BIBLIOTEK Udia pa Kapend
BIBLIOTEK
UDIA PA KAPEND
Uruund
  • BIBIL
  • MIKAND
  • YIKUMANGAN
  • w10 1/7 map. 4 ​-​ 7
  • Chitil—Ov, Chom ik Chaswimpina Kal?

Kwikil video ukimbina

Video winou umukimbinap amboku nawamp.

  • Chitil—Ov, Chom ik Chaswimpina Kal?
  • Chinong cha Kalam Chilejen Want wa Yehova—2010
  • Tumitu twa milong
  • Yom Yifanakena
  • Ov, Twakwachikin Kal Nich Chitil cha Kusambish?
  • Ov, Chinech Chitil Chakin Kamu?
  • Kulik Yishankur
  • Chaku Chisangareshina cha Chirelijon
  • Uyakin Piur pa Chitil
    Chinong cha Kalam Chilejen Want wa Yehova—2010
  • Ov, Twashadishin Kal Kurumburik Kwa Chitil?
    Chinong cha Kalam Chilejen Want wa Yehova—2010
  • Chitil Chom Ik?
    Yakul ku Yipul ya Bibil
Chinong cha Kalam Chilejen Want wa Yehova—2010
w10 1/7 map. 4 ​-​ 7

Chitil​—Ov, Chom ik Chaswimpina Kal?

“CHITONGIJOK cha chitil cha Kusambish​—chakwel anch etwawonsu twawila mu mar mamwing makash ma chivadikin—​chidingap mu manangu ma antu a pa chirung chetu. Ap chitongijok cha kwel anch kuding chitil. . . . Antu mudi Adolf Hitler nenday Josef Stalin asala chitil, pakwez etu tushadilaku tumen mar chamwamu mulong wa mwikadil ni mashakamin mayimp.”​—The Wall Street Journal.

Mudi mulejenau mu mazu ma kwinsambishin, chitongijok cha chitil chimeken anch chashadikin kal nlel unou. Ov, mulong wak? Ov, chom ik chaswimpina kal? Chakin kamu, ov, chitongijok ik chikisinau kudi antu nlel unou piur pa chitil?

Kudi yom yaad pa mulong winou​—chitil cha chivadik ni yitil yisadinay muntu amwinend. Chakusambish chidi chom chitukweta, pakad kuchisot ap bwat, pakwez chakad chidi chom chitusadina ayinetu. Tushinshikinany amboku nawamp kachom ni kachom.

Ov, Twakwachikin Kal Nich Chitil cha Kusambish?

Bibil ulejen anch mwikadil umwing wa kukangany​—chitil cha kusambish—​chadiokala kudi anvajetu akusambish chapalangana kudi antu awonsu. Chawiy lel, etwawonsu twavadika nich kwijond kwa kuburen kuwanyin. Bibil ulondin anch “Chisalijok chawonsu chiyimp chidi chitil.”​—1 Yohan 5:17.

Pakwez, antu avud ayilinga mu maegliz, kakwetingap chitongijok chakwel anch antu awonsu avadika akad kuwanyin mulong wa kurumbuk kumwing kwakad awiy kusal ni kwakad awiy kwikal nich chisend, kudi awiy chitongijok chinech chovikenap ni kachitiyijinap. Edward Oakes mulej wa teoloji ulondin anch: “Malejan matanijadin kand nich kwakam kwa antu avud mulong wa chitil, alikin nakash anch chidingaku, ap alondin anch kangal wasalany chitil pakwez mwom wau wambatenap nich yilondinau ap anch itiyijin malejan pakad kumasadil mu mwom wau.”

Malejan ma maegliz piur pa chitil, mayikangeshin antu kwitiyij chitongijok cha chitil cha kusambish.Chilakej, ku Concil de Trente (1545-1563), egliz wamufisha nich muntu mwawonsu walika dibatish dia an akemp mulong wa dilikishin dia yitil yau. In kwilej teoloji alonda anch, anch mwan mukemp wafa pakad kumubatish, chitil chend chakad kutokish chikez kumukangesh chikupu kushik kurutu kwa Nzamb mwiur. Calvin walonda yom yivud kupwa walejana anch an ‘ifishining nich ayinau kudiosh mwivum mwa amakwau.’ Ndiy walonda kand anch, mwikadil wau udi ‘ukisinau ni uyimp nakash kudi Nzamb.’

