ADESŨA 34
DWEIN 107 Ɔdɔ Ho Nhwɛso
Kyɛbɔ Benwu Ebie Bɔ Wayɛ Bɔne Anwumvoin, Na Befi Ɔdɔ Nu Bɛboka Ye Ɔ
“Nyameɛ paayɛlɛ ne ɔboka wɔ maa ɛsakyera w’adwene.” —ROM. 2:4.
BƆ ADESŨA NE KƆHÃ YENWO DWIRƐ Ɔ
Kyɛbɔ mbanyi nemɔ to bɛ boase bɛboka ebie bɔ wayɛ bɔne pirikua wɔ asafo nanu ɔ.
1. Sɛ ebie yɛ bɔne pirikua a, okyire kyɛ bɛyɛ ye hwee a ɔnyɛ yé anaa?
ADESUA bɔ yefili so bɔ yɛwale ɛhe aso ne, ɔfale yɛ hɔle Korintofoɛ asafo nanu. Yenwuni kyɛbɔ somafoɛ Pɔɔlo maa bɛbokale ebie bɔ né wayɛ bɔne pirikua bie ne. Sona ne anzakyera, yeti né odikyɛ bɛye ye befi asafo nanu. Nakoso ɛhene ngyire kyɛ sɛ ebie yɛ bɔne pirikua a, bɛyɛ ye hwee a ɔnyɛ yé. Kyɛbɔ tworɔnzɛm bɔ adesua ne gyi so ne ma yenwu ye ne, bɛkɔhora bɛkɔboka ye maa ɔkɔsakyera ye adwene. (Rom. 2:4) Yede, mbanyi nemɔ kɔyɛ sɛɛ né baboka ye?
2-3. Sɛ yenwu ye kyɛ aliemaa bie ayɛ bɔne pirikua bie a, nzu yeɛ odikyɛ yɛyɛ ɔ, na nzuati ɔ?
2 Sɛ mbanyi nemɔ kɔhora kɔboka ebie bɔ wayɛ bɔne bie a, sana bedimoa bɛte yenwo dwirɛ. Yeti sɛ yenwu ye kyɛ aliemaa bie ayɛ bɔne pirikua bie bɔ ɔkɔhora kɔmaa bɛkɔye ye bekofi asafo nanu a, nzu yeɛ odikyɛ yɛyɛ ɔ? Odikyɛ yɛhyɛ ye ngunaen maa ɔkɔbɔ bɛ amaneɛ.—Yes. 1:18; Aso. 20:28; 1 Pet. 5:2.
3 Nakoso sɛ wangɔ ammɔ mbanyi nemɔ amaneɛ a, nzu yeɛ odikyɛ yɛyɛ ɔ? Odikyɛ yɛbɔbɔ yɛkɔbɔ bɛ amaneɛ maa bɛboka ye. Sɛ yɛyɛ sɔ a, okyire kyɛ yekuro yeliema ne dwirɛ, ofikyɛ yɛmbena kyɛ ofi asafo nanu. Sɛ sona ne anzakyera ye adwene, na ɔkɔso tena ye bɔne nu a, ɔne Yehowa afia kɔsɛkye. Nná ɛhene angome, na mmom ɔkɔsɛkye asafo ne koso dumaa. Ɛhene ati, odikyɛ yenya akokoduro yɛkɔbɔ mbanyi nemɔ amaneɛ. Yɛyɛ sɔ a, okyire kyɛ yɛdɔ Yehowa, ɔne sona bɔ wayɛ bɔne ne.—Edw. 27:14.
