Ëlufumu-liba

U di wa sabi hii soni u Jona, mbei u sa ta si ën kuma wan sëmbë di wotowan an bi sa futoou, nasö kuma wan sëmbë di an bi ta hoi hënseei a wotowan. Jehovah bi piki ën taa a musu go paaja wan kuutu bosikopu a di foto Ninifei. Ma ka u Jona piki Jehovah buka, hën a tei wan sipi, hën a go a wan hii woto së, „u di a bi kë tjubi da Jehovah” (Jona 1:1-3). I bi o kë da Jona pasi möön faa du di wooko di Gadu bi mandëën faa du ö? Kandë ja bi o kë. Ma Jehovah bi si taa a bi sa da Jona di okasi faa du di wooko wan pasi möön (Jona 3:1, 2). Te u luku dee soni di Jona bi taki di a bi begi, nöö u ta si un pei sëmbë a bi dë tuutuu (Jona 2:1, 2, 9). An dë u taki taa Jona bi begi Jehovah sömëni pasi. Ma di begi di a bi begi di a bi dë a di fisi bëë dendu, ta heepi u fuu si taa an bi dë wan sëmbë di an bi kë du wan wooko di Jehovah bi mandëën faa du nöö a kaba. Dee soni dee a bi taki a di begi fëën ta lei u taa a bi abi sakafasi, taa a bi ta tei soni u bigi, söseei taa a bi dë kabakaba u piki Jehovah buka a soni. Fëën mbei an ta foondo u taa Jehovah an bi luku di soni di a bi du nöö a kuutu ën. Ma Jehovah bi piki di begi u Jona, hën a dëën pasi faa du di wooko u wan tjabukama go dou! A dë wan gaan fanöudu soni seei taa wan gaanwomi musu ’jei unfa soni dë tuutuu’ ufö a da wan sëmbë lai! w20.04 bld. 15 pal. 4-6

Dee fesiten Keesitu sëmbë bi tei dee lei aki tu, nöö di santa jeje u Gadu bi heepi de u de ko fusutan di Wöutu u Gadu tu. De bi ta öndösuku soni u de bi sa dë seiki taa dee lei aki bi ta kai ku dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu (Tjab. 17:11, 12; Heb. 5:14). De an bi ta dini Jehovah ku di fa de bi ta fii dëën nöö a kaba, söseei de an bi ta dini Jehovah ku di fa de bi ta fii bunu te de bi dë ku dee baaa ku dee sisa nöö a kaba. Ma de bi ta mbei möiti u de ko abi wan taanga biibi, u di de bi ta ko ’sabi di lei u Gadu finifini (Kol. 1:9, 10). Dee tuutuu lei dee dë a di Wöutu u Gadu an ta tooka (Ps. 119:160). Dee lei aki an ta tooka ee wan baaa nasö wan sisa du wan soni ku u di hati u, nasö ee de du wan gaan zöndu. Söseei dee lei aki an ta tooka te fuka ta miti u. Fëën mbei u musu ko sabi dee lei u Bëibel finifini, söseei u musu dë seiki taa de dë tuutuu soni. Leti kumafa wan hanka ta hoi wan boto u gaan ventu an tjëën go, sö nöö di biibi fuu o tjubi u te fuka ta miti u, u di u ta lei soni u Bëibel. w20.07 bld. 9 pal. 6-7

Jesosi ta si di heepi di u ta heepi dee salufu baaa fëën, kuma hën u ta heepi a soni (Mat. 25:34-40). Di fosu soni di u sa du u heepi dee salufu baaa u Keesitu, hën da te u ta mbei möiti u heepi sëmbë u de ko dë bakama u Jesosi kumafa a manda u fuu du (Mat. 28:19, 20). Dee woto sikapu wanwan nöö sa heepi dee salufu baaa u Keesitu u du di peleikiwooko (Joh. 10:16). Ee i da wan sëmbë di dë u dee „oto sikafu”, nöö hoi a pakisei taa hiniwan pasi di i nango a di peleikiwooko, i ta lei taa i ta hoi iseei a dee baaa u Keesitu, ku Jesosi tuu. U ku Jehovah ku Jesosi sa ko dë mati tu te u ta tei di möni fuu u heepi taa dee baaa u Keesitu tii di wooko (Luk. 16:9). Wë u sa da möni u heepi du di diniwooko a hii së u goonliba. Söseei u heepi dee baaa ku dee sisa fuu dee ta libi a kamian ka gaan wata nasö gaan ventu ko booko soni u de. U sa heepi baaa ku sisa a di kemeente ka u dë tu di dë ku möni fuka, nasö dee abi woto pei fuka.​—Nöng. 19:17. w20.04 bld. 24 pal. 12-13

Di könu u bausë bi du soni kumafa di tëkisi aki ta taki. An bi „buta pakisei [pikisö seei] a di Gadu u dee avo fëën”. Unfa sö? Wë di Sovyet-Unie bi kë puu hii dee biibi a pasi. Fëën mbei a bi kë puu di makiti u de a de. A bigi u di jaa 1918, hën di Sovyet-Unie buta taa de musu ta lei sëmbë a siköö taa Gadu an dë. Unfa di könu aki bi „gafa di gadu u dee wosu dee taanga u booko”? Wë di Sovyet-Unie bi puu te a hia möni u seeka dee sodati fëën, söseei a bi mbei dusudusu bömu di sa piki booko wan hii foto, faa bi sa ko abi möön makiti. Di könu u bausë ku di könu u libasë bi ko abi fetilai tjika u kii milionmilion sëmbë! Di könu u bausë ku di könu u libasë bi wooko makandi u du wan gaan soni. De bi „seti di fanafiti soni di ta tja hogi ko”. Hën da di ölganisaasi de kai De Verenigde Naties.​—Dan. 11:31. w20.05 bld. 6-7 pal. 16-17

