Na rai foe joe, moeiliki foe teki?
„JAKOBUS SMITH, joe sabi san de na problema foe joe? Joe de taki toemsi foeroe. Joe no de arki nooiti. Joe habi tranga-ede. Mi de gi joe na rai foe kenki joe fasi. Mi ben taigi joe kaba en mi de taigi joe agen, kenki joe fasi! Proberi foe bigin sori respeki! Joe de prakseri dati joe sabi ala sani, joe de tan taki nomo, en joe de soekoe moeilijkheid! En te a kon de so fara, joe no hafoe kon na mi foe soekoe jepi!”
1. Foe sainde na eksempel di de gi dja, de wan fowtoe fasi foe gi rai?
Dati de wàn fasi foe gi wan soema rai foe no taki foeroe en foe arki moro foeroe. Ma a no de wan boen fasi. A de kon leki joe de fadon tapoe wan sma foe feti nanga hem en a sa meki na soema kon ini na fasi foe feti baka. Na rai srefi kan de boen, ma no wan boen sani joe de meki kon.
2, 3. (a) Fa dem handelszaak de sori, dati dem habi belangstelling, dati rai gi tapoe wan joisti fasi? (b) Soortoe rai tapoe na gi foe rai Paulus ben gi Timoteus en nanga soortoe prakseri?
2 Dem handelszaak de pai doesoen doesoen goloe foe dem basi foe dem kisi leri ini bedrijfs-psychologie, pe dem de leri fa dem moe gi trawan rai en moe kaka foetoe te dem tanapoe man-toe-man fesi wan trawan. Ma tokoe, dem waarti gron-techniek langa tem pasa kaba ben skrifi ini bijbel, en dem no de kostoe noti.
3 „Te joe de dini dem brada nanga dem rai disi”, na apostel Paulus ben taki gi Timoteus, „joe sa de wan boen dinari foe Kristus Jezus”. A no ben leri hem wawan soortoe leri a ben moesoe gi, ma a ben taigi hem toe fa a ben moesoe doe disi: „No krasi wan owroe man, ma taki nanga hem leki a de tranga fanoodoe leki wan papa, jongoe man leki brada, owroe oema leki mama, jongoe oema leki sisa nanga ala krinfasi.” A ben taki dja „foe taki leki a de tranga fanoodoe”, no „foe tapoe skreki gi wan soema”. Na prakseri de foe meki na soema kon boen, no foe jagi hem gwe. — 1 Tim. 4:6; 5:1, 2; Jak. 5:19, 20.
4. Foe sainde na soema di de gi rai moe firi sani fini?
4 Te wan soema de aksi rai, dan a de wan moeiliki afersi foe gi hem na rai dati; ma a de fanoodoe foe firi sani moro fini foe gi wan soema rai di no ben aksi foe dati. Rai di wan soema no aksi foe hem, makriki kan kon leki kritiek en no wan soema de feni hem switi foe jere kritiek. Gi rai sondro wan soema mandi, de aksi pasensi nanga na koni foe gi leri en no verteri wan soema soso san moe pasa. Paulus foe dat-ede ben skrifi gi Timoteus: „Gi piri-ai, hari dem jesi, vermaan, nanga ala pasensi en nanga koni foe leri.” — 2 Tim. 4:2.
NA FASI DI NA SOEMA DI DE GI RAI MOE HABI
5. Te wi de waka baka Jezus ini na gi foe rai, fa na fasi foe wi sa de?
5 Kristus Jezus, na Wondroe Raiman, sori na fasi fa foe gi rai tapoe wan switi fasi, di dem apostel ben meki trobi, soema de na moro bigiwan. Nanga jepi foe wan agersi-tori nanga wan tegensteling a ben tjari kon na krin, dati dem koonoe foe dem naatsi ben basi trawan, ma „oenoe no moe de so”. Jezus ben de volmaakti en na rai di a ben habi foe gi, ben de rai di ben komoto foe santa jeje; tokoe a ben habi „safrifasi nanga sakafasi”. Wi de doe boen foe waka na hem baka. „Kibri na jeje fasi ini joe, di ben de ini Kristus Jezus toe”. — Luk. 22:24-27; Matteus 11:29; Fil. 2:5.
