IBÎKIRO LY'OKU ENTERNETE Watchtower
Watchtower
IBÎKIRO LY'OKU ENTERNETI
Mashi
  • BIBLIYA
  • BICAPO
  • NTIMANANO
  • es23 buk. 108-118
  • Mwezi gwa 11

Nta video eri mw’ehi higabi.

Habire ehya mazibu ene oba oli walonza.

  • Mwezi gwa 11
  • Rhusome Amandiko Ngasi Lusiku—2023
  • Birhwe bisungunu
  • Lwa Kasharhu, Lusiku 1 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kani, Nsiku 2 Mwezi gwa 11
  • Lwa Karhanu, Nsiku 3 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kalindarhu, Nsiku 4 Mwezi gwa 11
  • Lw’Iyinga, Nsiku 5 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasi, Nsiku 6 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kabirhi, Nsiku 7 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasharhu, Nsiku 8 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kani, Nsiku 9 Mwezi gwa 11
  • Lwa Karhanu, Nsiku 10 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kalindarhu, Nsiku 11 Mwezi gwa 11
  • Lw’Iyinga, Nsiku 12 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasi, Nsiku 13 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kabirhi, Nsiku 14 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasharhu, Nsiku 15 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kani, Nsiku 16 Mwezi gwa 11
  • Lwa Karhanu, Nsiku 17 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kalindarhu, Nsiku 18 Mwezi gwa 11
  • Lw’Iyinga, Nsiku 19 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasi, Nsiku 20 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kabirhi, Nsiku 21 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasharhu, Nsiku 22 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kani, Nsiku 23 Mwezi gwa 11
  • Lwa Karhanu, Nsiku 24 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kalindarhu, Nsiku 25 Mwezi gwa 11
  • Lw’Iyinga, Nsiku 26 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasi, Nsiku 27 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kabirhi, Nsiku 28 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kasharhu, Nsiku 29 Mwezi gwa 11
  • Lwa Kani, Nsiku 30 Mwezi gwa 11
Rhusome Amandiko Ngasi Lusiku—2023
es23 buk. 108-118

Mwezi gwa 11

Lwa Kasharhu, Lusiku 1 Mwezi gwa 11

Boshi bayish’iyigirizibwa na Nnâmahanga.​—Yn. 6:45.

Yehova ali arhurhabala omu njira nyinji. Akurhabala obe mutûdu erhi wakabugana omuntu wakuhagalika. Akurhabala okengere olwandiko lushinganine wakasomera nna nyumpa osimisîbwe. Na kandi akuha emisi y’okurhavunika omurhima erhi akaba abantu b’omu eneo yawe barhali bakuyegereza. (Yer. 20:7-9) Kandi Yehova arhuyeresire obwinja bwage omu kurhukomereza okujira omukolo gw’amahubiri. Omu mango g’entimanano yirhu y’omu garhi k’omugobe, rhunabone enyiganyo z’oku rhwakarhondeza enganîro, rhunanahâbwe omurhima oku rhukakolesa ezo nganîro omu mahubiri. Oku murhondero, byanabonekana nka biri bizibu okukolesa njira ndebe mpyahya omu mahubiri, cikone erhi rhwakacihangana okujira ntyo, rhwanabona oku eyo njira eri nyinja enasimisize abantu b’omu eneo. Na kandi rhunahâbwe omurhima oku ntimanano zirhu z’ecigamba n’oku ntimanano zirhu nkulu oku kuli kwabulagirire rhukakolesa ezindi njira z’okuhubiri rhurhasagikolesa bundi. Okujira ntyo nako kwanarhuma rhwayumva ehy’oboba, cikone erhi rhujira ntyo, rhunahe Yehova akantu akagisha. w21.08 buk. 27 cif. 5-6

Lwa Kani, Nsiku 2 Mwezi gwa 11

[Mukolese] bwinja akasanzi kinyu, bulya ensiku ziri mbi.​—Ef. 5:16, NWT.

Omu maruba entumwa Paolo ayandikiraga Abakorinti, abahanûla kwa buzibu-zibu. Enyuma z’okuyandika ago maruba, abarhumira Tito. Ashagaluka bwenene erhi ayumva oku bayemire amahano gage banagakolesize! (2 Kr. 7:6, 7) Abagula banayiga olwiganyo lwa Paolo omukukageza akasanzi haguma n’ababo bemezi. Njira nguma bakajiramwo ntyo, kuli kukahika oku ntimanano embere z’akasanzi lyo bajira enganîro z’okuha abandi omurhima. Kanji-kanji, biba bihûnyire kasanzi kasungunu kone ly’omuntu aha mwene wabo erhi mwali wabo omurhima. (Rm. 1:12) Kandi, omugula oyizire olwiganyo lwa Paolo, anazibuhya ababo bemezi omukukolesa Akanwa ka Nnâmahanga ly’abaha omurhima n’okubayemeza n’obwalagale oku Yehova aba abazigire. Analonze obulyo bw’okubavuga omunkwa. Amango omugula ahâna ihano, lishinganine liyimangire oku Kanwa ka Nnâmahanga. Anahâne ihano liyumvikine na linja bulya alonzize ababo bemezi balikolese.​—Gl. 6:1. w22.03 buk. 28-29 cif. 11-12

Lwa Karhanu, Nsiku 3 Mwezi gwa 11

Obwo buhirhi omu mibiri y’obudaka rhubugwasize, obuhashe butyo kuli Nyamuzinda burhenga, ci arhali kuli rhwe.​—2 Kr. 4:7.

