PISI 3
Suma na den yeye?
1. Fa sma e agersi na Afrikan kulturu bribi nanga wan bergi?
NOFO tron sma e agersi na Afrikan kulturu bribi, nanga wan bergi. Na a ede fu a bergi yu abi Gado, a moro makti yeye krakti di de. Na en ondro yu abi tra gado, noso yeye, di no abi so furu makti leki Gado; den na den futuboi fu Gado. Na a srefi presi leki den tra gado disi, yu abi sosrefi den afo di e memre den famiri fu den na grontapu èn di e du sani fu meki den famiri abi wan bun libi. Te na ondrosei, yu abi tra yeye krakti di no de so bigi leki di fu den tra gado nanga den afo. Na den krakti disi bonuman, lukuman, nanga wisiman e gebroiki.
2. Fa wan Afrikan odo e sori taki kulturu bribi abi krakti tapu tra bribi?
2 A kulturu bribi disi abi furu krakti tapu tra bribi na ini Afrika. Wan Afrikan odo e taki: „Awinsi wi teki wan tra bribi (Kresten noso Islam), toku dati no e tapu wi fu anbegi den gado fu wi mamakondre.”
3. Fa wi kan kon sabi suma na den yeye?
3 Wi kan bribi den sani di Afrikan kulturu bribi e leri sma? Bijbel e fruteri wi suma na den yeye, noso den wan di libisma no man si nanga ai.
Yehovah, a tru Gado
4. Nanga sortu sani den moro prenspari bribi na ini Afrika e agri?
4 Den dri moro prenspari bribi na ini Afrika e agri taki Gado de trutru, èn taki en na a moro heiwan di de. Bijbel e taki dati en na „a Gado fu den gado èn Masra fu den masra, a gran Gado, di abi makti èn di musu kisi bigi lespeki” (Deuteronomium 10:17). Moslimsma sosrefi e bribi na ini wán almakti Gado. Professor Geoffrey Parrinder e taki fu na Afrikan kulturu bribi: „Moro furu fu den Afrikansma e bribi na ini wan almakti Gado, a tata fu ala gado nanga libisma, a mekiman fu hemel nanga grontapu.”
5. San na wan tu nen di sma e gebroiki te den e taki fu Gado?
5 Ma aladi sma na ala sei e bribi na ini Gado, toku furu fu den no sabi finifini suma na Gado. Te wan sma wani leri sabi wan trawan, dan a fosi sani di a musu du, na fu kon sabi a nen fu a trawan. Den difrenti bribi e gebroiki difrenti nen gi Gado. Den sma di e taki dati den na Kresten, gwenti fu kari en Gado; dati wani taki „Maktiwan”. Gi den Moslimsma, a nen Allah. Sma di e bribi den kulturu sani fu den, abi difrenti fasi fa den e kari na Almaktiwan na ini den difrenti tongo fu den. Na ini wan buku (Concepts of God in Africa), John S. Mbiti skrifi moro leki 500 difrenti nen di sma e gebroiki te den e taki fu Gado. Fu eksempre, na ini a Yorubatongo (Nigeria) a nen fu Gado na Olodumare; den Kikuyusma (Kenia) e kari en Ngai; èn den Sulusma (Zuid-Afrika) sabi en leki Unkulunkulu.
6, 7. San na a nen fu Gado, èn fa wi du sabi dati?
6 San Gado srefi e taki fu en nen? Di Gado ben taigi Moses fu tyari den Israelsma komoto fu Egepte, dan Moses aksi: „Kon meki wi taki dati mi doro now na den manpikin fu Israel èn taki mi e taigi den trutru: ’A Gado fu den afo fu unu seni mi kon na unu’, èn taki den e aksi mi: ’Fa a nen?’ San mi sa piki den dan?”—Exodus 3:13.
7 Gado piki en taki: „Disi na san yu musu taigi den manpikin fu Israel: ’Yehovah, a Gado fu den afo fu unu . . . seni mi kon na unu.’ Disi na mi nen te ten di no skotu, èn disi na fa den o memre mi, iya, ala un bakapikin sa du dati” (Exodus 3:15; 6:2, 3). A nen Yehovah de fu feni moro leki 7000 tron na ini Bijbel, aladi son sma di vertaal Bijbel skrifi „Gado” noso „Masra” na den presi pe a nen Yehovah ben skrifi.
