Baimatu-liba

Sepina bi abi sömëni faantiwöutu. A bi „abi di faantiwöutu u luku di wosu u Könu”, nöö a sa dë taa di könu aki bi dë Könu Esikia (Jes. 22:15). Ma Sepina bi ko abi gaanfasi, nöö a bi ta kë u wotowan si ën kuma wan heihei sëmbë (Jes. 22:16-18). U di Sepina bi ta suku u hei hënseei, mbei Gadu bi da wan woto womi de kai Eliakim di faantiwöutu di a bi abi (Jes. 22:19-21). Di soni aki bi pasa a di pisiten di Könu Sahelepi fu Asilia bi ta seeka soni faa go feti ku Jelusalen. Bakaten Sahelepi bi manda wanlö heiheima ku wanlö sodati go a dee Dju u mbei de fëëë, söseei u mbei Könu Esikia fëëë tee taa a disa de be de ko tei di foto (2 Kön. 18:17-25). Esikia bi manda Eliakim ku tu woto womi u de go miti dee heiheima aki. Wan u dee womi aki bi dë Sepina, di bi ko dë wan sikifibiifima. Di soni aki mbei u ko si taa a musu u dë taa Sepina bi lei u ko abi sakafasi. A bi dë kabakaba u tei di piki faantiwöutu di de bi dëën, nöö hati fëën an bi boonu u di dee soni aki bi miti ën. w18.03 bld. 23, 24 pal. 7, 8, 10

Ee hën u ko si taa u ta buta pakisei fuu gaanfa a gudu ku piizii, tökuseei wa musu disa u hakisi Jehovah faa heepi u ku di santa jeje fëën, sö taa u sa ta buta pakisei a dee möön fanöudu soni (Luk. 11:13). Hoi a pakisei taa na hii juu apösutu Petuisi bi ta pakisei kumafa Keesitu bi ta pakisei (Mat. 16:22, 23; Luk. 22:34, 54-62; Gal. 2:11-14). Ma tökuseei a bi ta mbei möiti go dou, nöö Jehovah bi heepi ën. Pikipiki a bi ko ta pakisei kumafa Keesitu ta pakisei, nöö sö useei sa du ën tu. Bakaten Petuisi bi taki u wanlö fasi di sa heepi u fuu ko ta pakisei kumafa Keesitu ta pakisei (2 Pet. 1:5-8). U musu mbei taanga möiti fuu ko sa’ u duwengi useei, fuu hoi dou, fuu ko ta lobi dee baaa ku dee sisa fuu, söseei fuu ko abi woto bunu fasi tu. Hiniwan daka u sa ta hakisi useei di soni aki: ’Un fasi mi sa mbei möiti u mi ko abi tide, di o sa heepi mi u mi ko ta möön si soni kumafa Gadu ta si soni?’ w18.02 bld. 26 pal. 12, 13

Jöpu bi ta fusutan unfa Gadu ta si soni. A bi sabi Jehovah bumbuu, nöö di soni dë bi heepi ën faa du soni a wan bunu fasi. Jöpu bi sabi taa an bi o sa taki taa a lobi Gadu, ee an bi ta libi bunu ku wotowan (Jöpu 6:14). An bi ta si kuma a bi bunu möön wotowan, ma a bi ta libi ku de kuma de da famii fëën, aluwasi de bi gudu nasö de bi pooti. Jöpu bi taki taa: „Wë na di Sëmbë di buta mi a mi mama bëë dendu hën mbei de tu nö?” (Jöpu 31:13-22) Hii fa Jöpu bi ko gudu, söseei hii fa a bi ko abi makiti, tökuseei an bi ko abi gaanfasi, nöö an bi ta si kuma a bunu möön wotowan tu. Jöpu an bi dë kuma sömëni sëmbë u di ten aki, di gudu, söseei di abi makiti. Jöpu an bi kë u na wan soni tapëën fu hën ku Jehovah dë mati. An bi kë u gudu seei tapëën. A bi sabi taa ee soni ko dë sö, nöö a bi o sa mbei a „bia baka da di tuutuu Gadu di dë a liba ala” (Jöpu 31:24-28). Boiti di dë, Jöpu bi ta si di tööu libi kuma wan santa soni di Gadu seti da wan womi ku hën mujëë. A bi mbei wan buka ku hënseei taa an bi o luku wan mujëë a wan fasi di an fiti.​—Jöpu 31:1. w18.02 bld. 13, 14 pal. 16, 18, 19

Noa an bi ta si kuma dë nöö a bi musu dë wan bunuhati sëmbë nöö a kaba. A bi ta konda soni u Jehovah da wotowan söndö fëëë. Di Bëibel ta taki taa „Noa hën bi ta konda da dee sëmbë u di ten dë fa u de musu libi bunu a Gadu wojo” (2 Pet. 2:5). Apösutu Paulosu bi taki taa: ’Nöö di fa Noa biibi Gadu dë, nöö hën a lei taa dee otowan, de de an bi kë biibi möönsö’ (Heb. 11:7). An dë u taki taa sëmbë bi o ta mbei ën fa, söseei taa de bi o kë tapëën fu an peleiki möön. Kandë de bi ta piki ën taa de bi o fon mën. Ma Noa an bi ta fëëë (Nöng. 29:25). A bi abi biibi, nöö fëën mbei Jehovah bi dëën degihati. Wë di wan seei degihati dë Jehovah ta da hii dee dinima fëën a di ten aki. Noa bi hoi hënseei a Gadu möön leki 500 jaa kaa, di Jehovah bi piki ën faa mbei wan gaan boto. Di boto dë bi o sa tja wantu sëmbë, söseei a bi o sa tja wanlö mbeti pasa di Gaan Wata (Ken. 5:32; 6:14). Di wooko aki bi musu u taanga da Noa. A bi sabi tu taa sëmbë bi o ta möön mbei ën fa, nöö di soni dë bi o mbei di libi ko möön taanga dëën. Ma Noa bi abi biibi a Jehovah, nöö a bi kë piki hën buka. Nöö „leti sö a du gbolo”.​—Ken. 6:22. w18.02 bld. 4, 5 pal. 4, 6, 7