Ene, Yehova ali aha abantu bage “obuhashe bunene” lyo banagendekera bamukolera n’obwishwekerezi. Rhwanahâbwa emisi kugerera isala. Nk’oku biyerekinwe omu lwandiko lwa Abefezi 6:18, entumwa Paolo arhuhire omurhima oku rhukashenga Nnâmahanga “ngasi mango.” Yehova anashuza amasala girhu, omu kurhuha emisi. Hali amango rhuyumva ebintu byamarhurhaluka olugero erhi rhuyumve rhurhahugûsirwi bwinja ebi rhwakahira omw’isala. Cikone, Yehova arhubwizire oku rhukamushenga ciru ankaba hali amango rhuhikira aha rhwayabirwa okuhugûla entanya zirhu n’oku rhuli rhwaciyumva. (Rm. 8:26, 27) Kandi rhwanahâbwa emisi kugerera Ebibliya. Nk’oku Paolo akagilangalira okuhâbwa emisi n’oburhulirize kugerera Amandiko, nirhu rhushinganine rhukajira ntyo. (Rm. 15:4) Erhi rhwakakasoma Akanwa ka Nnâmahanga n’okurhanya kw’ebi rhuli rhwasoma, Yehova anakolesa iroho lyage litagatifu ly’arhurhabala rhuhugûkwe bwinja gurhi Amandiko gakarhurhabala omu kanga rhulimo.​—Hb. 4:12. w21.05 buk. 22 cif. 8-10

Lwa Kalindarhu, Nsiku 4 Mwezi gwa 11

Nyamuzinda . . . anamushumye, n’okumuha irala n’obuhashe bw’okujira.​—Fl. 2:13, NWT.

Rhunarhôle omukolo gwirhu g’okuyigiriza kwa buzibu-zibu ciru ankaba rhuli rhwalwisa amazibu gakarhuhanza okujira binji nk’oku rhwalilonzize omu mukolo g’okujira abanafunzi. Rhwanaciyumva nka hali ebi rhurhakahasha enyanya z’akanga rhulimo. Kwa lwiganyo, bahubiri baguma baguma bakola bashosi erhi babà balwazire bwenene. Ka ko kanga olimo ako? Erhi akaba ko kanga olimo ako, wanakengera oku rhwahikire aha rhwabona oku rhwanahashilongoza amafunzo g’Ebibliya kugerera ebyombo by’eci elektroniki! Co cirhumire wanahasha okurhondeza ifunzo n’okulilongoza erhi onali aha mwawe. Na kandi hali obundi bunguke b’okujira ntyo. Hali abasima okuyiga Ebibliya, cikone barhabonekana amango bene wirhu na bali birhu balugija omu mahubiri. Cikone, banabonekana sezi-sezi erhi cajingwe. Ka wanaciha akasanzi k’okuyiga Ebibliya n’abantu ba ntyo muli ako kasanzi? Yezu budufu bo ayigirizagya Nikodemu, bulya ko kali kasanzi Nikodemu alicishozire.​—Yn. 3:1, 2. w21.07 buk. 5 cif. 10-11

Lw’Iyinga, Nsiku 5 Mwezi gwa 11

Olula lubaga ludwirhe lwanyegera omu nderho zone n’okunkuza n’akanwa kône, nobwo omurhima gwabo guli kuli nani.​—Iz. 29:13.

Abanafunzi ba Yowane Mubatiza basomerwa okubona abanafunzi ba Yezu barhakagicishalisa. Yezu abahugûlira oku ntabyo byakarhuma bajira ntyo anaciri haguma nabo. (Mt. 9:14-17) Ciru akaba ntyo, Abafarizeyi n’abandi bashombanyi ba Yezu bakamutumuza mpu bulya gurhi arhashimba enkomêdu zabo. Bagaya bwenene erhi akafûmya abalwala olusiku lw’e Sabato. (Mk. 3:1-6; Yn. 9:16) Bakagicikunga oku bakenzire Esabato, cikone barhakagibona nka kuli kubi okuguliza oburhunzi bwabo omu hekalu. Bagaya bwenene erhi Yezu atumuza eco cijiro bakagijirira omu hekalu. (Mt. 21:12, 13, 15) Na balya Yezu ayigirizagya omu sinagogi y’e Nazareti, bagaya bwenene erhi Yezu akolesa enyiganyo gurhenga omu ndibi z’aba Israheli ly’abayeresa n’obwalagale oku baligwerhe iroho ly’okucikaliza n’oku barhaligwerhe buyemere. (Lk. 4:16, 25-30) Olugenzi lwa Yezu abantu barhalicirheganyizeko lwarhuma basarhala.​—Mt. 11:16-19. w21.05 buk. 5-6 cif. 13-14

Lwa Kasi, Nsiku 6 Mwezi gwa 11

Emihigo yage rhurhayihabiri.​—2 Kr. 2:11.

Enjira nguma Yehova arhurhondamo lugenda okuciyasa obucibone n’irala ly’okuba na binji, kuli kurhuha omurhima rhuciyigirize binji kugerera ebyabwinwe. Erhi rhurhanya okubiyerekire irala ly’okuba na binji, ho n’aho rhunakengere Shetani Ibilisi. Nka muguma w’omu ba malahika ba Yehova, Shetani agwerhe mikolo minji minja na yago-yago. Cikone alonza abe na binji kulusha. Alonza oku bakamuha enterekêro n’obu Yehova yene oyishinganine. Shetani aba alonzize rhube akage, ly’arhujira ntyo anakalonza rhurharhimukagwa n’ebi rhugwerhe. Obo bwengehushu b’okujira ntyo aburhondezagya amango aganîraga na Eva. Obuzigire bwa Yehova bwamushumya ahe Eva n’iba biryo binji na byakuyigusa by’omu “mirhi y’obusâni yoshi,” cikone abahanza oku barhalyaga oku malehe ga murhi muguma gone. (Murh. 2:16) Cikone, Shetani arheba Eva omu kumujira arhondere arhanya oku alilagirire kw’ogo murhi muguma gwalihanzibwe. Eva abula kurhimukwa n’ebi agwerhe; alonza okuba na binji kulusha. Rhweshi rhumanyire okujira ntyo ngahi kwamuhesire. Eva ahikira aha ajira ecaha na buzinda afâ.​—Murh. 3:6, 19. w21.06 buk. 14 cif. 2-3; buk. 17 cif. 9

Lwa Kabirhi, Nsiku 7 Mwezi gwa 11

Muburhe, muyololoke, mubumbe igulu munalirhegeke.​—Murh. 1:28.