8. Sortu sma Yehovah de, èn san wi musu du efu wi wani taki a feni wi bun?
8 Sortu sma Yehovah de trutru? A de wan yeye, a de almakti, èn a abi bigi glori. En na a moro heiwan, nowan tra sma de leki en, iya, a no abi speri (Deuteronomium 6:4; Yesaya 44:6). Yehovah ben taigi Moses: „Mi, Yehovah, yu Gado, na wan Gado di wani taki sma dini en wawan.” Sobun, efu wi wani taki Yehovah feni wi bun, dan wi musu anbegi en wawan. A no wani taki wi anbegi nowan tra sani èn nowan tra sma.—Exodus 20:3-5.
Yesus Krestes, a Kownu fu Gado Kownukondre
9. Fu san ede wi kan taki dati Yesus nanga Yehovah no de a srefi sma?
9 Na ini a ten disi, furu sma no sabi soifri suma na Yesus. Furu sma di e kari densrefi Kresten, e bribi taki Yesus na wan pisi fu wan „Santa” Dri-wánfasi. Ma Bijbel no e leri sma taki Gado na dri sma na ini wán skin. A no e leri sma tu taki Yesus nanga Yehovah na a srefi sma. Yesus srefi ben taki: „A Tata bigi moro mi.”—Yohanes 14:28.
10. Pe Yesus ben de fosi a kon na grontapu?
10 Bijbel e fruteri taki fosi Yesus ben kon libi na grontapu leki wan mansma, a ben e libi na ini hemel leki wan makti yeye. Neleki fa Yehovah ben meki Adam nanga Eva fu libi na grontapu, na so a ben meki yeye fu libi na ini hemel. Yesus na a fosi yeye di Yehovah ben meki.—Yohanes 17:5; Kolosesma 1:15.
11. Fa Yesus kon gebore leki wan libisma?
11 Sowan 2000 yari pasa, Yehovah teki a libi fu a yeye disi èn a poti en na ini a muru fu wan nyunwenke di ben nen Maria. Na engel Gabrièl taigi Maria: „Yu o de nanga bere èn yu o kisi wan manpikin di yu musu kari Yesus. A o tiri fu têgo leki kownu . . . èn en kownukondre no sa kaba.”—Lukas 1:31, 33.a
12. San na wan fu den reide fu san ede Yesus ben kon na grontapu?
12 Sobun, Yesus gebore, a gro kon tron wan bigi man, èn a leri sma a wani fu Yehovah èn sosrefi den sani di Yehovah abi na prakseri fu du. A ben taigi wan granman fu Rome: „Na fu disi ede mi gebore èn na fu disi ede mi kon na grontapu, so taki mi kan kotoigi fu a waarheid” (Yohanes 18:37). Te wi e poti prakseri na san Yesus leri sma, dan wi kan kon sabi san na a wani fu Gado trutru èn san A abi na prakseri fu du. Wi kan kon sabi san wi musu du fu plisi Gado.
13. San na wan di fu tu reide fu san ede Yesus ben kon na grontapu?
13 Wan di fu tu reide fu san ede Yesus ben kon na grontapu, na fu gi en libisma libi leki wan lusu-paiman gi a libisma famiri (Mateyus 20:28). A ben du disi, so taki wi ben kan kon fri fu a sondu di wi kisi fu wi afo Adam. Èn te wi ben o kon fri fu sondu, dan wi ben o abi na okasi fu man libi fu têgo. Na apostel Yohanes ben skrifi: „Gado ben lobi grontapu so te, taki a gi en wan-enkri Manpikin, so taki ala sma di e bribi na ini en no sa dede, ma sa kisi têgo libi.”—Yohanes 3:16.
14. (a) San pasa nanga Yesus, baka di a dede leki libisma? (b) Sortu posisi Yesus abi na hemel now?