Ambë sa heepi u suku dee sëmbë dee an ta peleiki möön? Wë hii u tuu sa du di soni aki. Dee gaanwomi, dee pionili, dee famii u di sëmbë seei, ku hii dee woto peleikima u di kemeente sa heepi u suku dee sëmbë dee an ta peleiki möön. I abi wan mati fii, nasö wan famii fii di an ta peleiki möön u? I miti wan sëmbë di an ta peleiki möön di i go peleiki a sëmbë pisi, nasö di i go peleiki a kamian ka hia sëmbë ta waka pasa u? Hakisi di sëmbë ee a bi o kë fii da dee gaanwomi di tëlëfön nöbu fëën, nasö ee i sa piki dee gaanwomi naasë a ta libi, u de sa ko luku ën. Wan gaanwomi de ta kai Thomas bi taki taa: „Di fosu soni di mi ta du, hën da mi ta hakisi tookatooka baaa ku sisa di sa sabi, u de piki mi naasë di sëmbë ta dë nöunöu. Nasö mi ta hakisi dee peleikima ee de sabi wan sëmbë di an ta ko a komakandi möön. Baka di dë, te mi go luku dee baaa ku dee sisa dee an ta peleiki möön, nöö mi ta hakisi de fa u dee mii u de ku dee woto sëmbë u de. So u dee baaa ku sisa di an ta peleiki möön, bi abi di guwenti u tja dee mii u de ko a komakandi fosu, nöö a kan taa dee mii aki bi dë peleikima fosu. Deseei dë u heepi tu u de toona ko a Jehovah.” w20.06 bld. 24 pal. 1; bld. 25 pal. 6-7

U hii dee libilibi soni di Gadu mbei buta a goonliba aki, libisëmbë abi di köni u sabi andi da bunu ku hogi, u di de sa toona mëni andi bi pasa a fesi. Di soni aki mbei u sa ko abi möön bunu fasi, nöö u sa tooka di fasi fa u bi ta pakisei, söseei u sa tooka di fasi fa u bi ta libi (1 Kol. 6:9-11; Kol. 3:9, 10). U sa seeka di háti fuu u ko sabi andi da hogi ku andi da bunu (Heb. 5:14). U sa lei u ko abi lobi, u sa lei u ko ta fii da wotowan, söseei u sa lei u ko abi tjalihati u wotowan. Boiti dee soni dë, u sa ko ta libi a wan leti fasi ku wotowan. Wan fasi fa u sa lei taa u ta tei ën u bigi taa Jehovah mbei u a wan fasi fuu sa ta mëni soni, hën da te u ta toona mëni hii dee fasi fa Jehovah bi heepi u a di ten di pasa, söseei di fa a bi da u kötöhati. Di soni aki ta mbei u biibi möön gaanfa taa a o heepi u tu a di ten di ta ko (Ps. 77:12; 78:4, 7). Wan woto fasi fa u sa ta wooko ku di kado aki, hën da te u ta mëni dee soni dee wotowan bi du da u, söseei te u ta tei dee soni dë u bigi. Öndösukuma bi ko si taa sëmbë di ta tei soni u bigi, ta möön dë waiwai. w20.05 bld. 23 pal. 12-13

Pakisei unfa Mosesi bi fii di a bi si di waiti u Jehovah. Mosesi bi go tjubi a wan baaku u wan gaan gindi sitonu. Kandë di soni di Mosesi bi si, bi dë di möön gaan foombo soni di wan libisëmbë bi si a di pisiten ufö Jesosi bi ko a goonliba aki. Bakaten, Mosesi bi jei wan fan. A kan taa wan ëngëli hën bi fan ku ën. A bi taki taa: „Jehovah, Jehovah, wan Gadu di abi tjalihati u sëmbë, nöö a lobi sëmbë tu. Hati fëën an ta boonu hesi, a abi bunuhati pasa maaka, nöö hii juu a ta du dee soni dee a ta taki. A ta du bunu da dusudusu sëmbë, söseei a ta da sëmbë paadon te de mbei wan föutu” (Ëki. 33:17-23; 34:5-7). Kandë Mosesi bi ta toona mëni di soni di bi pasa di daka dë, di a bi taki dee soni dee sikifi a di tëkisi u tide. Te u ta jei di në Jehovah, u musu pakisei unfa Jehovah dë tuutuu. U musu pakisei dee fasi dee a abi. Dee fasi kuma kaakiti, köni, letilibi, ku lobi. Te u ta buta pakisei a dee fasi aki, ku dee woto fasi dee a abi, nöö u ta ko abi möön gaan lesipeki dëën.​—Ps. 77:11-15. w20.06 bld. 8-9 pal. 3-4

