Tanvuuwata-liba

Ee u kë ko dë wan bunu leima, nöö u musu ko dë wan sëmbë di lo’ u lei soni (1 Tim. 4:15, 16). Ee i dë wan sëmbë di Jehovah ta tei u bai wotowan a soni, nöö hii juu i musu ta lei taa i abi sakafasi, söseei i musu ta mbei Jehovah tii i. Te wotowan si taa i abi sakafasi, nöö de o ta lesipeki i, söseei an o ta taanga da de u de haika dee soni dee i ta piki de. Wë u sa lei soni a di fasi fa Jesosi bi ta tja hënseei. Hii juu Jesosi bi ta piki hën tata buka, aluwasi soni bi ta taanga dëën. Jesosi bi ta piki dee sëmbë dee bi ta haikëën taa dee soni dee a ta lei sëmbë, ku di köni di a abi, kumutu nëën Tata (Joh. 5:19, 30). Jesosi bi abi sakafasi, söseei a bi ta piki hën Tata buka, nöö di soni dë bi mbei a bi dë wan sëmbë di bi ta lei wotowan soni a wan fasi di ta lei taa a bi ta fii ku de (Mat. 11:29). Dee soni dee Jesosi bi ta taki, bi ta mbei dee sëmbë dee bi lasi hati, fii bunu (Mat. 12:20). Te dee apösutu fëën bi ta fia ku deseei ee undi u de da di möön heiwan, nöö Jesosi hati bi sa boonu, ma tökuseei hati fëën an bi ta boonu. A bi ta fan ku de a wan bunu fasi, söseei a wan fasi di ta lei taa a lobi de.​—Maik. 9:33-37; Luk. 22:24-27. w18.03 bld. 25 pal. 15, 16

Petuisi bi tei di dopu di wan sëmbë ta tei dopu maaka ku di mbei di Noa bi ta mbei di ark. Di mbei di Noa bi mbei di ark, bi lei sëmbë gbelingbelin taa Noa bi kë piki Gadu buka ku hii hën hati. Noa bi du di wooko di Jehovah bi dëën faa du kumafa Jehovah bi piki ën. U di Noa bi abi biibi, mbei Jehovah tjubi hën ku dee sëmbë fëën wosudendu u de pasa di Gaan Wata di bi ko. Te sëmbë bi ta si di ark, nöö de bi ta sabi taa Noa bi abi biibi a Gadu. Te sëmbë ta si fa wan sëmbë ta tei dopu, nöö de ta sabi taa di sëmbë dë buta hën libi a Gadu maun, u di a ta biibi a Keesitu. Dee sëmbë dee tei dopu ta piki Gadu buka, nöö de ta du di wooko di Gadu da de u de du, leti kumafa Noa bi du ën. Nöö leti kumafa Jehovah bi tjubi Noa a di pisiten u di Gaan Wata, sö nöö a o tjubi dee dinima fëën dee dopu kaa, söseei dee ta hoi deseei nëën, te a o ko poi di hogi goonliba aki kaba a sösö (Maik. 13:10; Ako. 7:9, 10). Wë a dë gbelingbelin u si taa u musu buta u libi a Jehovah maun nöö u tei dopu. Boo taa ee wan sëmbë ta biabia faa tei dopu, nöö a sa lasi di okasi di Gadu ta dëën faa libi u teego. w18.03 bld. 4 pal. 3, 4

Kandë so mama ku tata ta pakisei taa ee di mii u de an tei dopu, nöö de an o sa puu ën a di kemeente. Ma faandi mbei an bunu u pakisei sö? (Jak. 1:22) Wë a dë sö tuu taa mama ku tata an bi o kë u di mii u de tei dopu, hii fa an dë kabakaba u buta hën libi a Jehovah maun. Ma a bi o dë wan föutu soni u pakisei taa Jehovah an o kuutu di mii te a du wan zöndu, u di an dopu jeti. Jehovah o kuutu di mii te a du wan zöndu, solanga di mii sabi andi da bunu ku andi da hogi (Jak. 4:17). Ee wan mama ku wan tata köni, nöö de an o tapa di mii u de faa tei dopu. Aluwasi di mii njönku, tökuseei de o lei ën soni faa ko lobi dee soni dee Jehovah ta taki taa da bunu soni, söseei faa buuse dee soni dee Jehovah ta buuse, leti kumafa deseei ta du ën kaa (Luk. 6:40). Di lobi di di mii fii o ko lobi Jehovah, hën o heepi ën fu an go du wan gaan zöndu, u di a kë du andi Jehovah taki.​—Jes. 35:8. w18.03 bld. 12 pal. 12, 13

Baka di di Gaan Wata ko, Noa bi dini Jehovah 350 jaa longi jeti (Ken. 9:28). Noa da wan sëmbë di u sa djeesi a di fasi fa a bi ta biibi Gadu, ta piki hën buka! U sa du di soni aki te u ta libi kumafa Jehovah kë, te wa ta tei di së u Saatan ku di goonliba fëën, söseei te u ta buta Jehovah a di fosu kamian (Mat. 6:33; Joh. 15:19). Ma an dë u taki taa di goonliba an lobi u u di soni aki hedi. U di u ta hoi dee wëti u Gadu dee ta taki taa wa musu libi fanafiti libi a di së u manu ku mujëë soni, söseei dee ta taki taa wan womi ku wan mujëë musu tööu ufö de libi ku deseei, mbei sëmbë sa taki hogi fuu a teefei nasö a ladio (Mal. 3:17, 18). Wa ta fëëë soni di sëmbë sa du ku u, ma u ta fëëë Jehovah. Di soni aki kë taki taa u abi gaan lesipeki dëën, söseei taa wa kë du soni di sa hati ën. U sabi taa hën wanwan nöö sa da u di libi u teego (Luk. 12:4, 5). Hakisi iseei dee soni aki: ’Mi o ta du andi bunu a Jehovah wojo, aluwasi sëmbë ta mbei mi fa, ta kosi mi ö? Mi ta biibi taa Jehovah sa sölugu dee sëmbë u mi, aluwasi di libi ta taanga u?’ Ee i ta futoou Jehovah, söseei ee i ta piki hën buka kumafa Noa bi ta du ën, nöö i sa dë seiki taa a o sölugu i ku dee sëmbë fii.​—Fil. 4:6, 7. w18.02 bld. 4, 5 pal. 4, 8-10