6. Soortoe eksempel de sori omeni waarde a habi ini na gi foe rai nanga jepi foe agersi-tori?
6 A de moeiliki foe taki nanga soema di ati de bron en dem apostel ben de meki trobi nanga makandra. Jezus ben sori nanga jepi foe wan agersi-tori fa bigimemre koonoe de basi tra sma en di dem apostel si dem srefi ini na leti disi, dem atibron ben kon kowroe. Na profeeti Nathan ben gebroiki tact toe di a ben gi koonoe David rai, foe di a ben teki Bethséba, na oema foe Uria. Na goedoeman, nanga foeroe skapoe en kaw, ben teki na wan enkri meti, wan oema-skapoe, foe wan póti man foe gi wan soema di ben kon na hem oso njanjan. David ben atibron en a ben kroetoe na tori en taki: „Na man di doe dati, moe dede!” Dan a jere, dati hem ben de na man dati (2 Sam. 12:1-9). Ini na tem disi agersitori kan gebroiki foe tapoe firi en jepi wan soema foe si wan afersi leki fa a de.
7. Foe sainde dem firi foe na soema di de gi rai de prenspari?
7 Firi de prenspari. Na soema di de gi rai, moe hori hem eegi firi nanga di foe na tra soema di a de taki nanga hem, na prakseri. Efoe wan lostoe de beweegi hem foe firi leki a de moro hee leki trawan en leki a de regvaardiki, dan esesi a ben sa hari na jesi foe trawan foe soso foe pikin fowtoe di dem doe (Pred. 3:7). Na soema di a taki nanga hem sa firi disi, en hem ati sa bron foe dati en efoe a sori wan verkeerti fasi, dan moro foeroe dati kan kon foe na raiman leki foe na rai srefi. Ini Spreuken 15:1 tanapoe „Wan safri piki de kowroe atibron, ma wan woortoe di de gi sari, de meki atibron kon.”
NA APOSTEL PAULUS DE GI WAN EKSEMPEL
8. Soortoe firi ben foeroe Paulus di a ben piri-ai gi dem soema foe Korinte, foe di dem ben doe wan bigi fowtoe en san na piri-ai disi ben habi leki bakapisi?
8 Ooktoe brada-lobi nanga sari-ati tra soema de firi te wi de sori dem. Paulus ben moe seti wan bigi ogri di na gemeente Korinte ben doe, en a ben gi hem foeroe sari, dati a ben moe de tranga ini san a ben sa skrifi, bikasi bakatem a ben taki: „Nanga foeroe benawtoe nanga pen na ati mi ben skrifi oenoe, nanga foeroe watra-ai, no foe meki joe kisi sari, ma foe oenoe ben sa sabi na lobi di mi habi spesroetoe gi oenoe.” Ooktoe ini wan toe kapitel moro fara, wi de si na dipi broko-ede foe Paulus, te a de taki: „Alwasi mi ben meki oenoe kisi sari nanga mi brifi, a no speeti mi . . . bikasi foe sari tapoe wan gadofasi, de meki berouw kon, di de tjari go na libi en di wan soema no habi foe speeti.” — 2 Kor. 2:4; 7:8-10.
9. (a) Soortoe bijbel eksempel de sori fa a de wan joisti sani foe prijse bifo wan soema gi rai? (b) Soortoe winimarki a habi foe prijse dem soema di de njan boen foe rai?