Jesosi bi taki taa sëmbë bi o ko sabi dee bakama fëën a di fasi fa de bi o lei taa de lobi de na de (Joh. 13:34, 35). Ma ee u kë ko abi wan taanga biibi, nöö wantu woto soni dë di u musu du. Wa musu dë a di tuutuu lei u di u lobi fa dee baaa ku dee sisa fuu ta lobi deseei nöö a kaba. Faandi mbei u taki sö? Pakisei taa wan baaa nasö wan sisa du wan gaan zöndu, nasö kandë wan gaanwomi u kemeente, nasö wan sëmbë di ta du di pioniliwooko du wan gaan zöndu. Nasö kandë wan baaa nasö wan sisa du wan soni di hati i. Nasö kandë wan baaa nasö wan sisa bia baka da di biibi, nöö a ta piki i taa na u da dee sëmbë dee dë a di tuutuu lei. Ee sö wan soni pasa, i bi o mbei di soni dë tapa i fu ja dini Jehovah möön u? Ee ja ta mbei di biibi fii ko möön taanga u di i ta mbei möiti fii ku Jehovah ko dë möön gaan mati, ma i ta biibi Gadu u di i ta luku andi wotowan ta du nöö a kaba, nöö di biibi fii an o taanga. Te joo mbei di biibi fii ko taanga, nöö an musu dë wan fii di i ta fii da Jehovah wanwan nöö, nasö da dee sëmbë fëën. Ma i musu mbei möiti fii ta lei soni u Bëibel, ta öndösuku soni a dee buku fuu, sö taa i sa dë seiki taa dee soni dee i ta lei u Jehovah, da tuutuu soni.​—Lom. 12:2. w20.07 bld. 8 pal. 2-3

Sömëni woto dë di ta lei taa dee ëngëli ta wooko makandi ku u fuu sa feni dee baaa ku dee sisa dee ko suwaki a di biibi, ma dee kë bigi dini Jehovah baka (Ako. 14:6). Wan baaa de kai Silvio u di köndë Ekwadölu bi ko suwaki a di biibi, nöö a bi begi Jehovah taangataanga faa manda wan sëmbë ko nëën di sa heepi ën faa toona ko a di kemeente. Di a bi ta begi, hën a jei döö fëën naki. Di a go luku, hën a si tu gaanwomi ko luku ën. Di wan seei daka dë dee gaanwomi bi bigi heepi di baaa aki faa toona ko a Jehovah. Woo dë waiwai seei te u heepi wan sëmbë di bi ko suwaki a di biibi faa toona ko a Jehovah. Luku andi wan baaa de kai Salvador, di ta du di apaiti pioniliwooko, söseei di ta buta pakisei a dee sëmbë dee ko suwaki a di biibi, bi taki. A bi taki taa: „Te mi ta pakisei unfa dee sëmbë dee bi ko suwaki a di biibi bi toona ko a Jehovah, nöö mi ta wai gaanfa seei. Mi ta wai seei u di mi bi sa wooko makandi ku Jehovah u heepi wan u dee dinima fëën faa kumutu a di goonliba u Saatan, söseei faa toona ko a di kemeente.” I da wan sëmbë di ko suwaki a di biibi ö? Wë ee sö a dë, tökuseei i sa dë seiki taa Jehovah lobi i jeti. Jehovah ta wakiti i fii toona ko nëën, nöö a o toona tei i ku wai seei a di wosu fëën. w20.06 bld. 29 pal. 16-18

Jehovah da di Sëmbë di ta lei u soni, nöö a ta konda soni u sëmbë a di Wöutu fëën da u, u lei u soni (Jes. 30: 21). U ta lei soni te u ta pakisei fundu u dee woto u dee sëmbë, dee bi lei taa de abi fasi di Gadu lobi, te kisi di fasi de kai sakafasi. U ta lei wan soni tu a dee sëmbë dee an bi lei taa de abi dee bunu fasi aki (Ps. 37:37; 1 Kol. 10:11). Pakisei di soni di bi pasa ku Könu Saulosu. Bigibigi, a bi dë wan njönku kijoo di bi abi sakafasi. A bi sabi andi a bi sa du ku andi an bi sa du, nöö a bi pasa seei taa an bi kë u de dëën möön faantiwöutu (1 Sam. 9:21; 10:20-22). Ma bakaten Saulosu bi ko abi gaanfasi, nöö a bi du soni di an bi abi leti u du. A bi ko dë sö, kölö sö baka di a toon könu. Wan pasi, an bi hoi pasensi wakiti di tjabukama Samuëli. A tjuma wan soni da Jehovah, hii fa an bi abi leti faa du di soni dë. Te u kaba fëën, Jehovah an bi feni Saulosu u bunu möön, hën a puu ën fu an dë könu möön (1 Sam. 13:8-14). Wë a bunu seei fuu lei wan soni a di woto aki. U musu ta köni fu wa du soni di wa abi leti u du. w20.08 bld. 10 pal. 10-11

A dë sö tuu taa Jehovah tei Jesosi faa da di kemeente „peipei gudu” (Ef. 4:8). Dee „peipei gudu” aki da dee baaa u di Tii Kulupu, dee baaa dee ta heepi dee baaa aki, dee baaa dee dë a di bëikantoo komite, dee keling-gaanwomi, dee baaa dee ta lei baaa ku sisa soni a dee peipei siköö di di ölganisaasi ta hoi, dee gaanwomi ku dee dinai. Jehovah buta dee baaa aki u de luku dee sikapu fëën. A da de di santa jeje fëën u de sa heepi dee baaa ku dee sisa u de, u de ko abi wan möön taanga biibi (1 Pet. 5:2, 3). Jehovah ta da dee baaa di santa jeje fëën sö taa de sa ta du peipei wooko. Leti kumafa peipei kamian u libisëmbë sinkii ta du soni u tja wini ko da hii di sinkii, sö nöö dee baaa dee Jehovah buta a wooko ku di santa jeje fëën, ta wooko taanga u de sa heepi hii dee baaa ku dee sisa u di kemeente. De an ta suku u sëmbë gafa de. Ma de ta mbei taanga möiti u de da dee baaa ku dee sisa u de taanga (1 Tes. 2:6-8). U ta da Jehovah tangi u di u abi dee baaa aki dee an ta pakisei deseei fosu! w20.08 bld. 21 pal. 5-6

