Ëlufumu-liba

Te u ta duwengi useei, hën da u ta köni ku di fasi fa u ta pakisei ku di fasi fa u ta tja useei. Te de pai u, nöö wa ta sa’ u du di soni aki, ma lei u ta lei ën. Te mama ku tata ta lei dee mii u de soni ku pasensi, hën da de ta „kiija de a wan leti fasi ta lei de kumafa Masa Gadu kë u de musu libi”. A sö wan fasi de ta heepi dee mii u de u ko sabi unfa de sa ta duwengi deseei, söseei u de ko köni tu (Ef. 6:4). Te sëmbë di ko gaan sëmbë kaa ta ko sabi Jehovah, nöö sö nöö soni ta dë da de tu. Hii fa de o sa’ u duwengi deseei a soni kaa, ma tökuseei de musu ko dë gaangaan sëmbë a di biibi jeti. Te de ta ko abi njunjun „fasi”, söseei te de ta mbei möiti u de ko dë kuma Keesitu, nöö de ta ko dë gaangaan sëmbë a di biibi (Ef. 4:23, 24). Te u ko sa’ u duwengi useei, nöö woo sa disa ’dee libi Gadu an lobi’. w18.03 bld. 28 pal. 3, 4

Jehovah ku di ölganisaasi fëën ta piki u fuu nango a dee komakandi. U kë taa hii dee sëmbë dee ta ko a dee komakandi musu ta fii bunu, möönmöön dee sëmbë dee ta ko a dee komakandi u di fosu pasi (Lom. 15:7). Jehovah hën ta kai dee sëmbë aki ko a dee komakandi, nöö fëën mbei u musu ta mbei möiti u de fii bunu te de ko a dee komakandi, aluwasi fa de dë nasö aluwasi andi de bisi (Jak. 2:1-4). Ee i si taa wan sëmbë di ko a zali u di fosu pasi sindo hën wanwan, nöö i sa kai ën faa ko sindo a i bandja. Kandë a o wai seei te i heepi ën faa ko fusutan andi ku andi woo du a di komakandi nasö te i heepi ën suku dee Bëibel tëkisi. Te u ta du di soni aki, nöö a o dë wan bunu fasi fa u ta lei taa u „ta tei sëmbë ku wai”. So juu baaa u wan woto kemeente, keling-gaanwomi nasö baaa u di Bëikantoo komite ta ko hoi taki a di kemeente ka u dë. Te a dë sö, nöö i bi o sa tei dee baaa aki ku wai ö? (3 Joh. 5-8) Wan fasi fa u sa du di soni aki da te u kai dee baaa aki ko a u pisi fuu ku de sa njan wan piki soni nasö u sa boi wan soni fuu ku de sa sindo njan makandi. I bi o sa du wan u dee soni dë u? w18.03 bld. 16 pal. 5, 7

Luku di woto u di Dju womi de kai Saulosu. Hii dee Dju sëmbë bi buta de libi a Gadu maun, ma Jehovah an bi kë de kuma sëmbë fëën möön, u di de an bi ta piki hën buka. Saulosu bi ta si kuma dee Dju bi ta dini Gadu a di soifi fasi jeti. Fëën mbei a bi ta du ku dee Keesitu sëmbë. Ma wan daka, hën Jesosi bi fan ku Saulosu. Di ten dë Jesosi bi weki ko a libi baka kaa, nöö a bi dë a liba ala ta fan ku ën. Andi Saulosu du? Wë a bi mbei wan bakama u Jesosi de kai Ananiasi heepi ën. Di Bëibel ta taki taa: „Hën a hopo go dopu wante” (Tjab. 9:17, 18; Gal. 1:14). Bakaten sëmbë bi ko sabi ën kuma apösutu Paulosu. Di a ko fusutan taa Gadu tei Jesosi u heepi ën du soni u mbei di kë fëën pasa, hën a tei dopu wantewante (Tjab. 22:12-16). Sömëni njönkuwan ku sëmbë di ko gaandi kaa, di ta lei soni u Bëibel a di ten aki, ta du di wan seei soni tu. w18.03 bld. 5, 6 pal. 9-11

Di libi bi ta taanga da Jakopu. Di baaa u Jakopu de kai Esau bi kë kii ën. Hën pai bi ta suku fasi faa ganjëën. Ma Jakopu bi ta biibi di soni di Jehovah bi paamusi Abahamu gaanfa jeti. Jakopu bi sabi taa Jehovah bi o tei dee famii fëën u de mbei dee soni dee a paamusi, pasa tuutuu. Fëën mbei Jakopu bi ta köni be soni an du de (Ken. 28:10-15). Jakopu an bi mbei di fasi fa dee sëmbë u di pisiwata fëën bi ta libi, mbei a fëëkëtë dee soni dee Jehovah bi paamusi ën (1 Kol. 2:14-16). Di Jakopu bi ko ta si kuma hën baaa bi kë du hogi ku ën, hën a begi Jehovah faa heepi ën. A bi taki taa: „I bi taki taa: ’Mi o mbei i feni gaan bunu, nöö mi o mbei dee bakamii fii ko hia kuma dee sandu sii u di ze’” (Ken. 32:6-12). Jakopu bi ta biibi Jehovah gaanfa, nöö woto sëmbë bi sa si di soni dë a di fasi fa a bi ta libi. w18.02 bld. 18, 19 pal. 9, 10

