A-image so avoro ni ndo so ala londo dä

“A-image ayeke mbeni lege ti bungbi e na nzobe nga na dutingo nzoni-kue ti Nzapa na Azo ti be-vulu ti Lo.”​—NDOKUA TI KOTA BUA TI ORTHODOXE GREC NA AUSTRALIE

NA LANGO so ti nze ti août ndowa asala mingi, na lâ asu ngangu na ndo lege so a sala na ciment ti ma na monastère ti “Sainte Marie, Mama ti Nzapa”, na ndo zoa ti Tínos, na Kota Ngu-ingo ti Égée. Lâ asu ngangu na ndo awamabe ahon 25 000 ti Église Orthodoxe Grec so aga na pélérinage na ndo so. Me ndowa so akanga lege pëpe na nzara ti bê ti ala ti tara yeke yeke ti si na image ti mama ti Jésus, so aleke ni pendere mingi.

Mbeni maseka-wali, so gere ti lo abuba, ayeke hara na ndo alikuni ti lo so ate kue na kä. Lo yeke na yâ ti pasi na lê ti lo ayeke na vundu mingi. Ndulu na lo, ayeke mbeni mbakoro wali so alondo na yongoro ndo. Atâa so lo woko kue, lo sala ngangu ti ngbâ ti tambela. Mbeni ngangu koli so gbiki amû lo kue ayeke gi ti hon na popo ti gbâ ti azo so ayeke gbugburu tele. Azo ni so aye gi ti su na ti kuku ti sambela image ti Marie.

Biani, akpengba wamabe so ayeke na nzara ti voro Nzapa na bê ti ala kue. Me azo oke si ahinga so gere ti vorongo a-image tongaso alondo na aye so azo asala asiècle mingi kozoni si lege ti vorongo ti aChrétien abâ gigi?

Lege so a-image amû ndo kue

Na popo ti a-Orthodoxe, a yeke wara a-image na ndo kue. Na yâ ti ada-nzapa ti ala, a zia si azo abâ nzoni a-image ti Jésus, ti Marie, na ti “azo ti be-vulu” nde nde. Ti yekia ala, mingi ni awamabe ayeke su a-image ni, na ala zö yombo nga na abougie na tele ni. Nga, a lingbi ti tene so ada mingi ti azo ti Orthodoxe ayeke na mbeni kete ndo so a zia a-image dä teti sambela. A-Chrétien Orthodoxe ayeke tene ka mingi so na vorongo mbeni image, ala yeke ga ndulu mingi na Nzapa. Ala mingi amä na bê so a-image awara grâce ti Nzapa nga na ngangu ti sala aye ti kpene.

Bê ti awamabe so ayeke dö peut-être ti mä so akozo Chrétien ake salango kusala na a-image na yâ vorongo. Buku Byzance (Angl.) atene: “Teti so ala londo na Judaïsme so ake vorongo ayanda, akozo Chrétien abâ na sioni lê vorongo kue so a mû na afoto ti azo ti be-vulu.” Oko buku ni akiri atene: “A komanse na siècle oku ti ga na ni, a-image . . . ayeke mû ndo kue na yâ vorongo so a sala ni na gbele azo kue wala na da.” Tongana vorongo a-image alondo na akozo Chrétien pëpe, ka a londo na ndo wa?

Gingo ndo so vorongo a-image alondo dä

Wagingo nda ti ye Vitalij Ivanovich Petrenko asû na mbeti, lo tene: “Salango kusala na a-image nga na aye so a sala na tele ni alondo giriri kozoni na ngoi ti aChrétien, na ‘a wara gere ni na yâ ye ti apaïen.’ ” Awasungo-mbaï mingi ayeda na tënë so. Ala tene so gere ti vorongo a-image alondo na yâ alege ti vorongo ti Babylone, ti Égypte na ti Grèce ti giriri. Na tapande, na Grèce ti giriri, a-image ti vorongo ti ala ayeke ayanda. Azo atene so ayanda ni awara angangu tongana ti Nzapa. Azo apensé nga so a leke ambeni image na maboko pëpe, me ala londo na yayu si ala tï. Tongaso, na ngoi ti akota matanga, a yeke tambela na mara ti a-image so na yâ ti gbata ni kue, na pekoni a mû asandaga na ala. Petrenko atene: “Awamabe ni angbâ lakue ti bâ a-image so tongana nzapa mveni, atâa so atara ti fa na ala . . . ti zia kangbi na popo ti nzapa ni na image ti lo.”