9 Foe dat-ede meki na pen foe piri-ai no de so bigi foe di joe de poti joe srefi ini na presi foe wan trawan en joe de sori dati joe de verstan hem. Loekoe foe si dem boen sani ini trawan en sori joe waarderi foe dati. Prijs efoe a kan, bifo joe gi rai (Openb. 2:1-4, 12-14, 18-20). Paulus ben prijse dem soema foe Korinte foe na faja di dem ben sori now foe sani doe reti en foe krin demsrefi foe di dem meki na ogri kon seti boen baka (2 Kor. 7:11). A ben sori dan fa a ben gafa dem na fesi foe Titus: „Bikasi foe na boensani, di mi ben verteri hem foe oenoe, mi no ben kisi sjem; ma soleki ala sani de troe, di mi ben taki gi oenoe, so srefi na sani kon troe troe, di mi ben prijse oenoe gi Titus” (2 Kor. 7:14, Willibrordvertaling). Wi alamala de meki fowtoe en wi habi piri-ai fanoodoe, soboen efoe wi doe wan sani di boen, dan a de wan jepi te wi prijse en taki „Dati joe doe boen”. Wi geest de kon na libi nanga dati. — Matteus 25:21, 23.
ONDROSOEKOE JOESREFI
10-12. Foe sainde wi moe gi rai tapoe wan switifasi en nanga safrifasi?
10 „Tan ondrosoekoe efoe joe de ini na bribi” de wan dekati di wi kan gebroiki ini na gi foe rai (2 Kor. 13:5). Wi de pasa na ondrosoekoe di dem tekst di de kon de sori?
11 Efese 4:32: „Habi switifasi gi makandra, nanga safoe sari-ati.” Wi de so te wi de gi rai?
12 Galaten 6:1: „Brada, srefi efoe wan soema doe wan fowtoe bifo a kisi hem srefi, joe, di habi jeje fasi, de proberi ini safri-fasi foe meki so wan soema kon boen baka, aladi ibriwan foe oenoe de poti ai tapoe hemsrefi, foe tesi no moe miti joe toe.” Wi de gi rai nanga safrifasi, aladi wi de verstan dem eegi swakifasi foe wi?
13, 14. Foe sainde wi moe sabi na afersi boen, bifo wi gi rai?
13 Kolossensen 4:6 (New English Bible): „Stoederi fa joe kan taki moro boen nanga ibriwan soema di joe de miti.” Wi de tei na tem foe leri sabi na soema en wi de seti na taki foe wi so, dati disi de fiti san a habi fanoodoe?
14 Spreuken 18:13: „Te wan soema gi piki tapoe wan afersi, bifo a jere foe hem, dan dati de wan law fasi foe hem see nanga sjem”. Wi de leri sabi wan afersi foe ala see, bifo wi gi rai?
15, 16. San wi moe hori ini prakseri foe wisrefi te wi de gi trawan rai?
15 Filippi 2:3: „No doe wan sani foe stree ede, ofoe foe kisi bigi nem; ma nanga sakafasi wan moe loekoe na trawan moro hee, leki a loekoe hemsrefi.” Te wi de gi trawan rai, wi de hori na prakseri dati ini tra sani dem kan de moro hee leki wi?
16 Romeini 2:21: „Joe di de leri wan trawan, joe no de leri joesrefi? Joe di de preeki: ’No foefoeroe’, joe de foefoeroe?” Wi de sori falsi fasi, foe di wi de preeki san wi no de doe?
17, 18. Foe soortoe sani wi moe tapoe wisrefi nanga soortoe verstan wi moe sori na soema di wi de gi rai?
17 Johannes 16:12: „Foeroe sani mi (Jezus) habi ete foe taki, ma tapoe na momenti disi oenoe no man tjari dem.” Wi de go moro fara leki de fanoodoe tapoe na momenti disi en wi de bigin foe kari ala dem fowtoe foe na soema di kon ini wi prakseri, di de meki na atibron foe wi ofoe hem kon ofoe di de meki wi masi hem geest?
18 Matteus 18:15: „Te . . . joe brada doe wan sondoe, tjari hem fowtoe kon na krin mindri hem nanga joe wawan.” Wi de gi fosi rai na a soema wawan, aladi wi de hori dem firi foe wi brada na prakseri?
