Piki-deewei-liba

Unfa a dë ku u? U ta pakisei kumafa Jehovah ta pakisei ö, naa u ta pakisei kumafa dee sëmbë u di goonliba aki ta pakisei? U dee Keesitu sëmbë ta mbei taanga möiti u dee soni dee u ta du sa ta kai ku Gadu. Ma unfa a dë ku di fasi fa u ta pakisei? U ta mbei taanga möiti fuu sa ko ta pakisei kumafa Jehovah ta pakisei ö, nasö fuu ko ta si soni kumafa a ta si soni ö? Di soni aki sa dë wan taanga soni. Ma an taanga u ko ta pakisei kumafa dee sëmbë u di goonliba aki ta pakisei. Di soni aki dë sö, u di di lö fasi u pakisei aki dë a hii së u di goonliba (Ef. 2:2). Dee sëmbë u di goonliba aki lo’ u buta pakisei a deseei, nöö a sa pasa taa u ko ta pakisei sö tu. U sa taki taa a taanga fuu ko ta pakisei kumafa Jehovah ta pakisei, ma an taanga fuu ko ta pakisei kumafa dee sëmbë u di goonliba aki ta pakisei. Ee u mbei di goonliba aki mbei u ko ta pakisei kumafa de ta pakisei, nöö woo ko ta pakisei useei nöö. Woo kë ta taki da useei andi da bunu ku andi da hogi (Maik. 7:21, 22). Fëën mbei a bunu seei fuu ko ta pakisei kumafa Gadu ta pakisei, ka fuu ta pakisei kumafa libisëmbë ta pakisei. w18.11 bld. 21 pal. 1; bld. 22 pal. 3-4

U sa dë seiki taa Jesosi bi feni taanga di Jehovah bi fan dii pasi kumutu a liba ala, u piki ën taa a lobi ën. Di soni aki bi musu u da Jesosi degihati seei! Kölö sö baka di Jesosi dopu a di Joodan Lio, hën Jehovah bi taki di soni di sikifi a di tëkisi u tide. A djei kuma Johanisi ku Jesosi nöö bi jei di Jehovah bi taki di soni aki. Ma wan jaa ufö Jesosi dëdë, hën dii u dee apösutu fëën bi jei fa Jehovah bi taki taa: „Un luku di lobi Womi Mii u mi aki. Libi fëën ta kai ku mi. Nöö hën fuun ta haika e” (Mat. 17:5). Wantu daka ufö Jesosi dëdë, hën Jehovah toona fan ku di Womi Mii fëën (Joh. 12:28). Jesosi bi sabi taa sëmbë bi o ta si ën kuma wan sëmbë di ta poi Gadu në, söseei a bi sabi taa de bi o kii ën a wan hogihati fasi. Ma tökuseei a bi begi Gadu be di kë fëën pasa a fesi, ma na di u fëën seei kë (Mat. 26:39, 42). ’Aluwasi fa di sitaafu u di posu bi hebi dëën u tjai, ma tökuseei a tjëën. An bi a’ toobi ku di sen di de dëën naandë’, u di a bi ta suku gafa nëën Tata, ma na a dee sëmbë u di goonliba aki.​—Heb. 12:2. w18.07 bld. 7-pal. 15-16

Kölö sö baka di Jesosi seti di Ndeti Njanjan u Masa, hën a bi lei fa a abi degihati tjika. Na un futu? Hii fa Jesosi bi sabi taa ee a du andi hën Tata kë, a bi o dëdë a wan hogihati fasi, tökuseei a du andi Gadu kë, nöö de bi kii ën kumafa de bi ta kii wan sëmbë di bi kosi Gadu (Mat. 26:65, 66). Jesosi hoi hënseei a Gadu a hii futu u tja gafa ko da di në u Jehovah, a hoi hënseei a di leti di Jehovah abi u tii hii soni, söseei a jabi di pasi da sëmbë di ta tjali u dee zöndu di de du, u de sa feni di libi u teego. A di wan seei ten Jesosi bi seeka dee bakama fëën da dee soni dee bi o miti de bakaten. Jesosi lei taa a abi degihati tu, u di an bi ta buta pakisei a di fëën bookohedi, ma a bi ta booko hën hedi ku andi dee apösutu fëën bi abi fanöudu. Di Ndeti Njanjan di a seti baka di a manda Judasi go, bi o mbei dee sëmbë dee Gadu bi o salufu ku santa jeje, mëni dee gaan bunu de o feni, u di Jesosi dëdë tuwë hën buuu da de. Söseei a bi o heepi de u de ta hoi a pakisei taa de ku ën o tii makandi a liba ala tu.​—1 Kol. 10:16, 17. w19.01 bld. 22 pal. 7-8