A di ten aki, sëmbë ta buta pakisei a dee soni dee hati u de ta kë wanwan nöö. Paulosu bi taki taa di lö fasi u libi aki „ta wooko eti a dee sëmbë hati dee na kë piki Gadu buka” (Ef. 2:2). Dee sëmbë dee ta libi a di lö fasi aki ta mbei woto sëmbë ta kë ta libi sö tu. Dee sëmbë aki ta du soni kumafa de kë, nöö de an ta booko de hedi ku dee wëti u Gadu. Wan sëmbë di ta si soni kumafa libisëmbë ta si soni, ta möön buta pakisei a soni kuma wooko, möni ku di leti di a abi u taki da hënseei andi a kë du. Wan sëmbë di ta si soni kumafa libisëmbë ta si soni, lo’ u du dee soni di di Bëibel ta kai „dee soni di hati fii ta manda i fii du dee na ta kai ku Gadu” (Gal. 5:19-21). Sëmbë di ta si soni a sö wan fasi lo’ u tei së da sëmbë te sëmbë ku sëmbë kisi toobi, de lo’ paati sëmbë ku sëmbë, de lo’ u da sëmbë taanga u de hopo fia ku sëmbë, de ta tja de na de go a kuutu, de an ta lesipeki sëmbë di abi taki a de liba, söseei de ta si njanjan ku bebe kuma di möön fanöudu soni a di libi. Dee lö sëmbë aki an ta hoi deseei te hati u de ta manda de u de du wan soni di an bunu.​—Nöng. 7:21, 22. w18.02 bld. 17 pal. 3-5

An föutu fuu ta piizii a di libi. So sëmbë ta si kuma ja musu ta piizii na wan pikiwan seei, ma na sö Jehovah ta si ën. Di Bëibel ta piki dee dinima u Jehovah taa: „Go, njan di njanjan fii ku wai, nöö bebe di win fii ku wai a hati” (Peleik. 9:7). Te u luku 2 Timoteo 3:4, nöö u ta si taa a ta taki soni u sëmbë di lobi piizii tee taa de an ta abi ten da Gadu. Di tëkisi an ta taki taa dee sëmbë aki bi o lobi piizii möön Gadu. Biga ee sö a bi taki, nöö a bi o dë taa dee sëmbë aki lobi Gadu wan pikisö. Ma di tëkisi ta taki taa „de o lobi piizii ka u de lobi Gadu”. Wan sëmbë di ta öndösuku soni u Bëibel bi taki taa di tëkisi aki „an kë taki taa de lobi Gadu wan pikisö seei. Ma a kë taki taa de an lobi Gadu seepiseepi”. Di soni aki da wan soni di dee sëmbë dee lobi piizii musu hoi a pakisei. Di Bëibel ta taki taa dee sëmbë dee lobi piizii da sëmbë di ta mbei piizii ko dë di möön gaan soni a de libi.​—Luk. 8:14. w18.01 bld. 25 pal. 14, 15

Jehovah da wan Gadu di lo’ u da sëmbë soni. Hën da u hii soni di u abi. Hën abi hii dee gudu u di goonliba aki, nöö a ta tei dee soni aki u sölugu dee soni dee a mbei (Ps. 104:13-15; Hag. 2:8). Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë wan soni u njan di de bi ta kai mana, söseei a bi da de wata u de bebe, nöö de bi sa libi 40 jaa longi a di sabana (Ëki. 16:35). Fëën mbei u sa taki taa dee Isaëli sëmbë bi abi hii soni di de abi fanöudu (Neh. 9:20, 21). Bakaten Jehovah bi da di tjabukama Elisa kaakiti faa du wan foombo soni. Wan mujëë di manu fëën bi dëdë bi abi wan pikisö fatu fëën, nöö Elisa bi mbei di fatu ko hia seei. Di soni di Gadu bi du da di mujëë aki bi heepi ën faa bi sa paka dee paima fëën, söseei a bi abi möni jeti fëën ku dee womi mii fëën bi sa sölugu deseei (2 Kön. 4:1-7). Jesosi seei bi da sëmbë soni u njan a wan foombo fasi, söseei a bi mbei sëmbë feni möni a wan foombo fasi tu (Mat. 15:35-38; 17:27). Jehovah sa wooko ku hiniwan soni u sölugu dee soni dee a mbei. Ma tökuseei a ta hakisi dee dinima fëën u de du hii soni di de sa du u heepi di ölganisaasi fëën a goonliba aki.​—Ëki. 36:3-7. w18.01 bld. 15, 16 pal. 1-3