Andi da wan fanöudu soni di u sa du fuu sa ta libi fiifii makandi ku useei? Hën da te u ta djeesi Jehovah a di fasi fa a ta lei taa a lobi wotowan (1 Joh. 4:8). Nöiti u musu taki taa: „Mi musu u libi fiifii ku dee baaa ku dee sisa, ma ma musu u dë gaan mati u de.” Ee u ta pakisei sö, nöö hën da wa ta du di soni di Paulosu bi taki. A bi taki taa: „Un musu ta tei di otowan fii kumafa a dë, fu di un lobi ën hedi” (Ef. 4:2). Paulosu an bi taki taa u musu ’tei dee otowan fuu kumafa de dë’ nöö a kaba, ma a bi taki taa u musu ta du ën u di u „lobi” de. Peipei sëmbë dë a dee kemeente, nöö hii de tuu Jehovah hai ko nëën (Joh. 6:44). Hën da a musu u dë sö taa a si sömëni bunu soni a de, nöö fëën mbei a lobi de. Wë ee dee baaa ku dee sisa fuu bunu tjika u Gadu lobi de, nöö unfa u sa taki taa de an bunu tjika fuu lobi de? U musu dë kabakaba u lobi de kumafa Jehovah kë fuu lobi de.​—1 Joh. 4:20, 21. w18.01 bld. 14 pal. 14

So u dee mama ku dee tata ta si kuma a bi o möön bunu ee di mii u de go a wan hei siköö faa sa feni wan bumbuu wooko ufö a tei dopu. Kandë dee mama ku dee tata aki ta si soni a di lö fasi aki, u di de kë u soni waka bunu da di mii u de. Ma de musu hakisi deseei dee soni aki: ’Andi di mii u mi musu du u soni sa waka bunu dëën tuutuu? Di soni di mi kë faa du ta kai ku Bëibel ö?’ U musu hoi a pakisei taa di goonliba aki ku hii dee soni dee dë nëën, an ta kai ku Jehovah (Jak. 4:7, 8; 1 Joh. 2:15-17; 5:19). Di dë di wan mii sa ko dë mati ku Jehovah da di möön bunu soni di sa heepi ën u Saatan ku di goonliba fëën an feni ën ganjan. Ee mama ku tata ta piki di mii u de taa siköö ku wooko musu dë dee möön fanöudu soni dëën, nöö a sa pasa taa di mii o ko ta si kuma dee soni u di goonliba u Saatan dë möön fanöudu, möön di dë di hën ku Jehovah musu dë gaan mati. Di soni aki da wan gaan hogi soni seei. Un dee mama ku dee tata, un bi o kë u di goonliba aki hën musu lei dee mii fuunu soni ö? Wë di wan kodo fasi fa soni sa waka bunu da u, hën da te u ta buta Jehovah a di fosu kamian a u libi.​—Ps. 1:2, 3. w18.03 bld. 11, 12 pal. 10, 11

Sömëni dinima u Jehovah ta mbei möiti u tooka soni a de libi u de an ko abi hia gudu. De ta si taa te de ta du sö, nöö de ta feni möön ten u dini Jehovah, söseei a ta mbei de ta möön dë waiwai. Wan baaa de kai Jack, bi sei di gaan wosu fëën ku di masikapei fëën, sö taa a bi sa go du di pioniliwooko ku hën mujëë. A bi taki taa: „Sömëni jaa longi, mi bi ta kumutu a wooko ta ko a wosu ku bookohedi. Mi mujëë hën a bi ta du di pioniliwooko, nöö hii juu a bi ta dë waiwai. A bi lo’ u taki taa: ’Mi abi di möön bunu basi!’ Nöunöu miseei ta du di pioniliwooko, nöö u tuu ta wooko da di wan seei Sëmbë. Di sëmbë dë da Jehovah.” Te u ta öndösuku useei luku unfa u ta si möni, nöö wa musu ganjan useei, ma u musu hakisi useei dee soni aki: ’Di fasi fa mi ta libi ta lei taa mi ta biibi dee soni di di Bëibel ta taki u möni ö? Mi ta si möni kuma di möön fanöudu soni ö? Mi ta möön booko mi hedi ku gudu möön di dë di mi ku Jehovah ku woto sëmbë musu dë mati ö? Mi ta biibi tuutuu taa Jehovah o da mi dee soni dee mi abi fanöudu ö?’ Wë u sa dë seiki taa ee u ta futoou ën, nöö hii juu a o ta da u dee soni dee u abi fanöudu, kumafa a bi taki! w18.01 bld. 24, 25 pal. 12, 13