14 Baka di Yesus dede leki libisma, a kisi wan opobaka èn a go baka na hemel, pe a e libi go doro leki wan makti yeye (Tori fu den Apostel 2:32, 33). Bakaten, Yehovah gi en ’tirimakti nanga wartifasi nanga wan kownukondre, so taki ala den pipel, èn den grupu fu ala kondre nanga tongo ben sa dini en’ (Danièl 7:13, 14). Yesus kon tron wan makti Kownu; en na a Kownu fu a hemel tirimakti fu Yehovah. Heri esi, a sa sori en makti na heri grontapu.
Engel, dinari fu Gado
15. O ten Yehovah meki engel èn pe a meki den?
15 Yehovah nanga Yesus a no den wan-enkri yeye di e libi na hemel. Yehovah ben meki tra yeye tu, namku den engel. Gabrièl, di ben taki nanga Maria, na wan fu den. Den engel no bigin den libi leki libisma na grontapu. Yehovah ben meki den na hemel, langa ten bifo a ben meki libisma na grontapu (Yob 38:4-7). Milyunmilyun engel de.—Danièl 7:10.
Getrow engel no wani kwetikweti taki sma anbegi den
16. Fu san ede libisma no musu anbegi engel?
16 Getrow engel no wani taki wi anbegi den. Tu leisi, na apostel Yohanes ben pruberi fu anbegi engel, ma den piri-ai gi en, taki: „Luku bun! No du dati! . . . Anbegi Gado.”—Openbaring 19:10; 22:8, 9.
17. San e sori taki engel kan kibri den futuboi fu Gado, èn fu san ede disi de wan trowstu gi wi?
17 Engel no e sori densrefi moro na a pipel fu Gado na grontapu, leki fa den ben du dati di den puru den apostel fu Yesus na strafu-oso (Tori fu den Apostel 5:18, 19). Ma efu wi e anbegi Yehovah soleki fa en Wortu, Bijbel, e taki, dan wi kan abi a dyaranti taki den makti engel fu Gado di wi no man si, sa kibri wi. Bijbel e taki: „Na engel fu Yehovah e seti ensrefi lontu den wan di e frede En, èn a e frulusu den” (Psalm 34:7; 91:11). Fu san ede disi musu de wan trowstu gi wi? Fu di yu abi ogri-ati yeye di wani du wi ogri!
Satan, wan feanti fu Gado
18. (a) Fu san ede wan engel opo ensrefi teige Gado? (b) Sortu nen na engel disi kisi di a opo ensrefi teige Gado?
18 A no ala engel fu Gado tan getrow na Gado. Sonwan fu den opo densrefi teige en. Densrefi meki taki den tron feanti fu Gado èn fu libisma na grontapu. Fa disi du kon? Ala den engel di Yehovah meki ben bun èn regtfardiki. Ma wan fu den volmaakti yeye manpikin disi ben winsi taki libisma anbegi en, sobun a handri na wan ogri fasi fu meki a winsi disi kon tru. A yeye dati kisi a nen Satan, san wani taki „Gensman [fu Gado]”. A abi a nen Didibri tu, san wani taki „Ogri-ati leiman”, fu di a e fruteri ogri-ati lei fu Yehovah.
19. Fu san ede Satan ben pina Yob èn fa a ben du dati?
19 Satan e dwengi libisma fu teki en sei èn fu opo densrefi teige Gado tu. Luku san a ben du nanga Yob, wan getrow futuboi fu Gado. Yob ben gudu srefisrefi. A ben abi 7000 skapu, 3000 kameili, 1000 umakaw nanga mankaw, èn sosrefi 500 umaburiki. A ben abi tin pikin tu èn furu futuboi. A fosi sani di Satan du, na taki a kiri den meti nanga den futuboi fu Yob. Ne a meki „wan bun bigi winti” wai wan oso broko, so taki ala den pikin fu Yob dede. Baka dati, Satan pina Yob nanga „takru sweri fu en ondrofutu te na en edekrabasi”.—Yob 1:3-19; 2:7.
20. (a) Sortu blesi Yob kisi fu di a tan getrow? (b) Yob ben tan getrow na Gado, ma san Satan du nanga furu tra sma?