Sömëni dinima u Gadu fu awooten seei bi ta fii kuma de an bi o sa tja dee fuka u de möön (Jöpu 7:7). Ma andi bi heepi de u de hoi dou? Wë de bi ta biibi taa Jehovah o da de kaakiti. Di Bëibel ta taki taa ’te wan sëmbë ko wei, nöö Gadu ta dëën kaakiti baka’ (Jes. 40:29). Ma a tjali taa so u dee dinima u Gadu u di ten aki, ta si kuma di möön bunu soni di de sa du te fuka ta miti de, hën da u de tapa u dini Jehovah a di pisiten dë. De ta fii taa di dini di de ta dini Jehovah ta fuka de. Fëën mbei a dee ten dë, de an ta lesi Bëibel möön, de an nango a dee komakandi möön, söseei de an ta peleiki möön tu. Wë di soni aki hën Saatan kë. Didibi an kë fuu abi taanga u du soni a di dini u Jehovah. Nöö a sabi taa u ta feni kaakiti te u abi hia soni ta du a di dini u Jehovah. Fëën mbei ee i ta fii taa i wei, tökuseei ja musu disa di dini di i ta dini Jehovah. Mbei möiti fii ku hën ko dë möön gaan mati. Di Bëibel ta taki taa: „A o mbei un ko taanga gingin a di biibi, kuma wan sitonu posu di an sa hön kai.”​—1 Pet. 5:10; Jak. 4:8. w18.01 bld. 3, 4 pal. 2, 3

Di u tu pasi di di Bëibel ta taki u wan sëmbë di bi weki ko a libi baka, hën da di di tjabukama Elisa bi weki wan womi mii ko a libi baka. Wan mujëë di bi ta libi a di foto de kai Sunëmi an bi pai miii wan daka. U di a bi hoi Elisa nëën wosu, mbei Jehovah bi mbei hën ku di manu fëën di bi ko gaandi kaa, feni gaan bunu. A bi mbei de pai wan womi mii. Ma baka wantu jaa, hën di womi mii ko dëdë. Hën mama bi ta tjali sö tee taa a waka söwan 30 kilomëti go suku Elisa a di kuun de kai Kamëli. Elisa bi manda di futuboi fëën de kai Gehasi go a Sunëmi faa weki di mii ko a libi baka. Ma Gehasi an bi sa mbei di mii ko a libi baka. Bakaten di mama u di mii ku Elisa tuu bi ko dou a di wosu (2 Kön. 4:8-31). Elisa bi denda go a di wosu ka di womi mii bi dë, hën a begi Jehovah. Jehovah bi haika di begi fëën, hën a weki di mii ko a libi baka a wan foombo fasi. Di di mujëë si taa di mii fëën ko a libi baka, hën a wai te na soni! (2 Kön. 4:32-37) Gadu bi lei taa a sa weki sëmbë ko a libi baka, u di a bi weki di womi mii di bi ta libi a Sunëmi, ko a libi baka. w17.12 bld. 5 pal. 7, 8

Te wan sëmbë köni, hën da an dë wan don sëmbë. Nöö wan köni sëmbë da wan sëmbë di ta du soni kuma gaangaan sëmbë. Wan gaangaan sëmbë a di biibi, an dë wan gaangaan sëmbë tuutuu, ma a dë wan sëmbë di abi gaan lesipeki da Jehovah, söseei di ta kë piki hën buka hii juu (Ps. 111:10). Dee njönkuwan dee ko dë gaangaan sëmbë a di biibi, an dë sëmbë di dee fii u de „ta tja nango ta ko”, söseei de an dë sëmbë di woto njönkuwan „ta tja nango ta ko” (Ef. 4:14). Ma de dë sëmbë dee „guwenti u piki di Buka tee de ko ta sabi andi da hogi ku andi da bunu” (Heb. 5:14). Hën da de ta du soni a wan köni fasi. De musu ta du soni a di lö fasi aki u de sa feni heepi a Gadu (Nöng. 24:14). Fëën mbei i musu mbei de ko sabi andi i ta si kuma dee möön fanöudu soni a di libi. Dee soni dee i ta taki ku dee soni dee i ta du, musu ta lei taa i ta mbei möiti fii libi kumafa di Bëibel ta taki.​—Lom. 2:21-23. w17.12 bld. 18 pal. 12, 13

Sömëni sëmbë abi di pakisei taa libisëmbë sa puu deseei a dee fuka di de abi. Sömëni sëmbë ta taki di soni aki. Faandi mbei de ta taki sö? Wë ee di soni aki bi dë sö tuu, nöö a bi o dë taa wa abi Gadu fanöudu, söseei a bi o dë taa u sa du andi u kë. Kandë i ta jei so sëmbë ta taki taa feti, hogidu, siki, ku hangi pena, an ko ta dë sö hia möön. Wan buku ta taki taa: „Di soni di mbei soni ko ta waka möön bunu da libisëmbë, hën da u di de buta taa de o seeka di goonliba ko möön bunu.” Ee i jei wan soni u di fasi fa dee sëmbë u di goonliba aki ta pakisei, hën i si taa a sa mbei di biibi fii ko suwaki, nöö i sa öndösuku luku andi di Wöutu u Gadu ta taki u di soni dë, nasö i sa taki u di soni aki ku wan baaa nasö wan sisa di taanga a di biibi. Pakisei unfa di woto dë sa ganjan i, pakisei faandi mbei di lö fasi u pakisei dë an bunu, nöö pakisei luku unfa i sa koti pasi dëën. Hiniwan fuu sa tjubi useei da di fasi fa dee sëmbë u di goonliba aki ta pakisei, te u ta buta pakisei a di soni di Paulosu taki a di tëkisi u tide. w17.11 bld. 24, 26 pal. 14, 17