KYƐBƆ MBANYI NEMƆ BOKA EBIE BƆ WAYƐ BƆNE PIRIKUA Ɔ
4. Sɛ mbanyi nemɔ yia ebie bɔ wayɛ bɔne pirikua a, nzu yeɛ odikyɛ bɛfa besie bɛnye so ɔ?
4 Sɛ ebie yɛ bɔne pirikua wɔ asafo nanu a, asafo nu mbanyi nemɔ ye benu nza bɔ bɛfata maa beyia sɔ sona ne.a Sɛ bɛne ye yia a, odikyɛ benya aboterɛ, ná bɛbrɛ bɛnwo ase. Ɔwɔ nu kyɛ bɛkɔbɔ mmɔden bɛkɔboka sona ne maa ɔkɔsakyera ye adwene, nakoso odikyɛ bɛkae kyɛ, bɛngɔhora bɛngɔhyɛ ye kyɛ ɔsesã. (Deut. 30:19) Dawide yɛle bɔne ne, mmokalɛ bɔ bɛfa bɛmane ye ne, ole tole nu. Nakoso nna ebiala yeɛ ɔkɔyɛ sɔ ɔ. (2 Sam. 12:13) Ebiemɔ koso wɔ berɛ a, bengolle Yehowa afutue bɛngɔto nu. (Gye. 4:6-8) Nakoso, odikyɛ mbanyi nemɔ fasie bɛnye so kyɛ bɛkɔboka sona bɔ wayɛ bɔne ne maa ɔkɔsakyera ye adwene. Yede, nzu yeɛ ɔkɔboka bɛ ɔ?
5. Sɛ mbanyi nemɔ yia ebie bɔ wayɛ bɔne a, Bible nu afutue beni yeɛ odikyɛ bɛmaa ɔtena b’adwene nu ɔ? (2 Timoteo 2:24-26) (Nea foto ne koso.)
5 Mbanyi nemɔ bu bɔ wayɛ bɔne ne kyɛ ɔte boaen bɔ wamini bɔ ɔla b’ahone so ɔ. (Luka 15:4, 6) Yeti sɛ bɛne sona ne tena ase a, bɛne ye dwudwo bɔkɔɔ, na bɛnyɛ nikyeebiala bɔ ɔkɔha ye ɔ. Yeɛ nná bɔ ohia alaa yeɛ ole kyɛ bekobisabisa ye dwirɛ maa ɔkɔma bɛ mmuayɛɛ ɔ. Mmom odikyɛ benya subaen bɔ 2 Timoteo 2:24-26 kã yenwo dwirɛ ne. (Kenga.) Sɛ mbanyi nemɔ yɛ sona ne brɛbrɛ, na bɛmaa onwu ye kyɛ bekuro ye dwirɛ a, ɔkɔmaa ɔkɔhã ye ahone nu dwirɛ kohyire bɛ.
Kyɛbɔ tete ne, né mmoaenneafoɛ pena bɛ boaen bɔ wamini ne, sɔ ala yeɛ asafo nu mbanyi nemɔ yɛ ɔ (Nea ngyekyɛmuɛ 5)
6. Koraka mbanyi nemɔ koyia ebie bɔ wayɛ bɔne ne, ahoboa beni yeɛ odikyɛ bɛyɛ ɔ? (Romanfoɛ 2:4.)
6 Odikyɛ mbanyi nemɔ dimoa boa bɛnwo. Odikyɛ bɛbɔ mmɔden besuesua kyɛbɔ Yehowa nya abɔnefoɛ nwo aboterɛ ne, na bɛmaa edwirɛ bɔ Pɔɔlo hane ne, ɔtena b’adwene nu. Yenwa: “Nyameɛ paayɛlɛ ne ɔboka wɔ maa ɛsakyera w’adwene.” (Kenga Romanfoɛ 2:4.) Odikyɛ mbanyi nemɔ kae kyɛ, bɛte mmoaenneafoɛ bɔ bedé akwangyerɛ befi Kristo berɛ ɔ. (Yes. 11:3, 4; Mat. 18:18-20) Koraka bekoyia bɔ wayɛ bɔne ne, odikyɛ bɛfa mbaeɛ besusu bɔ ogyi bɛnye so nanwo. Yeɛ ole kyɛ, bɛkɔboka sona ne maa ɔkɔsakyera ye adwene. Afei koso, odikyɛ bɛyɛ nhwehwɛmuɛ wɔ Bible ne, ɔne asafo nwomaa ahoroɔ nu, ná bɛsrɛ Yehowa kyɛ ɔboka bɛ má benwu kyɛbɔ bɛkɔboka sona ne ɔ. Mbanyi nemɔ kɔhora kobisa bɛnwo kyɛ: ‘Nzu yeɛ ɔkɔso wɔ sona ne abrabɔ nu ɔ? Anaa nzu yeɛ ɔmaa ɔyɛle sɔ bɔne ne ɔ?’—Any. 20:5.