Adamu na Eva bakabusire abana n’okushibirira igulu bulya ho hali aha mwabo. Bacirhumikirage Nnâmahanga n’okujira ebi ali bahunyire, Adamu na Eva n’iburha lyabo bakabezîre baguma bw’omu mulala gwa Nnâmahanga ensiku n’amango. Adamu na Eva bagwerhe enafasi y’olukengwa omu mulala gwa Yehova. Nk’oku biyerekinwe omu Ennanga 8:5, NWT, n’amahugûlo g’idako, Daudi aderha ntya okubiyerekire oku Yehova alemiremwo omuntu: “Wàmujizire munyi hisungunu hyone kuli bamalahika, wamuyambika ishungwe ly’irenge n’obukuze.” Kobinali, bene bantu barhahâbagwa emisi, obwenge n’obuhashe buli nk’obwa bamalahika. (Enna. 103:20) Bene bantu babà ‘banyi hisungunu hyone’ kulusha abo bamalahika b’emisi bwenene. Eby’okugayisa, kuli kubona oku Adamu na Eva baheza enafasi yabo omu mulala gwa Yehova. Oko bajiraga kwalerhera iburha lyabo buhanya bunji. Cikone omuhigo gwa Yehova gurhasag’ishanja. Alonzize bene bantu bamurhumikira babe bana bage ensiku n’amango. w21.08 buk. 2-3 cif. 2-4

Lwa Kasharhu, Nsiku 8 Mwezi gwa 11

“Arhali oku misi y’abasirika, erhi oku buhashe, ci kugerera iroho lyani,” ntyo ko Yehova adesire.​—Zak. 4:6, NWT.

Ene, bakozi banji ba Yehova bali bahagalikwa. Kwa lwiganyo, baguma na baguma baba balamire omu bihugo mikolo yirhu miguma na miguma eba ehanzibwemwo banagwarhwa n’‘okuhêkwa embere z’abarhambo n’embere z’abami’ lyo babaha obuhamirizi. (Mt. 10:17, 18) Abandi Bahamirizi banahagalikwe omu yindi njira eri lubero. Baba balamire omu bihugo rhujiramw’oluhuma lw’okuharamya Yehova, cikone banahagalikwe n’abantu b’omu mulala gwabo barhaba balonzize bagendekere bakolera Nnâmahanga wabo. (Mt. 10:32-36) Omu kanga kanji, erhi abali bahagalika bene wabo b’omu mulala bali Bahamirizi ba Yehova babona oku barhahashiri okubahanza okuharamya Yehova, banaleke okubahagalika. N’omu kanga kaguma na kaguma, abo bakag’irhuhagalika bwenene bahikîre aha baba Bahamirizi b’obushiru. Amango oli wahagalikwa, orhavunikaga omurhima! Obe n’oburhwali. Yehova akurhabala kugerera iroho lyage litagatifu ly’emisi bwenene, co cirhumire ntaco wakayoboha! w22.03 buk. 16 cif. 8

Lwa Kani, Nsiku 9 Mwezi gwa 11

Mwe muzigira Nyamuzinda, muleke [mushombe] amabi.​—Enna. 97:10, Mashi Bible.

Ebibliya edesire oku Yehova ashomba “amasu g’obucîbone, olulimi luderha obunywesi, amaboko gabulaga omuko gurhagwerhi izabyo.” (Mig. 6:16, 17, Mashi Bible) Na kandi, ‘arhabona oku mwisi [muminya] n’oku ndyalya.’ (Enna. 5:6, Mashi Bible) Yehova aba ashombire ezo ntanya n’ebyo bijiro bwenene co carhumaga ashereza abantu babi b’oku lwa Nuhu, bulya bali bamayunjuza igulu buminya. (Murh. 6:13) Kandi kugerera omulebi Malakiya, Yehova aderha oku aba ashombire omuntu ojira ekomplo y’okuzaza obuhya haguma n’iba erhi mukage oli mweru-kweru. Nnâmahanga arhayemera enterekêro y’abantu ba ntyo, anabatwire olubanja enyanya z’olugenzi lwabo. (Mal. 2:13-16; Hb. 13:4) Yehova alonzize ‘rhushombe amabi.’ (Rm. 12:9) Oluderho “kushomba” luganirire entanya z’ekandalala zigwerhe emisi; zihûgwire okushomba akantu bwenene n’okushologorhwa nako. Muli oko, okurhanya okujira akantu Yehova ashomba, kushinganine kurhushologorhe. w22.03 buk. 4-5 cif. 11-12

Lwa Karhanu, Nsiku 10 Mwezi gwa 11

Ab’obushagaluke bali balya bagendekera bamulindirira.​—Iz. 30:18, NWT.

Hano hofi-hofi, Larha wirhu w’omu mpingu arhugisha bwenene kugerera Obwami bwage. Balya bagendekire balangalira Yehova banahâbwe migisho minji muli gano mango, banayishiyihâbwa omw’igulu lihyahya. Amango abakozi ba Nnâmahanga baja omw’igulu lihyahya, barhakacilembera bundi amazibu n’ebindi bintu bibi balibalwisa muli gano mango. Obubule bw’obushinganyanya n’amalumwa birhakacihaba bundi. (Maf. 21:4) Rhurhakacirhama rhwalinda ebi rhulagirireko bulya ngasi muntu anabè na bintu binji bwenene. (Enna. 72:16; Iz. 54:13) Yanabè migisho minji na minja bwenene! Embere ako kasanzi kahike, Yehova ali arhurheganya lyo rhuyishilama omu burhegesi bwage; ali arhuhashisa rhuleke engeso mbi n’okuba n’amorhere minja gamusimisa. Orhavunikaga omurhima, orhanalekaga okumukolera. Ebintu binja biri omu njira! Bulya amango minja gayisha gali embere zirhu, rhugendekerage rhwalinda Yehova n’obulonza kuhika ayuse emikolo yage! w21.08 buk. 13 cif. 17-19

Lwa Kalindarhu, Nsiku 11 Mwezi gwa 11

Okujira aminja nakwo n’okushangîra ebintu n’abandi, murhakuyibagiraga; entûlo za bene ezo zo Nyamuzinda asîma.​—Hb. 13:16.