19. San de wan eenvoudig tjariman ini na gi foe rai, en san de dem winimarki foe hem?
19 Wan eenvoudig tjariman ini na gi foe rai, ma di wi de frigiti son tron makriki, de disi: „Behandel dem soema, soleki joe wani dem moe behandel joe” (Matt. 7:12, Het Nieuwe Testament in de omgangstaal). Wi wani foe trawan verstan wi, dan wi moe verstan trawan. Wi wani nanga ala prisiri dati trawan meki wi kaba taki, en soboen wi moe gi trawan na fri disi. Efoe wi no wani trawan hari wi na wi jesi, wi de dwengi wisrefi foe no hari trawan na dem jesi? Gi rai wani taki toe foe arki, en nanga dati wi de sori dati disi de wan verstan sani, ma wi de kisi wan krin loekoe ini dem problema foe na tra soema en wi de hori dem firi foe hem na prakseri. Rai di de gi tapoe so wan fasi, de kon leki wan pisi foe na taki-makandra en no leki te wan lezing de hori.
O BOEN NA RAI FOE JOE DE?
20, 21. Otem na waarde foe na rai foe wi de wan sani di wan soema no sabi efoe a moe teki hem, en fa wi kan meki disi de so dati wan soema sa kan bribi hem troe troe?
20 Na profeeti Jeremia ben taki: „A no de na a grontapoe soema . . . foe taki san hem pasi sa de.” Efoe a no kan taki san hem eegi foetoestapoe sa de, a sa koni dan so foe taki fa di foe wan trawan sa de? Jeremia ben begi dan: „Piri-ai gi mi, o Jehovah”. Wi sabi so boen dem fowtoe foe wi alamala, dati a de moeiliki foe teki piri-ai foe soortoe soema dan — efoe na piri-ai di wi de kisi no de wan piri-ai foe Gado! O boen na rai foe wi de, de kon foe disi: o fara disi habi hem gron troe troe ini na Woortoe foe Gado. — Jer. 10:23, 24.
21 „No go na dorosee foe dem sani di skrifi”, de wan boen rai (1 Kor. 4:6). Wi komoto foe seti foe sani pe dem wetti foe libisoema de moro foeroe nanga ogri bakapisi. Wi no wani de moro langa ondro dem wetti foe libisoema, di na Woortoe foe Gado no de kasi wi foe hori, bikasi wi no de gi jesi „nanga doe foe soema ai si, leki soema di de meki soema prisiri, ma nanga opregti fasi foe ati, nanga frede foe Jehovah”, en wi de waka baka na rai foe Paulus: „San joe de doe ooktoe, doe joe wroko nanga joe heri sili gi Jehovah en no gi libisoema” (Kol. 3:22, 23). Dem wetti foe dem Farisee soema ben poti wan hebi lai tapoe na pipel en dem ben poeroe ala krakti na a Woortoe foe Gado. — Matt. 23:4; 15:3.
22, 23. Soortoe bigimemre fasi dem Farisee soema ben teki, ma fa Paulus ben sori wan heri tra fasi?
22 Dem Farisee soema ben gebroiki dwengifasi foe na makti di dem ben habi, di dem skowtoe, di ben seni go foe kisi Jezus, ben drai kon sondro hem, foe di dem ben verwondroe foe na leri foe Jezus. „Oen srefi dem kori toe?” dem Farisee soema ben aksi. „Wan foe dem rigeriman ofoe Farisee soema ben poti bribi ini hem? Ma na hipi soema disi, di no sabi na Wet, heloe foe dem.” Dem Farisee no ben gebroiki bewijsi, ma dem ben taki, dati koni man ben trowe Jezus en dati soso dem law soema ben arki hem. — Joh. 7:45-49.