Antu avud alondining pakad kutong anch an akemp yidi yitangil yakad milong, chitongijok chakwel anch an inay afanyidin kuman mar mulong wa chitil cha chivadik chambatenap ni mutapu wayitangau antu. Chiswapel kwijik mulong wak malejan minam maegliz mayiteka antu kulemp ni malejan ma chitil cha kusambish. Pakwez, antakel amwing a egliz kelap kushiken ku kuyifish nich an akad kutambul dibatish anch akez kuya mu karung ka misiny. Kudi awiy, chidi chom chikasikena kudi in teoloji kwijik nsudiel yau. Ap anch kiyidiap yitiyij ya egliz, malejan ma pasak ma Katolik mafundishau mu yitot ya mivu malejana anch mipim ya an akad kubatishau akad mulong yikez kushakam mwindond yakad kwijikan yitazukinau anch Limbes, kupwa kwa rufu rau.a

Chom chikwau chakwasha ku kuyipish yitiyij piur pa chitil cha kusambish ading afilozof, in siyans, ni in teoloji a mu chitot cha mivu cha 19 pasambishau kutadikij uyakin wa jinsangu ja Bibil. Kudi antu avud, malejan ma Darwin piur pa dikarumun mayishikija antu kutong anch rusangu ra Adam ni Ev rading ra makasu. Yiney yawonsu yasala anch antu avud amana Bibil mudi umekeshin yitongijok ni yaku ya antu amufunda pandod pa kujingunik kwa Nzamb.

Ov, chinech chashil kwisu malejan ma chitil cha kusambish? Chakin kamu, anch antu ayila mu maegliz itiyijin anch Adam ni Ev kandingakwap chakin kamu mudi antu, chitwishikin kulond anch kwikil chitil cha kusambish chasadika. Ap kudi antu asotina kwitiyij anch antu ayipin kal kudiosh kwinsambishil, chitongijok cha chitil chakusambish chakepin kal nakash kupandakanamu kurumburil piur pa mwikadil wa kuburen kuwanyin wa mutapu wayitangau antu.

Anch kwikilingap chitil cha kusambish, chikwikal nchik mulong wa yitil yetu​—anch yishalijadin nich yitil ya chivadik—​ov, niyawiy yimwovishin Nzamb Ujim?

Ov, Chinech Chitil Chakin Kamu?

Pakatau kwipul piur pa yitil ya muntu ni muntu ipend, antu avud atongining piur pa Yijil Dikum—yijidikina kujipan, kulik kushinshaman mu uruu, maku ma masandj, kusankanijan kwa ikundj ni mband kurutu kwa kwatijan, wij, ni yom yikwau. Malejan ma pasak ma maegliz mading anch antu awonsu akeza kufa pakad kukarumuk kulik yitil yiney akez kuya mu mar ma chikupu ma karung ka misiny.b

Chakwel antu ipuka kushiken ku mar minam ma chikupu, egliz Katolik witin anch chifanyidin kwit dilikishin kudi mwimpel, awiy alondin anch akwet usu wa kuyilikishin. Pakwez, kudi in Katolik avud, yisal ya kwit dilikishin ni kukarumuk yikadil kal yom ya pasak. Chilakej, malejan ma katat malejen anch, in Katolik a mu Italie 60 pa chitot kayilingap kwit dilikishin.

Chimeken patok anch, malejan ma chitil chisadinay muntu amwinend ni yibudikin yau​—mudi mukatau kumarumburil ku maegliz—​makanganya kuyikwash antu chakwel awina yisal ya chitil. Antu avud ayilinga ku maegliz kakatap kwitiyij anch yom yiney yawonsu yidi yiyimp. Pakwez, antu amwing atongining anch, ang antu aad ovijadin kusal masandj pakad kumusadil muntu mukwau wa kasatu nayimp, ov, uyimp udi kwisu?

Chom chitwishikina kurumburil piur pa mutapu winou wa kutong chidi anch chitongijok chinech chayandamin kal antu mu michim yau mulong kitiyijinap yom yilejau piur pa chitil. Chikwau kand, chiyikasikedin antu avud kwitiyij anch Nzamb wa rukat ukwez kayimesh akayitil mar chikupu mu karung ka misiny. Ni pamwing ap kwidjidjek kwamutapu winou kwovikeshin, mu chilik kanang, mulong wak “chitil” chimeken mudi chashadishin kal usu. Pakwez, yom yikwau yasala anch chitil chishadisha kurumburik kwach.