Na piki soni bi miti Jöpu. Bigibigi, „a bi hei möön hii dee sëmbë dee bi ta libi a di së u sonu kumutu” (Jöpu 1:3). A bi gudu te na soni, nöö sömëni sëmbë bi sabi ën, nöö de bi ta lesipeki ën tu (Jöpu 29:7-16). Ma hii fa a bi dë sö, tökuseei Jöpu an bi ta si kuma a bunu möön wotowan, söseei an bi ta si kuma an bi abi Gadu fanöudu. U sabi di soni aki u di Jehovah bi kai Jöpu hën „futuboi”. Saatan bi mbei hogi miti Jöpu baka-na-baka, nöö a bi ta mbei Jöpu si kuma Jehovah hën bi ta du ku ën (Jöpu 1:13-21). Bakaten dii womi di bi ta mbei taa de ku Jöpu dë mati, bi taki soni u hati Jöpu. De bi taki taa a bi abi hogihati, nöö u di soni dë hedi Gadu bi ta sitaafu ën (Jöpu 2:11; 22:1, 5-10). Ma hii fa hii dee soni aki bi ta miti Jöpu, tökuseei a bi hoi hënseei a Jehovah. Di Saatan pooba Jöpu te a kaba, hën Jehovah bi mbei Jöpu toona feni dee soni dee a bi abi, tu toon möön hia, söseei a bi mbei a libi 140 jaa jeti (Jak. 5:11). Jöpu bi dini Jehovah ku hii hën hati go dou. w18.02 bld. 7 pal. 16, 18

Dee sëmbë dee abi dee lö fasi aki ta si kuma de bunu möön wotowan, kandë u di de hanse, kandë u di de sa’ u du so soni, kandë u di de gudu, nasö kandë u di de dë heihei sëmbë. Dee lö sëmbë aki ta kë u sëmbë ta gafa de. Wan könima bi taki wan soni u dee lö pei sëmbë aki. A bi taki taa: „Wan piki begi tafa dë nëën hati, nöö hiniwan ten a ta tjökö kini a goon ta begi hënseei.” So sëmbë bi taki taa gaanfasi hogi tee taa wan sëmbë di abi gaanfasi seei an ta lobi ën te a ta si taa woto sëmbë abi gaanfasi. Jehovah ta buuse sëmbë di abi gaanfasi, nöö di Bëibel ta taki taa a ta buuse wan „sëmbë di ta luku wotowan ku gaanfasi” (Nöng. 6:16, 17). Wan sëmbë di abi gaanfasi an sa ko dë mati u Gadu (Ps. 10:4). A Didibi gaanfasi kumutu (1 Tim. 3:6). Ma a tjali taa sëmbë di bi ta dini Jehovah ku hii de hati seei bi ko abi gaanfasi. Wan u dee sëmbë aki da Könu Usia di bi ta tii Juda sömëni jaa longi. Di Bëibel ta taki taa: „Di a ko abi möön makiti, hën a ko abi gaanfasi. Fëën mbei soni an bi waka bunu dëën. An bi haika Jehovah, di Gadu fëën.” Usia bi go a di Wosu u Gadu, hën a tjuma wan soni da Gadu, hii fa an bi abi di leti u du ën. Könu Esikia bi ko abi gaanfasi tu, ma u wan pisiten nöö.​—2 Klon. 26:16; 32:25, 26. w18.01 bld. 28 pal. 4, 5

Di Bëibel ta piki u taa dee dinima u Gadu bi ta da soni, u mbei di wooko fëën go a fesi. So juu de bi ta da soni u heepi du wan apaiti wooko da Gadu (Ëki. 35:5; 2 Kön. 12:4, 5; 1 Klon. 29:5-9). A di pisiten u dee fesiten Keesitu sëmbë, dee Keesitu sëmbë bi jei taa wan gaan hangi pena bi ko a Judea, söseei taa dee baaa ku dee sisa bi abi heepi fanöudu. Fëën mbei hiniwan Keesitu sëmbë bi luku andi a sa da, hën de manda soni da dee baaa ku dee sisa u de dee bi ta libi ala (Tjab. 11:27-30). Hii sëmbë bi ta da soni u heepi du soni a di dini u Jehovah. A di ten u dee fesiten Keesitu sëmbë, so Keesitu sëmbë bi ta sei soni di de bi abi. De bi ta sei wosu nasö goon, nöö de bi ta tja di möni dë go da dee apösutu. Bakaten dee apösutu bi ta tei di möni dë u heepi dee baaa ku dee sisa dee bi abi heepi fanöudu (Tjab. 4:34, 35). Woto Keesitu sëmbë bi ta buta möni a wan së, u de bi sa heepi du di wooko u Gadu. Hën da hii sëmbë bi sa da wan soni u mbei di wooko u Gadu go a fesi, aluwasi de bi gudu nasö de bi pooti.​—Luk. 21:1-4. w18.01 bld. 17 pal. 7, 9