23 Te wi de gi trawan rai, dan wi moe gebroiki bewijsi nanga tekst en no aksi foe na soema teki na rai foe wi, foe di wi habi wan ofoe tra positie (Fil. 4:5). Wi moe de leki Paulus di no ben gebroiki hem positie foe poti druk tapoe tra soema. Na presi foe dati a ben prijse dem, dati dem ben ondrosoekoe ofoe hem leri ben habi dem gron ini na bijbel. „Dem ben teki na Woortoe nanga dem heri ati en ala dee dem ben ondrosoekoe dem Boekoe fini fini ofoe dem sani disi ben de so. Foeroe foe dem ben tron bribiman toe.” — Tori foe dem Apostel 17:11, 12.
24, 25. (a) Soortoe difrenti de ini na fasi fa Satan ben gebroiki tekst en ini na fasi fa Jezus ben doe dati? (b) Soortoe eksempel de sori wi fa na context foe na bijbel moe tapoe na gebroiki foe na bijbel?
24 Didibri ben gebroiki na Bijbel, di a ben tesi Jezus ini sabana en Jezus ben gebroiki tekst foe sori dati a ben de wan leeman. Ala toe ben gebroiki tekst, ma nanga na difrenti disi: Satan ben gebroiki dem verkeerti, ma Jezus ben gebroiki dem tapoe na joisti fasi (Matt. 4:1-10). Wi no moe drai tekst nooiti foe dini wi eegi prakseri, soleki Satan ben doe. Meki wi ondrosoekoe boen dati Gado de taki san wi de verteri dati hem taki!
25 Ini Romeini kapitel 14 wi de kisi na warskow foe no meki swaki soema naki foetoe foe fadon tapoe na pisi tori foe njanjan ofoe dringi ofoe wan tra sani. Disi wani taki, dati efoe wan memre ini wan bigi osofamiri de taki dati a de naki foetoe foe fadon foe di koffi de kanti tapoe tafra, dan koffi no moe kanti moro? Ofoe dati wan soema moe weri blaka soesoe, foe di wan soema „de naki foetoe” foe broin soesoe? Na gebroiki foe na rai disi, wan sani no de di de tapoe hem? Na context habi te make nanga afersi foe bribi, makandra nanga dee di son wan de loekoe leki santa, makandra nanga meti di son wan de si leki a no krin. Na rai habi te make nanga afersi foe na konsiënsi en tapoe na kontren dati wi moe doe wan sani foe tjari wini kon gi trawan. Disi no de wan komando di habi foe doe nanga ibri lostoe di no habi te make nanga bribi.
JOE KAN TEKI RAI TE JOE HABI DISI FANOODOE?
26. Na soortoe sani Hebreeër de memre wi te wi de feni hem wan moeiliki sani foe teki rai?
26 Te rai de gi tapoe wan lobi fasi en nanga na bijbel, wi kan teki disi dan nanga safri-fasi? A no de makriki, ma a de tjari winimarki. „No wan tranga leri de gersi na a momenti srefi wan prisiri wan, ma sari; tokoe bakatem a de tjari kon wan froktoe foe vreede, foe taki regvaardiki fasi, gi dem di oefen nanga dati” (Hebr. 12:11). Na fosi dem ben aksi wi foe ondrosoekoe wisrefi tapoe wi fasi te wi de gi rai. Meki wi ondrosoekoe wisrefi efoe wi de klari foe teki rai:
27-31. Soortoe tekst nanga soortoe aksi de poti krakti tapoe na fanoodoe foe arki rustig te wi kisi rai?
27 Spreuken 17:17: „Ala soema di de hari hem woortoe na baka, habi sabi, en wan man nanga na koni foe si sani joisti de rustig foe verstan.” Wi de arki en wi de tan tiri?
28 Spreuken 12:15: „Na pasi foe na law man de reti ini hem eegi ai, ma soema arki na rai, koni.” Wi de prakseri dati wi abi ala koni ofoe wi de arki?
29 Spreuken 29:20: „Joe ben si wan man di de esi nanga hem woortoe? Moro hoopoe de gi wan soema di de sondro verstan dan leki gi hem.” Wi de probeeri foe sori wantron wantron dati na rai di gi no boen?