7-8. Sɛ mbanyi nemɔ yia ebie bɔ wayɛ bɔne a, bɛkɔyɛ sɛɛ né basuesua aboterɛ bɔ Yehowa le ye ne?
7 Mbanyi nemɔ suesua aboterɛ bɔ Yehowa le ye ne. Kyɛbɔ Yehowa bokale abɔnefoɛ biemɔ tete ne, bɛmaa ɔtena b’adwene nu. Ebie yeɛ ole kyɛ, Yehowa nyane Kein nwo aboterɛ. Ɔmaa onwuni kyɛ sɛ otie ye dwirɛ a okoyira ye, nakoso sɛ wandie ye a, edwirɛ kɔto ye. (Gye. 4:6, 7) Dawide koso, Yehowa somane ye diyifoɛ Natan maa ootuli ye foɛ. Natan fale mvandoho bie bɔ ɔte kama bokale ye maa ɔsakyerale ye adwene. (2 Sam. 12:1-7) Yisraelfoɛ nemɔ wora, né bɛso yɛ se, nakoso Yehowa ‘hɔle so somane’ ye adiyifoɛ hɔle bɛ berɛ “dee.” (Yer. 7:24, 25) Yehowa anga kyɛ ɔnwondɛ maa bɛsakyera kora né waboka bɛ, na mmom olimoa bokale bɛ kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, bɛkɔsakyera b’adwene ɔ.
8 Mbanyi nemɔ koso, besuesua Yehowa mmerɛ bɔ ebie ayɛ bɔne prikua bɔ bɛboka ye ne. Kyɛbɔ 2 Timoteo 4:2 kã ne, sɛ sona ne mbena kyɛ ɔfa b’afutue ne yɛ adwuma po a, bɛne ye “susu edwirɛ nwo aboterɛ mukoraa nu.” Yeti odikyɛ mbanyi nemɔ nya sona nanwo aboterɛ. Sɛ banyɛ sɔ na bɛfɛ ye so yaa a, ɔkɔyɛ se kyɛ okotie b’afutue ne, na ɛhene kɔhora kɔsɛkye edwirɛ ne koraa.
9-10. Mbanyi nemɔ kɔyɛ sɛɛ né baboka sona bɔ wayɛ bɔne ne maa yenye awa yenwo so?
9 Bɔ ɔmaa sona ne yɛle bɔne ne, mbanyi nemɔ susu yenwo. Bɛkɔhora bekobisa bɛnwo kyɛ: Aso né onzua nikye anaa ɔngɔ asɛnga ti yeɛ ɔmaa ɔyɛle mmerɛ ne anaa? Né ɔtaa bɔ mbaeɛ hɔ ɔ? Wamaa akɔnnɔ bɔne afa ye ayɛ akoaa anaa? Ye damvomɔ yeɛ ole nwa? Nningyein benimɔ yeɛ ɔfa gye yenye ɔ, na subaen beni yeɛ ɛhene amaa wanya ye ɔ? Odé to nu kyɛ bɔ wayɛ ne, wamaa Yehowa bɔ ɔte ye Baba ne di yealɛ anaa?
10 Ɔwɔ nu, nná edwirɛ biala yeɛ odikyɛ bebisa sona ne ɔ, nakoso sɛ bɛto bɛ boase bɛne ye bɔ ngɔmmɔ a, ɔkɔmaa bekonwu bɔ ɔwɔ ye ahone nu, na bahora baboka ye. (Any. 20:5) Afei koso, bɛkɔhora bekosuesua kyɛbɔ Natan fale mvandoho bokale Dawide ne. Sɛ bɛne ye susu edwirɛ nanwo sɔ a, ɔkɔmaa okonwu kyɛ bɔ wayɛ ne bɔne te piri paa. Sɛ mbanyi nemɔ yɛ sɔ a, ebiaa sɔ ɛlɛhõ nala, sona ne kɔyɛ nikyeebie bɔ okyire kyɛ ɔyɛ ye yea kyɛ ɔyɛle sɔ ɔ, na ebiaa ɔkɔsakyera ye adwene po.