Kandë u sa’ u du sömëni soni, ma tökuseei na hii soni u sa du ku useei kaakiti. Hii u tuu musu ko fusutan di soni aki. Apösutu Paulosu bi sa’ u du sömëni soni, ma tökuseei an bi sa du hii soni di a bi kë du. Di a bi piki Jehovah unfa a ta fii, hën Jehovah piki ën taa: „Te wan sëmbë kaakiti ku saanfa-u-du fëën kaba, nöö nëën mi sa feni pasi . . . wooko nëën liba ku di kaakiti u mi awaa.” Paulosu bi fusutan di soni di Jehovah bi piki ën. Fëën mbei Paulosu bi taki taa: „Dee suwaki pisi u mi dë tuu ta buta mi fu mi dë taanga [ku di kaakiti u Gadu wanwan]” (2 Kol. 12:7-10). Andi Paulosu bi kë taki ku di soni aki? Paulosu bi ko fusutan taa na hii soni a sa du ku hënseei kaakiti. Wan sëmbë di taanga möön hën bi musu heepi ën. Di santa jeje u Gadu bi o sa da Paulosu kaakiti te soni bi ta taanga dëën. Ma na di dë nöö. Di santa jeje u Gadu bi sa heepi Paulosu faa du möön soni seei di an bi o sa du ku hënseei kaakiti. Sö nöö a sa heepi u a di ten aki tu. Te Jehovah da u di santa jeje fëën, nöö woo feni kaakiti seei! w18.01 bld. 5 pal. 8, 9

Te di mii fii piki i taa a kë tei dopu, nöö lesi dee buku u di ölganisaasi u Jehovah, di ta taki u soni di mama ku tata sa du u heepi dee mii u de. Baka di dë, nöö i musu suku di möön bunu ten fii fan ku ën a wan suti fasi, u lei ën taa di buta di a buta hën libi a Jehovah maun u te a tei dopu, da wan gaan faantiwöutu, ma di soni aki o mbei a feni gaan bunu tu. Ee i da wan mama nasö wan tata, nöö i abi wan gaan faantiwöutu, söseei a dë wan gaandi di i abi fii kiija dee mii fii „a wan leti fasi ta lei de kumafa Masa Gadu kë u de musu libi” (Ef. 6:4). Ee i kë du di soni aki, nöö i musu ta lei dee mii fii andi di Bëibel ta taki, söseei i musu heepi de u de ko biibi dee soni di de ta lei. Te di biibi u de ko taanga, nöö de o kë buta de libi a Jehovah maun, söseei de o kë du hii soni di de sa du u dini Jehovah. Be di Wöutu u Jehovah, di jeje fëën, ku dee möiti di i ta mbei, heepi dee mii fii u de ’ko köni, u de sa feni heepi a Gadu’. w17.12 bld. 20 pal. 17, 19

A kan taa di Daniëli bi o tapa 100 jaa, nöö a bi ta pakisei andi bi o pasa ku ën. Daniëli bi dë ku di pakisei taa a o weki ko a libi baka u? Wë aai! A kaba pisi u di buku Daniëli, u ta lesi di soni di Gadu bi paamusi ën. A bi taki taa: „I musu hoi dou tee a di kaba. Joo go böö”. Daniëli bi sabi taa dee sëmbë dee dëdë, ta böö, söseei taa ’a Geebi, di kamian teka a o go, sëmbë an ta wooko naandë, de an ta pakisei soni, de an sabi na wan soni, nöö de an abi na wan köni tu’ (Peleik. 9:10). Daniëli bi o sa libi baka. Jehovah bi paamusi ën wan gaan bunu di a bi o sa feni a di ten di ta ko. Hën di ëngëli u Jehovah bi piki Daniëli di soni di u ta lesi a di tëkisi u tide. Daniëli an bi sabi na un ten di soni aki bi o pasa. A bi fusutan taa a bi o dëdë, nöö a o go böö. Ma di Daniëli bi jei taa ’a o weki ko a libi baka faa feni di paka fëën’, hën a fusutan taa Gadu o weki ën ko a libi baka a di ten di ta ko. Di soni aki an bi o pasa wantewante, ma tee „a kaba u dee daka”. w17.12 bld. 8 pal. 17, 18

Jehovah bi piki dee gaanwomi u Isaëli taa de musu ta djeesi ën a di kuutu di a ta kuutu soni a wan leti fasi. Di fosu soni di de bi musu du, hën da de bi musu ko sabi hii di woto finifini. Baka di dë, de bi musu öndösuku luku faandi mbei di sëmbë bi kii di wotowan fëën, de bi musu luku ee a ta tjali tuutuu, söseei de bi musu luku unfa a bi ta libi fosu, ufö de buta taa de o abi tjalihati fëën (Nöb. 35:20-24). Ee tu sëmbë bi dë di bi si andi pasa, hën de ko konda taa sö de si, nöö nëën ufö de bi sa kuutu di sëmbë. Te dee gaanwomi bi ko sabi finifini kaa andi bi pasa, nöö de bi musu go öndösuku luku unfa di sëmbë dë tuutuu, ma na di soni di a du nöö de bi musu luku. Dee gaanwomi bi musu abi di köni u de sa si andi bi mbei di sëmbë du di soni. Möön gaanfa, de bi abi di santa jeje u Jehovah fanöudu u de sa djeesi ën a di köni di a abi u si soni limbolimbo, u de sa djeesi ën a di tjalihati di a abi, söseei a di kuutu di a ta kuutu soni a wan leti fasi.​—Ëki. 34:6, 7. w17.11 bld. 18, 19 pal. 13, 14