Wë dee Faliseima bi ta „wisiwasi otowan”, söseei de an bi ta si taa de bi musu ta abi tjalihati u wotowan (Luk. 18:9-14). I musu djeesi Jehovah, ma ja musu djeesi dee Faliseima. Lei taa i abi tjalihati u wotowan, söseei lei taa i ta fii ku wotowan (Kol. 3:13). Na du soni u mbei a taanga da wotowan u de ko hakisi i fii da de paadon (Luk. 17:3, 4). Hakisi iseei di soni aki: ’Mi ta dë kabakaba u da wotowan paadon, aluwasi ee sömëni pasi kaa de du wan soni ku mi di hati mi ö? Mi ta mbei hii möiti u mi sa toona ta libi fiifii ku wan sëmbë, hii fa a du wan soni ku mi di hati mi ö?’ Ee u kë ta da wotowan paadon, nöö u musu abi sakafasi. Dee Faliseima bi ta si kuma de bunu möön hii sëmbë. Fëën mbei de an bi ta kë da wotowan paadon. Ma u dee Keesitu sëmbë musu abi sakafasi, nöö u musu ’ta luku wotowan kuma de hei möön u’, söseei u musu ta da wotowan paadon ku hii u hati (Fil. 2:3). U sa hakisi useei di soni aki: ’Mi ta lei taa mi abi sakafasi kuma Jehovah u?’ Ee u abi sakafasi, nöö an o ta taanga da wotowan u de ko hakisi u fuu da de paadon, söseei an o ta taanga da u fuu da de paadon tu. I musu dë kabakaba u lei taa i abi tjalihati u wotowan, söseei hati fii an musu ta boonu hesi poi.​—Peleik. 7:8, 9. w17.11 bld. 17 pal. 6-8

Kandë te i ta jei fa wotowan ta kanda, nöö i tei iseei maaka ku de, nöö di soni dë ta mbei i lasi hati. Hii u tuu musu ta kanda gafa Jehovah. Fëën mbei i musu hopo di kanda buku fii buta a i fesi, nöö i hopo hedi, nöö i kanda ku hii i hati! (Ësl. 3:11) De buta teefei a sömëni u dee Könuköndë zali fuu ka de ta lei dee wöutu u dee kanda, nöö di soni dë ta heepi u fuu sa ta kanda möön taanga. Nöunöu dee baaa ko ta kanda Könuköndë kanda tu, te de ta hoi di Gaanwomi-Siköö. Di soni aki ta lei u unfa di kanda di dee gaanwomi musu ta kanda a dee komakandi dë fanöudu tjika. Sömëni sëmbë ta fëëë u de kanda taanga, u di de ta fëëë taa de o kanda taanga poi, nasö u di de ta si kuma töngö u de taku. Ma pakisei di soni aki. „Hii u tuu ta mbei föutu ta misi Gadu” te u ta fan, ma tökuseei di soni dë an ta tapa u fuu fan ku sëmbë (Jak. 3:2). Fëën mbei aluwasi töngö fuu an suti sö, tökuseei wa musu mbei di soni dë tapa u fuu kanda gafa Jehovah. w17.11 bld. 5 pal. 9, 10

A bi musu u dë sö taa Sakalia bi abi sömëni soni u pakisei baka di a bi si di u seibi wojolimbo sunjan. Kandë a bi feni kötöhati di Jehovah bi taki taa a o sitaafu dee sëmbë dee ta du hogi. Ma soni an bi tooka wan bëtë. Sömëni sëmbë bi ta libi hogi jeti, nöö de an bi kaba mbei di Wosu u Gadu a Jelusalen. Faandi mbei dee Dju bi disa di wooko di Jehovah bi da de hesi sö? I si kuma de bi toona ko a Jelusalen baka u de ko ta du u deseei soni ö? Jehovah bi sabi taa a bi musu da dee sëmbë fëën taanga, söseei taa a bi musu da de degihati tu. Fëën mbei a bi mbei Sakalia si wan lasiti wojolimbo sunjan u mbei dee sëmbë fëën ko sabi taa a lobi de, söseei taa a ta tei dee möiti di de ta mbei u dini ën u bigi. A bi paamusi de taa a o tjubi de ee de toona go ta du di wooko di a bi da de. Dee soni dee sikifi a di tëkisi u tide, da dee soni di Jehovah bi paamusi dee sëmbë fëën, di de bi o toona mbei di Wosu fëën. w17.10 bld. 21, 22 pal. 1, 5

Dee baaa dee dopu kaa musu lei taa de abi degihati a di dini di de ta dini Gadu tu. Te de mbei möiti ko toon dinai nasö gaanwomi, nöö di kemeente ta feni wini fëën seei (1 Tim. 3:1). Ma kandë so u de ta fëëë u mbei di möiti dë. Kandë wan baaa bi mbei wan föutu a di ten di pasa, nöö a ta si kuma an fiti u toon dinai nasö gaanwomi. Nasö wan baaa sa si kuma an köni tjika u du dee lö wooko dë. Ee sö i ta fii, nöö Jehovah sa heepi i fii ko abi degihati (Fil. 4:13). Mëni di woto u Mosesi. Hënseei bi ta si kuma an bi o sa du di soni di Jehovah bi hakisi ën (Ëki. 3:11). Ma Jehovah bi heepi ën faa ko abi degihati, faa bi sa du di soni di a bi hakisi ën. Unfa wan baaa di dopu kaa sa ko abi di lö degihati aki? A sa begi Jehovah faa heepi ën, söseei a sa ta lesi di Bëibel hiniwan daka. A sa pakisei woto u sëmbë di sikifi a Bëibel, di bi lei taa de bi abi degihati. A sa hakisi dee gaanwomi u de heepi ën, söseei a sa piki de taa a sa heepi a di kemeente solanga a dë fanöudu. w17.09 bld. 32 pal. 19