Di biinga di u musu ta biinga fuu feni heepi a Gadu, da wan gaan faantiwöutu di u abi. Ma ee i kë du di soni aki, nöö i musu ta lesi di Wöutu u Gadu, söseei i musu ta pakisei fundu fëën. I musu ta begi Jehovah, nöö i musu ta pakisei fundu u hii dee fasi fa a bi heepi i. Te i ta du dee soni aki, nöö joo ko dë möön seiki taa i ku Jehovah dë mati. Di soni aki o mbei joo kë konda soni fëën da wotowan (Ps. 73:28). Jesosi bi taki taa: „Ee i kë waka a mi baka tuutuu, nöö i musu disa di soni di i seei ta kë, nöö i tei di sitaafu dë tja” (Mat. 16:24). Ee wan Keesitu sëmbë kë waka a Jesosi baka, nöö a musu buta hën libi a Jehovah maun, nöö a tei dopu. Di soni aki o mbei a ko abi wan bunu libi nöunöu kaa, nöö a o mbei a feni di libi u teego, a di njunjun goonliba di Gadu o seti da u. Fëën mbei i musu du hii soni di i sa du fii feni heepi a Gadu! w17.12 bld. 26 pal. 18, 19

Te mama ku tata ta lei dee mii u de soni ku pasensi, nöö pikipiki dee mii u de o bigi ko ta fusutan unfa di soni de kai biibi „hei, fa a fundu, [ku] fa a baai tjika” (Ef. 3:18). U musu ta lei dee mii fuu soni di de o sa fusutan. Te di biibi u de ko möön taanga, nöö an o taanga da de sö möön u de hopo taki da di biibi u de a wotowan fesi, nasö a dee siköö mati u de fesi (1 Pet. 3:15). Dee mii fii bi o sa tei di Bëibel u lei wotowan andi ta pasa ku wan sëmbë te a dëdë u? De ta fusutan dee soni di di Bëibel ta lei ö? Hoi a pakisei taa i musu abi pasensi ee i kë heepi di mii fii faa ko ta biibi dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu. Ma ee i du soni a di lö fasi aki, nöö joo feni wini fëën (Deto. 6:6, 7). Di fasi fa i ta du soni seei sa heepi dee mii fii u de ko abi wan taanga biibi. Wan mujëë de kai Stephanie, di abi dii mujëë mii, bi ta hakisi hënseei taa: ’Mi ta piki dee mii u mi faandi mbei mi dë seiki taa Jehovah dë tuutuu ö, taa a lobi libisëmbë, söseei taa a ta du soni a wan leti fasi ö?’ Wë dee mii u mi an o sa biibi dee soni aki ee miseei an ta biibi de.” w17.12 bld. 17, 18 pal. 8-10

Unfa a du ko taa Maita bi dë seiki taa hën baaa bi o weki ko a libi baka? Wë u di a bi sabi taa a di ten di pasa, sëmbë bi weki ko a libi baka. Kandë a bi jei di soni aki a dee gaan sëmbë fëën, nasö a di keiki wosu u dee Dju. Woo luku dii woto di sikifi a di Wöutu u Gadu, di ta lei u unfa sëmbë di bi dëdë, bi weki ko a libi baka. Luku na un ten sëmbë di bi dëdë, bi weki ko a libi baka u di fosu pasi. A bi dë a di ten di Gadu bi da di tjabukama fëën de kai Elia, kaakiti faa du foombo soni. Wan mujëë di manu fëën dëdë, bi ta libi a di foto Safati, di dë a di köndë Finisia. Di mujëë aki bi hoi Elia nëën wosu. A di pisiten dë, hën Jehovah bi du wan foombo soni. Di boon ku di fatu u boi soni di di mujëë bi abi, an bi ta kaba möönsö. A sö wan fasi di mujëë ku di womi mii fëën bi sa dë a libi (1 Kön. 17:8-16). Ma bakaten di womi mii u di mujëë aki bi ko dë ku suwaki, hën a dëdë. Ma Elia bi heepi di mujëë. Elia panjan di womi mii, hën a begi Jehovah. A taa: „Gadu o, mbei di mii aki ko a libi baka e.” Te u kaba fëën di mii bi ko a libi baka tuutuu! Gadu bi haika di begi u Elia, hën a mbei di mii ko a libi baka. A bi dë di fosu pasi di di Bëibel ta taki u di weki di wan sëmbë weki ko a libi baka (1 Kön. 17:17-24). Wë a musu u dë sö taa Maita bi jei di woto aki wan daka. w17.12 bld. 3, 4 pal. 1, 3, 5, 6

So sëmbë sa ta piki u fuu tei di ten ku di kaakiti fuu u du wan wooko di sa mbei u ko dë wan nëbai sëmbë, wan sëmbë di abi makiti, nasö wan sëmbë di gudu. U di sömëni sëmbë ta pakisei taa joo ta dë waiwai te i abi wan bumbuu wooko, mbei useei sa ko ta pakisei sö tu. I si kuma te i abi wan bumbuu wooko, di sa mbei i ko abi makiti, nasö di sa mbei i ko dë wan nëbai sëmbë, nöö joo ta dë waiwai ö? Wë nönö. Pakisei di soni aki. Saatan seei bi kë ko dë wan gaan nëbai sëmbë. U sa taki taa a feni di soni di a bi ta suku. Ma tökuseei an dë waiwai. Ka faa ta dë waiwai, hën hati fëën hën bia ta boonu (Mat. 4:8, 9; Ako. 12:12). Ma pakisei unfa u ta dë waiwai te u ta heepi wotowan u de ko sabi soni u Gadu, ku dee bunu soni dee a paamusi u taa a o da u a di ten di ta ko. Na wan wooko di u sa du a di goonliba aki sa mbei u ko abi di lö piizii dë. Te wan sëmbë ta suku nömönömö faa ko abi wan bunu wooko, nasö faa ko dë wan nëbai sëmbë, nöö möön gaanfa a ta pasa taa a ta ko dë wan sëmbë di ta fia ku wotowan, hati fëën ta boonu hesi, nasö a ta haun ku wotowan. Wë dee soni aki an ta mbei a ta dë waiwai. Di Bëibel ta taki taa dee lö sëmbë aki ta „biinga u kisi ventu ku maun”.​—Peleik. 4:4. w17.11 bld. 23, 24 pal. 11-13