Di u bi bigi ta lei soni u Bëibel, nöö u bi lei wantu tuutuu lei. Bigibigi u bi lei taa Jehovah hën mbei u, söseei taa a kë du wan soni da libisëmbë. U bi lei söseei taa Gadu bi manda di Womi Mii fëën ko a goonliba faa ko dëdë paka di lusupaima, sö taa u sa kumutu a zöndu ku dëdë basu. U bi lei tu taa di Könuköndë u Gadu o puu hii dee fuka dee ta miti u, söseei taa u sa libi waiwai a wan paladëisi a goonliba aki u teego (Joh. 3:16; Ako. 4:11; 21:3, 4). So juu di fasi fa u bi ta fusutan wan tjabukama woto u Bëibel, nasö wan tëkisi u Bëibel sa tooka. Te a pasa sö, nöö a dë fanöudu fuu öndösuku di soni di de tooka, nöö u pakisei fundu fëën (Tjab. 17:11). Na fusutan nöö u musu ko fusutan andi tooka, ma u musu buta pakisei a dee soni di nama ku di njunjun fasi fa u ko fusutëën. Te u öndösuku dee soni aki bunu, nöö de o ko dë wan u dee njunjun lei di u ko sabi u dee tuutuu lei u Bëibel. w17.06 bld. 13 pal. 15, 16

U musu ta köni gaanfa seei ku soni di sa mbei wa hoi useei a dee wëti u Jehovah möön. A bi o dë wan köni soni ee wan womi ku wan mujëë di mbei buka u tööu, taki bumbuu a fesi taa de an o panjan deseei nasö bosi deseei a wan fasi di sa weki dee taku hangi dee dë a de hati, söseei taa de an o dë de wanwan a wan kamian te an fiti (Nöng. 22:3). Woto soni dë di sa mbei u du soni di an bunu tu. Hën da te u musu go du wan wooko a wan longi kamian, nasö te u musu wooko ku wan mujëë sëmbë a wan kamian, nasö ku wan womi sëmbë a wan kamian (Nöng. 2:10-12, 16). U musu ta köni te a dë taa u ta tjali nasö te u ta fii kuma u dë u wanwan. Ee sö i ta fii, nöö na go du wan soni di o sa mbei ja feni di gaan bunu di Gadu kë da i. Mbei Jehovah ku dee baaa ku dee sisa fii heepi i.​—Ps 34:18; Nöng. 13:20. w17.11 bld. 28 pal. 4, 5

A bi ta toobi Jehovah gaanfa seei te de bi kii wan sëmbë. Ee wan Isaëli sëmbë bi kii wan sëmbë, nöö wan womi sëmbë u di famii u di sëmbë di a kii, bi musu kii ën baka. Di Bëibel ta taki taa hën da „di sëmbë di abi di leti u kii” ën baka (Nöb. 35:19). A sö wan fasi di sëmbë di bi kii di wotowan fëën bi ta toona paka ku di libi fëën. Ee de an bi toona kii di sëmbë dë wantewante, nöö di Paamusi Köndë bi o poi, nasö an bi o dë wan santa kamian möön. Jehovah bi piki dee Isaëli sëmbë taa: „Wan musu poi di köndë ka un ta dë.” Jehovah bi taki sö, u di ee de bi kii wan sëmbë, nöö di buuu u di sëmbë bi o poi di köndë (Nöb. 35:33, 34). Ma andi bi ta pasa ee wan Isaëli sëmbë bi kii wan sëmbë, ma na ku hënseei kë? Hii fa na ku hënseei kë a bi kii di sëmbë, tökuseei a bi ta tja di në taa a kii wan sëmbë (Ken. 9:5). Te a bi pasa sö, nöö Jehovah bi ta taki taa de sa abi tjalihati fëën. A bi sa kule da di sëmbë di abi di leti u kii ën, nöö a bi sa go a wan u dee sikisi lowema foto. Ee de bi hoi ën a wan u dee foto dë, nöö de an bi o sa feni ën kii. Ma an bi musu kumutu a di foto dë, solanga di Gaan Mindima bi dë a libi.​—Nöb. 35:15, 28. w17.11 bld. 10 pal. 3-5

Di soni aki wan sisa di ta libi a Ösutualia bi du. Hën pai an bi lobi di tuutuu lei, nöö so juu hati fëën bi ta boonu ku de. Fëën mbei te hën ku hën manu bi o bëli hën pai, nöö de bi ta begi Jehovah faa heepi de u de an fan ku ën ku hati boonu. Nöö de an bi ta fan longi tu, u di a bi o sa mbei de ko ta fia u keiki soni hedi. Ma tökuseei soni sa mbei i ku dee famii fii kisi toobi so juu. Nöö a sa hati i u di i lobi dee famii fii, söseei u di i kë du soni di ta kai ku de. Ma hoi a pakisei taa i musu ta möön hoi iseei a Jehovah, möön fa i ta hoi iseei a dee famii fii. Te dee famii fii ko si di soni aki, nöö kandë de sa ko fusutan unfa di dini di i ta dini Jehovah dë wan fanöudu soni tjika. Ja sa duwengi na wan sëmbë u de tei di tuutuu lei. Ma i sa mbei wotowan si unfa di du di i ta du andi Jehovah ta taki ta heepi i. I sa biibi taa Jehovah ta da de di okasi u de sa ko dini ën tu, leti kumafa a bi da i ën.​—Jes. 48:17, 18. w17.10 bld. 13 pal. 15, 16