Di Jesosi taki di soni di sikifi a di tëkisi aki, hën wan töngö piki kumutu a liba ala wante taa: „Mi feni në a i liba kaa e, nöö mi o toona feni në a i möön eti.” Di gaan faantiwöutu di Jesosi bi abi, nasö di hoi di a bi musu hoi hënseei a Jehovah u te a dëdë, bi mbei a dë ku fuka a hati. Jesosi bi sabi taa de bi o kii ën a wan hogihati fasi (Mat. 26:38). Di hei di Jesosi bi kë hei hën Tata në, bi dë di möön fanöudu soni nëën libi. De bi feni taa Jesosi bi kosi Gadu, nöö Jesosi an bi kë u di dëdë fëën tja poi në ko da Gadu. Useei sa ta booko u hedi ku di poi di sëmbë ta poi Jehovah në, leti kumafa Jesosi bi ta booko hën hedi ku di soni dë. Kandë sëmbë an ta libi bunu ku u, leti kumafa de an bi ta libi bunu ku Jesosi. Kandë di mindi di sëmbë ta mindi soni da u sa ta hati u. Kandë u ta pakisei unfa di soni aki sa tja poi në ko da Jehovah. Dee soni di Jehovah taki a Johanisi 12:27, 28, ta da u kötöhati te dee soni aki ta miti u. Hii juu Jehovah o ta hei di në fëën.​—Ps. 94:22, 23; Jes. 65:17. w19.03 bld. 11-12 pal. 14-16

Dee apösutu u Jesosi bi foondo seei! De bi mëni taa Jesosi bi o toona seti di könuköndë u Isaëli, ma Jesosi bi piki de taa an o tei longi möön nöö a o tja pena u te a dëdë. Apösutu Petuisi bi taki taa: „Masa, na taki dee lö soni dë e. Biga de an o sa pasa ku i seei, kwetikweti.” Hën Jesosi piki ën taa: „Waka pasa kumutu a mi fesi dë e, ju didibi Saatan. I dë kuma wan sitonu a pasi da mi u mi naki futu kai kumutu a di pasi Gadu buta da mi u mi waka. Biga fa i fan dë, nöö na Gadu da i di pakisei dë e. Libisëmbë pakisei nöö di dë” (Mat. 16:22, 23; Tjab. 1:6). Jesosi bi taki di soni aki u di a bi kë lei gbelingbelin taa di fasi fa Jehovah ta pakisei tooka ku di fasi fa dee sëmbë u di goonliba u Saatan ta pakisei (1 Joh. 5:19). Petuisi bi da Jesosi taanga faa pakisei hënseei nöö, leti kumafa gaansë u sëmbë u di goonliba aki ta pakisei. Ma Jesosi bi sabi taa na sö Jehovah hën Tata bi ta pakisei. Di fasi fa Jesosi bi piki Petuisi bi lei gbelingbelin taa a bi ta si soni kumafa Jehovah ta si soni, nöö an bi kë ko ta pakisei kumafa dee sëmbë u di goonliba aki ta pakisei. w18.11 bld. 21 pal. 1-2

Pakisei andi Jehovah ta si te milionmilion sëmbë a hii së u goonliba ta ko makandi u hoi di Ndeti Njanjan u Masa. Na di hia di dee sëmbë hia nöö a ta luku, ma a ta si hiniwan sëmbë di ko a di komakandi dë. A ta si dee sëmbë dee abi di guwenti u ta ko hiniwan jaa a di komakandi. So u dee sëmbë dë ta ko, hii fa sëmbë ta du ku de gaanfa seei. Wotowan an ta ko a dee woto komakandi dee u ta hoi hiniwan wiki, ma de ta si taa a dë fanöudu u de ko mëni di dëdë u Jesosi. Boiti di dë, Jehovah ta si dee sëmbë dee ta ko mëni di dëdë u Jesosi di fosu pasi, u di de kë ko sabi unfa di komakandi dë ta hoi. U dë seiki taa Jehovah ta wai te a ta si taa sö hia sëmbë ta ko mëni di dëdë u di Womi Mii fëën (Luk. 22:19). Ma a ta möön booko hën hedi ku di soni mbei sëmbë ta ko a di komakandi aki. U ta kë u Jehovah lei u soni, söseei u ta kë u di ölganisaasi fëën lei u soni tu?​—Jes. 30:20; Joh. 6:45. w19.01 bld. 26 pal. 1-3

Jesosi bi dë kabakaba u dëdë da dee bakama fëën. Ma na di dë nöö, hiniwan daka a bi ta libi a wan fasi di bi ta lei taa a bi ta booko hën hedi ku de ka faa pakisei hënseei nöö. A bi ta dë makandi ku dee bakama fëën, aluwasi a bi ta wei nasö aluwasi a bi ta dë ku bookohedi seei (Luk. 22:39-46). A bi ta buta pakisei a soni di a bi sa du da wotowan, ma na a soni di wotowan bi sa du dëën (Mat. 20:28). U da dee tuutuu bakama u Keesitu dee ta libi kuma baaa ku baaa. Nöö u wai taa u ta tei di ten fuu fuu go kai woto sëmbë u deseei ko toon bakama fëën tu. Ma u ta booko u hedi gaanfa ku di heepi di u musu ta heepi „dee oto sëmbë dee ta biibi Masa kuma u seei”, aluwasi de an ta peleiki möön nasö aluwasi de an ta ko a dee komakandi möön (Gal. 6:10). U ta lei de taa u lobi de te u ta da de taanga u de ko a dee komakandi, möönmöön a di komakandi ka u ta mëni di dëdë u Jesosi. U ta wai seei kumafa Jehovah ku Jesosi ta wai, te wan sëmbë di an bi ta peleiki möön toona ko a Jehovah. Hën da di Tata fuu di lobi u.​—Mat. 18:14. w19.01 bld. 28 pal. 12; bld. 29 pal. 14-15