A di ten u Jesosi seei poku bi dë wan fanöudu soni a di dini di de bi ta dini Gadu. Pakisei di gaan soni di bi pasa a wan ndeti. Baka di Jesosi hoi di Ndeti Njanjan ku dee bakama fëën, hën de bi kanda gafa Jehovah. U sa djeesi dee fesiten Keesitu sëmbë a di fasi fa de bi ta kanda gafa Gadu. De an bi nango a di Wosu u Jehovah u de go dini ën ala kumafa dee Isaëli sëmbë bi ta du ën, ma de bi ta ko makandi a sëmbë wosu. Hii fa dee wosu aki an bi hanse kuma di Wosu u Gadu, tökuseei dee baaa ku dee sisa bi ta kanda ku hii de hati. Apösutu Paulosu bi piki dee baaa taa: „Un musu ta lei unu seei dee soni u Masa Gadu ta fan ku unu na unu ku fusutan ta kanda dee kanda dee dë a Gadu Buku. . . . Un musu ta gafëën ku hii unu hati ta dëën tangi nöömö fu dee soni dee a du da unu” (Kol. 3:16). Fëën mbei di fasi fa u ta kanda dee kanda u di kanda buku fuu, musu ta lei taa u ta ’gafa Jehovah ku hii u hati ta dëën tangi nöömö’. Dee kanda aki seei da soni di di „köni saafu di dë u futoou” ta da u kuma „njanjan a di soifi ten”.​—Mat. 24:45. w17.11 bld. 4 pal. 7, 8

Jehovah hën bi seeka soni sö taa dee sikisi foto aki bi sa dë a kamian ka sëmbë bi sa kule go hesihesi. A bi piki dee Isaëli sëmbë u de seti dii foto a wan së u di Joodan lio, ku dii a di woto së fëën. Faandi mbei a bi piki de di soni aki? Wë u di te de bi du ën sö, nöö wan sëmbë bi o sa dou a dee foto aki hesihesi (Nöb. 35:12-14). Dee pasi ka i bi musu kule go a dee foto aki bi dë bumbuu pasi (Deto. 19:3). Te u luku di fasi fa dee Dju bi ta libi, nöö a ta lei u taa de bi ta buta maaka a bandja pasi u heepi sëmbë u de sa feni dee lowema foto. U di lowema foto bi dë a Isaëli, mbei te wan sëmbë bi kii wan sëmbë, ma na ku hënseei kë, nöö an bi ta dë faa go tjubi a wan woto köndë. Biga a bi sa pasa taa di sëmbë dë go dini dee poipoi gadu u dee woto köndë sëmbë. Pakisei di soni aki luku: Jehovah bi taki taa ee wan sëmbë bi kii wan wotowan, nöö de bi musu kii ën baka. Ma a bi seeka soni tu taa ee wan sëmbë bi kii wan sëmbë, ma na ku hënseei kë, nöö de bi musu abi tjalihati fëën, söseei de an bi musu kii ën baka. Wan sëmbë di ta öndösuku soni u Bëibel bi taki taa: „Hii soni bi seeka bunu, te kisi dee pasi seei bi bunu tu. Nöö an bi ta taanga da wan sëmbë faa sabi andi a musu du te sö wan soni bi miti ën.” Jehovah an dë wan hogihati kuutuma di ta suku u sitaafu dee dinima fëën. Ma ’Masa Gadu a’ tjalihati fuu te tjika’.​—Ef. 2:4. w17.11 bld. 16 pal. 4, 5

Wan pampia lolu ta buwa, wan mujëë dë a wan baki dendu, nöö tu mujëë ta buwa di abi wanlö gaan hanza kuma dee gaan fou. Dee soni aki da wantu soni di Sakalia bi si a wanlö wojolimbo sunjan (Sak. 5:1, 7-9). Faandi mbei Jehovah bi mbei di tjabukama fëën si dee wojolimbo sunjan aki? Di u sikisi ku di u seibi wojolimbo sunjan u Sakalia da wan bosikopu da dee sëmbë dee ta du hogi. Jehovah an o da pasi taa sëmbë ta libi hogi nango nöömö. U dee dinima fëën musu buuse hogidu. Dee wojolimbo sunjan aki ta mbei u dë seiki taa ee u ta mbei möiti u du soni di ta kai ku di Tata fuu, nöö an o fuuku u, ma a o tjubi u, nöö a o mbei u feni gaan bunu tu. Aluwasi a ta taanga da u fuu libi limbolimbo a Gadu wojo a di goonliba aki, tökuseei Jehovah o heepi u fuu du di soni aki! w17.10 bld. 15, 20 pal. 1, 19