Na piki nöö u musu ta piki wan sëmbë taa: „Mi lobi i e.” U musu ta du soni u lei taa u lobi ën tuutuu. Ee dee baaa ku dee sisa fuu an abi soni u njan nasö soni u bisi, nöö na di fan di woo fan ku de a wan suti fasi hën o puu de a di fuka dë (Jak. 2:15, 16). Sö nöö a dë taa u di u lobi Jehovah ku woto sëmbë, mbei na begi nöö woo ta begi be möön hia sëmbë ko peleiki makandi ku u, ma woo ta mbei taanga möiti fu useei ta du di peleikiwooko tu (Mat. 9:38). Apösutu Johanisi bi taki taa di lobi di u lobi wotowan ’musu dë u si a u libi tuutuu’. Fëën mbei u musu ta lobi wotowan „söndö ganjan” (Lom. 12:9; 2 Kol. 6:6). So juu a sa djei kuma wan sëmbë lobi wotowan. Ma di lobi aki dë söndö ganjan u? Faandi mbei a ta taki taa a lobi sëmbë? Wë ee wan sëmbë ta du kuma a lobi wotowan, nöö an o tja na wan wini ko. A dë wan sösö soni. w17.10 bld. 4 pal. 4, 5

Ee u kë taa di Wöutu u Gadu heepi u, nöö u musu ta lesi ën hii juu. U musu mbei möiti fuu ta lesi ën hiniwan daka. Gaansë fuu abi sömëni soni u du, ma wa musu mbei na wan soni tapa u fuu lesi di Bëibel. Na dee faantiwöutu fuu seei u musu mbei tapa u fuu du ën (Ef. 5:15, 16). Kandë u sa ta lesi ën a fuuku mamate, nasö a didia, nasö a ndeti. U ta fii kumafa di psalöm sikifima bi ta fii. A bi taki taa: „Mi lobi di wëti fii gaanfa seei! Hii di daka mi ta pakisei ën” (Ps. 119:97). Ma na lesi nöö u musu ta lesi di Bëibel. U musu ta pakisei fundu u dee soni dee u ta lesi tu (Ps. 1:1-3). Te u ta du di soni aki ufö woo sa libi ku dee köni lai dee dë a di Bëibel. Fëën mbei aluwasi u ta lesi di Bëibel a tëlëfön nasö a woto soni, tökuseei u kë u di Wöutu u Gadu tooka di libi fuu, söseei u kë faa da u taanga u dini Gadu. w17.09 bld. 22 pal. 4, 5

Di soni aki an kë taki taa hii juu u musu ta lei taa u abi tjalihati u sëmbë. Saulosu bi mëni taa lei a bi ta lei di könu u Amalëki de kai Agagi, taa a abi tjalihati fëën, di an bi kii ën. Ma di könu aki bi dë wan felantima u dee sëmbë u Gadu. Nöö u di Saulosu an bi piki Jehovah buka, mbei Jehovah an bi kë faa dë könu möön (1 Sam. 15:3, 9, 15). Jehovah da wan kuutuma di ta kuutu soni a wan leti fasi, nöö a ta si andi dë a wan sëmbë hati, söseei a ta sabi na un ten wa musu lei wan sëmbë taa u abi tjalihati fëën (Këë. 2:17; Eze. 5:11). Abiti möön Jehovah o sitaafu dee sëmbë dee an ta kë piki hën buka (2 Tes. 1:6-10). Di ten dë, Jehovah an o lei taa a abi tjalihati u dee hogihati sëmbë. Ma u di an o du ën, mbei a sö wan fasi a o lei taa a abi tjalihati u dee bunuhati sëmbë dee a o tjubi. Na u abi di wooko u kuutu sëmbë. Ma u musu du hii soni di u sa du u heepi sëmbë nöunöu. w17.09 bld. 12 pal. 10-12