Hisanzi hisungunu enyuma z’okuhâbwa ago maruba, Abakristu b’e Yudea bali erhi barhenzire emwababwe, baleka oburhimbuzi bwabo, baleka na bene wabo b’omulala barhali bemezi ‘bayakira oku ntondo.’ (Mt. 24:16) Buzira karhinda, muli ako kasanzi kwali kwa bulagirire okurhabalana bone na nnene. Erhi akaba embere z’aho bali bamakolesa er’ihano lya Paolo ly’okushangira ebi bagwerhe haguma n’abandi, bakabwine oku kuli kulembu okucikomereza ako kalamo kabo kahyahya. Hali amango bene wirhu na bali birhu barharhubwira ebi balagirireko. Cikone obe wakuyegerwa n’abandi. Buzira karhinda, oba omanyire bene winyu na bali binyu b’omu cigamba cinyu baba babidu okurhabala abandi ngasi mango. Nta mango basagirhujira rhuciyumve nka rhuli rhwabaseza oku barhurhabale. Rhumanyire oku rhwanabalangalira, oku banarhurhabala amango rhuli omu bulagirire bw’okurhabalwa, na nirhu rhwanasîma rhube akabo! w22.02 buk. 23-24 cif. 13-15

Lw’Iyinga, Nsiku 12 Mwezi gwa 11

Mugendekeze obuguma bw’iroho litagatifu omu cifungo c’ecinyabuguma c’omurhûla.​—Ef. 4:3, NWT.

Omu myaka egezire bigamba binji na mizunguko minji yashandirwe. Erhi akaba barhubwizire oku rhucilunge n’ecigamba cihyahya, byanahashikana erhi rhwabwine oku kuli kuzibu okuleka abîra n’abantu b’omu mulala gwirhu. K’abagula banahâbwe obulongozi bwarhenga emwa Nnâmahanga lyo bamanya ecigamba ngasi muhubiri ajamo? Nanga. N’oko kwanarhuma byaba bizibu kuli rhwe okurhumikira obulongozi rhuli rhwahâbwa. Cikone Yehova analangalire abagula erhi barhôla emihigo ya ntyo na nirhu rhushinganine rhubalangalire. Bulya gurhi rhushinganine rhulunge abagula n’emihigo yabo okuboko ciru akaba barharhôziri emihigo elinganine n’oku rhwal’ilonzize? Bulya okujira ntyo, kunarhabale okulanga ecinyabuguma ciba egarhi k’abakozi ba Yehova. Ebigamba binayololoke erhi byoshi bikulikira n’obwirhohye emihigo yarhôzirwe n’embaraza y’abagula. (Hb. 13:17) N’akantu k’obulagirire bwenene, rhunayereke Yehova oku rhumulangalire erhi rhulunga okuboko bala aba alangalire oku barhushibirire.​—Ebj. 20:28. w22.02 buk. 4-5 cif. 9-10

Lwa Kasi, Nsiku 13 Mwezi gwa 11

Ocîseze okâsoma Amandiko emalanga g’abantu boshi, ocîseze n’omukukâhanûla n’omu kuyigiriza.​—1 Tm. 4:13, Mashi Bible.

Erhi akaba oli mwene wirhu mubatize, wanacihangana okubûle obuhashe bwawe b’okuganira n’okuyigiriza. Bulya gurhi? Bulya erhi ‘wakacihâna’ loshi omu kusoma, okuganira, n’okuyigiriza wanarhabala bwenene abali bakuyumvirhiza. (1 Tm. 4:15) Ocihirireho omuhigo g’okuciyigiriza n’okukolesa ngasi ihano liyerekire okuganira liri omu broshuwa Fanya Bidii Katika Kusoma na Kufundisha. Osome borhere buguma oku bundi n’okukacikomereza amango oli aha ka, ociseze okuyerekana obo borhere omu mango oli wageza ehotuba. Wanabwira omuhanûzi murhabazi (conseiller adjoint) akuhe amahano erhi kandi wanagahûna abandi bagula “bacîshwekera oku mukolo gw’okuhanûla n’ogw’okuyigiriza n’obushiru.” (1 Tm. 5:17, Mashi Bible) Orhasegezagya obwenge bwawe oku kuhugûkwa obulenga kone, cikone obusegeze kandi oku wakazibuhyamwo obuyemere bw’abumvirhiza bawe n’oku wakabashumyamwo barhôle emihigo minja y’okukolesa ebi bayiga. Erhi wakajira ntyo, wanayushûla omwishingo gwawe n’ogwabo. w21.08 buk. 24 cif. 17

Lwa Kabirhi, Nsiku 14 Mwezi gwa 11

Akagerereza n’obwirhohye oku ababo bamulushire.​—Fl. 2:3.

Erhi rhwakakabona abandi oku barhulushire, rhurhakakacigerera kwa balya bajira nshokano nyinji erhi buhashe bunji kurhulusha. Lubero n’oko, rhwanakabashagalukira. N’okujira ntyo kwanaba kwinja bwenene erhi akaba bali bakolesa obo buhashe bwabo omu mukolo gwa Yehova lyo bamulerhera irenge. Rhweshi nka rhwakakajira ntyo, rhwanarhuma omurhula n’ecinyabuguma byaja omu cigamba. Rhwanalwisa engeso y’okukayagalwa n’abandi omu kuba ba lugero, erhi kuhugûkwa oku hali ebi rhurhakahasha. Erhi rhwakaba ba lugero, rhurhakakalonza okujira akantu k’okuyereka abandi oku rhwe rhujira nshokano nyinji erhi buhashe bunji kulusha abandi boshi. Ahali h’okujira ntyo, rhwanalola gurhi rhwakayiga abandi bajira buhashe bunji kurhulusha. Kwa lwiganyo, orhanye kuli mwene wirhu w’omu cigamba ojira obuhashe bw’okugeza ehotuba zage bwinja. Rhwanamudosa gurhi ajira amango ali arheganya ehotuba. N’erhi akaba hali mwali wirhu oyishiyenda bwinja, rhwanamuhûna amahano gakarhurhabala lyo rhukubûla oku rhuyenda. w21.07 buk. 16 cif. 8-9

Lwa Kasharhu, Nsiku 15 Mwezi gwa 11

[Yehova] orhabamw’obubule bw’obushinganyanya ciru n’ehitya.​—Lush. 32:4, NWT.