Sömëni soni dë di dee sisa dee an tööu sa du a di dini di de ta dini Jehovah, ka de sa lei taa de abi degihati. De sa du di pioniliwooko, de sa go heepi a kamian ka möön peleikima dë fanöudu, de sa go heepi mbei komakandi kamian, söseei de sa go a di Siköö da Könuköndë Peleikima. So u de sa go a di Giliati-siköö seei. Aluwasi dee sisa fuu dee ko gaandi kaa an sa du sömëni u dee soni aki möön, tökuseei u ta wai seei taa de dë a di kemeente tu! Hii fa so u de an sa du dee soni di de bi ta du a di dini u Gadu möön, tökuseei de sa lei taa de abi degihati a di dini di de ta dini Gadu jeti. Boo taa wan gaanwomi hakisi wan sisa di ko gaandi kaa faa da wan möön njönku sisa lai, di nama ku di fasi fa a ta bisi soni, nöö sö wan sisa abi degihati fanöudu faa sa du di soni dë. An o go gandji da di sisa taa an ta bisi bunu, ma a o heepi ën a wan suti fasi faa ko fusutan taa dee soni dee a ta bisi sa toobi wotowan (1 Tim. 2:9, 10). Te dee sisa dee ko gaandi kaa ta lei taa de lobi wotowan a sö wan fasi, nöö de ta heepi dee sëmbë u di kemeente u de sa ta libi kuma wan famii. w17.09 bld. 31 pal. 17, 18

A dee jaa dee pasa, sömëni tiima bi suku fasi u tapa sëmbë u de an lesi di Bëibel. Ma i bi abi womi di bi abi lesipeki da Gadu, nöö de bi ta mbei möiti sö taa hii sëmbë bi sa feni wan Bëibel. Wan u dee womi aki da John Wycliffe, di bi ta libi a Ingisiköndë a dee jaa baka 1300. A bi feni taa hii sëmbë musu sa lesi di Bëibel. A di ten fëën, sömëni sëmbë a Ingisiköndë an bi jei soni u di Bëibel a di töngö u de wan daka. John Wycliffe ku wanlö woto sëmbë bi puu di Bëibel buta ko a Ingisitöngö a di jaa 1382. Dee sëmbë aki bi lobi di Bëibel seei. Ku futu de bi nango a dee peipei kamian u Ingisiköndë. De bi ta lesi di Bëibel da sëmbë, nöö de bi ta da de wantu pisi u Bëibel di de bi sikifi tei ku maun. A dee höndöhöndö jaa baka di dë, hën sëmbë a Europa, söseei a woto köndë u goonliba bi bigi puu di Bëibel buta ko a töngö di sömëni sëmbë bi sa fusutan. w17.09 bld. 18 pal. 10-12

Te wan mujëë an sa dë ku bëë, nöö a sa ta tjali gaanfa seei (Nöng. 13:12). Na awooten, nöö de bi ta si di tööu di wan mujëë musu tööu pai miii kuma wan fanöudu soni seei. Di soni aki bi mbei Lakëli, di mujëë u Jakopu bi ta tjali gaanfa seei u di an bi sa dë ku bëë, hii fa hën sisa bi sa pai miii (Ken. 30:1, 2). Wan woto fuka di wan sëmbë di tööu sa abi tu, hën da te hën mujëë nasö hën manu dëdë. Hii fa kandë de an bi pakisei taa sö wan soni bi o miti de wan daka, tökuseei de bi musu hoi dou di di soni aki miti de. Keesitu sëmbë ta biibi taa sëmbë o weki ko a libi baka, nöö di soni aki ta da de kötöhati seei (Joh. 5:28, 29). Di Tata fuu de kai Jehovah, paamusi u sömëni soni a di Wöutu fëën, di ta da u kötöhati te soni ta taanga da u. w17.06 bld. 3-5 pal. 1, 6, 9

Wan daka, hën Gadu piki Mosesi andi di në fëën kë taki, söseei a bi piki ën dee bunu fasi dee a abi. Jehovah bi sa taki soni u di kaakiti fëën, nasö u di köni di a abi. Ma a bi taki fosu u di tjalihati di a abi da sëmbë, ku di lobi di a lobi sëmbë (Ëki. 34:5-7). Mosesi bi kë sabi ee Jehovah bi o heepi ën. Fëën mbei Jehovah kai wantu u dee fasi fëën da Mosesi, di ta lei taa a kë heepi dee dinima fëën tuutuu (Ëki. 33:13). Hii fa Jehovah mbei u fuu sa abi tjalihati u sëmbë, tökuseei u di u da zöndu libisëmbë, mbei so juu u ta pakisei useei nöö. So juu a sa taanga da u fuu disa dee soni dee u bi kë du, nöö u go heepi wotowan. Andi sa heepi u fuu ta möön booko u hedi ku wotowan? Wë, boo luku unfa Jehovah ku woto sëmbë bi lei taa de abi tjalihati u wotowan, söseei boo luku unfa u sa djeesi Gadu a di fasi fa a abi tjalihati u sëmbë. Boiti di dë, u musu ko sabi faandi mbei a bunu fuu djeesi ën. w17.09 bld. 9, 10 pal. 1, 3

Di soni mbei u musu ko dë njunjun sëmbë di abi njunjun fasi, hën da u di u kë gafa Jehovah, ma na u di u kë u wotowan gafa u. Na fëëkëtë taa wan bumbuu ëngëli seei bi ko abi gaanfasi, hën a du zöndu. (Luku Ezekiëli 28:17.) U da zöndu libisëmbë. Fëën mbei a ta möön taanga da u fuu ko abi sakafasi. Ma tökuseei u sa ko abi sakafasi. Andi sa heepi u fuu ko abi di fasi aki? Wan soni di sa heepi u fuu ko abi sakafasi, hën da te u ta lesi di Wöutu u Gadu hiniwan daka, söseei te u ta pakisei fundu fëën (Deto. 17:18-20). U musu ta pakisei fundu u dee soni di Jesosi bi ta lei sëmbë, söseei u musu ta pakisei fundu u di fasi fa a bi lei taa a abi sakafasi (Mat. 20:28). Jesosi bi abi sakafasi sö tee taa a bi wasi dee apösutu fëën futu (Joh. 13:12-17). Wan woto soni di u sa du, hën da u sa begi Jehovah faa da u di santa jeje fëën. Di santa jeje fëën sa heepi u fu wa ko ta fii taa u bunu möön wotowan.​—Gal. 6:3, 4. w17.08 bld. 24 pal. 11, 12