11. Bɛbɔ né bayɛ bɔne ne, Yesu ne bɛ lili ye sɛ?
11 Mbanyi nemɔ bɔ mmɔden suesua Yesu. Mmerɛ bɔ Yesu yele yenwo ali hyirele Sɔɔlo bɔ ofi Taaso ne, obisale ye kyɛ: “Sɔɔlo, Sɔɔlo! Nzu ati yeɛ ɛtane me nye ye?” Yesu nate ɛhe aso bokale ye maa osusuli bɔ né ɔyɛ nanwo, na onwuni kyɛ ɔttemaye. (Aso. 9:3-6) Yesu hane “braa Yesebɛl” koso nwo dwirɛ kyɛ: “Mama ye mmerɛ kyɛ ɔfa sakyera.”—Nye. 2:20, 21.
12-13. Ebie bɔ wayɛ bɔne ne, mbanyi nemɔ kɔyɛ sɛɛ né bama ye mmerɛ maa wafa wasesã? (Nea foto ne koso.)
12 Mbanyi nemɔ suesua Yesu, yeti sɛ ebie yɛ bɔne a, bɛmbere bɛnwo bɛnga kyɛ ɛhe de ɛyɛ ye sɛɛ ɔngɔsakyera. Ebiemɔ wɔ berɛ a, ebiaa kɔmatii ne yia bɛ mmerɛ bɔ olimoa nala a, bɛkɔsakyera. Nakoso ebiemɔ de, ebia sana bɛma bɛ mmerɛ kãa. Yeti mbanyi nemɔ kɔhora koyia sona ne pɛen nyɔ anaa bɔ ɔbo sɔ ɔ. Ebiaa bɛne ye yia mmerɛ bɔ olimoa na ɔkɔ a, ɔkɔɔtena ase dinn kɔdwene bɔ bɛne ye susuli yenwo nanwo. Ebiaa ɔkɔbɔ mbaeɛ po kyɛ Yehowa fa ye bɔne hyɛ ye. (Edw. 32:5; 38:18) Ɔkɔhora kɔwa kyɛ, beyiale ye mmerɛ bɔ olimoa ne, wanyɛ nikyeebiala bɔ okyire kyɛ wanu yenwo, nakoso bekoyia ye bieku ne, ebiaa bekonwu ye kyɛ yenye awa yenwo so.
13 Sɛ mbanyi nemɔ kɔhora kɔboka bɔ wayɛ bɔne ne maa ɔkɔsakyera ye adwene a, odikyɛ bɛmaa onwu kyɛ bekuro ye dwirɛ, na bɛdwene yenwo. Odikyɛ bɛsrɛ Yehowa kyɛ ɔboka bɛ na bɛ fɛɛ anyɛ mbaen, na benya gyidie kyɛ beliema ne nye kɔhora kɔwa yenwo so na wasesã.—2 Tim. 2:25, 26.
Mbanyi nemɔ kɔhora koyia bɔ wayɛ bɔne ne pɛen nyɔ anaa bɔ ɔbo sɔ, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a bɛkɔma ye mmerɛ bɔ ɔkɔfa kɔsakyera ɔ (Nea ngyekyɛmuɛ 12)
14. Sɛ ebie sakyera ye adwene a, nwa yeɛ odikyɛ yɛfa yenwo animnyam yɛma ye ɔ, na nzuati ɔ?
14 Sona bɔ wayɛ bɔne ne, sɛ ɔsakyera a, ɔmaa ebiala nye gye! (Luka 15:7, 10) Yede, nwa yeɛ odikyɛ yɛfa yenwo animnyam yɛma ye ɔ? Mbanyi nemɔ anaa? Kae bɔ Pɔɔlo hã fale bɛbɔ bayɛ bɔne nanwo ne. Ɔhane kyɛ: “Ebiaa né Nyameɛ amaa basakyera b’adwene.” (2 Tim. 2:25) Yeti Yehowa yeɛ odikyɛ yɛfa animnyam ne yɛma ye ɔ. Ofikyɛ sɛ ɔnne nu a, nwa bieku yeɛ ɔkɔhora kɔmaa ebie kɔsakyera ɔ? Sɛ ebie sakyera ye adwene a, Pɔɔlo maa yenwu nikyee pá bɔ ɔkora fi nu ba ɔ. Yeɛ ole kyɛ, ɔmaa sona ne nya nahorɛ nanwo nimdeɛ, yenye ba yenwo so, na odé yenwo fi Abɔnzam ngaen nu.—2 Tim. 2:26.