20 Ma aladi Yob ben e kisi den hebi tesi disi, toku a tan getrow na Gado. Fu dati ede, Yehovah meki a kon betre èn ’boiti dati, a gi Yob ala san a ben abi fosi, iya, a gi en tu tron so furu leki san a ben abi’ (Yob 42:10). Aladi Satan no ben man kisi Yob so fara fu drai baka gi Gado, toku a ben man du dati nanga furu tra sma. Bijbel e taki: „Heri grontapu de na ini a makti fu na ogriwan.”—1 Yohanes 5:19.
21. (a) Fa Satan sori taki a wani sma fu anbegi en? (b) Fu san ede Yesus weigri fu anbegi Satan?
21 Satan wani taki wi anbegi en. Disi de krin fu si na a tesi di a ben tesi Yesus sowan 2000 yari pasa. Bijbel e fruteri: „Didibri tyari [Yesus] go na wan kefalek hei bergi èn a sori Yesus ala den kownukondre fu grontapu nanga a moi fu den; a taigi Yesus: ’Mi o gi yu ala den sani disi efu yu boigi èn anbegi mi wan leisi nomo.’” Yesus ben weigri fu du dati, ne a taigi en: „Gowe fu dya, Satan! Bika Gado Buku taki: ’Na Yehovah yu Gado, yu musu anbegi èn na en wawan yu musu dini’” (Mateyus 4:8-10). A de krin taki Yesus ben sabi a wet fu Yehovah, èn a no du san Satan ben wani en fu du.
Ogri yeye
22. San ogri yeye du nanga libisma?
22 Tra engel ben teki a sei fu Satan èn den opo densrefi teige Gado tu. Den ogri engel disi na feanti fu libisma na grontapu. Den abi ogri-ati èn den lobi pina sma. Na ini a ten di pasa, den meki taki son sma kon babaw èn breni (Mateyus 9:32, 33; 12:22). Den meki trawan kon siki, noso den meki sma du leki den law (Mateyus 17:15, 18; Markus 5:2-5). Den ben pina pikin-nengre srefi.—Lukas 9:42.
23. (a) San ogri yeye wani taki libisma musu du? (b) Satan nanga den ogri yeye kori sma fu du sortu sani?
23 Neleki Satan, den ogri yeye disi wani taki sma anbegi den. Te yu luku en bun, dan den ben musu weigri te sma e pruberi fu anbegi den, fu di na Yehovah wawan abi a reti dati. Ma na presi fu dati, den ogri yeye disi e angri fu kisi na anbegi dati, èn den e suku ala sortu fasi fu meki dati pasa. Fu dati ede, Satan nanga den ogri yeye kori sma, den lei gi sma, èn den tapu skreki gi sma. A no de fu taki, dati furu sma no sabi taki den e anbegi Satan nanga den ogri yeye fu en. Furu sma ben o skreki srefisrefi efu den ben kon sabi taki a bribi fu den e gi grani na Satan. Toku Bijbel e warskow: „Den sani di den trakondre sma e tyari leki ofrandi, na sani di den e tyari leki ofrandi gi den ogri yeye, èn no gi Gado.”—1 Korentesma 10:20.
24. San na wan fasi fa Satan e kori sma?
24 Wan fasi fa Satan nanga den ogri yeye fu en e kori sma fu anbegi den, na fu meki sma abi wan fowtu denki fu dedesma. Meki wi go luku san Bijbel e taki fu disi.
a A Koran (a santa buku fu den Moslimsma) e fruteri na Surah 19 (Maria), fu a wondru fasi fa Yesus kon gebore. A e taki drape: „Wi ben seni Wi yeye leki wan bigibigi man, go na [Maria]. Èn di Maria si en, a taki: ’Meki a Sma di abi sari-ati kibri mi fu yu! Efu yu e frede Masra, dan libi mi; teki yu pasi, dan yu gowe.’ ’Mi na wan boskopuman fu yu Masra’, na so a piki Maria, ’èn mi kon fu gi yu wan santa manpikin.’ Ne Maria aksi: ’Fa mi sa kisi wan pikin, efu mi na wan nyunwenke di nowan man no fasi noiti?’ A piki Maria taki: ’Disi sa de a wani fu yu Masra. A no wan muilek sani gi En. „A sa de wan marki gi a libisma famiri”, na so Masra taki, „èn wan blesi fu Wisrefi. Disi na a bosroiti fu Wi.”’”