Jehovah Gadu hën sa heepi u fuu ta duwengi useei. Jehovah hën a sa duwengi hënseei hii juu, ma u di u da zöndu libisëmbë, mbei na hii juu u sa ta duwengi useei. U di sëmbë an ta duwengi deseei, mbei sömëni fuka ta miti sëmbë a di ten aki. Te wan sëmbë an ta duwengi hënseei, nöö a sa mbei a biabia u du soni di a musu du, nasö a sa mbei an wooko bunu a siköö, nasö a wookope. Te wan sëmbë an ta duwengi hënseei, nöö di soni dë sa mbei a kosi sëmbë, a sa mbei a bebe daan dööngö, nasö a sa mbei a feti ku wotowan. Boiti di dë, a sa mbei a booko tööu, a sa ko abi paima, a sa ko dë saafu u wan soni, de sa söötö ën a dunguwosu, a sa mbei a ta kusumi, a sa ko abi wan taku siki u di a libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni, söseei a sa ko dë ku bëë söndö fu hënseei kë (Ps. 34:11-14). Möön dee jaa ta pasa, möön sëmbë an ta duwengi deseei. Di soni aki an musu ta foondo u, u di di Wöutu u Gadu bi taki a fesi kaa taa di duwengi di sëmbë an bi o ta duwengi deseei, bi o dë wan maaka di bi o ta lei taa u ta libi „a dee lasiti daka u di goonliba aki”.​—2 Tim. 3:1-3. w17.09 bld. 3 pal. 1, 2

Te u abi „di kötöhati u Gadu”, nöö wa ta booko u hedi, söseei u hati ku u fusutan ta dë bööböö. U sabi taa Jehovah ta booko hën hedi ku u, söseei taa a kë u soni waka bunu da u (1 Pet. 5:10). Nöö di soni aki ta heepi u fu wa ta booko u hedi poi ku soni, söseei a ta heepi u fu wa lasi hati tu. Abiti möön di gaan fuka o bigi (Mat. 24:21, 22). Wa sabi finifini andi o pasa ku u, ma tökuseei wa musu booko u hedi poi ku dee soni dee sa miti u a di ten dë. Hii fa wa sabi andi ku andi Jehovah o du, ma tökuseei u sabi unfa di Gadu fuu ta du soni. U sabi andi a bi du da dee dinima fëën a di ten di pasa. U bi si taa aluwasi andi ta pasa, Jehovah o du di soni di a abi a pakisei. Nöö a sa du di soni aki a wan fasi di wa bi mëni seei! Fëën mbei u sa taki taa hiniwan juu te Jehovah du wan soni da u, nöö u ta si „di kötöhati u Gadu di bigi pasa hii sëmbë fusutan” a wan fasi di wa bi si jeti. w17.08 bld. 14 pal. 16, 17

’Un longi jeti?’ Di soni aki Jesaaja ku Habaki dee bi dë tjabukama u Gadu bi hakisi ën (Jes. 6:11; Hab. 1:2). Nöö Jesosi Keesitu seei bi hakisi di wan seei soni, di wanlö sëmbë di an bi abi biibi, bi ko nëën (Mat. 17:17). Kandë u ta hakisi useei di wan seei soni a di ten aki tu. Kandë wan soni miti u nasö kandë wan sëmbë an libi bunu ku u. Nasö kandë u dë ku siki nasö u ta ko gaandi. Kandë u ta booko u hedi u di u ta libi a „dee lasiti daka u di goonliba aki” (2 Tim. 3:1). Nasö kandë u di sëmbë ta libi hogi, mbei u sa ko wei, nöö u sa lasi hati. Jehovah an bi kuutu dee futuboi fëën di de bi hakisi ën ee un longi hogi soni bi o ta miti de jeti. Di soni aki sa da u kötöhati a di ten aki tu. Andi sa heepi u te a ta taanga da u fuu hoi dou? Di bakama u Jesosi de kai Jakobosi ta piki u di soni dë a di tëkisi u tide. w17.08 bld. 3, 4 pal. 1-3

Jesosi bi kë u dee bakama fëën „wooko ku dee gudu u di goonliba aki ka letilibi an dë”, u de ko dë mati u sëmbë a Gadu Köndë ala. Wan fasi fa u sa lei taa u ta hoi useei a Gadu ku dee gudu dee u abi, hën da te u ta da möni, sö taa di peleikiwooko sa du a hii së u goonliba kumafa Jesosi bi taki (Mat. 24:14). Wan mujëë mii di ta libi a India bi abi wan soni ka a ta tjubi möni, nöö hii juu a bi ta lai kpëngëlë möni go nëën. An bi ta bai pëë lai möön seei. Di di soni ka a bi ta tjubi di möni bi ko fuu, hën a da hii di möni dë u di peleikiwooko sa du. Wan baaa di ta libi a India abi wan kökönötö goon. A bi tja te a hia kökönötö go da dee baaa ku dee sisa dee ta wooko a di kantoo ka de ta puu buku ko a Malajalamutöngö. U di de bi musu ta bai kökönötö hii juu, mbei di baaa aki bi si taa a möön bunu faa da de kökönötö ka faa da de möni. A bi du soni a wan „köni” fasi. Sö nöö dee baaa ku dee sisa a Giikiköndë lo’ u da dee sëmbë dee ta wooko a di Bëtëli u di köndë dë oleifi fatu ku kasi ku woto soni u njan. w17.07 bld. 4, 5 pal. 7, 8