Jesosi seti di mëni di u musu ta mëni di dëdë fëën ku dee soni dee bi fika di de bi hoi di Pasika piizii. Ku de a seti di Ndeti Njanjan u Masa. A bi hoi ën ku di bëëë söndö sooda, ku di win di bi fika. Jesosi bi piki dee apösutu fëën taa di bëëë kë taki di sinkii fëën di an bi abi zöndu, nöö di win kë taki di buuu fëën, di a bi o tei u paka paima da de. An bi foombo dee apösutu taa Jesosi an bi du wan gaan apaiti soni u hoi di piizii aki. Faandi mbei? Wantu liba a fesi, Jesosi bi go a dee mati fëën de kai Lazalosi, Maita ku Malia pisi, nöö a bi bigi ta lei sëmbë soni. Maita bi sai dë, ma an bi ta haika, u di a bi ta seeka gaan hia soni u njan da Jesosi. Di Jesosi si di soni aki, hën a piki Maita a wan suti fasi taa na hii juu a dë fanöudu u seeka gaan hia soni u njan (Luk. 10:40-42). Kölö sö ufö Jesosi dëdë, hën a hoi hënseei a di soni di a bi piki Maita. An bi seeka te a hia soni u njan, u lei dee bakama fëën unfa de musu ta mëni di dëdë fëën. w19.01 bld. 20-21 pal. 3-4

Jehovah bi hei Jesosi a wan apaiti fasi di an bi pena mëni seei. Di Jehovah bi weki Jesosi ko a libi baka, hën a dëën „di möön kaba hei kamian u mundu” a liba ala. Söseei a o ta libi u nöömö, nöö an o sa dëdë möönsö. Di soni aki da wan soni di na wan sëmbë bi feni wan daka! (Fil. 2:9; 1 Tim. 6:16) A dë wan gaan waiti soni seei u si unfa Jehovah bi mbei Jesosi feni gaan bunu, u di a bi ta dini Gadu ku hii hën hati! Andi o heepi u fuu du soni u Jehovah feni u u bunu, ma na u libisëmbë feni u u bunu? Wë u musu hoi a pakisei taa hii juu Jehovah ta buta pakisei a dee dinima fëën dee ta hoi deseei nëën, nöö a ta mbei de feni gaan bunu a wan fasi di de an bi mëni wan daka. Pooba nöö u sa ta pooba u pakisei unfa Jehovah o mbei u feni gaan bunu a di ten di ta ko! Ma nöunöu hii fa sömëni fuka ta miti u, tökuseei u musu ta hoi a pakisei taa di goonliba aki o poi kaba a sösö (1 Joh. 2:17). Ma di lobihati Tata fuu de kai Jehovah, an o fëëkëtë dee bunu soni dee u bi du. An o fëëkëtë di fasi fa u bi lei taa u lobi ën, u di „an ta kuutu könku”.​—Heb. 6:10. w18.07 bld. 8 pal. 17-18

Di lasiti pasi di Jesosi bi njan makandi ku dee apösutu fëën, nöö a bi ta booko hën hedi ku di libi di de bi musu ta libi makandi. Di a bi ta begi makandi ku de, hën a bi taki taa a bi kë u dee bakama fëën dë wan makandi, leti kumafa hën ku hën Tata dë wan makandi. Ee dee bakama u Jesosi bi ta libi makandi, nöö sëmbë bi o si taa Jehovah hën bi manda Jesosi ko a goonliba. Sëmbë bi o ko sabi ambë da dee tuutuu bakama u Jesosi, te de bi o ta lobi de na de. Di lobi di de bi o ta lobi deseei aki, bi o mbei de ko dë wan makandi (Joh. 13:34, 35). A di ndeti dë seei Jesosi bi taki sömëni soni u di libi di dee bakama fëën bi musu ta libi fiifii makandi, u di a bi si taa na hii juu de bi ta du di soni aki. Dee apösutu bi ta „fia ku de na de ta hakisi taa fa de sai dë undi u de sa dë möön hei möön dee oto” (Luk. 22:24-27; Maik. 9:33, 34). Wan daka, hën Jakobosi ku Johanisi bi hakisi Jesosi faa da de wan hei kamian nëën bandja, a di Könuköndë a liba ala.​—Maik. 10:35-40. w18.06 bld. 9 pal. 1-2

Jehovah kë u sëmbë di tööu musu ta lobi deseei sö gaanfa taa di lobi dë musu sa dë u teego (Mat. 19:3-6). Di waka di wan sëmbë ta waka da di sëmbë di hën ku ën tööu, da di möön hati soni di sa miti wan sëmbë. Fëën mbei di u seibi u dee Teni Wëti, ta taki taa sëmbë an musu waka da di sëmbë di hën ku ën tööu (Deto. 5:18). Wan gaan zöndu wan sëmbë du a Gadu wojo te a du di soni aki, söseei a ta dë wan gaan hati soni da di sëmbë di di soni aki miti (Ken. 39:7-9). Wan sëmbë di di soni aki miti, sa fii di pen dë sömëni jaa longi. Jehovah kë taa dee mii bi musu ta dë waiwai, söseei taa soni an bi musu du de. Jehovah bi da mama ku tata di faantiwöutu u de da dee mii u de dee soni di de abi fanöudu u de sa göö ko bigi, söseei de bi musu ta heepi de u de ko dë mati u Gadu. Mama ku tata bi musu ta tei hiniwan okasi di de feni u heepi dee mii u de u de ko fusutan dee wëti u Jehovah, söseei de bi musu heepi de tu u de ko lobi Jehovah (Deto. 6:6-9; 7:13). Mama ku tata an bi musu ta si dee mii u de kuma soni di de ta lasi ten nëën baka, söseei de an bi musu ta libi hogi ku de. Ma de bi musu si dee mii u de kuma wan gudu di Jehovah da de.​—Ps. 127:3. w19.02 bld. 21 pal. 5, 7

