„Mi poti mi wortu na ini yu mofo”

1, 2. Fu san ede yu e bribi den sani di yu e leisi na ini Bijbel?

’WAN mati de di lobi yu moro leki wan brada’ (Odo 18:24). Oiti yu ben abi so wan mati? Yu kan bribi den sani di wan trutru mati e taki. Te a e taigi yu wan bun sani, noso te a e fruteri yu san a wani du, dan yu e bribi en. Te a e taigi yu taki yu musu kenki wan sani, dan yu e arki en èn yu e du san a taigi yu. Someni leisi a sori yu taki a abi a bun fu yu na prakseri, srefi te a e gi yu rai. A wani taki sani waka bun gi yu èn yusrefi wani taki sani waka bun gi en tu, so taki unu kan tan mati ala ten.

² Furu fu den man di Gado gebroiki fu skrifi den buku fu Bijbel, kan de den sortu mati dati gi yu. Yu kan bribi den sani di den e fruteri yu. Yu abi a frutrow taki den sani di den e taki na fu yu eigi bun. Den Israelsma fu owruten ben musu denki so tu fu den „libisma [di] ben taki san ben komoto fu Gado, soleki fa a santa yeye ben e sori den” (2 Petr. 1:20, 21). A sma di Gado ben gebroiki fu skrifi a moro langa profeiti buku ben de Yeremia. A man disi skrifi sosrefi a buku Sari singi nanga tu tra Bijbel buku.

3, 4. Fa son sma e si den buku Yeremia nanga Sari singi? Fruklari fu san ede a denki dati no bun?

³ Ma kande yu si taki son sma di e leisi Bijbel no lobi den sani di Yeremia skrifi, fu di den feni taki den sani dati ’a no gi den’. Kande den feni taki den buku Yeremia nanga Sari singi lai soso warskow nanga profeititori di e frede sma. Ma den sma disi abi leti fu denki so fu den buku dati?

⁴ A tru taki Yeremia no ben frede fu warskow sma èn fu gi den rai, ma yu sabi taki na dati wan mati e du son leisi. Srefi Yesus no ben frede fu gi den mati fu en, den apostel, piri-ai te den ben e du sani di no bun (Mark. 9:33-37). Ma moro furu a boskopu fu Yesus ben de bun nyunsu, fu di a ben e sori sma fa den kan kisi a bun-ati fu Gado èn fa den kan tron koloku sma (Mat. 5:3-10, 43-45). Na so a de tu nanga den buku di Yeremia skrifi. Den buku disi na wan pisi fu „Gado Buku” di bun fu „poti sani kon reti” (2 Tim. 3:16). Yeremia ben taki krin fa Yehovah e si sma di e taki dati den e dini En, aladi den e du sani di no bun. A sori tu taki den takru bakapisi di miti den sma disi ben de a pai fu na ogri di den ben du. Ma toku den buku Yeremia nanga Sari singi abi wan boskopu na ini di e gi sma howpu, èn den e sori wi fa wi kan kisi blesi na ini a ten di e kon. A profeititori fu Yeremia e sori tu fa Gado ben o du ala den sani di a ben abi na prakseri, èn wi na ini a ten disi e si fa den tori dati e kon tru. Boiti dati, den tu buku disi e fruteri wi moi sani di o gi wi deki-ati.​—Leisi Yeremia 31:13, 33; 33:10, 11; Sari singi 3:22, 23.

5. Fa wi kan kisi wini fu den sani di Yeremia skrifi?

⁵ A koloku libi di a pipel fu Gado abi now, nanga a howpu di wi abi gi a ten di e kon abi fu du nanga sani di Yeremia ben skrifi. A wánfasi di wi leki Kresten brada nanga sisa abi na wan eksempre fu dati. Den buku fu en o yepi wi fu tranga a wánfasi dati èn fu fiti a rai disi di na apostel Paulus e gi wi: „Brada, . . . tan de nanga prisiri, tan kenki un denki, tan meki sma trowstu unu, tan abi wán denki èn tan libi bun nanga makandra, dan a Gado fu lobi èn fu freide o de nanga unu” (2 Kor. 13:11). Den sani di Yeremia skrifi abi fu du tu nanga a boskopu di wi e preiki. A tru taki wi e fruteri trawan fu den lasti dei èn wi e warskow den taki a sistema disi e kon na wan kaba. Toku a boskopu fu wi na bun nyunsu fu di a e gi sma howpu. Boiti dati, den sani di Yeremia skrifi kan yepi wi na ini wi aladei libi. Dati e kon fu di furu fu den sani di Yeremia ben ondrofeni èn ben skrifi, na sani di e miti wi tu. Gado ben taigi a bun profeiti disi: „Luku, mi poti mi wortu na ini yu mofo” (Yer. 1:9). Meki wi go luku suma ben de a man disi èn sortu wroko a ben kisi.