Wan u dee soni soni di ta da u taanga fuu ta peleiki, hën da di si di u ta si sëmbë ta „dë fukafuka weiwei”. A dë fanöudu tuutuu u sëmbë ko sabi soni u di Könuköndë u Gadu (Mat. 9:36). Jehovah kë u hii pei sëmbë musu ko sabi di tuutuu lei finifini, sö taa de sa feni libi (1 Tim. 2:4). Te u pakisei unfa di peleiki di u ta peleiki sa heepi sëmbë u de feni libi, nöö woo kë peleiki (Lom. 10:13-15; 1 Tim. 4:16). Useei musu abi dee soifi soni tu fuu sa du di peleikiwooko. Boiti di dë, u musu sabi unfa u musu wooko ku de. Jesosi bi lei dee bakama fëën gbelingbelin unfa de bi musu kisi libisëmbë tja ko a Gadu. A bi piki de andi ku andi de bi musu tja, a bi piki de naasë de bi musu go peleiki, söseei a bi piki de andi de bi musu taki (Mat. 10:5-7; Luk. 10:1-11). A di ten aki, di ölganisaasi u Jehovah ta da u soni di ta heepi u fuu sa du di peleikiwooko a wan bunu fasi. Ma na di dë nöö, de ta lei u tu unfa u sa peleiki ku de. Di soni dë ta heepi u fu wa ta dë fëëëfëëë te u ta peleiki, söseei a ta heepi u fuu ko sa’ u peleiki a wan bunu fasi.​—2 Tim. 2:15. w20.09 bld. 4 pal. 6-7, 10

Pakisei luku unfa apösutu Johanisi bi o ta wai, di a jei taa dee sëmbë dee a bi heepi u ko a di tuutuu lei, bi ta dini Jehovah ku hii de hati go dou. Sömëni soni bi ta miti de, nöö Johanisi bi ta mbei hii möiti u heepi dee Keesitu sëmbë aki u de ko abi wan taanga biibi. A bi ta si de kuma miii fëën a di biibi. Wë sö nöö useei ta wai te dee fuu seei mii, nasö te dee mii fuu a di biibi buta de libi a Jehovah maun, nöö de ta dini ën ku hii de hati go dou (3 Joh. 3). A kan taa a di jaa 98 bifö Keesitu, di santa jeje u Jehovah bi mbei Johanisi sikifi dii biifi. A bi sikifi dee biifi aki u da dee Keesitu sëmbë taanga u de ta biibi a Jesosi go dou, söseei u de ta piki di lei u Jehovah Gadu go dou. Johanisi bi ta booko hën hedi ku di ko di wanlö ganjansëmbëma bi ta ko a dee kemeente (1 Joh. 2:18, 19, 26). Dee sëmbë aki bi ta taki taa de sabi Gadu, ma de an bi ta du andi Jehovah taki. w20.07 bld. 20 pal. 1-3

U ta biibi di bosikopu di u ta paaja da sëmbë. Fëën mbei u kë paaja di bosikopu aki ka u sa paajëën dou. U ta biibi di soni di Gadu paamusi u a di Wöutu fëën (Ps. 119:42; Jes. 40:8). U si fa tjabukama woto ta pasa a di ten fuu aki. U si unfa sëmbë ta bia libi, te de bigi du dee soni di di Bëibel ta taki. Di soni aki ta möön mbei u ko dë seiki taa di bunu buka u di Könuköndë da wan bosikopu di hii sëmbë musu jei. U ta biibi Jehovah, di Sëmbë di da u di bosikopu di u ta paaja aki. Söseei u ta biibi Jesosi, di sëmbë di a buta ko Könu u di Könuköndë. Aluwasi andi ta miti u, Jehovah o ta heepi u hii juu, söseei a o ta da u taanga (Ps. 46:1-3). Boiti di dë, u dë seiki taa Jesosi dë a liba ala ta tii di peleikiwooko, nöö a ta wooko ku di kaakiti ku di makiti di Jehovah dëën (Mat. 28:18-20). Biibi ta heepi u fuu ko möön dë seiki taa Jehovah o paka u u dee möiti dee u ta mbei. w20.09 bld. 12 pal. 15-17

So juu, dee sisa o abi sëmbë fanöudu di sa hopo taki da de te so soni miti de (Jes. 1:17). Wë kandë wan sisa di manu fëën dëdë, nasö di booko tööu, o abi wan sëmbë fanöudu di sa heepi ën du dee soni di hën manu bi ta du dëën. Kandë wan sisa di ko gaandi o abi wan sëmbë fanöudu di sa heepi ën te a go a data. Nasö kandë wan sisa ta du di pioniliwooko ku woto apaiti wooko da di ölganisaasi u Jehovah, nöö dee baaa ku dee sisa ta kuutu ën, u di de an ta si ën a di peleikiwooko sö kumafa de ta si dee woto baaa ku sisa dee ta du di pioniliwooko. Wë ee soni dë sö, nöö di sisa aki o abi wan sëmbë fanöudu di sa hopo taki dëën. Djeesi Jesosi a di fasi fa a bi ta du soni. Jesosi bi ta hopo taki wantewante da dee sisa fëën, te sëmbë bi ta kuutu de a wan föutu fasi. A bi hopo taki da Malia, di Maita bi ta kuutu ën (Luk. 10:38-42). Söseei wan woto daka a bi toona hopo taki da Malia di wanlö sëmbë bi taki taa Malia an bi du soni a wan köni fasi (Maik 14:3-9). Jesosi bi fusutan faandi mbei Malia bi du di soni aki. Fëën mbei a bi gafëën. Jesosi bi taki wan tjabukama woto tu. A bi taki taa sëmbë bi o ta taki u di bunu soni di Malia bi du dë „te de [bi o] ta tja di bunu buka u Gadu ta paaja a goonliba da sëmbë”. w20.09 bld. 24 pal. 15-16