Jöpu bi ta hoi hënseei a Gadu, u di a bi ta biibi taa Gadu bi o mbei a feni gaan bunu. A bi ta biibi taa Gadu bi ta tei ën u bigi taa a bi ta hoi hënseei nëën. Hii fa fuka bi ta miti Jöpu, tökuseei a bi dë seiki taa te u kaba fëën Jehovah bi o mbei a feni gaan bunu. Di soni aki bi heepi ën faa hoi hënseei a Gadu. Jehovah bi lobi di fasi fa Jöpu bi hoi hënseei nëën sö tee taa a mbei Jöpu feni gaan bunu seei, hii fa a bi dë wan zöndu libisëmbë! (Jöpu 42:12-17; Jak. 5:11) Ma Jöpu o feni möön gaan bunu a di ten di ta ko. Wë di Gadu fuu an tooka (Mal. 3:6). Ee u ta hoi a pakisei taa Gadu ta tei di hoi di u ta hoi useei nëën u bigi, nöö hii juu woo ta dë ku di mëni taa dee soni dee Gadu paamusi u o pasa tuutuu (1 Tes. 5:8, 9). So juu a o ta djei kuma ju wanwan ta hoi iseei a Gadu, ma na sö a dë. Joo dë makandi ku milionmilion woto dinima u Gadu a hii së u goonliba, di ta hoi deseei nëën. Söseei iseei o ko dë wan sëmbë di hoi iseei a Gadu kumafa dee womi ku dee mujëë fu awooten bi hoi deseei a Gadu, hii fa de bi sa lasi de libi.​—Heb. 11:36-38; 12:1. w19.02 bld. 7 pal. 15-16

Te di juu di u ta mëni di dëdë u Jesosi pasa, nöö a bi o bunu fuu hakisi useei dee soni aki: ’Unfa mi sa ko ta möön djeesi Jesosi a di lei di a bi ta lei taa a lo’ sëmbë? Mi ta mëni u mi wanwan soni nöö u, naa mi ta möön mëni soni u dee wotowan u mi tu? Mi ta kë u dee baaa ku dee sisa u mi musu ta du möön soni möön fa de sa du ö, naa mi ta hoi a pakisei taa na hii soni de o sa du?’ Boo ta djeesi Jesosi hii juu, ta lei wotowan taa u ta „fii” ku de. Abiti möön wa o ta mëni di dëdë u Jesosi möön. Te Jesosi „toona ko” a di pisiten u di gaan fuka, nöö a o tja „dee sëmbë u Gadu” ko makandi a liba ala, nöö sëmbë an o ta mëni di dëdë u Jesosi möön (1 Kol. 11:26; Mat. 24:31). Aluwasi wan ten o ko ka sëmbë an o ta mëni di dëdë u Jesosi möön, tökuseei u sa dë seiki taa dee sëmbë u Jehovah o ta mëni di hoi di de bi ta hoi di soni aki jeti, u di an taanga u hoi. Söseei de o ta mëni unfa Jesosi bi abi sakafasi, degihati, ku lobi tjika. w19.01 bld. 25 pal. 17-19

Boo luku unfa di mbei di u ta mbei möiti fuu dë gösöntu, ta heepi u fuu ko fusutan unfa a dë fanöudu tjika fuu mbei möiti fuu sa dë gösöntu a di biibi. Wë di fosu soni da, ee u kë dë gösöntu, nöö u musu njan bunu soni, söseei u musu ta sport. Wë sö nöö a dë tu taa ee u kë ko abi wan taanga biibi, nöö u musu ta lei soni u Bëibel, söseei hii juu u musu ta lei taa u abi wan taanga biibi. Di soni aki kë taki taa u musu ta du dee soni dee u ta lei, söseei u musu ta konda de da wotowan (Lom. 10:8-10; Jak. 2:26). Di u tu soni da, te u ta luku di sinkii fuu, nöö a sa ta djei kuma u dë gösöntu hii fa u sa dë ku wan siki. Wë sö nöö a sa ta djei kuma di biibi fuu taanga u di u ta du hia soni a di dini u Gadu, ma kandë hati fuu ta ganjan u fuu du soni di an bunu (1 Kol. 10:12; Jak. 1:14, 15). U musu hoi a pakisei taa Saatan kë fuu pakisei kumafa hën a ta pakisei. w19.01 bld. 15 pal. 4-5