6, 7. Fu san ede wi kan bribi taki Yeremia ben prenspari gi Gado? Fa sani ben de na ini Yuda di a gebore?

⁶ Nofo tron, wan man nanga en wefi di de fu kisi wan boi (noso wan meisje) e aksi den srefi fa a pikin disi o de? San a o du nanga en libi? Sortu sani a o lobi? Sortu wroko a o du? Sortu prenspari sani a o du? A kan taki yu papa nanga mama ben prakseri den sani disi. A musu de so taki a papa nanga mama fu Yeremia ben e prakseri den sani disi tu. Ma a situwâsi fu Yeremia ben de heri tra fasi. Fu san ede? Fu di a libi fu Yeremia èn den sani di a ben o du ben prenspari srefisrefi gi a Mekiman fu hemel nanga grontapu.​—Leisi Yeremia 1:5.

⁷ Iya, fosi Yeremia gebore, Gado ben sabi kaba taki a ben o de wan bun profeiti. Gado ben abi wan spesrutu sani na prakseri nanga a boi disi di ben o gebore na ini wan priester osofamiri di ben e libi na noordsei fu Yerusalem. A boi gebore na wan ten di sani no ben e waka bun na ini Yuda, fu di Kownu Manase no ben e tiri na wan bun fasi. (Luku bladzijde 23.) Na ini den 55 yari di Manase ben de kownu, a du sani di Yehovah no ben feni bun. Baka dati, en manpikin Amon teki na eksempre fu en (2 Kow. 21:1-9, 19-26). Ma wan bigi kenki kon di wan tra kownu bigin tiri na ini Yuda. Iya, Kownu Yosia bigin dini Yehovah. Na ini a di fu 18 yari di Yosia ben de kownu, a puru afkodrei na ini a heri kondre. A ben musu fu de so taki Yeremia papa nanga mama ben breiti nanga a sani disi. Na a ten di Yosia ben e tiri, Gado poti a manpikin fu den leki profeiti.​—2 Kron. 34:3-8.

GADO E TEKI WAN SMA FU TAKI GI EN

8. Sortu frantwortu Yeremia ben kisi èn fa a ben feni a sani dati?

⁸ Wi no sabi omeni yari Yeremia ben abi di Gado taigi en: „Mi o meki yu tron wan profeiti gi den pipel.” A kan taki a ben abi sowan 25 yari, a yari di wan sma ben musu abi fu kan bigin wroko leki priester (Num. 8:24). Awansi fa a no fa, Yeremia ben piki: „Ke mi Moro Hei Masra Yehovah! Luku, mi no sabi srefisrefi fa fu taki. Mi na wan boi ete” (Yer. 1:6). Yeremia no ben wani tron profeiti. Kande a ben feni taki a ben yongu tumusi, noso taki no ben o man tyari a bigi frantwortu dati. Kande a ben denki tu taki a no ben o man tanapu na fesi sma fu gi den boskopu fu Gado, soleki fa profeiti ben gwenti du.

9, 10. San ben de a situwâsi di Yeremia bigin dini leki profeiti? Ma fu san ede a wroko fu en ben kon muilek bakaten?

⁹ Gado ben poti Yeremia leki profeiti na a ten di Kownu Yosia ben e puru a tegu falsi anbegi na ini a kondre èn ben e seti a tru anbegi baka. Wi no sabi o furu Yeremia nanga Yosia ben e miti noso taki nanga makandra, ma a de krin taki a ten dati ben de wan bun ten gi wan tru profeiti. Sefanya nanga Nahum ben e dini tu leki profeiti na ini Yuda di Yosia bigin tiri.a Na umaprofeiti Hulda ben e dini tu na a ten dati, ma a ben e taki fu takru ten di ben o kon. Yeremia ben de na libi ete di den sani dati kon tru (2 Kow. 22:14). Fu taki en leti, son leisi mati soleki Ebed-meilek nanga Baruk ben musu frulusu Yeremia te sma ben wani kiri en, noso den ben musu kibri en gi ogri-ati feanti.