Omu citabu c’Emibalè rhusomiremo gurhi Yehova arhegekaga oku omw’Israheli wajag’ishenya enshali olusiku lw’Esabato anigwe. Omu citabu ca kabirhi ca Samweli, rhuciyigirizize oku myaka minji bwenene enyuma z’aho, Yehova ababalira Mwami Daudi wajiraga ecaha c’obugonyi n’ec’okuniga omuntu. (Mib. 15:32, 35; 2 Sam. 12:9, 13) Hali amango rhwakacidosa ntya: ‘Bulya gurhi Yehova ababaliraga ecaha ca Daudi c’obugonyi n’ec’obunizi, cikone arhegeka oku olya mulume anigwe n’obu igosa lyage lyakag’ibonekana nka lirhali lizibu?’ Hali myanzi miguma na miguma Ebibliya erhaba eganirire kwa bulîri. Kwa lwiganyo, rhumanyire oku Daudi aciyunjuzize okunali ebijiro byage. (Enna. 51:2-4) Cikone borhere bwa gurhi oyo mulume wavunaga irhegeko okubiyerekire Esabato agwerhe? K’aciyunjuzize ebyo ajiraga? Ka hali erind’irhegeko lya Yehova ali amavuna omu mango gageraga? K’arhayumvagya erhi kulahira oburhonde bamuhâga embere? Nta kantu Ebibliya edesire kuli oko. Rhumanyire n’obwalagale oku Nnâmahanga wirhu “aba mushinganyanya omu njira zage” zoshi.​—Enna. 145:17, Mashi Bible. w22.02 buk. 2-3 cif. 3-4

Lwa Kani, Nsiku 16 Mwezi gwa 11

Ab’olugero bajira obwenge.​—Mig. 11:2, NWT.

Omuntu w’olugero arhalonza okujira bintu binji bwenene kulusha ebi akahasha. N’oko kwanarhuma agendekera aba n’obushagaluke n’okujira binji. Rhwanashushanya omuntu w’olugero n’omuntu oli watembegeza omutuga oku hirhondo. Nkaba byanahûna atembeze n’ebitesi bisungunu cikone anagendekera asôka kw’ehyo hirhôndo. Ko n’oko, omuntu w’olugero ayishi amango akwanine “alambagire n’ebitesi bisungunu” ly’agendekera aba n’obushiru n’okujira binji omu mukolo gwa Yehova. (Fl. 4:5) Rhuganirirage olwiganyo lwa Barzilayi, waligwerhe myaka 80 erhi Mwami Daudi amulalika oku aj’ilama aha bwami. Bulya Barzilayi ali wa lugero, alahira okuj’ilama aha bwami. Barzilayi alimanyire oku hali ebi arhakacihash’ijira. N’oko kwarhuma aderha oku omusole Kimuhamu abe yej’ilama eyo munda ahali hage. (2 Sam. 19:35-37) Aka Barzilayi, abakola bashosi banashagalukire okuha emisole oluhya lw’okujira omukolo gwa Yehova. w21.09 buk. 10 cif. 6-7

Lwa Karhanu, Nsiku 17 Mwezi gwa 11

Ntaye oyishi Omugala ye ndi arhanali Ishe, na ntaye oyishi Ishe ye ndi arhanali Mugala, erhi oyu Omugala alonzize okumufululiraye.​—Lk. 10:22.

K’onabone oku kuli kuzibu okubona Yehova nka Sho okuzigira? Bantu baguma na baguma banabone ntyo. Nkaba rhwanabona nka kuli kuzibu okuba n’omubusi w’obuzigire bulya omubusi wirhu arhali wa buzigire. Rhuhîrwe omurhima bwenene okumanya oku Yehova anahugûkwe bwinja oku rhuli rhwaciyumva! Alonzize okurhuyegera. Co cirhumire arhuhunyire ntya omu Kanwa kage: “Yegeri Nyamuzinda, naye ammuyegerera.” (Yk. 4:8) Yehova anarhuzigire, anarhubwizire oku ye Larha mwinja bwenene rhwakaba naye. Yezu anarhurhabala rhuyegere Yehova. Yezu aba amanyire Yehova bwinja ananayerekane amorhere ga Yehova bwinja bwinja. Co carhumaga aderha ntya: “Ombwine erhi abwine na Larha.” (Yn. 14:9) Nka mukulu wirhu w’omu mulala, Yezu arhuyigirizize gurhi rhwakakenga n’okurhumikira Larha wirhu, gurhi rhwakayaka okumugayisa na gurhi rhwakajira lyo rhuyemerwa Naye. Cikone bwenene akalamo ka Yezu hanw’igulu ko kayerekine kunganaci Yehova aba wa lukogo na wa buzigire. w21.09 buk. 21 cif. 4-5

Lwa Kalindarhu, Nsiku 18 Mwezi gwa 11

Muyabule obuso bwa Nyamuzinda mwahizirwemwo.​—1 Pt. 5:2.

Abakozi ba Yehova baba balungine omu nterekêro baha Nnâmahanga muguma w’okuli. Yehova ahîre abagula omukolo gw’obulagirire gw’okujira ecigamba cigendekere caba cicire. Erhi Omukristu akajira ecaha cizibu, Yehova ahûnyire abagula oku bashinganine bahige erhi agendekera abêra omu cigamba. N’akandi kantu bashinganine bajire, kuli kulola erhi kobinali oyo muntu anaciyunjuzize okunali ebi anajijire. Hali amango akaderha oku anaciyunjuzize, cikone, ka kobinali ashombire ebi anajijire? K’ahizire okurhacib’ijira eco caha? Erhi akaba okukomêra abîra babi ko kwarhumire ajira eco caha, k’ahizire okurhacibakomêra? Abagula banashenge Yehova n’okurhanya kuli ako kanga kugerera Amandiko n’okulola erhi oyo wajiraga ecaha aciyumvirhe kubi lugenda ebyo anajiraga. Buzinda banahiga erhi oyo wajiraga ecaha abêra omu cigamba erhi arhabêremo. Hali kanga kaguma na kaguma kahûna oku atengwe.​—1 Kr. 5:11-13. w22.02 buk. 5 cif. 11-12

Lw’Iyinga, Nsiku 19 Mwezi gwa 11

Mugendekere mwayambala obumuntu buhyahya.​—Kl. 3:10, NWT.