15. Sɛ ebie bɔ wayɛ bɔne sakyera ye adwene a, sɛɛ yeɛ mbanyi nemɔ kɔhɔso kɔboka ye ɔ?
15 Sɛ sona ne sakyera ye adwene po a, mbanyi kɔmatii ne ngɔyakyi ye sɔ ala, na mmom bɛkɔhɔ so bɛkɔɔnea yebo so. Sɛ bɛyɛ sɔ a, ɔkɔboka sona ne maa okole yenwo kofi Abɔnzam ngaen nu, na wasiesie nningyein bɔ wangɔ yé ne. (Heb. 12:12, 13) Bɔne bɔ sona ne yɛle ne, mbanyi nemɔ ngɔbɔ so ngohyire ebiala. Yede asafo ne koso ɛ? Nzu yeɛ bɛkɔhã bekohyire bɛ ɔ?
‘KÃ BƐ NYUNU WƆ BƐBƆ BƐWƆ BERƐ NE AMUKORAA NYUNU’
16. Wɔ 1 Timoteo 5:20 ne, ‘bɛbɔ bɛwɔ berɛ ne amukoraa’ bɔ Pɔɔlo hane bɛnwo dwirɛ ne yeɛ ole nwamɔ?
16 Kenga 1 Timoteo 5:20. Pɔɔlo hworɔle sɔ dwirɛ he ɔɔmane Timoteo bɔ né ɔte asafo nu panyi ne. Ɔhane kyɛ “bɛ bɔ bɔne ali bɛ ti ne,” ɔhã bɛ nyunu wɔ bɛbɔ bɛwɔ berɛ ne mukoraati nyunu. Yede, nwamɔ yeɛ bele ‘bɛbɔ bɛwɔ berɛ ne amukoraa’ ne? Nná asafo ne mukoraati nwo dwirɛ yeɛ ne ɔkã ɔ, mmom mmenia kãa bɔ ebia bɛse bɔne bɔ sona ne ayɛ ne. Ɔkɔhora kɔwa kyɛ sɔ mmenia nemɔ fale bɛnye benwuni ye, anaa ye bɔbɔ yeɛ ɔbɔle bɛ amaneɛ ɔ. Mbanyi nemɔ kɔfa atee bie aso kɔbɔ bɛ amaneɛ kyɛ bafa mmokalɛ bama ye.
17. Sɛ ebie yɛ bɔne pirikua na mmeni pee ate yenwo dwirɛ wɔ asafo nanu, anaa ebiaa kyɛbɔ ɔte biala bɛkɔte yenwo dwirɛ a, ngaebɔ beni yeɛ bɛkɔma ɔ, na nzuati ɔ?
17 Ɔtɔ mmerɛ bie a, ɛkɔnea ne, né mmeni pee ate bɔne nanwo dwirɛ wɔ asafo nanu, anaa ebiaa kyɛbɔ ɔte biala bɛkɔte yenwo dwirɛ. Ɔba sɔ a, okyire kyɛ asafo ne aaboka ‘bɛ bɔ bɛwɔ berɛ ne amukoraa’ naso. Panyi kõ kɔma ngaebɔ kohyire asafo ne kyɛ, bahã sɔ aliemaa ne nyunu. Nzuati yeɛ bɛkɔbɔ asafo ne amaneɛ ɔ? Pɔɔlo hane kyɛ: “Amaa ɔnate so bɛ ngaa ne basuro,” na bɛ koso banyɛ bɔne pirikua.