Wan bunu sikapuma bi ta fusutan taa dee sikapu fëën sa lasi. Nöö ee wan sikapu bi lasi, di sikapuma an bi ta sitaafu ën te a toona feni ën baka. Luku unfa Gadu bi heepi so u dee dinima fëën dee an bi ta dini ën möön u wan pisiten. Di tjabukama Jona, an bi go du di wooko di Jehovah bi mandëën faa go du a Ninifei. Hii fa a bi dë sö, Jehovah an bi disa Jona. Jehovah bi tjubi Jona, nöö a bi heepi ën faa feni kaakiti baka, sö taa a bi sa du di wooko di a bi dëën faa du (Jona 2:7; 3:1, 2). Bakaten, Jehovah bi wooko ku wan kuja pau u heepi Jona faa ko fusutan unfa di libi u wan sëmbë dë gaan soni dëën tjika (Jona 4:10, 11). Andi u ta lei a di soni aki? Dee gaanwomi an musu disa wan sëmbë hesi poi di an ta peleiki möön, nasö di an nango a dee komakandi möön. Ma de musu mbei möiti u ko fusutan faandi mbei di sëmbë go disa di kemeente. Nöö te a toona ko a Jehovah, dee gaanwomi musu lei ën taa de lobi ën, söseei taa de ta booko de hedi ku ën. w20.06 bld. 20-21 pal. 10-12

A di jaa 1991, di di Sovyet-Unie an bi dë möön, hën dee sëmbë u Gadu dee bi ta libi a di pisiwata dë bi feni „heepi”. Hën da de bi feni bööböö libi u wan pisiten. U di di soni aki bi pasa, mbei de bi sa peleiki söndö u sëmbë bi tapa de. An bi tei longi seei, hën sömëni dusu peleikima bi ko dë a di pisiwata di de bi ta kai Sovyet-Unie. Ma baka wantu jaa, hën Losiaköndë ku dee köndë dee ta wooko makandi ku ën ko toon di könu u bausë. U sa kai wan köndë di könu u bausë nasö di könu u libasë te a ta du dee dii soni aki: (1) hënseei ta du ku dee sëmbë u Gadu, (2) dee soni dee a ta du ta lei taa a dë wan felantima u Jehovah ku dee sëmbë fëën, ku (3) a ta fia ku di könu u libasë. Losiaköndë ku dee köndë dee ta wooko makandi ku ën ta du ku dee sëmbë u Gadu, söseei de tapa di peleikiwooko di dee dusudusu baaa ku sisa fuu ta du. Dee soni di de ta du aki ta lei taa de buuse Jehovah ku dee sëmbë fëën. De ta biinga u ko abi makiti möön di könu u libasë, hën da Ingisiköndë ku Amëëkanköndë. w20.05 bld. 12-13 pal. 3-4

U musu sa’ u lei sëmbë soni ee u kë heepi sëmbë u de ko dë bakama u Keesitu. Fëën mbei u kë lei sëmbë soni u Bëibel a di möön bunu fasi di u sa du ën. U ta lei milionmilion sëmbë soni u Bëibel a hii së u goonliba. U lobi dee soni u Bëibel dee u ta lei sëmbë. Fëën mbei u sa fii fuu ta taki u dee soni dë nango nöömö. Ma aluwasi ee wan sëmbë ta tei fesi a di Hei Wakitimawosu-lei, a di kemeente Bëibel-lei, nasö aluwasi ee a ta lei wan sëmbë soni u Bëibel nëën pisi, tökuseei an musu ta fan hia poi. Ee di sëmbë di ta lei wotowan soni kë taa di Wöutu u Gadu musu hai sëmbë pakisei, nöö a musu ta duwengi hënseei. An musu ta suku u konda hii soni di a sabi u wan tëkisi nasö u wan woto da sëmbë (Joh. 16:12). Tei di fa i bi sabi soni u Bëibel tjika di i dopu, maaka ku di fa i sabi soni u Bëibel nöunöu. A kan taa di i dopu, dee fanöudu lei u Bëibel nöö i bi sabi (Heb. 6:1). A tei sömëni jaa fii bi sa ko sabi dee soni dee i sabi nöunöu. Fëën mbei ja musu suku u lei wan sëmbë di bigi lei soni u Bëibel hii soni tuu wan pasi. w20.10 bld. 14-15 pal. 2-4

Jehovah bi tei sëmbë di bi o sa kiija Jesosi a wan bunu fasi (Mat. 1:18-23; Luk. 1:26-38). Di soni di Malia bi taki di dë sikifisikifi a di Bëibel, ta lei unfa a bi lobi Jehovah ku di Wöutu fëën tjika (Luk. 1:46-55). Nöö di fasi fa Josëfu bi haika Jehovah di a bi fan ku ën, ta lei taa a bi lobi Gadu, söseei taa a bi kë du soni di ta kai ku ën (Mat. 1:24). Jehovah an bi suku sëmbë di bi gudu u kiija Jesosi. Di soni di Josëfu ku Malia bi tja go u tjuma da Gadu di de bi pai Jesosi, ta lei taa de bi pooti (Luk. 2:24). A djei kuma de an bi abi hia möni nasö hia gudu, möönmöön fa bakaten de bi ko abi seibi mii, nasö möön hia mii seei (Mat. 13:55, 56). Jehovah bi ta tjubi Jesosi u so hogi an miti ën. Ma an bi ta tjubi ën da hii soni (Mat. 2:13-15). Jesosi bi abi famii di an bi ta biibi ën. De an bi ta biibi taa hën da di Mësiasi (Maik. 3:21; Joh. 7:5). A kan tu taa Josëfu bi lasi libi di Jesosi bi njönku jeti, nöö di soni aki bi o sa dë wan soni di bi ta hati ën seei. w20.10 bld. 26-27 pal. 4-6

