Lukulupilo—Ndulombeene kushintuula kintu?
BAADI na bipwa penda ekumi, kadi Daniel baadi kwete kulwa na mukumbo wa cancer takudi kipwa kishima. Ba minganga baaye abaadi bashimishe lukulupilo, mpa na bangi bantu babaadi pepi na uno nsongwalume. Anka Daniel badi mulame lukulupilo lwaye. Aye baadi na lukulupilo shi akyebe kukula bwa kwikala umune a ku beena siyanse abakimbi na kupeta bwanga bwa kubuka cancer dingi efuku. Baadi bikishekishe na lukulupilo pabitale efuku adifiki munganga auku kalolo bya kubuka kano cancer kaaye. Kadi, pabakumbeene dyadya efuku uno munganga bambile shi tobesha dingi kufika mwanda eyilu tadibaadi biya nya. Eshimba dya Daniel dibaadi dimulwile. Bwa musango wa kumpala, tabaadi dingi akumbuka kintu nya. Bafwile kunyima kwa mafuku apeela.
Mwisambo wa Daniel abaadi beulonde kwi umune a ku ba minganga babaadi balongye pabitale kikumbeene kukita lukulupilo na kukutwa lukulupilo ku mbidi bukome ya muntu. Pangi we mupwe kupusha ingi miisambo i byabya. Bu kileshesho, muntu mununu umune e pepi na lufu, kadi e na lukalo lwa kufika mpa na mwifuku dya muulo dyakwete kwindjila—pangi kufika kwa muntu aadi mufule sunga efuku dibaadi mu mutandjikwe. Apafiki na kukila dino efuku, lufu alufiki bukidibukidi. Nkinyi akikitshisha bino byooso? Lukumino ndulombeene kwikala na bukome kampanda bu abipwandjikisha bantu bebungi?
Bantu bebungi abalongaa myanda ya minganga abalesha shi eshimba ditaale, lukulupilo na binangu abinyingisha bi na bukome bwa kukwasha ku muwa na mbidi bukome ya muntu. Anka ta mbantu boso abakumina byanka nya. Bangi beena siyanse abalongaa myanda ya minganga anka bu bantu bebungi bashi beena siyanse abamonaa shi bino ta mby’eyendo nya. Abambaa shi byooso bi ku mbidi abifikaa nka ku bintu bya ku mbidi.
Eyendo, mpaka pabitale muulo wa lukulupilo ta ngibangye lelo nya. Takudi bipwa binunu, Aristote, mwina Greke baadi mulongye filozofi, pababamwipwishe bwa kupatuula lukulupilo balulwile shi: “Nyi nkilotwa kya bwimane.” Na mu mafuku ashaale, muntu mukata a mwiumbo dya Amerike Benjamin Franklin baadi muleshe na mayi ebubi shi: “Yawa e na muwa bwa lukulupilo, afu na nsala.”
Byabya, lukulupilo alulesha kinyi? Nyi mpenda binangu bya akikimbi muntu, penda mushindo wi bantu abakimbi kunyingishibwa mu bilotwa? Sunga shi kwi kabingilo ka kumona lukulupilo kukila paapa—bu kintu kyatudi balombeene kukimba atwe booso bwa kwikala mbidi bukome na kwikala na muloo, kintu ky’eyendo na kilombeene kwitukwasha?