¹⁰ Fa yu ben o feni en efu Gado ben taigi yu taki a teki yu leki profeiti fu tyari wan seryusu boskopu gi sma? (Leisi Yeremia 1:10.) Meki wi go luku wán fu den boskopu di Yeremia ben musu meki bekènti. Na ini 609 F.K. (Fosi Krestes), den legre fu Babilon bigin hari go na Yerusalem. Kownu Sedekia ben howpu taki Yeremia ben abi wan bun boskopu fu Gado gi en. Ma dati no ben de so.​—Leisi Yeremia 21:4-7, 10.

WAN LIBISMA LEKI WI

11. Fu san ede Yeremia ben kan feni en muilek fu du a wroko fu en, ma sortu deki-ati a kisi?

¹¹ Kon meki wi taki dati wi ben musu tyari krutuboskopu gi ogri-ati kownu, gi kruka priester, èn gi falsi profeiti. Na dati Yeremia ben musu du. Ma Gado ben horibaka gi en èn a o horibaka gi wi tu (Yer. 1:7-9). Gado ben sabi taki a yonguman Yeremia ben o man du a wroko, èn a gi en a deki-ati disi: „Tide mi o meki yu tron leki wan tranga foto, wan isri postu, nanga wan kopro skotu, so taki yu man tanapu kánkan na ini a kondre te den kownu fu Yuda, den granman, den priester, nanga a pipel fu a kondre kon na yu tapu. Yu kan de seiker taki den o kon feti nanga yu, ma den no o wini yu, bika mi, Yehovah, taki: ’Mi de nanga yu èn mi o frulusu yu.’”​—Yer. 1:18, 19.

12. Fu san ede wi kan frustan fa Yeremia ben e firi?

¹² Nowan fu wi musu denki taki Yeremia ben de wan aparti sortu sma. A ben de wan libisma leki wi. Boiti dati, a moi fu sabi taki aladi Yeremia ben libi na ini wan tra ten, toku den srefi sani di e miti wi ben e miti en tu. Na ini na aladei libi fu wi èn te wi e wroko makandra nanga a gemeente, wi e miti nanga ala sortu sma. Yeremia ben e miti nanga ala sortu sma tu. Te wi e luku den sani disi, dan wi kan leri fu Yeremia. Neleki a profeiti Elia, a ben de „wan man di ben abi den srefi firi leki wi” (Yak. 5:17). Meki wi go luku san wi kan leri fu Yeremia.

13, 14. Fu san ede son Kresten kan frustan fa Yeremia ben e firi di Pasyur du ogri nanga en, soleki fa wi e si na tapu a bladzijde disi?

¹³ A no de fu taki dati bun sani nanga takru sani miti yu na ini yu libi. Na so a ben de tu nanga Yeremia. Wan leisi, Pasyur, wan prenspari priester, naki Yeremia èn a meki sma poti en na ini strafu-udu. Na ini na udu sani disi den fasi en futu, en anu, nanga en neki omeni yuru langa, meki a kisi bun furu skin-ati. A kan tu taki gensman ben e spotu en. Yu denki taki yu ben o man horidoro efu sma e spotu yu na wan ogri-ati fasi noso efu den e fon yu?​—Yer. 20:1-4.

¹⁴ Te wi e luku san miti Yeremia, dan a no e fruwondru wi taki a ben taki: „Fluku musu kon tapu a dei di mi gebore! . . . Fu san ede mi ben musu komoto na ini mi mama bere, soso fu si fa sma e wroko tranga èn fa den e sari? Fu san ede mi musu kisi syen teleki mi dede?” (Yer. 20:14-18) A de krin taki Yeremia ben sabi san a wani taki fu firi brokosaka. Oiti yu broko saka so te, taki yu bigin firi leki yu no warti noti, taki a wroko di yu e du na fu soso, noso taki a no e tyari wini kon fu dini Yehovah? Ala sma di ben firi so wan leisi, kan kisi wini te den e kon frustan san ben miti Yeremia èn fa sani waka gi en te fu kaba.