Dee Dju an bi kë kanda di de bi dë a katibo a Babilon. De bi ta fii bookosaka, nöö de bi abi kötöhati fanöudu. Ma Jehovah bi heepi dee sëmbë fëën leti kumafa di Wöutu u Gadu bi taki a fesi. Unfa a bi heepi de? Di di könu u Pëlsia de kai Silosi bi wini Babilon, hën a bi taki taa Jehovah bi mandëën faa du wan soni. A taki taa: „Hënseei piki mi taa mi musu mbei wan wosu dëën a Jelusalen.” Silosi bi piki dee Isaëli sëmbë tu taa: „Ee wan sëmbë dë a unu mindi di dë sëmbë fëën, nöö be Jehovah di Gadu fëën dë ku ën. Be di sëmbë dë toona go ala baka” (2 Klon. 36:23). Di soni aki bi musu u da dee Isaëli sëmbë dee bi dë a Babilon kötöhati! Boiti taa Jehovah bi da hii di nasiön u Isaëli kötöhati, tökuseei a bi da hiniwan u de apaiti kötöhati tu. Di wan seei soni Jehovah ta du da u a di ten aki. Gadu ta „kula dee sëmbë dee ta fii booko saka, nöö a ta tai dee kasikaasi u de di ta hati de” (Ps. 147:3). Te u dë ku suwaki, nasö te u lasi hati, nöö u sa dë seiki taa Jehovah ta booko ën hedi ku u. Jehovah dë kabakaba seei u da u kötöhati, söseei a dë kabakaba u heepi u ku dee bookohedi fuu (Ps. 34:18; Jes. 57:15). A ta da u di köni ku di kaakiti fuu sa libi ku hiniwan bookohedi di u abi.​—Jak. 1:5. w17.07 bld. 16 pal. 4, 5

Jehovah da di möön gudu Sëmbë u hii di mundu. Hën abi hii soni (1 Klon. 29:11, 12). Ma Jehovah lo’ u da hii sëmbë soni. U ta tei ën u bigi seei taa a da u sömëni gudu di nama ku di biibi! Andi da so u dee gudu aki? So u dee gudu aki da: (1) di Könuköndë u Gadu, (2) di peleikiwooko, ku (3) dee tuutuu lei dee dë a di Wöutu u Gadu. Ma ee wa ta köni, nöö so juu u sa ko fëëkëtë unfa dee gudu aki dii tjika. Hii juu u musu ta hoi a pakisei taa de dë gaan dii soni, nöö u musu ko möön lobi de. Sömëni fuu bi musu tooka sömëni soni a u libi fuu bi sa ko dë sëmbë di ta saka deseei a di Könuköndë u Gadu basu (Lom. 12:2). Ma u musu ta mbei möiti go dou. Wa musu mbei dee gudu u goonliba aki, nasö fanafiti libi a di së u manu ku mujëë soni, mbei taa wa ko lobi di Könuköndë sö möön.​—Nöng. 4:23; Mat. 5:27-29. w17.06 bld. 9, 10 pal. 1, 7

Jehovah an bi konda da Jöpu faandi mbei a ta tja sitaafu. Ma Jehovah bi kë faa fusutan taa a hei gaanfa möön ën. A bi lei Jöpu taa woto soni dë di dë möön fanöudu möön dee fuka fëën (Jöpu 38:18-20). Dee soni dee Jehovah bi piki Jöpu bi heepi ën faa tooka di fasi fa a bi ta pakisei. Te u luku di fasi fa Jehovah bi fan ku Jöpu, hii fa sömëni soni bi miti ën, nöö u bi o taki taa Jehovah an bi musu fan sö ku ën u? Wë nönö. Jöpu seei an bi pakisei sö tu. Jöpu bi fusutan di lai di Jehovah bi dëën, nöö a bi tei ën u bigi tu. Jöpu bi taki taa: „Mi ta hakisi i fii fëëkëtë di soni di mi taki. Luku fa mi ta sindo a goon aki a sindja liba, u lei taa mi ta tjali” (Jöpu 42:1-6). Baka di Jöpu bi haika dee lai di Jehovah bi dëën a wan lobihati fasi, hën a bi tooka di fasi fa a bi ta pakisei. Jehovah bi mbei woto sëmbë ko sabi taa a ta wai ku di fasi fa Jöpu bi hoi hënseei nëën.​—Jöpu 42:7, 8. w17.06 bld. 17, 18 pal. 11, 12

Unfa u sa sabi ee u ta si di wooko di u ta du a wan soifi fasi? U sa hakisi useei di soni aki: ’Di wooko di mi ta du ta da mi piizii möön dee soni dee mi ta du u dini Gadu ö?’ Te u hakisi useei di soni aki, nöö a o heepi u fuu sabi andi u lobi tuutuu. Jesosi bi lei u andi u musu buta a di fosu kamian a di libi fuu. Wan daka, hën a bi go a Malia ku Maita pisi. Wantewante dë hën Maita bigi ta seeka soni u boi dëën, ma Malia bi go sindo a Jesosi bandja ta haika dee soni dee a bi ta lei de. Maita bi ta guunjan taa Malia an bi ta ko heepi ën. Hën Jesosi piki Maita dee soni dee sikifi a di tëkisi u tide (Luk. 10:38-42). Jesosi bi lei u wan fanöudu soni aki. Ee wa kë dee soni dee u abi fanöudu puu u pakisei a di dini u Gadu, söseei ee u kë lei Keesitu taa u lobi ën, nöö u musu „du di möön bunu soni”. Di soni aki kë taki taa hii juu di dë di u ku Jehovah dë mati musu dë di möön fanöudu soni a u libi. w17.05 bld. 23 pal. 9, 10