U musu hakisi useei dee soni aki: ’Mi ta du di wan seei soni ö? Mi ta du di soni di di Samalia womi bi du ö? (Luk. 10:30-35). Andi mi sa du u heepi wotowan te de ta tja fuka? Mi sa heepi dee baaa ku dee sisa dee ko gaandi kaa u? Mi sa heepi sisa di manu u de dëdë kaa nasö miii di an abi mama ku tata di ta dini Jehovah u? Mi sa fan ku wan sëmbë di ta fii bookosaka be a kisi degihati ö? (1 Tes. 5:14; Jak. 1:27) Te u ta lei taa u abi tjalihati u sëmbë, hën da u ta du soni da de, nöö Jesosi bi taki taa u ta dë waiwai te u ta da wotowan soni. Wan woto soni di ta mbei u ta dë waiwai, hën da di sabi di u sabi taa Jehovah ta feni u bunu (Tjab. 20:35; Heb. 13:16). Könu Dafiti bi taki u wan sëmbë di abi tjalihati taa: „Jehovah seei o tjubi ën, nöö a o mbei a dë a libi. Sëmbë o ta taki a goonliba taa a dë bunu” (Ps. 41:1, 2). Ee u ta lei wotowan taa u abi tjalihati u de, söseei taa u ta fii da de, nöö Jehovah seei o lei u taa a abi tjalihati fuu tu, nöö woo ta dë waiwai u teego.​—Jak. 2:13. w18.09 bld. 18 pal. 11-12

Wan sisa de kai Yoshiko bi go a data, hën di data booko wan buka dëën. Di data bi piki ën taa wantu liba nöö a bi o libi jeti. Andi di sisa aki du di a jei di soni aki? Wë Yoshiko bi ko mëni wan Bëibel tëkisi di a bi lobi. Di tëkisi dë da di tëkisi u tide. Baka di dë, hën a piki di data taa an bi ta fëëë, biga Jehovah bi dë ku ën. Di soni di sikifi a di tëkisi aki bi heepi di sisa fuu faa buta futoou a Jehovah ku hii hën hati, nöö a sa heepi u tu fu wa fëëë te soni ta miti u. Jehovah bi mbei Jesaaja sikifi dee soni aki, u di a bi kë da dee Dju di de bi o tja go a katibo a Babilon kötöhati. Ma Jehovah an bi mbei de sikifi dee soni aki da dee Dju wanwan, ma a bi mbei de sikifi de da hii dee sëmbë fëën te kisi dee dinima fëën u di ten aki (Jes. 40:8; Lom. 15:4). A di ten aki, u ta libi a „wan tumisi hogi ten”, nöö u ta abi taanga fanöudu. Möönmöön di taanga di u ta feni a di buku Jesaaja.​—2 Tim. 3:1. w19.01 bld. 2 pal. 1-2

Wë ee tu sëmbë paati ku deseei u di de abi bookohedi, nöö de o dë tööutööu jeti, söseei de o abi bookohedi jeti. Apösutu Paulosu bi taki u wan woto soni di mbei taa wan womi ku hën mujëë an musu paati ku deseei. A bi taki taa: „Fu di di mujëë dë biibima, nöö Gadu ta luku di lö womi dë a wan apaiti fasi u di mujëë fëën hedi. Söseei tu, fu di di manu fëën dë biibima, nöö Gadu ta luku di mujëë a wan apaiti fasi u di manu fëën hedi. Biga ee an bi dë sö, nöö Gadu an bi o ta luku dee mii u de apaiti tu” (1 Kol. 7:14). Sömëni Keesitu sëmbë bi buta taa de o dë ku di manu u de nasö di mujëë u de di an ta dini Jehovah, hii fa soni bi ta taanga da de. Dee Keesitu sëmbë aki bi wai seei di de hoi dou, u di bakaten di sëmbë di de ku de tööu bi ko toon wan Jehovah Kotoigi (1 Kol. 7:16; 1 Pet. 3:1, 2). A hii së u goonliba, Keesitu sëmbë dë di tööu, nöö de abi wan bunu tööu libi. Wë kandë i ku wantu u dee sëmbë aki dë a di wan kemeente, nöö i ta si taa dee baaa ta hoi deseei a dee mujëë u de, söseei taa de lobi de, nöö dee mujëë u de ta lesipeki de manu. Hii dee sëmbë aki ta lei taa de ta lesipeki di tööu libi.​—Heb. 13:4. w18.12 bld. 14 pal. 18-19

Di wöutu „Eden” kë taki „Piizii”, nöö di djai dë bi dë wan kamian di ta da i piizii tuutuu. A bi waiti seei, nöö sömëni soni u njan bi dë nëën, söseei libisëmbë ku mbeti bi ta libi fiifii ku deseei (Ken. 1:29-31). De ta puu di wöutu di kë taki „djai” a Hebelejëntöngö, ko pa·raʹdei·sos a Giikitöngö. Wan womi de kai M’Clintock ku wan woto womi de kai Strong sikifi wan buku de ta kai Cyclopaedia. Nöö di buku dë ta taki taa te wan Giiki sëmbë bi jei di wöutu pa·raʹdei·sos, nöö a bi ta pakisei wan gaan gindi waiti djai ka soni an dë di sa du hogi ku sëmbë, ka wanlö gaan pau dë di ta pai peipei njanjan, ka kiiki ta kule pasa, ka ahun ta dë hiahia a dee kiiki bandja u dee mbeti kuma djangafutu ku sikapu sa ta ko njan (Luku Ken. 2:15, 16). A wan djai kuma di u taki soni fëën djunsu dë, Jehovah bi buta Adam ku Eva. A bi dë wan paladëisi. Ma u di de bi pasa Jehovah buka, mbei de an bi sa libi a di Paladëisi möön, nöö dee mii u de di de bi ko pai bakaten an bi sa libi nëën tu (Ken. 3:23, 24). Hii fa sëmbë an bi ta libi a di Paladëisi dë möön, tökuseei a djei kuma di Paladëisi bi dë te dou di ten di di Gaan Wata bi ko a goonliba a di ten u Noa. w18.12 bld. 4 pal. 3-5