Kandë u bi hakisi Gadu faa heepi u du so soni, nöö u bi ta fii taa di santa jeje bi ta tii u a dee soni dee u bi ta du. Ma bakaten, soni bi ko taanga da u nasö kandë u bi musu tooka sömëni soni a u libi (Peleik. 9:11). Andi sa heepi u fuu ko abi di „di kötöhati u Gadu”, sö taa wa ta ’booko u hedi ku na wan soni?’ Di biifi di Paulosu bi manda da dee baaa ku dee sisa u Filipi ta lei u taa ee u kë feni heepi te u abi wan bookohedi, nöö u musu begi. Fëën mbei te u abi bookohedi, nöö u musu begi Jehovah (1 Pet. 5:6, 7). Te i ta begi Jehovah, nöö i musu dë seiki taa a ta booko hën hedi ku i. Hii juu i musu ta dëën tangi u dee bunu dee a ta du da i. Nöiti i musu fëëkëtë taa Jehovah sa „du soni gaanfa möön leki fa u ta begi ën. A sa du soni pasa ka pakisei fuu sa dou seei”.​—Ef. 3:20. w17.08 bld. 10-12 pal. 4, 6, 10

Sömëni Keesitu sëmbë bi bigi du di pioniliwooko di de bi njönku, nöö a bi ta mbei de ta dë waiwai. Ee i da wan sëmbë di njönku, ja bi o kë konda da wantu u de andi i abi a pakisei u du a i libi ö? Kandë dee baaa ku dee sisa aki o piki i taa di pioniliwooko ta lei i soni di o heepi i a i libi. Jesosi bi lei sömëni soni nëën Tata di a bi dë a liba ala. Nöö di a bi dë a goonliba aki ta du di diniwooko fëën, nöö a bi ta lei soni go dou. A bi ta piizii seei u paaja di bunu buka da wotowan, söseei u hoi hënseei a Gadu aluwasi soni bi ta taanga dëën (Jes. 50:4; Heb. 5:8; 12:2). Jesosi piki u taa u musu go ’paaja di buka da hii sëmbë, be de bia ko dë bakama fëën’ (Mat. 28:19, 20). Ee i buta taa di wooko aki musu ko dë di wooko di i ta du kaa, nöö joo abi wan suti libi di ta tja gafa ko da Gadu. Leti kumafa a ta tei ten fii ko sa’ u du hiniwan wooko, sö nöö a ta tei ten fii ko sa’ u du di wooko aki tu. w17.07 bld. 22, 23 pal. 6, 7

An dë u taki taa di fosu Sëmbë di sa da u kötöhati, hën da di Tata fuu Jehovah di dë a liba ala (2 Kol. 1:3, 4). Sëmbë di ta tjali sa feni kötöhati a di kemeente tu (1 Tes. 5:11). Unfa i sa da dee sëmbë dee ta „tjali”, kötöhati? (Nöng. 17:22) Hoi a pakisei taa „wan ten dë ka i musu dë piii, söseei wan ten dë ka i musu fan” (Peleik. 3:7). Wan mujëë di manu fëën dëdë, de kai Dalene bi taki taa dee sëmbë dee ta tjali musu ta taki andi de ta pakisei ku unfa de ta fii. Fëën mbei a möön bunu fii haika de te de ta fan, nöö na koti di fan u de. Di baaa u wan mujëë de kai Junia bi kii hënseei. Di mujëë aki taki taa: „Kandë ja o sa kaba fusutan di pen di wan sëmbë ta fii te wan sëmbë fëën dëdë, ma di möön fanöudu soni, hën da i musu kë fusutan unfa a ta fii.” Hoi a pakisei tu taa na hii sëmbë ta tjali di wan seei fasi te wan sëmbë u de dëdë. w17.07 bld. 10-12 pal. 3, 11-13

A di ten aki, sömëni sëmbë ta si möni kuma di möön fanöudu soni. Hën de ta möön pakisei, söseei ku ën de ta möön booko de hedi. De ta tei hii de ten u du soni u ko abi möön möni, nasö u tjubi di möni u de. Ma woto sëmbë ta si di famii u de, di gösöntu u de, nasö dee maaka di de kë dou kuma di möön fanöudu soni a de libi. Wan soni dë fanöudu möön dee soni aki. Di soni aki da di lei di u musu lei taa Jehovah hën abi di leti u tii. Nöiti u musu puu u pakisei a di fanöudu soni aki. Ee wa ta köni, nöö dee sömëni soni dee u ta du, nasö dee bookohedi fuu sa mbei taa u ko fëëkëtë taa di soni aki da di möön fanöudu soni. Ee u ta du soni u lei taa Jehovah hën abi di leti u tii, nöö woo saanfa u musu libi ku dee bookohedi fuu, söseei u ku Jehovah o ko dë möön gaan mati. w17.06 bld. 15 pal. 1, 2