Kulik Yishankur

Yom yashikena mu mivu chitot yasutina yaleta kukarumuk kushimokishina mu chisak ni mu manangu ma antu. Jinjit jaad ja mangand, pakad kuchind njit jikemp, ni kujipijan ku jindond kushalijan yasala anch antu avud iyipula anch yishankur yikwet usey ik. Iyipwil anch: ‘Ov, chirumburikin ik mu chirungu cha tekinoloji wayila kal kurutu tushakama kulondulijan nich yany yatekau pasutin kal yitot ya mivu ni yakad kukwatijan ni mashakamin ma katat?’ Antu avud itiyijina anch yisal ya muntu yifanyidin kwimen pa yitongijok ni ilejina yijil ya mashakamin alonda anch bwat. Itiyijin anch chifanyidin antu avuramena yitiyij yiney ya pasak ni kwilej ayinau chakwel kushiken ku kwikal nich ukaliweny uvud.

Yitongijok mudi yiney yayiteka antu kulemp ni malejan ma Nzamb. Mu jingand jivud ja mwi Mputu, mudi antu akemp kusu ayilinga ku maegliz. Antu avud kakatap kwitiyij mu chom ap chimwing cha pakampwil, ni akwau akisining patok yitiyij ya maegliz, ni ayimen anch yovikenap. Atongin anch, anch antu adiokala ku dikarumuk ni kwikil Nzamb, ov, mulong wak kutongijokin piur pa yijil ya mashakamin?

Mu chitot cha mivu cha 20, mu mangand ma mwimputu malikidila uyimp wayishikija antu ku yisal yikwau, yisal ya masandj mayimp. Kupwitijan kwa in kwilej, kutadikijan kwa yisak yikasikeshina yaku, ni mwon wa chimwingang ukangeshina kuval, yiney yawonsu yasala anch antu aburena kwikal nich yaku ya kalimish. Chawiy lel, antu alikin kal malejan ma Bibil. Antu a katat atekin kal yijil yisu ni mwikadil usu pantaliken ni chitil. Mwin kufund umwing ulondin anch: “Pa chinech chijil chimwing kusu chading chijil cha rukat”​—chimedina pakampwil pa masandj mitiyijinau kudi antu avud.

Chaku Chisangareshina cha Chirelijon

Padingay ni kwisambin piur pa mwikadil wa mu États-Unis, gazet Newsweek walonda patok anch: “Amakurump a relijon, adi mudi antu akata kulandish mu chiku muntu ni muntu ubazin relijon wend mulong wa kuyipwit antu avud.” Akat kwakam anch, anch asambish kupan yijil yikash kudi antu ayiteshina, antu inay akez kuyichin. Antu kasotiningap kwau kutesh anch afanyidin kukudish kwitudish, kwilam, ni ngikadil yiwamp ap anch afanyidin kutesh kom kau kwovina ushon ni kukarumuk kulik yitil yau. Chawiy lel, gazet Chicago Sun-Times ulondin anch: “Maegliz mavud masambishin kulejan uruw utonginau anch udi wa win Kristu pakwez udi wimedina chakin kamu pa maswir mau ayinau [ni] ashil kwinyim rusangu ruwamp.”

Yitongijok ya mutapu winou yawiy yisadila anch ma relijon kanang mamumekeshin Nzamb mu mulad wau, maegliz malondwil mazu mau pandond pa kumutesh Nzamb ni kusal yitinay tusala, pakwez akat kumutesh muntu ni kupandikesh kwibaz kwend. Chitongijok chimwing kusu chifanyidin kwikal cha kuwanyish maswir ma chikumangen. Yawiy yisadina anch relijon wikala pakad ap malejan. Gazet The Wall Street Journal wipwil anch: “Anch mukach mwa dibuku mwizwil, katat yijil ya win Kristu yikwikadil kwisu? Mwikadil umwing uwamp urumburikin kwikal muwamp pantaliken ni antu akwau ni ‘kwikal muntu’ ulikidila yom yawonsu.”

Pakwez, yibudikin ya yom yiney yawonsu yidi mwikadil wa kutongin anch relijon win mwawonsu umekena mudi ukwet yibudikin yiwamp udi muwamp. The Wall Street Journal ulondin anch: “Mwawonsu utongina mwamu ukutwish kwitiyij relijon win wawonsu, chawiy lel tukutwishap kuwanyish maswir makin​—kukasikesh pakwez kurumburish bwat.” Kupwa maegliz ni mawiy masotining kuyitiyij antu “mutapu udingau,” makatap kuyilej chakwel atenchika mwikadil wau.