I bi fii wan daka kaa taa i dë i wanwan u, nasö taa ja abi na wan sëmbë u heepi i ku wan bookohedi di i abi ö? Sömëni sëmbë bi fii sö kaa, te kisi dee sëmbë dee ta hoi deseei a Jehovah (1 Kön. 19:14). Ee di soni dë ko pasa ku i, nöö mëni di soni di Jehovah paamusi i. A bi taki taa: „Ma o disa i seepi, kwetikweti. Na wan juu mi o disa i wanwan möönsö.” Fëën mbei u sa taki gbelin taa: „[Jehovah] hën da mi Heepima. Ma o fëëë” (Heb. 13:5, 6). Apösutu Paulosu hën bi sikifi di soni aki da dee baaa ku dee sisa fëën u Judea a dee pisiten u di jaa 61 Baka Keesitu. Di soni di a taki dë, ta mbei u mëni di soni di sikifi a Psalöm 118:5-7. Di psalöm sikifima bi sabi taa Jehovah hën bi dë di Heepima fëën. Sö nöö Paulosu seei bi sabi di soni dë tu, u di Jehovah bi heepi ën sömëni pasi kaa. Bëina wan gaan ventu bi mbei a singi ku boto. Di soni dë bi pasa wantu jaa ufö a sikifi di biifi manda da dee Keesitu sëmbë dee ta fan Hebelejëntöngö (Tjab. 27:4, 15, 20). A hii di waka u Paulosu dë, Jehovah bi mbei Paulosu si taa hën da di Heepima fëën. Ma Jehovah bi ta heepi Paulosu a peipei fasi kaa ufö di ten dë. w20.11 bld. 12 pal. 1-2

Faandi mbei an dë wan köni soni fuu ta pakisei taa soni bi ta waka möön bunu da u a di ten di pasa? U di a sa mbei u mëni dee bunu soni nöö dee bi pasa. Pakisei di woto u dee Isaëli sëmbë. Di de kumutu a Egepiti, hën hesihesi seei de fëëkëtë unfa libi bi taanga da de ala. A dee bunu soni di de bi ta feni u njan ala nöö de bi ta buta pakisei. De bi taki taa: „U ta mëni jeti fa u bi ta njan fisi a Egepiti u sösö. U bi ta njan kömköm, baasia, ajon, ku lai-ajon!” (Nöb. 11:5) Ma tuu taa dee soni di de bi ta njan bi dë u sösö u? Na seei. Dee Isaëli sëmbë bi ta pena gaanfa seei. A di ten dë, dee Egepiti sëmbë bi tei de ko saafu u de (Ëki. 1:13, 14; 3:6-9). De bi fëëkëtë fa soni bi ta taanga da de, hën de bigi ta hangi di libi u fosu. De bi ta möön buta pakisei a dee soni dee bi pasa kaa, ka u de buta pakisei a dee bunu soni di Jehovah bi du da de. Jehovah an bi ta wai ku di fasi fa de bi ta pakisei.​—Nöb. 11:10. w20.11 bld. 25 pal. 5-6

So juu u sa ta buta pakisei a di libi di wa ta libi longi, söseei a di fasi fa fuka ta möön u (Jöpu 14:1). Fëën mbei so juu woo sa ta fii bookosaka. Sömëni dinima u Jehovah fu awooten bi fii sö. So u de bi kë dëdë seei (1 Kön. 19:2-4; Jöpu 3:1-3, 11; 7:15, 16). Ma hii juu Jehovah, di Gadu di de bi ta futoou, bi ta da de kötöhati. De sikifi dee woto u de sö taa te u ta lesi de, u sa ta feni kötöhati, söseei u sa ta lei soni a de (Lom. 15:4).Buta pakisei a di womi mii u Jakopu de kai Josëfu. A wan kölö pisiten hën Josëfu libi tooka gaanfa. An bi dë a  wosu möön ku hën tata di bi lobi ën. A bi ko toon wan lagilagi saafu a Egepiti, nöö a bi ta wooko da wan womi di an bi sabi Jehovah (Ken. 37:3, 4, 21-28; 39:1). Ma Potifali mujëë bi mindi soni da Josëfu taa a bi kë kisi ën. Potifali an bi öndösuku luku ee di soni dë bi dë sö tuu. A buta Josëfu a dunguwosu, nöö de bi bui ën ku këti (Ken. 39:14-20; Ps. 105:17, 18). Wë u ta si taa soni bi dë di bi sa mbei Josëfu fii bookosaka! w20.12 bld. 16-17 pal. 1-4