Hii juu Jehovah ta wooko ku di kaakiti fëën a wan lobihati fasi. Dee hedima u dee wosudendu ku dee gaanwomi u kemeente di lobi di tii u Jehovah o djeesi ën, nöö de an o abi hogihati, nasö de an du soni u basi wotowan. Apösutu Paulosu bi mbei möiti seei u djeesi Gadu, ku di Womi Mii fëën. An bi ta da wotowan sen, nöö an bi ta duwengi de u du bunu soni. Ma a wan suti fasi a bi ta da de degihati u du bunu soni (Lom. 12:1; Ef. 4:1; Filem. 8-10). Te Paulosu bi ta du sö, nöö a bi ta djeesi Jehovah. Te u ta libi ku wotowan a wan fasi di ta lei taa u lobi de, nöö u ta lei taa Jehovah hën abi di leti u tii hii soni. U ta lei taa Jehovah hën abi di leti u tii hii soni te u ta lesipeki dee sëmbë dee a da faantiwöutu, söseei te u ta wooko makandi ku de. Aluwasi wa ta kaba fusutan wan soni di de buta taa de o du, tökuseei woo ta wooko makandi ku de. Na sö dee sëmbë u di goonliba aki ta du ën, ma sö uu ta du ën, u di u ta tei Jehovah kuma di Tiima fuu.​—Ef. 5:22, 23; 6:1-3; Heb. 13:17. w17.06 bld. 24, 25 pal. 14, 15

U musu ta buta pakisei a dee baaa ku dee sisa dee lasi hati, nasö dee abi woto bookohedi, söseei u musu ta da de degihati ku kötöhati (Nöng. 12:25; Kol. 4:11). U ta lei taa u lobi „dee oto sëmbë dee ta biibi Masa kuma u” ku dee soni dee u ta taki, söseei ku dee soni dee u ta du (Gal. 6:10). Di Bëibel taki taa a „dee lasiti daka” u di hogi goonliba aki, sömëni sëmbë bi o ko ta pakisei deseei nöö, söseei de bi o abi langahati (2 Tim. 3:1, 2). U kuma Keesitu sëmbë, musu ta mbei möiti nöömö fuu ko ta lobi Jehovah, di Wöutu fëën, ku dee baaa ku dee sisa fuu möön gaanfa. U di u da zöndu libisëmbë, mbei so juu u sa ta abi pikipiki toobi ku dee baaa ku dee sisa fuu. Ma u di u lobi de, mbei woo mbei möiti fuu seeka dee toobi aki a wan suti fasi, söseei woo du ën wantewante (Ef. 4:32; Kol. 3:14). Ma boo ta lobi Jehovah, di Wöutu fëën, ku dee baaa ku dee sisa fuu nöömö ku hii u hati. w17.05 bld. 19, 20 pal. 17, 18

U kuma Keesitu sëmbë sabi taa sëmbë di an dë Kotoigi an o ta kuutu u a wan leti fasi. Ma kandë di biibi fuu sa ko suwaki te u si kuma de an kuutu wan soni a wan leti fasi a di kemeente. Andi joo du ee di soni aki pasa? Joo mbei di soni dë mbei i lasi hati ö? Hii u tuu da zöndu libisëmbë, nöö u ta mbei föutu. Fëën mbei a sa pasa taa wan sëmbë an kuutu u a wan leti fasi, nasö taa useei an kuutu woto sëmbë u di kemeente a wan leti fasi tu. Hii fa di soni aki an ta pasa hesihesi a di kemeente, tökuseei Keesitu sëmbë di ta hoi deseei a Jehovah an ta lasi hati te de an kuutu wan soni a wan leti fasi. Jehovah da u bunu lai a di Bëibel di sa heepi u fuu hoi useei nëën te wan baaa nasö wan sisa fuu an kuutu u a wan leti fasi.​—Ps. 55:12-14. w17.04 bld. 16 pal. 4, 5

Ee i tööu ku wan sëmbë di an ta dini Jehovah, nöö di soni aki sa tja sömëni bookohedi ko da i a di tööu libi. Ma wa sa paati ku di sëmbë di u ku ën tööu, söseei wa sa booko di tööu u di di sëmbë dë an ta dini Jehovah (1 Kol. 7:12-16). Aluwasi ee di manu fii an ta dini Jehovah, tökuseei i musu ta lesipeki ën u di hën da hedima u di wosudendu. Nöö aluwasi di mujëë fii an ta dini Jehovah, tökuseei i musu lobi ën, söseei i musu ta sölugu ën (Ef. 5:22, 23, 28, 29). Andi i musu du ee i manu nasö i mujëë ta tapa i fu ja dini Jehovah kumafa i kë? Wan sisa manu bi piki ën taa wantu daka u di wiki nöö a sa go a di peleikiwooko. Ee di soni aki ta miti i tu, nöö hakisi iseei di soni aki: ’Piki a ta piki mi u ma dini Jehovah möön u? Wë ee na sö a dë, nöö faandi mbei ma sa du di soni di a ta hakisi mi?’ Ee i sa’ u wegi soni luku, nöö a o heepi i fu ja abi bookohedi a di tööu libi fii sö möön.​—Fil. 4:5. w17.10 bld. 10, 11 pal. 7, 8

