kumusejin piswimp. Tufanyidin “kukimb kutentam” kusutil ku kwikal ishitwila mu mwom. Ni tuswiridin “kukimb kwitudish” kusutil ku kukudish ngikadil ya kwitudish ni kuziyil.
Sofoniy 2:4-15; 3:1-5. Pa dichuku dikezay Yehova kurumburish, in Kristu amakasu ni michid yawonsu, yikata kuyimesh mar antu a Nzamb, yikez kusheshik mudi mwasheshika Yerusalem wa pasak ni michid yadinga yimwombilamu. (Kuburik 16:14, 16; 18:4-8) Tufanyidin kudandamen kulejan dirumburish dia Nzamb pakad wom.
Sofoniy 3:8, 9. Patuchingedina dichuku dia Yehova, twirijekin mulong wa kupand kusutil ku kwilej kulond “rudim rishitwila” ni ku ‘kutazuk dijin dia Nzamb’ ku kwipan kudi ndiy. Tukat kand kumusadil Yehova “mu uumwing” pamwing ni antu end ni kumwinkish “yakupesh ya kushiman” mudi mulambu.—Hebreu 13:15.
“Dezil Mau”
Nfund a kuseng wawanga anch: “Kwashal kal kachisu kakemp ni antu ayimp kakwikalikup kand. Inge, ukez katalijol mwi ndond yau, kwamwamu kand.” (Kuseng 37:10) Anch twatongijokin pa yasambelau kulond piur pa Ninive mu buku wa Nahum ni piur pa Babilon ni Yuda mwin kubwambwil mu buku wa Abakuk, tukwetap cha kwidjidjekin anch mazu ma nfund a kuseng kimakezap kuwanyin. Tufanyidin kuchingel machuku minch?
Sofoniy 1:14 ulondil anch: “Dichuku Dijim dia [Yehova] didi piswimp, didi kamu piswimp, dezil mau!” Buku wa Sofoniy niyend utulejin mutapu ukutwishau kutujindjik pa dichuku dined ni yitufanyidina kusal chakwel twirijeka mulong wa dipandish. Chakin, “dizu dia Nzamb didi diom, ni usu.”—Hebreu 4:12.
[Chipich chidia pa paj wa 8]
Yibumbur ya Ninive kiyakangeshap kuwanyin kwa uprofet wa Nahum
[Dizu dirumburila]
Randy Olson/National Geographic Image Collection