Gadu hën mbei sëmbë sikifi di Bëibel. Ma di soni aki an kë taki taa Gadu hën bi manda sëmbë u de sikifi di Septuaginta, nasö taa hën bi manda Wycliffe faa puu di Bëibel ko a Ingisitöngö. Nöö nëën bi manda sëmbë u de sikifi di King James Version, nasö u de sikifi dee woto Bëibel tu. Ma te u luku unfa de bi puu dee Bëibel aki ko a woto töngö, nöö a dë gbelingbelin u si taa di Wöutu u Gadu dë u nöömö, leti kumafa Jehovah bi paamusi u. Di soni aki ta mbei u ta möön biibi taa hii dee woto soni dee Jehovah paamusi u o pasa tuutuu (Jos 23:14). Te u luku unfa Jehovah bi tjubi di Wöutu fëën, nöö di biibi fuu ta ko möön taanga, söseei u ta ko lobi ën möön gaanfa. Faandi mbei Jehovah da u di Bëibel, hën a paamusi u taa a o tjubi ën? Wë u di a lobi u, söseei u di a kë lei u soni sö taa u sa feni wini (Jes. 48:17, 18). Di soni aki ta mbei u ta lobi ën, söseei a ta mbei u ta kë piki hën buka.​—1 Joh. 4:19; 5:3. w17.09 bld. 19 pal. 13, 14

A sa taanga seei u lei dee mii fii u de hoi di wëti aki, ee di sëmbë di i ku ën tööu an ta dini Jehovah. Wë i musu ta lesipeki ën, nöö dee mii fii seei o sa djeesi i a di soni aki sö tu. Buta pakisei a dee bunu fasi dee a abi, nöö piki ën taa i ta tei dee bunu soni dee a ta du u bigi. Na taki hogi u di manu nasö di mujëë fii a dee mii fii fesi. Ma konda da de taa hiniwan sëmbë musu luku ee a o dini Jehovah, nasö ee an o dini ën. Ee i lei dee mii fii u de ta lesipeki di sëmbë di i ku ën tööu hii fa an ta dini Jehovah, nöö kandë di fasi fa dee mii o ta tja deseei o mbei a o kë lei soni u Jehovah. Kandë so womi an o kë u di mujëë u de lei dee mii u de soni u Bëibel nasö kandë an ta kë faa tja de go a komakandi. Ma aluwasi a dë sö, tökuseei di mujëë musu du hii soni di a sa du, faa lei dee mii soni u di tuutuu lei (Tjab. 16:1; 2 Tim. 3:14, 15). Wë hii fa di mujëë o lesipeki di womi, tökuseei a sa ta konda soni u di biibi fëën da dee mii jeti te a feni di okasi. A di lö fasi dë, dee mii sa ko lei soni u Jehovah, nöö de sa ko sabi dee wëti fëën dee ta lei u andi da bunu ku andi da hogi.​—Tjab. 4:19, 20. w17.10 bld. 11, 12 pal. 9, 10

Jehovah abi tjalihati u sëmbë, nöö a mbei libisëmbë kumafa hënseei dë. Fëën mbei aluwasi wan sëmbë an sabi Jehovah, tökuseei a sa abi tjalihati u sëmbë, söseei a sa heepi wotowan tu (Ken. 1:27). Di Bëibel ta taki u sömëni woto u sëmbë di bi abi tjalihati u wotowan. Tu mujëë bi ko a Salumon ku wan mii, nöö de bi kë faa koti kuutu da de ee undi u de abi di mii. Hën Salumon manda wan sëmbë faa koti di mii paati a mindi. U di di tuutuu mama u di mii bi abi fii da di mii fëën, mbei a bi begi Salumon be a da di woto mujëë di mii nöö (1 Kön. 3:23-27). Wan woto sëmbë di bi lei taa a abi tjalihati u sëmbë, hën da di mujëë mii u Falao. Di a si Mosesi di a bi dë miii a wan manda dendu, hën a fusutan taa a bi dë wan mii u wan Hebelejën mujëë, nöö de bi o kii ën. Ma „tjali u di mii kisi ën”, hën a tei ën ta kiija kuma miii fëën.​—Ëki. 2:5, 6. w17.09 bld. 9, 10 pal. 2, 3

Jehovah kë taa u musu abi sakafasi. Te u abi di fasi aki, nöö a ta tja sömëni wini ko da u (Nöng. 22:4). Te u abi sakafasi, nöö woo ta libi fiifii makandi ku useei a di kemeente. Boiti di dë, Jehovah o lei u di bunuhati fëën. Apösutu Petuisi bi taki taa: „Un musu ta abi saka fasi da unu na unu, kuma wan koosu di i lo’ u ta bisi hiniwan daka, an ta kumutu a i sinkii. Sö di sakafasi musu dë gaan soni da unu tjika. Wë biga a dë a di Buku taa: Gadu dë felantima u dee sëmbë dee abi gaan fasi, ma dee sakafasi sëmbë a ta heepi ku ën bunuhati” (1 Pet. 5:5). A di ten aki, te wan sëmbë abi saapifasi ku pasensi, nöö wotowan ta si ën kuma sösö sëmbë. Ma di soni aki an dë sö tuutuu. Jehovah, di möön makiti sëmbë a hii di mundu, hën ta da sëmbë dee fasi aki. Hën da di sëmbë di abi saapifasi ku pasensi möön gaanfa. Pakisei unfa Jehovah bi abi pasensi tjika di a bi mbei dee ëngëli fëën go fan ku Abahamu ku Lotu (Ken. 18:22-33; 19:18-21). Pakisei unfa Jehovah bi abi pasensi tjika ku dee Isaëli sëmbë, hii fa möön leki 1500 jaa longi de bi tja deseei a wan fasi di ta lei taa de abi taangajesi.​—Eze. 33:11. w17.08 bld. 24, 25 pal. 13, 14