Di Bëibel bi taki a fesi taa sëmbë di „kumutu a hii dee peipei nasiön, di ta fan peipei töngö” o ko a di ölganisaasi u Jehovah (Sak. 8:23). Ma ee dee mii fii an ta kaba fusutan di töngö di i ta fan, nöö a sa taanga da i fii lei de soni u di tuutuu lei. Dee mii fii da dee sëmbë dee i musu ta möön lei soni u Bëibel, nöö te „de ko sabi” soni u Jehovah, nöö de o sa feni di libi u teego (Joh. 17:3). Ee i kë u dee mii fii ko sabi soni u Jehovah, nöö hii juu i musu „ta taki” soni fëën da de (Deto. 6:6, 7). Dee mii fii o lei di töngö u di köndë a siköö, nasö a woto sëmbë. Ma de o ko sa’ u fan di töngö fii te i ta fan ën ku de hii juu. Te dee mii fii ta fan di töngö fii, nöö an o taanga da de u de fan ku i, söseei u piki i unfa de ta pakisei. Ma dee mii sa feni woto wini te de ko sabi di töngö fii. Te dee mii fii ta fan möön leki wan töngö, nöö de o ko ta fusutan soni möön bunu, söseei de o sa ta fusutan unfa wotowan ta pakisei. w17.05 bld. 10 pal. 5, 6

Dee sodati u Jabini bi abi 900 fetiwagi di bi abi wan pei bendibendi ufangi a dee futu u de, ma dee Isaëli sëmbë an bi abi bumbuu feti lai u feti, söseei de an bi abi di goboo felu soni u tjubi deseei (Kuutm. 4:1-3, 13; 5:6-8). Ma Jehovah bi piki Balaki faa du di soni di sikifi a di tëkisi u tide. Hën Balaki ku dee sodati fëën go feti ku dee felantima u de, a di kamian de kai Tanaki (Kuutm. 4:14-16). Jehovah bi heepi dee Isaëli sëmbë u? Wë aai. Di tjuba bigi ta kai taanga seei, nöö di dëëdëë goon ka de bi ta feti ko toon pötöpötö. Di soni aki hën bi heepi dee Isaëli sëmbë. Balaki kule söwan 24 kilomëti a dee sodati u Sisela baka, tee dou a di kamian de kai Halosëti. Di Sisela dë a pasi nango, hën di hasiwagi fëën go peka a pötöpötö. Hën a saka kumutu a di wagi, hën a kule go a Sananimi, di kamian aki bi sa dë zuntu ku Kedesi. Ala Sisela go tjubi a wan tenti u wan mujëë de kai Jaëli. Sisela bi wei tee taa a duumi go piii. Di a bi dë ta duumi, hën Jaëli kii ën (Kuutm. 4:17-21). Jehovah bi mbei dee Isaëli sëmbë wini dee felantima u de! w17.04 bld. 29 pal. 6-8

Ölganisaasi o dë a goonliba aki jeti baka Amagedon u? Di Bëibel taki taa: „Wan njunjun goonliba ku wan njunjun mundu o ko a dee di dë kamian. Nöö di njunjun goonliba di o ko dë, nöö hogilibi an o dë nëën fu poi ën möönsö e. Nönö. Ma leti libi wanwan nöö o dë nëën” (2 Pet. 3:13). Di awoo mundu ku di awoo goonliba da dee tiima dee ta ganjan sëmbë, ku dee sëmbë di de ta tii. Andi o ko a de kamian te de an o dë möön? „Wan njunjun goonliba ku wan njunjun mundu” o ko a de kamian. Di njunjun mundu da wan njunjun tii, hën da di Könuköndë ka Jesosi Keesitu ku dee 144.000 sëmbë fëën o tii makandi. Di njunjun goonliba da dee sëmbë di di Könuköndë u Gadu o tii. Jesosi ku dee sëmbë dee o tii makandi ku ën o ta djeesi Jehovah Gadu bumbuu seei. Jehovah da wan Gadu di an ta du soni fanjanfanjan (1 Kol. 14:33). Fëën mbei soni an o ta pasa fanjanfanjan a di „njunjun goonliba”. Bumbuu womi hën o ta seeka soni a di njunjun goonliba (Ps. 45:16). Keesitu ku dee 144.000 sëmbë o ta tii dee womi aki. Pakisei di ten ka de o buta wan kodo ölganisaasi a dee ölganisaasi dee ta ganjan sëmbë kamian. Di ölganisaasi aki an o ta paati sëmbë ku sëmbë, söseei an o ta ganjan sëmbë tu! w17.04 bld. 12 pal. 8, 9

Di tööu libi da wan santa soni. Wë Jehovah ta si ën kuma wan gaan soni tu. Te wan womi ku wan mujëë soi a di tööu daka u de, nöö de ta mbei wan paamusi a Jehovah fesi, söseei de ta mbei wan paamusi a dee sëmbë dee dë makandi ku de naandë fesi tu. De ta paamusi deseei taa de o lobi deseei, söseei taa de o ta lesipeki deseei solanga de dë a libi jeti, leti kumafa Gadu bi seti di tööu libi. Ma kandë wotowan an ta taki dee seei soni aki, ma tökuseei de soi a Gadu fesi. Te de du sö kaa, hën da de ko dë manu ku mujëë. Te wan womi ku wan mujëë tööu, nöö de an musu paati möönsö (1 Kol. 7:39). Jesosi bi taki taa: „Dee sëmbë Gadu tja ko makandi sö kaa, nöö na wan sëmbë abi leti u paati de e.” Wan womi ku wan mujëë di o tööu, an musu pakisei taa ee soni an waka bunu a di tööu libi u de, nöö de sa booko tööu (Maik. 10:9). Wë leti kumafa na wan sëmbë dë di an ta mbei föutu, sö nöö na wan tööu libi dë ka sëmbë an ta mbei föutu. Fëën mbei di Bëibel ta piki u taa so juu dee sëmbë di tööu o „abi sömëni fuka u de tjai”.​—1 Kol. 7:28. w17.04 bld. 8 pal. 14, 15