Jesosi bi taki taa di soni aki musu dë wan u dee möön fanöudu soni di u musu ta begi taa musu pasa. Ma andi Jesosi bi kë taki ku di soni aki? Te i ta mbei wan soni ko santa, hën da i ta mbei a ko limbo. Ma so sëmbë sa hakisi deseei taa: ’Jehovah në an dë limbolimbo kaa nö?’ Fuu sa ko fusutan di soni aki, nöö u musu ko fusutan andi da wan në. Di në u wan sëmbë an dë wan soni di i sa sikifi a pampia nöö, nasö di i sa kai nöö a kaba. Luku andi di Bëibel ta taki. A ta taki taa: „A möön bunu fii abi wan bunu në, ka fii abi hia gudu” (Nöng. 22:1; Peleik. 7:1). Faandi mbei në da wan gaan soni sö? Biga a ta nama ku di fasi fa wotowan sabi wan sëmbë, nasö ku di fasi fa wotowan ta si di sëmbë di abi di në. Fëën mbei na di fasi fa wan në ta sikifi nasö di fasi fa sëmbë ta kai ën da di möön fanöudu soni. Di möön fanöudu soni, hën da di soni di sëmbë ta pakisei te de jei di në nasö te de si di në sikifisikifi. Te sëmbë ta mindi soni da Jehovah, nöö de ta mbei sëmbë pakisei hogi fëën. Nöö di soni dë ta mbei sëmbë ta kaagi Gadu, ta poi hën në. w20.06 bld. 3 pal. 5-7

Te u ta abi sömëni bookohedi, nöö a sa pasa taa soni u dee bookohedi wanwan nöö u ta pakisei. Kandë u sa ta pakisei taa wa o abi möni tjika u ta bai dee soni dee u ta abi fanöudu, nasö taa woo ko suwaki, nöö di soni dë sa mbei u lasi wooko. U sa ta pakisei tu taa wa o hoi useei a Gadu te tesi miti u. Abiti möön Saatan o mbei sëmbë ko du ku dee sëmbë u Gadu. Fëën mbei u sa ta hakisi useei ee unfa woo du. Kandë u sa ta hakisi useei ee a föutu fuu ta booko u hedi ku dee soni aki. Jesosi bi piki dee bakama fëën taa: „Wan musu ta booko unu hedi” (Mat. 6:25). Di soni aki kë taki taa a bi ta piki u fu wa musu ta booko u hedi ku na wan soni ö? Wë nönö. Wë biga te u luku ën, nöö so u dee dinima u Jehovah u di ten di pasa seei, bi ta booko de hedi ku soni. Ma Jehovah bi ta feni de u bunu jeti (1 Kön. 19:4). Hën da ee fuu taki ën, nöö da Jesosi bi ta da u kötöhati. An bi kë fuu ta booko u hedi ku dee soni dee u abi fanöudu sö tee taa wa ko ta buta di dini di u musu dini Jehovah a di fosu kamian a u libi möön. w21.01 bld. 3 pal. 4-5

Jehovah ku Jesosi tuu o buta pakisei a di fasi fa wan hedima u wosudendu o libi ku dee sëmbë fëën. (1 Pet. 3:7). U di Jehovah da di Hedima u di wosudendu fëën a liba ala ku goonliba aki, mbei a sa buta wëti da dee mii fëën u lei de unfa de musu tja deseei (Jes. 33:22). U di Jesosi da hedima u di kemeente, mbei hënseei abi leti u buta wëti da u (Gal. 6:2; Kol. 1:18-20). Leti kuma Jehovah ku Jesosi, wan hedima u wosudendu seei sa taki unfa soni musu waka a di wosu (Lom. 7:2; Ef. 6:4). Ma tökuseei an sa du soni kumafa a kë. Dee wëti dee a o ta buta da dee sëmbë fëën wosudendu, musu ta kumutu a di Wöutu u Gadu (Nöng. 3:5, 6). Wan hedima u wosudendu an sa buta wëti da sëmbë di an dë sëmbë fëën wosudendu (Lom. 14:4). Boiti di dë, te dee mii fëën ko bigi, te de kumutu a wosu kaa, nöö de o ta lesipeki ën jeti, ma an o sa buta wëti da de möön.​—Mat. 19:5. w21.02 bld. 2-3 pal. 3-5

Wan fasi fa wan hedima u wosudendu ta lei taa a lobi dee sëmbë fëën, hën da te a ta sölugu de (1 Tim. 5:8). Ma a musu hoi a pakisei tu taa di möön fanöudu soni, hën da a musu heepi dee sëmbë fëën u de ku Jehovah sa ko dë gaan mati (Mat. 5:3). Hii fa Jesosi bi dë a di posu ta dëdë, tökuseei a bi ta booko hën ku mama Malia. Hii fa a bi fika piki u Jesosi böö koti, tökuseei a bi seeka soni u apösutu Johanisi bi sa ta sölugu hën mama (Joh. 19:26, 27). Wan baaa di dë hedima u wosudendu, sa abi sömëni faantiwöutu. A musu ta wooko taanga te a dë a wooko, sö taa a sa tja gafa ko da Jehovah (Ef. 6:5, 6; Tit. 2:9, 10). Boiti di dë, a sa abi faantiwöutu a di kemeente. Kandë a musu ta da dee baaa ku dee sisa fëën taanga, nasö kandë a musu ta tei fesi a di peleikiwooko. Ma naandë seei, a musu ta lei hën mujëë ku dee mii fëën soni u Bëibel. Wë an dë u taki taa dee sëmbë fëën o ta wai taa a ta sölugu de, taa a ta lei taa a lobi de, söseei taa a ta heepi de u de ku Jehovah sa dë mati.​—Ef. 5:28, 29; 6:4. w21.01 bld. 12 pal. 15, 17