Rhube rhukola rhugwerhe myaka minji erhi nsiku nsungunu rhubatizibwe, rhweshi rhulonzize rhube n’obumuntu Yehova azigira. Lyo rhujira ntyo, rhushinganine rhulange entanya zirhu. Bulya gurhi? Bulya kanji-kanji, entanya zirhu zo zishumya obumuntu bwirhu. Rhwanakaderha n’okujira ebintu bibi erhi rhwakakarhanya kanji-kanji oku rhwakahikirizamwo irala lirhu ly’omubiri. (Ef. 4:17-19) Lubero n’oko, erhi rhwakayunjuza entanya nyinja omu bukengere bwirhu, rhwanakaderha n’okujira ebintu omu njira yakashagalusa Larha wirhu Yehova. (Gl. 5:16) Muli oko, rhurhakahash’ihanza entanya mbi zoshi oku zirhajaga omu bukengere bwirhu. Cikone, rhwanacishoga okurhaleka ezo ntanya zishumye ebijiro birhu. Embere rhubatizibwe, rhushinganine rhuleke okuderha n’okujira ebintu omu njira Yehova ashomba. Eyo yo njira ntanzi na ya bulagirire y’okuhogola obumuntu bwa mîra. Cikone, lyo rhushagalusa Yehova bwenene, rhushinganine rhuyambale obumuntu buhyahya. w22.03 buk. 8 cif. 1-2

Lwa Kasi, Nsiku 20 Mwezi gwa 11

Muli ebyo byoshi mwayerekine oku muli beru-kweru mw’olo lubanja.​—2 Kr. 7:11.

Kurhaba kulembu abagula bamanye erhi owajiraga ecaha cizibu kobinali aciyunjuzize. Bulya gurhi? Bulya abagula barhakasoma ebiri omu murhima g’omuntu, co cirhumire bashinganine basegeze ebintu biri byabonekana biyerekine n’obwalagale oku oyo mwene wabo anashanjire entanya zage okubiyerekire ecaha cizibu ajiraga. Abagula bashinganine babone ebintu by’okunali biyerekine oku oyo mwene wirhu ajijire empindûlo omu ntanya, omu lugendo n’oku ali aciyumva. Ly’omuntu watenzirwe n’ecigamba ayerekana oku kobinali aciyunjuzize, ashinganine akaja oku ntimanano z’ecigamba ngasi mango n’okushimba amahano abagula bamuhîre g’okucibiba n’enkomêdu nyinja y’okusalira n’okuciyigiriza Ebibliya ngasi mango. Na kandi ashinganine abe mubidu okukayaka ngasi kanga koshi kakarhuma acib’irhogera mw’eco caha. Erhi akajira okwage koshi ly’acibiba mwîra wa Yehova, anayemera n’obwalagale oku Yehova amubabalira lwoshi n’oku abagula bacib’imugalula omu cigamba. w21.10 buk. 6 cif. 16-18

Lwa Kabirhi, Nsiku 21 Mwezi gwa 11

Orhahîraga akajira enshushano, erhi olwiganyo lw’ebiremwa [bilebe] bibâ enyanya emalunga, n’oli olw’ebiremwa bya hano igulu, n’oli eby’omu mîshi ekuzimu kw’igulu . . . Orhahîra akabaharamya.​—Lub. 20:4, 5.

Obuzigire Yezu agwerhe kuli Nnâmahanga, bwamushumize aharamye Yehova yenene erhi ali omu mpingu n’erhi ali hanw’igulu. (Lk. 4:8) Ayigirizize abanafunzi bage oku nabo bakaharamya Yehova yenene. Oli Yezu oli abanafunzi bage bishwekerezi, nta muguma mulibo wakolesize ensushano ly’aharamya Nnâmahanga. Bulya Nnâmahanga liba iroho, nta kantu koshi-koshi mwene muntu akajira kakashushanya irenge ajira! (Iz. 46:5) Cikone gurhigi rhwakaderha lugenda okujira enshushano ya bala bahamagalwa mpu batagatifu n’okukabasengerera? Omu irhegeko lya kabirhi ly’omu Marhegeko ikumi Yehova ahânaga aderha enderho z’olwandiko lw’olusiku lw’ene. Ezo nderho ziyumvikine kuli bala balonzize okusimisa Nnâmahanga. Abakristu bw’omu myaka igana mirhanzi bakagiharamya Nnâmahanga muguma yenene. Ene nalyo, Abahamirizi ba Yehova banakulikire olo lwiganyo lw’Abakristu b’omu myaka igana mirhanzi. w21.10 buk. 19-20 cif. 5-6

Lwa Kasharhu, Nsiku 22 Mwezi gwa 11

Oli oku burhungiri bw’enyumpa arhamanukaga mpu arhôle ebintu byage omu nyumpa.​—Mt. 24:17.

Yezu ali amarhonda Abakristu b’e Yudeya b’omu myaka igana mirhanzi oku akasanzi kakayishire amango Yeruzalemu ‘akazungulusirwe n’engabo.’ (Lk. 21:20-24) Erhi oko kwakahisire, bal’ishinganine “bayakire oku ntondo.” Okuyaka kwabo ko kwakarhumire bayokoka, cikone okujira ntyo kwali kwahûna baleke bintu binji. Omu myaka egezire, Ilabiro ly’Akalalizi lyaderha ntya: “Baleka amashwa gabo n’enyumpa zabo, barharhôlaga kantu koshi-koshi omu mwababwe. Bayerekana oku balangalire oburhabale n’obulanzi bwa Yehova, bahira enterekêro yage oku nafasi ntanzi kulusha ebindi bintu byoshi byakabonekine nka biri bya bulagirire.” Lyayushûla erhi: “Nkaba rhwanaje omu marhangulo lugenda oku rhubona ebintu by’omubiri; ka byo biba bya bulagirire kuli rhwê, erhi obucunguke Nnâmahanga aha bala bali eluhande lwage? Kobinali, nkaba okuyaka kwirhu kwayish’ihiramo mazibu malebe n’okubulirwa na bintu bilebe. Byanahûne rhujire okwirhu koshi.” w22.01 buk. 4 cif. 7-8

Lwa Kani, Nsiku 23 Mwezi gwa 11

Obuzigire bwawe bwishwekerezi buli bwa ngulo ndarhi bwenene, Yagirwa Nnâmahanga!​—Enna. 36:7, NWT.