30 Prediker 7:9: „No prakseri esi foe naki foetoe foe fadon, bikasi na naki foetoe foe fadon de ini na borsoe foe dem wan di no habi verstan.” Esesi en makriki wi de firi mandi?
31 Jakobus 1:19, 20: „Ibri soema moe de esi foe arki, no de esi foe taki, en no esi foe kisi ati-bron; bikasi na atibron foe wan man no de wroko Gado retidoe”. Wi kan arki na piri-ai sondro foe wi atibron?
32. Fa son wan di de soekoe rai de sori dati dem de go foe soekoe reti ini san dem de prakseri?
32 Son tron soema ben teki na bosroiti foe doe wan bepaalde sani en dem de go foe na wan raiman na a tra raiman, te leki dem feni wan soema di de agri nanga dem. Ini na Israël foe owroetem koonoe Rehabeam ben go foe rai na dem owroe man, ma a no ben lobi na rai foe dem. Baka dati a ben go na dem jongoe man, di ben verteri hem san hem ati ben wani jere. Dem bakapisi ben de ogri wan: Tin lo ben meki oproeroe nanga hem en go meki dem eegi Koonoekondre! (1 Kon. 12:1-20). Na apostel Paulus ben taki foe wan tem, pe soema ben sa soekoe net so langa te leki dem feni raiman, di ben sa taki precies san dem wani jere: „Dem sa tjari foeroe leriman kon makandra foe tigri dem jesi.” — 2 Tim. 4:3.
33. Soortoe eksempel de sori fa rai kan teki tapoe na joisti fasi?
33 Wi moe teki rai di habi hem fundamenti ini na Woortoe foe Gado. Di na profeeti Nathan ben piri-ai gi David, David ben piki: „Mi ben sondoe na Jehovah” (2 Sam. 12:13). Na gemeente ini Korinte ben teki na rai foe Paulus en krin demsrefi foe ala sjen. Jezus ben gi wan agersi-tori foe wan joisti fasi foe doe di a ben verteri foe wan papa di ben habi toe manpikin, di a ben gi na komando foe go wroko ini hem froktoe-djari. Wan ben agri nanga dati, ma no go. Na trawan ben weegri, ma bakatem tokoe a go en kisi na boen-ati foe hem papa, aladi na a bigin a no ben piki wantron wantron foe go (Matt. 21:28-31). Dem wan di de gi rai, moe habi pasensi, en dem wan di de kisi piri-ai, dem moe gi na tem foe waarderi na rai tapoe joisti fasi.
34. Soortoe ondrosoekoe aksi Psalm 16:7 de tjari kon na fesi gi dem wan di de gi rai?
34 „Mi sa blesi Jehovah, di ben gi mi rai” (Ps. 16:7). Dem wan di wi de gi rai, sa blesi wi foe dati?
35. Soortoe difrenti de ini na rai di de gi dja nanga di ben gi na ini na fosi eksempel foe na artikel disi?
35 „Jakobus, mi wani taki joe tangi dati joe ben kon na mi. Joe de go boen na fesi ini na gemeente. Tokoe mi ben wani taki foe na problema foe joe, dati son tron joe no de taki tapoe wan verstan fasi. Wi alamala, dati no de foe taki, de meki na fowtoe disi; soleki Jakobus ben taki, wi ben sa de volmaakti efoe nooiti wi de meki wan fowtoe nanga wi tongo. Paulus ben gi dem owroeman foe Efese dee nanga neti dri jari langa rai! Mi hoopoe dati joe no prakseri, dati mi moe habi joe speroetoe baka foe taki disi nanga joe agen. Joe de go na fesi, soboen tan wroko na dati. Mi ben sa wani gi joe na rai foe leesi Jakobus Kapitel 3 ete wan tron. Efoe mi kan jepi joe, no drai drai foe kon na mi.”