18. Sɛ ebie bɔ wabɔ asu, nakoso onyanne afoɛ 18 yɛ bɔne pirikua a, sɛɛ yeɛ mbanyi nemɔ kɔboka ye ɔ? (Nea foto ne koso.)
18 Sɛ ebie bɔ wabɔ asu, nakoso onyanne afoɛ 18 yɛ bɔne pirikua koso ɛɛ? Mbanyi nemɔ kɔyɛ nhyehyɛɛ maa benu nyɔ koyia ɔne ye awofoɛ bɔ bɛte Kristofoɛ ne.b Mbanyi nemɔ kobisa awofoɛ nemɔ bɔ bayɛ bafa baboka akwalaa ne kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ɔkɔsakyera ɔ. Sɛ mbanyi nemɔ nwu ye kyɛ baboka akwalaa ne, na wahyɛ yebo ɔyɛ nzakrayɛɛ a, bɛkɔhora bekosi gyinayɛɛ kyɛ bɛkɔmaa edwirɛ naso kɔpɛ ɛberɛ ala. Ofikyɛ awofoɛ yeɛ Nyameɛ afa awura bɛsa kyɛ betu bɛ mmaamɔ foɛ ɔ. (Deut. 6:6, 7; Any. 6:20; 22:6; Ɛfe. 6:2-4) Nakoso ɔwɔ nu alaa a, mbanyi nemɔ ne awofoɛ ne kɔbɔ ngɔmmɔ, ná banea kyɛbɔ nningyein si kɔ ɔ. Sɛ akwalaa ne anzakyera ye adwene, na ɔkɔso yɛ bɔne koso ɛɛ? Ɔba sɔ a, yede mbanyi kɔmatii ne koyia ɔne ye awofoɛ bɔ bɛte Kristofoɛ ne.
Sɛ ebie bɔ wabɔ asu, nakoso onyanne afoɛ 18 yɛ bɔne pirikua bie a, mbanyi nanu nyɔ koyia ɔne ye awofoɛ bɔ bɛte Kristofoɛ ne (Nea ngyekyɛmuɛ 18)
‘AWURADE ANWUMVOINNWUNƐ SONE, NA OSA LE TEMA MAA ƆBO SO’
19. Sɛ mbanyi nemɔ boka ebie bɔ wayɛ bɔne a, sɛɛ yeɛ besuesua Yehowa ɔ?
19 Bɛbɔ bɛkɔye bɛ kyɛ mbanyi kɔmatii ne, Yehowa afa awura bɛsa kyɛ bɛboka ma asafo nanwo te. (1 Kor. 5:7) Afei koso, odikyɛ bɛyɛ bɔ bɛkɔhora biala bɛboka bɔ wayɛ bɔne ne maa ɔsakyera ye adwene. Sɛ bɛboka sona ne a, odikyɛ benya gyidie kyɛ ɔkɔhora kɔsakyera. Nzuati ɔ? Ofikyɛ bɛpena kyɛ besuesua Yehowa bɔ ye “anwumvoinnwunɛ sone, ná osa le tema maa ɔbo so” ne. (Yak. 5:11) Sɔ ala yeɛ somafoɛ Yohane yɛle ɔ, yeti ɔhworɔle kyɛ: “Me ngwadaa mɔ, mekyerɛ he mebrɛ ɛmɔ amaa ɛmɔanyɔ bɔne. Nakoso sɛ ebie yɔ bɔne a, yɛle kamafoɛ wɔ Baba ne nyunu bɔ ye ole teneneeniɛ Yesu Kristo.”—1 Yoh. 2:1.
20. Nzu yeɛ yekosusu yenwo wɔ adesua bɔ oliberɛ nanu ɔ?
20 Aworabɔlɛ dwirɛ yeɛ ole kyɛ, Kristoniɛ bie wɔ berɛ a, bɛkɔboka ye alaa nakoso ɔngɔsakyera. Sɛ ɔba sɔ a, odikyɛ bɛye ye befi asafo nanu. Ɛhene koso, sɛɛ yeɛ mbanyi nemɔ di yenwo dwumaa ɔ? Adesua bɔ oli berɛ ne kɔmaa yekonwu ye. Edwirɛ bɔ ɔtoatoa so wɔ Ɛwɛnelɛ Waen he anu ne, ɛhene yeɛ ɔpɛ yebo ɔ.
DWEIN 103 Ahwɛfo—Wɔyɛ Akyɛde
a Dáa ne, né bɛfrɛ sɔ mbanyi nemɔ kɔmatii bɔ bedi dwirɛ ɔ. Nakoso nná edwirɛ ngome yeɛ bedi ɔ, na mmom adwuma bɔ bɛyɛ ne sone. Ɛhene ati, yasesã bɛ dumaa ne. Kesaalae yɛkɔfrɛ bɛ mbanyi kɔmatii.
b Awofoɛ nwo dwirɛ bɔ yɛkã ye wɔ wa ne, ɔfa ebie bɔ mmraa ma ye atee kyɛ ɔne akwalaa bie tena, anaa ebie bɔ ye yeɛ ɔtete akwalaa ne ɔ.