Boo taa mama ku tata ta mbei möiti u lei dee mii u de bunu soni. Ee dee mii libi ku dee bunu soni di de mama ku de tata lei de, nöö de o sa möön du soni a wan bunu fasi, nöö di soni dë sa mbei de koti pasi da sömëni bookohedi, ku sömëni fuka, söseei de an o bai sabi sö u dee soni di de bi du. Wë leti kumafa wan bumbuu mama ku wan bumbuu tata kë u soni waka bunu da dee mii u de, sö nöö Jehovah kë u dee mii fëën abi di möön bunu libi di dë (Jes. 48:18). Fëën mbei a ta lei u unfa u musu ta tja useei, ku unfa u musu ta libi ku wotowan. A kë fuu ko ta si soni kumafa a ta si soni, söseei a kë fuu libi ku dee wëti dee a buta da u. Di soni aki an ta tapa u fuu piizii u di libi, ma a ta mbei u ko köni, nöö a ta heepi u fuu du soni a wan bunu fasi (Ps. 92:5; Nöng. 2:1-5; Jes. 55:9). Woo sa ta du soni di u lobi jeti, ma a di wan seei ten woo ta du soni di ta mbei u ta dë waiwai (Ps. 1:2, 3). Te u ta si soni kumafa Jehovah ta si soni, nöö u ta feni wini fëën a sömëni fasi! w18.11 bld. 23 pal. 7-8

Ee u kë ta waka a di leti pasi go dou, nöö wa musu mbei sëmbë di an ta dini Jehovah puu u a di leti pasi. Di u bi ko sabi soni u di tuutuu lei, hën u ku dee mati fuu ku dee famii fuu dee an ta dini Jehovah, bi ko dë woto fasi. Kandë so u de an bi abi toobi taa u ko a di tuutuu lei, ma kandë wotowan an bi lobi ën. Dee famii fuu, dee sëmbë dee u ku de ta wooko a di wan kamian, ku dee mii dee u ku de nango a di wan siköö, sa kë duwengi u fuu hoi dee daka di de ta hoi, kuma fujai daka, nasö dee gaan daka di de ta hoi a di köndë ka u ta dë. Andi sa heepi u fu wa hoi daka di an ta kai ku Gadu? U musu ta hoi a pakisei faandi mbei Jehovah an kë fuu hoi dee daka aki. U sa öndösuku soni a dee buku fuu, fuu ko sabi faandi mbei sëmbë ko ta hoi so u dee daka aki. Te u pakisei fundu u di soni di mbei wa ta hoi dee daka aki, nöö u ta dë seiki taa u ta waka a wan fasi „di Gadu lobi” (Ef. 5:10). Ee u ta futoou Jehovah ku di Wöutu fëën, nöö wa o abi toobi ku andi woto sëmbë ta taki.​—Nöng. 29:25. w18.11 bld. 12 pal. 10, 12

Te soni ko tooka a di libi fuu, nöö a sa pasa taa dee bookohedi fuu nöö u ta kë pakisei. Di soni aki bi sa pasa ku Josëfu. Ma a bi buta taa a bi o ta du di möön bunu soni di a bi sa du. Leti kumafa Josëfu bi ta wooko taanga da Potifali, sö nöö a bi ta wooko taanga, ta du dee soni di di fesima u di dunguwosu ka de bi butëën, bi ta piki ën faa du (Ken. 39:21, 22). Leti kumafa a bi pasa ku Josëfu, sö nöö a sa pasa taa wan soni ko pasa a u libi di wa sa tooka. Ma ee u abi pasensi, söseei ee u ta du hii soni di u sa du, nöö Jehovah o mbei u feni bunu (Ps. 37:5). Aluwasi u ta dë pantapanta nasö u ta booko u hedi ku wan soni, tökuseei „wa [o] ta lasi hati” (2 Kol. 4:8). Jehovah o dë ku u, möönmöön ee u ta buta pakisei a di dini di u ta dini ën. w18.10 bld. 24 pal. 11; bld. 25 pal. 13

Unfa i ta fii te wan sëmbë di i sabi, söseei di i ta lesipeki, fëëkëtë di në fii, nasö kandë an pena sabi i möön seei? Wë an dë u taki taa di soni aki bi o toobi i gaanfa. Wë faandi mbei? Wë u di Jehovah mbei hii u tuu a sö wan fasi taa u ta kë u sëmbë buta pakisei a u, nasö u ta kë u de feni u u bunu. Ma na kë nöö u ta kë taa de sabi di në fuu, ma u ta kë taa de sabi unfa u dë tuutuu, söseei u ta kë u de sabi andi ku andi u du (Nöb. 11:16; Jöpu 31:6). Ma ee wa luku bunu, nöö di kë di u ta kë u sëmbë feni u u bunu, sa mbei u go du soni di an bunu. Di goonliba u Saatan sa mbei u kë ko dë wan nëbai sëmbë. Wë te a ko dë sö, nöö wa o mbei sëmbë gafa Jehovah Gadu, di Tata fuu di dë a liba ala, söseei wa o mbei sëmbë dini ën tu.​—Ako. 4:11. w18.07 bld. 3 pal. 1-2