Yitwisambinang yikutwish kuyivurish in kutang Bibil, uprofet wafundau kudi kambuy Paul mu chitot cha mivu cha kusambish pa C.C. Ndiy walonda anch: “Mulong chisu chikat kwez chikezau kulik antu kutesh malejan makin, pakwez akez kikal nich impu ya kutesh yom yikatilau, chad akez kakumangej alej, in kuyilej ching kusu yom yikatilau. Akez komb nyim ku uyakin, chad akez kabangaku yishimu.”​—2 Timote 4:3, 4.

Pa chisu antakel a marelijon chakatau kutadikij piur pa chitil, kakatap kwitiyij kwikalaku kwach, ni ‘ayilejin [in kuyitesh] yom yikatilau’ kusutil ku kuyilej yisotinau kutesh, pandond pa kuyilej chifundishinay Bibil, awiy akat kuyisadin antu nayimp nakash. Uruu winou udi wa makasu ni wa ubaj. Mamekeshinap nawamp mufulandal wa malejan ma in Kristu. Chitil ni dilikishin yidi pandond pa kusambish mu rusangu ruwamp rafundishay Yesu ni in kwilej end. Chakwel wijika anch mwawiy mudia yom, akwitin chakwel utanga kand.

[Mazu madia kwishin kwa paj]

a Malejan ma Limbes madi malejan makad ma Bibil mayivundangeshina antu avud, ni pamwing ap chawiy chasala amadiosha pakach pa malejan ma katat ma Katolik. Tal mushet “Kukarumuk kwa Teoloji” pa paj wa 10.

b Chitiyij cha mar ma chikupu mu karung ka misiny diengamedinap pa Bibil. Anch usotin kwijik yom yivud tal shapitre wa 6, ulondin anch “Afu Adi Kwisu?,” mu buku Chom ik Chakin Kamu Chifundishinay Bibil?, wapalangeshau kudi atuman a Yehova.

[Dizu dirumburila chipich chidia pa paj wa 7]

Chaku chiswapela cha chirelijon chibudishin mabuj mayimp

[Kamushet kadia pa paj wa 6]

Ov, “Twachikepishin Kal” Chitil?

▪ “Chikangesh chimwing chipandakena kujimb chidia mu egliz nlel unou chiding chom chinech chimwing. Tusotiningap kwitiy ayinetu anch tudi ‘akayitil’ aswiridina dilikishin. Pamwing ap chitil chadinga pasak mulong ukash pakwez twachikepishin kal katat. Chawiy lel pakata maegliz kukimb mutapu wa kupwish mulong wa chitil, ku mes kwa In Amerik avud kwikil kwau mulong ukash​—kwikiling mulong ukash ap pakemp.”​—Mwin kufund milong ya relijon, John A. Studebaker,  Jr.

▪ “Antu alondining anch: ‘Nichingejidin amwinam ni antu akwau kwikal nich chaku chiwamp, pakwez nij anch etwawonsu tudi antu chawiy lel nisadin yawonsu yinikutwisha kusal.’ Tukutwish kuman anch tukwet chaku kampand chiwamp, kwikal nich mapit ap mwom wisikena mututongina anch tusadil nawamp. Tukutwish kulond anch tuyisadidin amutej netu nawamp pakwez tuvuramedin milong yikash ya chitil.”​—Mwalonday Albert Mohler, ntakel wa Séminaire théologique baptiste du Sud.

▪ “Antu ibazining mulong wa yisal ya usany [mudi yom yitazukinau anch yitil musamban ya rufu]: anvaj akat kukasikesh chibud anch chidi chom cha usey chakwel muntu atambula kalimish; chisak cha amakurump cha in France chasambisha kusal masok ni kwit ku Vatican anch kupumb kudia chidiap chitil. Ris rawiy rikata kuyibachik antu alondula yilejenau kud in kulandish anch yiwapin nakash. Ujim, uding mudi kutentam kwa muntu usadidinau uyimp. Yisu yivud nisotining kushakam pakad kusal chom ap chimwing.”​—Nancy Gibbs, mu gazet Time.

[Chipich chidia pa paj wa 5]

Nlel unou antu avud atongining anch rusangu ra Adam ni Ev ridi ra makasu

    Mikand ya Uruund (1999-2025)
    Budik
    Andam
    • Uruund
    • Kwangan
    • Yom ukatina
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mbil ja Kusadin
    • Mbil ja Ujindj
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Andam
    Kwangan