Jehovah da mama ku tata di faantiwöutu u lei dee mii u de di tuutuu lei. Ma Jehovah an da dee mii avo nasö woto sëmbë di faantiwöutu u lei de di tuutuu lei (Nöng. 31:10, 27, 28). Tökuseei mama ku tata di an sa fan di töngö u di köndë ka de go, abi woto sëmbë fanöudu u heepi de u di tuutuu lei dou a dee mii u de hati. Te dee mama ku dee tata ta hakisi woto sëmbë u heepi de, nöö an kë taki taa de an kë tja di faantiwöutu di de abi u kiija dee mii u de. Ma a nama ku di kiija de ta kiija dee mii u de a „wan leti fasi ta lei de kumafa Masa Gadu kë u de musu libi” (Ef. 6:4). Mama ku tata sa hakisi dee gaanwomi u di kemeente unfa de musu hoi di wosudendu dini, söseei u heepi de u suku bumbuu mati da dee mii u de. De sa ta kai woto baaa ku sisa u ko a di wosudendu dini u de. Söseei sömëni njönkuwan ta lei soni a woto Keesitu sëmbë te de nango peleiki makandi ku de, söseei te de ta du woto soni makandi.​—Nöng. 27:17. w17.05 bld. 13 pal. 17, 18

Jesosi ku hën mama ku hën tata bi musu fusi go a Egepiti baka di wan ëngëli u Jehovah bi ko piki Josëfu taa Könu Helodi kë kii Jesosi. De bi dë a Egepiti u te kuma Helodi bi ko dëdë (Mat. 2:14, 19-21). Baka sömëni jaa, hën dee bakama u Jesosi bi „paaja go a kamiankamian. So u de go a dee oto köndë u Judea, so u de go a Samalia” (Tjab. 8:1). Jesosi bi sabi taa sëmbë bi o du ku sömëni u dee bakama fëën u de kumutu a di köndë u de. A bi taki taa: „Te un go a wan köndë nöö te de ta toobi unu tumisi, nöö un kule kumutu dë go a oto köndë e” (Mat. 10:23). Di soni aki miti dusudusu Jehovah Kotoigi kaa. A bi pasa taa sömëni u de bi lasi hii dee soni di de bi abi, nöö sëmbë u de bi dëdë tu. Peipei soni bi miti so u de, di de bi ta fusi go a wan lowema kampu, nasö di de bi go libi a wan lowema kampu, u di dee sëmbë a di kampu bi ta bebe dööngö, de bi ta pëë möni pëë, de bi ta fufuu, söseei de bi ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë tu. Ma tökuseei dee baaa ku dee sisa aki bi ta hoi a pakisei taa wan daka de bi o kumutu a di lowema kampu, leti kumafa dee Isaëli sëmbë bi kumutu a di sabana. Di soni aki bi ta heepi de u de hoi dou.​—2 Kol. 4:18. w17.05 bld. 3, 4 pal. 2-5

So juu iseei nasö wan sëmbë di i sabi sa si kuma de an kuutu soni a wan leti fasi a di kemeente. Ma wa musu lasi hati. Ma i musu hoi iseei a Gadu, begi ën faa heepi i, söseei buta futoou nëën. Hoi a pakisei taa u di i da zöndu libisëmbë mbei a sa pasa taa ja kaba fusutan unfa soni dë tuutuu, nöö kandë ja sabi unfa di soni pasa finifini. Na taki hogi u wotowan, u di a sa mbei soni ko möön hogi. Nöö ka fii buta futoou a iseei, i musu dë kabakaba u hoi iseei a Jehovah, söseei wakiti ën faa seeka di soni di pasa. Nöö Jehovah o feni i u bunu, a o mbei i feni gaan bunu. I sa dë seiki taa Jehovah, „di sëmbë di ta kuutu hii di goonliba” o ta du soni a wan leti fasi, u di „hii juu a ta du soni a wan leti fasi”.​—Ken. 18:25; Deto. 32:4. w17.04 bld. 20 pal. 17

Andi o pasa ku dee sëmbë dee an kë tooka di fasi fa de ta libi, söseei andi o pasa ku dee sëmbë dee ta wooko makandi ku di goonliba aki jeti te di gaan fuka dou? Jehovah paamusi taa a o puu hii dee hogihati sëmbë a goonliba (Ps. 37:10). A di ten aki sömëni sëmbë sabi unfa de musu tjubi dee hogi di de ta du, nöö gaansë u de an ta kisi sitaafu u di soni di de du (Jöpu 21:7, 9). Ma di Bëibel ta mëni u taa: „Gadu ta si dee pasi u libisëmbë, nöö a ta si unfa de ta waka. Na wan dungu kamian dë, nöö na wan kamian dungu tee taa dee sëmbë dee ta du hogi sa go tjubi dë” (Jöpu 34:21, 22). Fëën mbei nöiti woo sa tjubi da Jehovah. Baka Amagedon, te woo luku ka dee hogihati sëmbë bi dë, nöö wa o si de. De an o dë u si möön seei!​—Ps. 37:12-15. w17.04 bld. 11 pal. 5