Wë u hii dee soni aki mbei an ta foondo u taa Saatan ta mbei heihei sëmbë ta „ganjan sëmbë” (1 Tim. 4:1, 2). A ta möön hogi te dee fesima u keiki ta mindi soni. Faandi mbei u taki sö? Wë u di ee wan sëmbë ko biibi dee mindimindi soni di de ta taki, hën a go du soni di Gadu ta buuse, nöö di soni aki sa mbei an feni di libi u teego (Hos. 4:9). Jesosi bi sabi taa dee hedima u keiki u di ten fëën bi ta ganjan sëmbë. Fëën mbei a bi piki de taa: ’Mi bai helu da unu möön e, un dee Sabima u Wëti ku dee Faliseima aki, un bödjëëma unu! Biga fa i si un sai dë, nöö un ta waka hii di mundu fuun feni ee wan kodo sëmbë seei hai tja ko a unu së. Nöö te un wini ën kaa, nöö un ta butëën ko dë wan sëmbë di fiti u go a Gehena.’ Di soni aki kë taki taa sö wan sëmbë an o feni di libi u teego (Mat. 23:15). Jesosi bi taki taa dee hedima u keiki aki bi „ta kii sëmbë” leti kuma de tata Didibi.​—Joh. 8:44. w18.10 bld. 4 pal. 5-6

Andi Jesosi bi kë taki ku di soni aki? A bi taki bakaten taa: „Un musu ta wai da di dë e. Un musu ta piizii seei, biga a Masa Gadu Köndë ala woon feni wan gaan paima. Biga leti sö nöö wë de bi du ku dee tjabukama u Gadu dee bi dë bifö unu” (Mat. 5:12). De bi fon dee apösutu, hën de bi piki de taa de an bi musu peleiki möön. Ma de bi „kumutu a di kuutu [wosu u dee Dju] seei ku wai”. De an bi ta wai u di de bi fon de, ma „fu di Masa Gadu bi si taa de bumbuu tjika u de tja sen fu Masa Jesosi në hedi” (Tjab. 5:41). A di ten aki, dee sëmbë u Jehovah ta hoi dou tu ku wai a hati te sëmbë ta du ku de, u di de dë bakama u Jesosi (Jak. 1:2-4). Leti kuma dee apösutu, wa lobi te u ta tja fuka nasö te sëmbë ta du ku u. Ma ee u ta hoi useei a Jehovah, nöö a o da u di degihati di u abi fanöudu fuu sa hoi dou. Te Jehovah, „di piizii Gadu” ta wai ku u, nöö u sa ta dë waiwai aluwasi sëmbë ta du ku u, aluwasi dee famii fuu ta du ku u.​—1 Tim. 1:11. w18.09 bld. 20 pal. 18-20

U ta libi a wan „tumisi hogi ten”, nöö „bookohedi ku fuka tö u ta abi” a di libi. Fuka ta möön sömëni sëmbë tee taa de an ta kë libi möön (2 Tim. 3:1-5). Möön leki 800.000 sëmbë ta kii deseei hiniwan jaa. Hën da hiniwan 40 sekonde, wan sëmbë ta kii hënseei. U di fuka bi möön so u dee baaa ku dee sisa fuu mbei de bi kii deseei tu. Di soni aki da wan tjali soni seei. Sömëni u dee baaa ku dee sisa fuu ta abi bookohedi a di ten aki. Fëën mbei u musu ta lei de taa u lobi de. Sëmbë ta mbei so u de fa, ta du ku de a wookope. Nasö so u de ko ta wei u di de musu ta wooko sömëni juu longi nasö u di di wooko u de ta da de bookohedi. Wotowan ta abi bookohedi a di wosudendu libi u de. Kandë de tööu ku wan sëmbë di an ta dini Jehovah, nöö di sëmbë an ta libi bunu ku de. U hii dee soni aki mbei sömëni u de ta ko wei, nöö de ta fii kuma de an dë na wan wojo soni. w18.09 bld. 9 pal. 3, 5

Mama ku tata di dë bakama u Keesitu ta wooko makandi ku Jehovah te de ta heepi dee mii u de u de buta maaka da deseei a di dini di de ta dini Jehovah. Sömëni mama ku sömëni tata du di soni aki. Te u kaba fëën, dee mii u de bi buta taa de o ta du di hii-ten diniwooko, aluwasi a ko dë taa de musu foloisi go a wan woto kamian. So u dee mii aki ko ta du di sëndëlengiwooko, wotowan ta du di pioniliwooko a kamian ka möön peleiki dë fanöudu, nöö wotowan ta wooko a Bëtëli. A dë sö tuu taa te dee mii foloisi go a wan longi kamian, nöö de mama ku de tata an o sa ta dë makandi ku de kumafa de bi o kë. Ma tökuseei de ta da dee mii u de taanga u de dini Jehovah go dou, aluwasi ka de dë. Faandi mbei de ta du di soni dë? Wë u di de ta wai seei taa dee mii u de ta buta di dini di de ta dini Jehovah a di fosu kamian. Sömëni u dee mama ku dee tata dë, ta si soni kuma di mujëë de kai Hana, di bi taki taa a bi „leni” Jehovah di womi mii fëën de kai Samuëli. Dee mama ku dee tata aki ta tei ën u bigi seei taa de sa wooko makandi ku Jehovah a di lö fasi aki.​—1 Sam. 1:28. w18.08 bld. 22 pal. 4