I musu ta begi, nöö joo feni „di kötöhati u Gadu di bigi pasa hii sëmbë fusutan”. Ma andi di soni aki kë taki? So Bëibel ta puu di soni aki ko, „bigi pasa hii dee soni dee libisëmbë ta pakisei” nasö „hei möön hii dee soni dee libisëmbë ta buta taa de o du”. Hën da Paulosu bi kë lei de taa di kötöhati di Gadu ta da sëmbë bigi möön fa u ta mëni. So juu wa ta sabi unfa u musu puu useei a wan fuka, ma Jehovah hën a ta sabi. Nöö a sa seeka soni a wan fasi di wa bi mëni seei (2 Pet. 2:9). Unfa u sa lei taa u abi „di kötöhati u Gadu” aluwasi fuka ta miti u? U musu ta mbei möiti fuu ku Jehovah ta dë mati nöömö. U di Jesosi Keesitu paka di lusupaima da u, mbei u ku Gadu sa dë mati. Di lusupaima da wan u dee möön gaan soni di Jehovah da u. U di Jesosi paka di lusupaima da u, mbei Jehovah sa da u paadon u dee zöndu fuu, u sa abi wan limbo háti, söseei u ku ën sa ko dë gaan mati.​—Joh. 14:6; Jak. 4:8; 1 Pet. 3:21. w17.08 bld. 11, 14 pal. 7, 15

U musu hoi a pakisei taa na hii sëmbë ta fii di wan seei fasi nasö ta du soni a di wan seei fasi te de ta tjali. So juu wa sa ta konda unfa wan soni ta hati u tjika. Aluwasi wan sëmbë ta taki unfa a ta fii seei, tökuseei so juu a sa taanga da wotowan u fusutan andi a kë piki de. A sa ta taanga u sabi andi i musu taki da wan sëmbë di ta tjali. Di möön bunu soni di i sa du, hën da „ee i si wan sëmbë ta këë, nöö këë ku ën makandi” (Lom. 12:15). Ee i ta si kuma a ta taanga da i fii taki wan soni di sa da di sëmbë kötöhati, nöö kandë i sa sikifi wan biifi dëën, i sa manda wan e-mail, nasö wan sms dëën. I sa sikifi wan tëkisi di o da di sëmbë kötöhati, söseei i sa taki u wan bunu fasi di di sëmbë di dëdë bi abi, nasö i sa taki u wan soni di i ku di sëmbë bi du makandi, di bi suti da i. Di begi di i ta begi da wan baaa nasö wan sisa di ta tjali, sa abi kaakiti möön fa i bi mëni. w17.07 bld. 12, 13 pal. 13-16

Kandë di tööu libi u wan womi ku hën mujëë an ta waka kumafa de bi mëni. Kandë de ta abi gaan toobi. Ee a dë sö, nöö de sa feni wini te de ta pakisei unfa Jehovah bi libi ku dee Isaëli sëmbë fu awooten. Jehovah bi ta si hënseei kuma di manu u dee sëmbë fëën (Jes. 54:5; 62:4). Sömëni pasi dee Isaëli sëmbë bi du soni u hati Jehovah. A bi dë kuma wan tööu libi ka soni an bi ta waka bunu. Ma Jehovah an bi kë go disa dee Isaëli sëmbë. Ma a bi da de paadon sömëni pasi, nöö a bi hoi hënseei a di soni di a bi paamusi de (Ps. 106:43-45). Dee Keesitu sëmbë dee tööu dee lobi Jehovah, ta mbei möiti u djeesi ën. Aluwasi soni an ta waka bunu a di tööu libi u de, tökuseei de an ta suku wan fasi u de sa booko di tööu u de te di Bëibel an da de pasi u du ën. De sabi taa Jehovah ta si di soi di wan sëmbë ta soi te a tööu kuma wan gaan soni, nöö a kë taa wan womi nasö wan mujëë musu „libi” ku di sëmbë di hën ku hën tööu u nöömö. Di wan kodo fasi fa di Bëibel ta da sëmbë pasi u de booko tööu, söseei u de sa toona tööu baka, hën da te wan u de waka da di wotowan fëën (Mat. 19:5, 9). Te Keesitu sëmbë ta du hii soni di de sa, u mbei soni waka bunu a di tööu libi u de, nöö a sö wan fasi de ta lei taa Jehovah hën abi di leti u tii hii soni. w17.06 bld. 26 pal. 17, 18

Saatan Didibi taki taa Jehovah an abi di leti u tii. Saatan kë u hii libisëmbë biibi taa Jehovah an dë wan bunu Tiima, söseei taa an kë u soni waka bunu da u. Saatan bi taki wan soni di bi da sëmbë di pakisei taa de o ta dë möön waiwai ee de ta tii deseei (Ken. 3:1-4). Söseei a bi taki taa ee di libi ko taanga da libisëmbë, nöö de an o kë Jehovah kuma di Tiima u de möön (Jöpu 2:4, 5). Jehovah ta mbei ten pasa fuu sa si taa soni an o go bunu ee na hën ta tii u. Jehovah sabi taa Didibi bi ta mindi soni dëën. Nöö faandi mbei a da Didibi pasi faa lei ee a abi leti? Wë di piki u di hakisi aki nama ku dee ëngëli a liba ala, söseei ku dee sëmbë a goonliba aki tuu (Ps. 83:18). Adam ku Eva an bi kë u Jehovah tii de möön, nöö sömëni woto sëmbë bi du di wan seei soni tu. Di soni aki bi sa mbei taa so sëmbë pakisei taa Didibi abi leti. w17.06 bld. 16 pal. 3, 4