Mara ti abibe nga na asalango ye so alï yeke yeke na yâ lege ti vorongo ti aChrétien tongana nyen? Oko wagingo nda ti ye so atene nga, teti asiècle mingi na peko ti kuâ ti abazengele ti Christ, mbilimbili na Égypte, “atënë ti mabe ti aChrétien aluti na gbele ‘bungbi ti atënë ti mabe ti apaïen nde nde’. Abungbi ti atënë so alondo na asalango ye nga na atënë ti mabe ti azo ti Égypte, ti Grèce, ti aJuif, ti azo ti Asie, na ti azo ti Rome so lani ayeke sala na tele ti vorongo ti aChrétien.” Ye so asala si “awakode so ayeke aChrétien asigigi na mbeni kode [so abungbi abibe ti alege ti vorongo nde nde]. Ala mû a-image ti apaïen ti leke na afini image ndali ti aChrétien. Ye oko, ala lingbi ti kanga lege biani pëpe na atënë ti mabe ti apaïen ti buba afini image so.”

Kete na pekoni, a-image aga kota ye na yâ vorongo so asala na da wala na gbele azo kue. Na yâ buku Ngoi ti Mabe (Angl.), wasungo-mbaï Will Durant afa tongana nyen ye so asi. Lo tene: “Na ngoi so wungo ti azo ti be-vulu so azo avoro ayeke kono, a bâ nene ni ti mû iri na ala oko oko na ti dabe na ala; tongaso, a sala gbâ ti afoto ti ala na ti Marie. Me ti Christ, gi tele ti Lo pëpe me croix ti Lo nga aga mbeni ye ti vorongo. Azo so a lingbi ti handa ala hio apensé même so a-image ni ayeke na ngangu ti bata ala. Azo, na bê ti ala mveni, akomanse ti bâ tongana aye ti vorongo ambeni ye ti giriri so a tene ayeke nzoni-kue, tongana aye so angbâ na peko ti azo ti be-vulu, afoto, nga na ayanda; azo akuku ti sambela ala, asu tele ti ala, azö abougie na ayombo na gbele ala, azia akongö na ndo ala, na ayeke gi ti bâ mbeni ye ti kpene na lege ti kota ngangu ti ala. . . . Ababâ nga na abungbi ti Église atara gbä ti fa so a-image ayeke anzapa pëpe, me gi mbeni ye ti dabe na anzapa ni; me atâa so kue, azo ake ti yeda na kangbi ni.”

Laso nga, azo mingi so asala kusala na a-image na yâ vorongo ayeke tene so ala yeke yekia a-image ni yekiango me ala voro ala pëpe. Ala lingbi ti tene so salango kusala na a-image ayeke na lege ni, nga kota ye mingi, ti voro na Nzapa. Peut-être mo kue mo bâ ni tongaso. Me hundango tënë ni ayeke so: Ti Nzapa, lo yeke bâ ye so tongana nyen? Yekiango mbeni image alingbi ti gue oko na vorongo ni? Asalango ye so alingbi ti honde ambeni ye ti sioni?

[Encadré/Foto na lembeti 4]

Image ayeke nyen?

Nde na ayanda so azo ti Église Catholique avoro ni mingi, a-image ayeke gi afoto ti Christ, ti Marie, ti “azo ti be-vulu”, ti a-ange, ti ambeni zo na ambeni ye so asi so ayeke na yâ ti Bible, wala na yâ mbaï ti Église Orthodoxe. Mingi ni, a sala adessin na ndo ti akeke so alingbi ti yô ni.

Ti Église Orthodoxe, “tongana a bâ lê ti azo ti be-vulu so ayeke na ndo ti a-image ni, a kpa ti atâ zo pëpe”. Ala tene nga so ‘yingo ti Nzapa alingbi ti duti na ndo’ keke nga na ndo peinture so a sala na a-image ni.

[Foto na lembeti 4]

A lingbi ti wara gere ti salango kusala na a-image na yâ ye ti apaïen

[Lingu ti foto na lembeti 3]

© AFP/CORBIS