Jesosi an bi taki taa wan guduma an o sa go a di Tii u Gadu dendu. Ma Jesosi bi taki tu taa: „Un dee möfina sëmbë aki, un dë bunu e, biga woon njan di bunu u di Njunjun Tii u Masa Gaangadu” (Luk. 6:20). Ma di soni aki an bi kë taki taa hii dee pootima bi o haika Jesosi, nasö taa de bi o feni gaan bunu. Sömëni pooti sëmbë an bi waka a Jesosi baka. Hën da wa sa kuutu wan sëmbë taa an dë mati u Jehovah u di a gudu nasö taa an dë mati fëën u di a pooti. So u dee sëmbë u Jehovah gudu, ma i abi wotowan di pooti tu. Ma hii de tuu lobi Jehovah, nöö de ta dini ën ku hii de hati. Di Wöutu u Gadu ta piki dee sëmbë di abi gudu, u ’de an buta futoou a dee gudu u de. Biga dee gudu naandë an dë wan soni di o tan fu nöömö, u sëmbë musu ta buta mëni a de liba. Ma Masa Gaangadu wanwan nöö de musu ta mëni’ (1 Tim. 6:17-19). Di Wöutu u Gadu ta bai hii dee dinima u Jehovah, aluwasi de gudu nasö de pooti, taa hogi sa miti de ee de lobi möni (1 Tim. 6:9, 10). Te u ta si dee baaa ku dee sisa fuu kumafa Jehovah ta si de, nöö wa o ta kuutu de u di de abi gudu, nasö u di de an abi gudu. w18.08 bld. 12-13 pal. 11-12

U kë lei Jehovah taa u ta tei ën u bigi taa u ko dë sëmbë fëën. U sabi taa di buta di u buta u libi nëën maun da di möön köni soni di u bi sa du. Fëën mbei u dë kabakaba u buuse soni di Jehovah ta buuse. Boiti di dë, u ta lobi dee baaa ku dee sisa fuu, ta lesipeki de, u di deseei da sëmbë u Jehovah tu (Lom. 12:10). Di Bëibel ta paamusi u taa: „Jehovah an o go disa dee sëmbë fëën” (Ps. 94:14). U sa dë seiki u di soni aki. Jehovah o dë ku u, aluwasi andi ta pasa. Aluwasi u ko lasi libi seei, tökuseei Jehovah an o fëëkëtë u (Lom. 8:38, 39). „Ee u dë ku libi, u dë u [Jehovah]. Ee u dëdë, u dë u [Jehovah]. Fëën mbei ee u dë ku libi, ee u dëdë, fu [Jehovah] nöö u dë nöömö” (Lom. 14:8). U ta wakiti di ten ka Jehovah o weki hii dee mati fëën dee dëdë u de sa toona ko a libi baka (Mat. 22:32). Nöunöu kaa di Tata fuu ta da u sömëni bunu. Di Bëibel ta taki taa: „Dee sëmbë dee abi Jehovah kuma Gadu u de, dë bunu. Dee sëmbë dee a tei ko gudu fëën, dë bunu.”​—Ps. 33:12. w18.07 bld. 26 pal. 18-19

So sëmbë sa ta fii taa u di de sa taki da deseei andi de kë du, kuma na un siköö de kë go, nasö un wooko de o du mbei de sa du andi de kë, solanga an ta toobi de. Kandë de ta pakisei di soni di Paulosu bi taki. A bi taki taa: „Wë andi mbei di sëmbë di ta dë fëëëfëëë ku dee soni dë musu ko buta wëti da mi?” (1 Kol. 10:29) Hii fa u sa taki da useei andi u kë du, tökuseei u musu hoi a pakisei taa na hii soni ta bunu u du, söseei taa hii soni di u ta du o tja bunu nasö hogi ko da u. Fëën mbei Paulosu bi taki di soni di sikifi a di tëkisi u tide. Fëën mbei aluwasi u sa taki da useei andi u kë du, tökuseei na di soni di u ta kë, hën da di möön fanöudu soni. w18.04 bld. 12 pal. 10

Leti kumafa a bi pasa ku Kain, sö nöö a sa pasa taa a di ten aki wan Keesitu sëmbë sa ta taki taa a ta dini Jehovah, hii fa a ta du soni di Jehovah ta buuse (Jud. 11). Kandë a ta peleiki fajafaja, nöö a nango a dee komakandi hiniwan wiki. Ma kandë a di wan seei ten, a ta pakisei soni di na fiti, a ta kë soni di an bunu dëën nasö kandë a ta buuse wotowan (1 Joh. 2:15-17; 3:15). Dee soni aki sa mbei a go du zöndu. Kandë woto sëmbë an o sabi andi a ta pakisei nasö andi a ta du, ma Jehovah sabi. A ta sabi ee wa dë nëën së ku hii u hati (Jel. 17:9, 10). Aluwasi u mbei wan föutu, tökuseei Jehovah an ta disa u. Ee u tei wan pasi di na bunu, nöö Jehovah ta piki u taa: „Un toona ko a mi.” Jehovah sabi taa u abi suwakifasi. Ma a kë taa u musu dë nëën së, nöö u musu ta buuse soni di an bunu (Jes. 55:7). A paamusi u taa ee u ta du sö, nöö a o heepi u, söseei a o da u taanga fuu ta duwengi dee taku hangi dee ta ko a u hati.​—Ken. 4:7. w18.07 bld. 16 pal. 5-6