Te i ta heepi sëmbë u de ko toon bakama u Jesosi, nöö i ta lei u du wooko a wan bunu fasi, i ta lei u fan ku wotowan a wan bunu fasi, i ta lei unfa i sa dë seiki u wan soni, söseei i ta lei unfa i musu hoi wotowan a pakisei (Nöng. 21:5; 2 Tim. 2:24). Ma di wooko aki ta mbei i ta dë waiwai, u di i ta ko sabi unfa i musu lei taa i ta biibi dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu. I ta lei tu u wooko makandi ku Jehovah (1 Kol. 3:9). I sa ta piizii ku di heepi di i ta heepi sëmbë ko toon bakama u Jesosi, aluwasi wantu sëmbë u di pisiwata fii nöö ta kë lei soni u Bëibel. Hii di kemeente ta wooko makandi u heepi sëmbë u de ko toon bakama u Jesosi. Aluwasi wan kodo baaa nasö wan kodo sisa bi heepi wan sëmbë faa ko toon bakama u Jesosi, tökuseei hii u tuu ta wai u di hii u tuu bi heepi di sëmbë faa ko toon bakama u Jesosi. Wan baaa de kai Brandon bi ta du di pioniliwooko nëigi jaa longi a wan kamian ka wantu sëmbë nöö bi ta lei soni u Bëibel. A bi taki taa: „Na wan sëmbë di mi bi ta lei soni u Bëibel a di pisiwata dë bi tei dopu, ma woto peleikima bi lei sëmbë soni u Bëibel u te de tei dopu. Mi ta wai seei taa mi bi seti soni u heepi sëmbë u de ko toon bakama u Jesosi.”​—Peleik. 11:6. w17.07 bld. 23, 24 pal. 7, 9, 10

Hana bi kë miii, ma an bi sa pai. Ma di kambosa fëën de kai Penina, bi abi sömëni mii (1 Sam. 1:4-7). Di möön hogi soni, hën da „hiniwan jaa” Penina bi ta mbei Hana fa. Di soni aki bi ta hati Hana gaanfa seei. Andi a bi du faa bi sa feni kötöhati? A bi begi Jehovah (1 Sam. 1:12). A bi sabi taa Jehovah bi o dëën wan womi mii, nasö taa a o dëën kötöhati ku wan woto soni. U di u da zöndu libisëmbë, söseei u di u ta libi a di goonliba u Saatan, mbei fuka o ta miti u hii juu (1 Joh. 5:19). Ma u sa feni heepi. U sa begi Jehovah, di Gadu ka „hii kötöhati ta kumutu” (2 Kol. 1:3). Di soni aki Hana bi du. A bi piki Jehovah unfa a ta fii tuutuu, nöö a bi begi ën faa heepi ën. Sö nöö te u dë ku fuka, nöö na konda nöö u musu ta konda dee fuka fuu da Jehovah, ma u musu ta begi ën faa heepi u, söseei u musu piki ën unfa u ta fii tuutuu.​—Fil. 4:6, 7. w17.06 bld. 5 pal. 10, 11

Dee bakama u Jesosi bi go kisi fisi. Ma de an bi kisi na wan fisi. Hën Jesosi di bi weki kumutu a dëdë ko a libi baka, bi taanpu ta luku de. ’Nöö hën a taki da de taa: Wë un sabi nö? Un hiti di nëti fuunu go a di letimaun së u di boto, nöö woon kisi. Nöö di de jei sö, nöö hën de puu di nëti a di së dë hiti go a di oto së. Nöö wantewante naandë hën de kisi fisi te a hila seei, tee de an sa hai di nëti ko a di boto dendu’ (Joh. 21:1-6). Baka di Jesosi da dee bakama fëën bëëë ku fisi u de njan a di mamate dë. Hën a bia luku Simon Petuisi, hën a hakisi ën di soni di sikifi a di tëkisi u tide aki. Jesosi bi sabi taa Petuisi bi lo’ u kisi fisi. Kandë Jesosi bi ta hakisi Petuisi ee a bi lobi ën, söseei ee a bi lobi dee soni dee a bi ta lei de, möön leki fa a bi lobi di fisi wooko fëën. Petuisi piki Jesosi taa: „Wë aai Masa, i seei sabi taa mi lobi i e” (Joh. 21:15). Sensi di daka dë, hën Petuisi lei taa di soni di a bi taki bi dë sö tuu. A bi lei taa a lobi Keesitu, u di a bi ta du di peleikiwooko fajafaja, söseei a bi ko dë wan sëmbë di bi abi wan gaan faantiwöutu a di kemeente u Keesitu sëmbë. w17.05 bld. 21 pal. 1, 2

Di futoou di Paulosu bi abi a Jehovah bi heepi ën faa bi sa libi ku dee soni dee bi ta miti ën. Di de bi ta du sömëni hogi soni ku Paulosu, nöö an bi lasi biibi a Jehovah möönsö. A bi ta buta futoou a di Gadu ka „hii kötöhati ta kumutu”, söseei di ta „heepi u fuu feni kötöhati” a hii „dee hia sitaafu ta miti u a di goonliba aki” (2 Kol. 1:3, 4). Faandi mbei di begi di u ta begi ta mbei u ku Gadu ko dë gaan mati? Te u ta begi, hën da u ta fan ku Jehovah. Di soni aki sa mbei u ku Jehovah ko dë gaan mati (Ps. 86:3; 1 Tes. 5:17; Lom. 12:12). Te u ta konda hii dee soni dee dë a u hati da di Tata fuu di dë a liba ala, nöö u ku ën o ko dë gaan mati (Ps. 65:2). Söseei woo ko möön lobi Jehovah te u ta si fa a ta piki dee begi fuu. Woo dë seiki taa „Jehovah dë zuntu ku hii dee sëmbë dee ta kai ën” (Ps. 145:18). Di dë di u dë seiki taa Jehovah lobi u, söseei taa a o heepi u, o mbei u sabi unfa u musu libi ku hiniwan fuka di sa miti u nöunöu, söseei ku hiniwan fuka di sa miti u a di ten di ta ko. w17.05 bld. 17 pal. 9, 10