Hisanzi hisungunu enyuma z’aba Israheli okubunguka e Misri, Yehova acifulûla yenene emunda Musa ali lugenda izino lyage n’amorhere Gage. Aderha ntya: “Yehova, Yehova, Nnâmahanga w’olukogo n’obwonjo, arhakunîra duba anaba wa buzigire bunji bwishwekerezi n’okuli, anakayerekana obuzigire bwishwekerezi oku bihumbi by’abantu, anababalire igosa n’obubi n’ecaha.” (Lub. 34:6, 7, NWT) Kugerera ezo nderho z’okuhûma oku murhima lugenda amorhere gage, Yehova afululîra Musa ebi obuzigire Bwage bwishwekerezi buganirire. Bicigi ebyo? Yehova arhacifulwîri kone nk’ojira obuzigire bwishwekerezi cikone nk’oba wa “buzigire bunji na mwishekerezi.” Ezo nderho ziri omu Bibliya kali ndarhu na kulusha. (Mib. 14:18; Neh. 9:17; Enna. 86:15; 103:8; Yow. 2:13; Yon. 4:2, NWT) Ngasi hoshi ezo nderho ziri omu Bibliya ziganirire Yehova yenene, ci arhali bene bantu. Ka kurhashagalwiri okubona Yehova yenene asegize oborhere bwage bw’obuzigire bwishwekerezi? w21.11 buk. 2-3 cif. 3-4

Lwa Karhanu, Nsiku 24 Mwezi gwa 11

Muleke okukarhanya kurhalusire olugero okubiyerekire obuzine bwinyu.​—Mt. 6:25, NWT.

Abarhôline banaciyigiriza binji kugerera olwiganyo lwahânagwa n’entumwa Petro na mukage. Hofi myezi ndarhu erhi mwaka muguma enyuma za Petro okurhimanana na Yezu oburhanzi, byahûna Petro arhôle omuhigo gw’obulagirire bwenene. Petro akagijira omukolo gw’okuduba ensamaki. Co cirhumire erhi Yezu amulalika oku amushimbe akasanzi koshi, Petro arhanya lugenda mukage n’ogo muhigo arhôla. (Lk. 5:1-11) Petro acishoga okulusa Yezu omu mukolo gw’amahubiri. Kandi bibonekine oku mukage alunzire okuboko ogo muhigo gw’iba. Ebibliya eyerekine oku enyuma z’okufuka kwa Yezu, muka Petro akagilambagira haguma naye omu mibalamo yage miguma na miguma. (1 Kr. 9:5) Buzira karhinda, olwiganyo lwinja l’oyo mukazi Mukristu lwaha Petro oluhûma lw’okuderha n’obwalagale amahano galongozibagwa n’iroho litagatifu ahâga abalume n’abakazi Bakristu. (1 Pt. 3:1-7) Kobinali, Petro na mukage bal’ilangalire eciragane ca Yehova c’okuhikiriza amalagirire gabo g’omubiri erhi bakahizire Obwami bwage oku nafasi ntanzi omu kalamo kabo.​—Mt. 6:31-34. w21.11 buk. 18 cif. 14

Lwa Kalindarhu, Nsiku 25 Mwezi gwa 11

Munyîge.​—1 Kr. 11:1.

Entumwa Paolo yal’izigire bene wabo. Akozire buzira kurhama ly’abashibirira. (Ebj. 20:31) N’ababo bemezi, bal’imuzigire bwenene. Mango maguma, abagula b’e Efezi “balaka” erhi bamanya oku barhakacimubona. (Ebj. 20:37, Mashi Bible) Abagula birhu nabo baba bazigire bene wabo na bali babo bwenene, n’oko kunarhume bajira okwabo koshi lyo babarhabala amango hali obulagirire bw’okujira ntyo. (Fl. 2:16, 17) Cikone, hali amango abagula balwisa amazibu. Bici byakabarhabala bagahime? Abagula birhu bajira omukolo muzibu banayiga olwiganyo lwa Paolo. Arhagwerhe obuhashe buli nk’obwa bamalahika. Bulya Paolo arhali mwimana, hali amango akag’iyabirwa okujira ebintu binja. (Rm. 7:18-20) Ananakag’ilwisa mazibu manji. Cikone, Paolo arharhamaga arhanahezagya omwishingo gwage. Erhi abagula bakayiga olwiganyo lwa Paolo, banahima amazibu bali balwisa, n’okugendekera baba n’omwishingo omu mukolo gwa Yehova. w22.03 buk. 26 cif. 1-2

Lw’Iyinga, Nsiku 26 Mwezi gwa 11

Ensiku zani za Sabato mukaz’izikenga. Nie Nyakasane [Yehova, NWT] Nyamuzinda winyu.​—Lev. 19:3.

Olwandiko lwa Bene-Levi 19:3 luganirire okukakenga irhegeko liyerekire Esabato. Abakristu barhaciba idako l’Irhegeko lya Musa, co cirhuma rhurhalagiriri okukenga Esabato ya ngasi mugobe. Cikone, rhwanaciyigiriza binji okubiyerekire oku aba Israheli bakagikenga Esabato na gurhi bayungusire n’okujira ntyo. Esabato kali kasanzi k’okurhamuka omu mikolo yabo ya ngasi lusiku n’okusegeza ebintu by’ekiroho. Co carhumaga, olusiku lw’Esabato Yezu akagija omu sinagogi y’omu lugo lwabo n’okusoma Akanwa ka Nnâmahanga. (Lub. 31:12-15; Lk. 4:16-18.) Irhegeko lya Nnâmahanga liri omu lwandiko lwa Bene-Levi 19:3 lidesire erhi: “Ensiku zani za Sabato mukaz’izikenga,” lishinganine lirhushumye rhukaciha kasanzi kalebe rhwakagezize omu mikolo yirhu ya ngasi lusiku lyo rhusegeza ebintu by’ekiroho. K’orhanyize oku hali mpindûlo nguma na nguma oshinganine ojire muli oko? Ngasi mango erhi wakakaciha akasanzi k’okusegeza ebintu by’ekiroho, wanaba n’obwîra bwinja haguma na Yehova, bulya buli bwa bulagirire ly’oba mutagatifu. w21.12 buk. 5 cif. 13

Lwa Kasi, Nsiku 27 Mwezi gwa 11

Ntayishaga nti nd’ilonza aberu-kweru, ci abanya-byaha, lyo baciyunjuza.​—Lk. 5:32.