A sa ta luku andi ku andi musu ta du a di wosudendu, nasö a sa ta bai soni ta sei (Nöng. 31:15, 16, 18). An dë wan saafu di an sa taki unfa a ta pakisei u soni. Ma hën manu ta futoou ën, nöö a ta haikëën te a kë taki wan soni (Nöng. 31:11, 26). Te di womi ta libi ku hën mujëë a di lö fasi aki, nöö waiwai seei hën mujëë o ta saka hënseei nëën basu. Hii fa Jesosi du sömëni gaangaan soni, tökuseei an ta fii kuma a lagi ee a ta saka hënseei a Jehovah basu (1 Kol. 15:28; Fil. 2:5, 6). Sö nöö wan mujëë di sa’ u du soni, söseei di ta waka a Jesosi baka, an o ta fii taa a lagi ee a ta saka hënseei nëën manu basu. A o ta piki hën manu buka u di a lobi ën. Ma di möön gaan soni di mbei a o ta piki hën manu buka, hën da u di a lobi Jehovah, söseei u di a ta lesipeki ën. Hii fa wan sisa di tööu o ta saka hënseei nëën manu basu, tökuseei an o du soni kumafa hën manu taki ee hën manu ta hakisi ën faa du wan soni di an ta kai ku dee mama wëti u Bëibel. w21.02 bld. 11 pal. 14-15; bld. 12 pal. 19

Di lobi di dee dinima u Jehovah lobi ën, ta heepi de u de hoi dou te sëmbë ta du ku de. Di dee sëmbë u di gaan kuutuwosu u dee Dju bi piki dee apösutu taa de an musu peleiki möön, hën di lobi di dee apösutu bi abi da Jehovah bi mbei de piki Gadu buka möön gaanfa möön libisëmbë buka (Tjab. 5:29; 1 Joh. 5:3). Di lobi di dee baaa ku dee sisa a di ten aki abi da Jehovah, ta heepi de u de hoi dou hii fa lanti ta du ku de seei. Te dee sëmbë u di goonliba aki ta du ku u, wa ta lasi hati, ma u ta wai (Tjab. 5:41; Lom. 5:4 5). A sa ta möön taanga da u fuu hoi dou, te dee sëmbë dee ta du ku u da famii fuu. Te de ko si taa u kë sabi soni u Jehovah, nöö de sa ta si kuma sëmbë ko ganjan u. Kandë so u de o si kuma u lasi u fusutan. (Luku Maik. 3:21.) Kandë de o du ku u seei. Ma di soni aki an musu foondo u. Jesosi bi taki taa: „Dee möön gaan felanti di wan sëmbë o abi, de o dë dee bëë fëën seei.”​—Mat. 10:36. w21.03 bld. 21 pal. 6-7

Te i ku wan peleikima go lei wan sëmbë soni u Bëibel, nöö i musu ta haika bunu te di peleikima ta fan ku di sëmbë di a ta lei soni u Bëibel. Di soni dë wanwan o sa heepi i fii sa sabi na un ten i musu taki wan soni, söseei ee a fiti u taki wan soni. Wë a dë sö tuu taa i musu wegi soni luku tu. Wë an dë u taki taa ja musu fan hia poi, söseei ja musu koti di fan te di peleikima kë konda wan soni da di sëmbë di a ta lei soni u Bëibel, nasö ja musu taki u wan woto soni. Ma i sa taki wan soni kölö sö, i sa konda wan woto, nasö i sa hakisi wan soni di o mbei di sëmbë ko fusutan di soni di di peleikima bi kë lei ën möön bunu. A kan taa so juu ja o abi soni u taki. Ma te i ta gafa di sëmbë di ta lei soni u Bëibel, nasö i ta lei taa i ta buta pakisei nëën, nöö di soni dë sa heepi ën faa go a fesi. Ee a fiti, nöö i sa konda da di sëmbë di ta lei soni u Bëibel unfa i du ko a di tuutuu lei, unfa i du hoi dou di fuka bi miti i, nasö unfa Jehovah bi heepi i (Ps. 78:4, 7). Wë kandë dee soni dee joo taki aki di sëmbë bi musu jei faa sa go a fesi. Kandë dee soni aki o mbei di biibi fëën ko möön taanga, nasö de o heepi ën faa go a fesi u te a dopu. w21.03 bld. 10 pal. 9-10

Ambë musu kisi gafa te soni waka bunu da u a di peleikiwooko? Wë Paulosu bi taki di soni aki di a bi sikifi di biifi ka a bi taki soni u di kemeente u Kolenti. A bi taki taa: „Mi paandi di goon. Nöö hën a baka u di dë hën Apolo ko munjan di goon. Ma Gadu hën mbei di buka göö a unu hati. Nöö fëën mbei na wan sëmbë hei möön di otowan, na di sëmbë di paandi, na di sëmbë di munjan di goon. Ma Gadu wanwan, biga hën ta mbei soni ta göö nëën” (1 Kol. 3:6, 7). Hii juu u musu ta lei taa Jehovah hën heepi u te soni waka bunu da u a di peleikiwooko, leti kumafa Paulosu bi ta du ën. Unfa u sa lei taa u ta tei ën u bigi taa u sa ta wooko makandi ku Gadu, ku Keesitu, söseei ku dee ëngëli? (2 Kol. 6:1) U sa du di soni aki te u ta suku hiniwan okasi fuu sa paaja di bunu buka da wotowan. Na paaja nöö u musu ta paaja di bunu buka da dee sëmbë, ma u musu nango a de baka fuu lei de soni u Bëibel go dou. Te wan sëmbë lei taa a kë sabi möön soni u di tuutuu lei, nöö u kë mbei hii möiti fuu toona go a di sëmbë go lei ën soni u Bëibel go dou. Te di sëmbë bigi nango a fesi kaa, nöö u ta wai seei u si unfa Jehovah ta heepi di sëmbë faa tooka di fasi fa a bi ta pakisei. w20.05 bld. 30 pal. 14, 16-18