Andi joo du ee dee gaanwomi du wan soni di ja kaba fusutan, nasö di an kai ku i? Di soni aki sa lei ee u abi biibi a Jehovah, ku di fasi fa a seti di ölganisaasi fëën a di ten aki. Unfa sakafasi sa tjubi i ee wan u dee soni aki miti i? Boo luku tu fasi fa a sa tjubi u. Di fosu soni, hën da ee u abi sakafasi, nöö woo fusutan taa wa sabi hii soni u di woto finifini. Aluwasi u ta si kuma u sabi hii soni u di woto seei, tökuseei Jehovah nöö sabi andi dë a wan sëmbë hati. Te u ta hoi di soni aki pakisei, nöö woo abi sakafasi u si taa so soni dë di wa sa fusutan, nöö u musu tooka di fasi fa u ta pakisei. Di u tu soni, hën da ee u si taa de an kuutu soni a wan leti fasi, nasö ee de an kuutu u a wan leti fasi, nöö sakafasi o heepi u fuu piki Gadu buka, söseei fuu abi pasensi u wakiti Jehovah faa seeka di soni di bi pasa. Di Bëibel taki taa: „Soni an o waka bunu da dee sëmbë dee ta du hogi. Nöö de an o libi longi tu” (Peleik. 8:12, 13). Ee hii juu u ta lei taa u abi sakafasi, nöö woo feni wini, söseei wotowan o feni wini fëën tu.​—1 Pet. 5:5. w17.04 bld. 24 pal. 10, 11

U ta fusutan gbelingbelin taa sëmbë an bi libi bunu ku Josëfu. A bi taki gbelingbelin tu taa an bi du di soni di de bi taki taa a du. Fëën mbei a bi piki di womi di bi ta kandi diingi da könu taa a musu konda di woto fëën da Falao. Faandi mbei a bi piki ën di soni dë? Wë a bi taki taa: „Sö taa mi sa kumutu a di kamian aki” (Ken. 40:14). A dë sö taa Josëfu bi disa di soni di de bi du ku ën u? Wë nönö! Josëfu bi sabi taa de an bi kuutu ën a wan leti fasi da sömëni soni. Fëën mbei a bi piki di womi di bi ta kandi diingi da könu andi bi miti ën, nöö a bi kë u di womi heepi ën. Ma luku taa di Bëibel an taki taa Josëfu bi konda da sëmbë taa dee baaa fëën bi sei ën, na Falao seei a bi kondëën da. Di dee baaa fëën bi ko a Egepiti, söseei di de ko hakisi ën paadon, nöö Falao bi tei de ku wai, hën a piki de taa de sa ko libi a Egepiti, hën a da de „dee möön bunu soni” u di köndë.​—Ken. 45:16-20. w17.04 bld. 19 pal. 12, 13

Wan soni di ta lei taa Jehovah hën abi di leti u tii, hën da u di a abi di köni u sölugu hii di mundu. U ta si di soni aki te u luku unfa a bi da di Womi Mii fëën di kaakiti u kula siki di na wan data bi sa kula (Mat. 4:23, 24; Maik. 5:25-29). Hii fa dee soni aki dë foombo soni da u, tökuseei de an bi dë foombo soni da Jehovah. A ta fusutan unfa di sinkii fuu ta wooko, nöö a sa kula hiniwan soni di pasa ku di sinkii. A sa mbei dëdë sëmbë toona ko a libi baka tu, söseei a sa tapa soni kuma gaan ventu nasö gaan wata. Di goonliba di Saatan ta tii an sa mbei sëmbë ku sëmbë libi fiifii ku deseei, aluwasi de dë sëmbë u wan köndë nasö sëmbë u tookatooka köndë. Jehovah wanwan abi di köni u mbei sëmbë ku sëmbë libi fiifii ku deseei a hii së u goonliba (Jes. 2:3, 4; 54:13). U ta fii kumafa apösutu Paulosu bi ta fii, di a bi taki di soni di u ta lesi a di tëkisi u tide. w17.06 bld. 22, 23 pal. 6, 7

A di ten aki sömëni sëmbë an ta si di tööu libi kuma wan gaan soni. De ta si kuma te soni an nango bunu, nöö de sa booko tööu. Ma na sö Keesitu sëmbë ta si di tööu libi. Keesitu sëmbë ta fusutan taa de soi a Gadu fesi di de tööu (1 Kol. 7:27). Ee de booko di soi dë, nöö a o dë kuma de bi mindi soni, nöö Gadu an lobi sëmbë di ta mindi soni (Leif. 19:12; Nöng. 6:16-19). Jehovah an lobi te sëmbë ta suku fasi u de booko tööu (Mal. 2:13-16). Jesosi bi taki taa di wan kodo fasi fa di Bëibel ta da sëmbë pasi u de booko tööu, hën da te wan u de waka da di wotowan, nöö di wotowan an kë dëën paadon (Mat. 19:9; Heb. 13:4). Unfa a dë te wan womi ku wan mujëë di tööu paati ku deseei? Di Bëibel ta taki gbelingbelin unfa di soni aki dë (1 Kol. 7:10, 11). Na wan tëkisi dë a Bëibel di ta lei taa wan womi ku wan mujëë di tööu sa paati ku deseei. Ma so juu so soni sa mbei taa wan Keesitu sëmbë sa fii taa a musu paati ku di sëmbë di hën ku ën tööu. Kandë wan sëmbë sa dë seiki taa di dë di hën ku Jehovah dë mati sa poi, nasö taa a sa lasi ën libi seei, ee a dë ku wan womi nasö wan mujëë di ta fon mën, nasö di bia baka da di biibi. w17.04 bld. 8 pal. 14-16