Bow na tapoe heiden fondamenti
WAN foe den foeroe kefalek moi monumenti di toerist e fisiti na Rome, Italia, na a Pantheon. A kefalek boen bow tèknik disi foe Rome na wan foe den weiniki gebow drape di tan moro foeroe soleki fa a ben de na ini owroe ten. Baka di Agrippa ben bigin bow en na ini pikinmoro a jari 27 b.G.T., dan Hadrianus ben bow en baka na ini pikinmoro a jari 120 G.T. Wan aparti marki foe a gebow disi na a kefalek bigi koepel di lontoe 43 meter, èn a de soso den disiten sani di sma bow di bradi moro en. A Pantheon ben de wan heiden tempel na ini a bigin, wan „presi gi ala den gado”, èn dati na san a Griki wortoe wani taki. Na ini a ten disi den e si en ete leki wan Lomsoe Katolik kerki. Fa a kan taki sani kenki na so wan kefalek fasi?
Na ini a jari 609 G.T., Paus Bonifatius IV ben gi a tempel disi di no ben gebroiki langa ten, abra baka leki wan „kresten” kerki. Na a ten dati a ben kisi a nen Kerki foe Lontoe Santa Maria. Soleki fa wan artikel di ben tjari kon na doro na ini 1900 e taki, na ini a Jezuit tijdschrift La Civiltà Cattolica foe Italia, Bonifatius ben abi na prakseri foe gebroiki en spesroetoe foe „gi glori na ala den sma di sma ben kiri foe den kresten bribi ede, noso foe taki moro boen, gi ala den santawan, ma moro prenspari gi a Njoenwenke Mama foe Gado”. Den nen di a Lomsoe Katolik Kerki ben gi a Pantheon na ini a ten disi — Santa Maria ad Martyres (Santa Maria nanga den wan di sma kiri foe den bribi ede) noso so srefi Lontoe Santa Maria — e sori a prakseri foe den di no de akroederi bijbel. — Teki gersi Tori foe den Apostel 14:8-15.
Foe meki a Pantheon kon akroederi a njoen marki foe en, den no ben abi foe doe foeroe”, na so a srefi artikel e taki moro fara. „Bonifatius ben gebroiki den eenvoudig èn kefalek foeroe wet di Sint Gregorius the Great [Paus Gregorius I] ben seti kaba, a sma di ben tiri na en fesi, wan meester èn wan eksempre foe teki den heiden tempel èn gebroiki den na ini a kresten anbegi.” San ben de den wet dati?
Na ini wan brifi gi wan zendeling di ben o go na a heiden Ingrisikondre na ini a jari 601 G.T., Gregorius ben gi a komando disi: „Oenoe no moesoe broko den tempel foe den kroektoe gado na ini a kondre dati; ma soso den kroektoe gado di ben sa kan de na ini den . . . Efoe den tempel dati de na ini wan boen kondisi ete, dan a de fanowdoe foe no gebroiki den foe anbegi den didibri moro, ma foe dini a troe Gado.” Gregorius ben abi na prakseri taki efoe den heiden sma ben si taki den fositen tempel foe den no ben broko, dan kande den sa wani moro esi foe tan go na den tempel. Ala di den heiden ben gwenti „foe kiri foeroe mankaw leki srakti-ofrandi gi den didibri”, na so a paus ben skrifi, wi ben e howpoe now taki „den no sa òfer meti-ofrandi moro go na didibri, ma taki den sa kiri den meti foe njan den èn foe prèise Gado”.
A Lomsoe Katolik Kerki „ben poeroe” a heiden anbegi toe di den ben seti kerki di gi abra na den „kresten” tata, ala di den ben abi foeroe foe doe nanga den fositen tempel. Den ben teki den owroeten fesa abra èn ben gi den wan „kresten” marki. La Civiltà Cattolica e taki foe dati na a fasi disi: „Ala sabiman na ini a ten disi sabi taki wan toe gwenti nanga relisi fesa foe den fositen kresten ben abi foeroe foe doe nanga wan toe heiden gwenti èn nanga den fasi fa den heiden ben handri. Den ben de aladei sani di sma ben doe èn di den ben lobi srefisrefi, gwenti di ben abi tranga roetoe èn ben moksi na ini a poebliki èn a persoonlijk libi foe na owroeten grontapoe. A Lomsoe Katolik Kerki, di ben boen èn koni, no ben bribi taki a ben moesoe poeroe ala den gwenti disi; na presi foe dati, te den ben kenki den na wan kresten fasi, foe hei den foe kisi wan njoen posisi nanga wan njoen libi, a kerki ben wini den nanga jepi foe wrokosani di ben tranga, ma tokoe safri, so taki a kerki ben kan wini sma gi ensrefi sondro foe froeferi den sili foe gewoon sma èn den heihei sma.”
Wan eksempre di foeroe sma sabi boen, foe a teki di den teki wan heiden fesa abra, na Kresneti. Foe taki en leti, 25 december ben de a dei na tapoe san den owroeten Romesma ben hori a dies natalis Solis Invicti, dati wani taki „a geborte dei foe a son di ala ten e wini”.
Foe di a kerki ben abi na angri foe wini na ati foe den heiden gi densrefi, meki den no ben tan hori densrefi na a waarheid. A kerki ben feni boen taki den relisi ben moksi makandra, taki den ben teki den heiden bribi nanga den gwenti „di den ipi sma lobi”. A bakapisi ben de wan basra kerki di fadon komoto na bribi, èn di e difrenti srefisrefi foe den leri foe a troe krestendom. Nanga disi na prakseri, kande a no e froewondroe joe someni taki wan fositen Rome tempel gi „ala den gado” — a Pantheon — moesoe tron wan Lomsoe Katolik kerki di gi abra na Maria nanga ala den „santawan”.
Ma a moesoe de krin taki a gi di wan sma e gi wan tempel abra na wan tra sani noso a kenki di den e kenki a nen foe wan fesa, no nofo foe kenki na ’anbegi foe den didibri go na ini a diniwroko foe a troe Gado’. „Sortoe kroederi a tempel foe Gado abi nanga den kroektoe gado?” na apostel Paulus ben aksi. „’Komoto na den mindri, èn poti joesrefi aparti,’ na so Jehovah taki, ’èn no fasi moro san no krin’”; „’èn mi sa teki oenoe.’ ’Èn mi sa de wan tata gi oenoe, èn oenoe sa de manpikin nanga oemapikin gi mi’, Jehovah, na Almaktiwan, e taki.” — 2 Korentesma 6:16-18.