Erhi Yezu ali hanw’igulu, akagiyegera abantu ba ngasi lubero. Akagilya haguma n’abagale n’abantu bagwerhe obuhashe, ciru akaba ntyo akagigeza akasanzi haguma n’abakenyi n’abantu bakagibonererwa. Na kandi, akagiyumviza obonjo balya boshi bakagibonwa nka “banyabyaha.” Bantu baguma na baguma bakagicibona oku bo bashinganyanya basarhala enyanya z’ebi Yezu akagijira. Badosa abanafunzi ba Yezu ntya: “Cirhuma mulira munanywera haguma n’abavurhisa n’abanyabyaha?” Yezu anacibabwira enderho z’olwandiko lw’olusiku lw’ene. (Lk. 5:29-31) Kasanzi kanji embere Masiya aburhwê, omulebi Izaya aleba oku arhakayishirisimwa n’abantu. Obo bulebi bwalilebire ntya: “Agayaguzibwa ananenwa n’abantu . . . ali ashushire olya abandi bacibwikira obusu omu kumubona. Ali agayaguzîbwe, na ntyo nirhu rhwamulola nka bikabulirwa.” (Iz. 53:3) Masiya ananenwa “n’abantu,” kw’okuderha oku Abayahudi b’omu myaka igana mirhanzi bakagilinguza oku Yezu akalahirwe. w21.05 buk. 8-9 cif. 3-4

Lwa Kabirhi, Nsiku 28 Mwezi gwa 11

Nyakasane [Yehova, NWT] anamuyinamula.​—Yk. 5:15.

Bakristu baguma baguma barhakagikolesa amahano. (Yk. 1:22) Abandi bakagiyereka abagale enzigirizi. (Yk. 2:1-3) N’abandi barhakagihasha okukolesa olulimi lwabo bwinja. (Yk. 3:8-10) Abo Bakristu bagwerhe amazibu manene, cikone Yakobo arhabayakaga. Ahâna amahano gage omu njira nyinja cikone y’obwalagale anaha omurhima abantu bagwerhe amazibu g’ekiroho oku bajihûna abagula oburhabale. (Yk. 5:13, 14) Isomo lici rhukuzire aho: Obe wakuderha ebintu by’okunali, cikone obe n’entanya nyinja lugenda oku obona abandi. Banafunzi birhu banji b’Ebibliya banaba n’amazibu g’okukolesa ihano ly’Ebibliya. (Yk. 4:1-4) Byanahûna kasanzi kanji lyo baleka enkomêdu zabo mbi n’okuba n’amorhere g’Ecikristu. Aka Yakobo, rhushinganine rhube n’oburhwali bw’okubwira abanafunzi birhu mpindûlo zihi bashinganine bajire. Na kandi rhushinganine rhugendekere rhwaba n’entanya nyinja, omu kulangalira oku Yehova akulula abantu birhohye emwage n’okubaha emisi y’okujira empidûlo omu kalamo kabo.​—Yk. 4:10. w22.01 buk. 11 cif. 11-12

Lwa Kasharhu, Nsiku 29 Mwezi gwa 11

Orhayumva emirenge y’omugaraganda, naye anaciyame abule n’owamudumiza.​—Mig. 21:13, Mashi Bible.

Abakristu boshi banalonze okuyiga olwiganyo lwa Yehova lw’okuyerekana olukogo. Bulya gurhi? Ecirhumire ciguma kuli kubona oku Yehova arhakayumvirhiza bala barhayereka abandi olukugo. Ntaye muli rhwe wakasima Yehova alahire okuyumvirhiza amasala gage, co cirhuma rhuyaka loshi-loshi okuba n’omurhima muzibu gw’okurhayereka abandi olukogo. Co cirhuma rhurhafuka amarhwiri erhi kuba nk’abarhal’ibabona gurhi owirhu Mukristu ali alibuka, rhushinganine rhube babidu okuyumvirhiza “emirenge y’omugaraganda.” Ko n’oko, rhunakengere er’ihano ly’Ebibliya lidesire ntya: “Ola orhakômera kuyereka abandi olukogo atwirwa olubanja lwage buzira lukogo.” (Yk. 2:13, NWT) Erhi n’obwirhohye rhwakakengera kunganaci rhuba rhuIagirire oku lukogo, rhwanaba babidu okukayereka abandi olukogo. Cikone bwenene rhulonza okuyerekana olukogo erhi omunyabyaha ociyunjuzize agaluka omu cigamba. Enyiganyo ziri omu Bibliya zanarhurhabala rhukayerekana olukogo n’okuyaka okuba n’omurhima muzibu. w21.10 buk. 12 cif. 16-17

Lwa Kani, Nsiku 30 Mwezi gwa 11

Bêragi aha oku naja hala ngend’ishenga.​—Mt. 26:36.

Obudufu buzinda bw’akalamo kage hanw’igulu, erhi omukolo gwage guhika oku buzinda, Yezu alonza ahantu hali akahwenyenye hakarhumire asalira n’okurhanya. Abona aho hantu omu ishwa ly’e Getsemane. Muli ako kasanzi, Yezu aha abanafunzi bage ihano ly’obulagirire lugenda isala. Erhi bahika omw’ishwa ly’e Getsemane, yalikola enyuma bwenene, nkaba bwalikola budufu. Yezu abwira abanafunzi bage erhi “muyize,” na buzinda agend’isalira. (Mt. 26:37-39) Cikone erhi ali asalira, abanafunzi bage baj’îro. Erhi abarhimana bagwishire, Yezu ababwira erhi “mube masu munashenge.” (Mt. 26:40, 41) Ahugûkwa oku bakagiciyumva kubi banal’irhamire. Obwonjo bwarhuma Yezu ahugûkwa oku “omubiri guba muzamba.” Ciru akaba ntyo, Yezu acib’igendishenga bwakabirhi, n’erhi acibigaluka, arhimana abanafunzi bage bacibir’igwishira ahali basalire.​—Mt. 26:42-45. w22.01 buk. 28 cif. 10-11

    Ebicapo by’Amashi (2000-2025)
    Orhenge
    Ocimanyise
    • Mashi
    • Rhumira abandi
    • Ebisimirwe
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Amarhegeko gw’okukolesa eyi site
    • Amarhegeko gw’okubîka ihwê
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ocimanyise
    Rhumira abandi