15. Fu san ede wi kan kisi wini te wi e luku fa Yeremia ben e firi son leisi?

¹⁵ Na ini Yeremia 20:14-18 a profeiti e sori taki a e firi brokosaka. Ma no so langa na fesi, a ben gi sma deki-ati fu singi gi Yehovah èn fu prèise en. (Leisi Yeremia 20:12, 13.) A e pasa son leisi taki yu e firi prisiri wan pisi ten, ma taki syatu baka dati yu e firi brokosaka? A no de fu taki dati wi alamala kan kisi wini te wi e poti prakseri na den sani di ben miti Yeremia. A de krin taki a ben abi den srefi firi di ala libisma gwenti abi. Ma toku a Mekiman ben man gebroiki en leki wan takiman di du bigi sani. Dati meki wi kan kisi furu wini te wi e luku san a man disi du èn fa a ben e firi.​—2 Kron. 36:12, 21, 22; Esra 1:1.

16. Suma kan leri wan sani fu a trow di Yeremia no ben trow?

¹⁶ Ete wan sani de di e meki taki son sma kan frustan fa Yeremia ben e firi. San na dati? We, Gado ben taigi Yeremia fu du wan aparti sani di kande no ben makriki gi en. Gado ben taigi en: Yu no musu trow. (Leisi Yeremia 16:2.) Fu san ede Yehovah taigi Yeremia a sani dati èn fa Yeremia ben feni en? Son leisi brada nanga sisa no trow fu di densrefi bosroiti dati, noso fu tra sani ede. San den sma disi kan leri fu a tori fu Yeremia? Fu taki en leti, san Kotoigi di trow kan leri fu a sani di Gado taigi Yeremia? Fa a de nanga trowpaar di no abi „manpikin nanga umapikin”? Fa a tori fu Yeremia kan yepi den?

17. San wi kan leri fu den sani di Yeremia taki na Kapitel 38:20?

¹⁷ A moi fu sabi taki wan leisi, Yeremia gi a kownu fu Yuda a rai disi: „Grantangi, gi yesi na den wortu fu Yehovah di mi taigi yu, dan sani o waka bun gi yu èn yu o tan na libi” (Yer. 38:20). A tori disi e sori wi heri bun fa wi musu libi nanga trawan, srefi nanga sma di no e dini Yehovah ete, ma di wi kan yepi. Boiti dati, a fasi fa Yeremia ben e libi nanga den wan di ben e gi yesi na Gado, na wan bun eksempre gi wi. Iya, wi kan leri furu sani fu Yeremia.

SAN YU O LERI NA INI A BUKU DISI?

18, 19. San na wan tu fasi fa wi kan studeri den buku Yeremia nanga Sari singi?

¹⁸ A buku disi o yepi yu fu ondrosuku den Bijbel buku Yeremia nanga Sari singi èn fu teki leri fu den. Fa a buku disi o du dati? Santa yeye ben meki na apostel Paulus skrifi: „Na Gado srefi ben meki sma skrifi ala den sani di de na ini Gado Buku. Den sani disi bun fu gi leri, fu gi rai, fu poti sani kon reti èn fu gi piri-ai na wan reti fasi” (2 Tim. 3:16). Na so a de tu nanga den tu buku di wi kari.

¹⁹ A no de fu taki dati wi kan studeri den buku Yeremia nanga Sari singi na difrenti fasi. Fu eksempre, wi kan studeri ibri vers fu den tu buku disi fu kon frustan fa sani ben de na ini a ten dati, noso san ibri vers wani taki. Wi kan luku tu fa sani di skrifi na ini den buku Yeremia nanga Sari singi e kruderi nanga makandra. Fu eksempre, wi kan luku fa den sani di den e fruteri fu sma èn fu spesrutu situwâsi de a srefi leki den wan fu a ten disi, noso fa den e difrenti. (Luku Yeremia 24:6, 7; 1 Korentesma 3:6.) Boiti dati, wi kan luku fa sani ben de na ini a ten di Yeremia skrifi den tu buku disi (Yer. 39:1-9). Fu taki en leti, a prenspari fu kon sabi sonwan fu den sani dati efu wi wani frustan san skrifi na ini den buku Yeremia nanga Sari singi. Dati meki Kapitel 2 di nen „Wan profeiti di ben e dini na ini ’den lasti dei’”, o yepi wi fu si fa sani ben de na ini a ten fu Yeremia èn fa Gado tiri sani.

20. Fa wi o studeri den Bijbel buku Yeremia nanga Sari singi na ini a buku disi?

²⁰ Ma na ini a buku disi, wi o studeri den buku Yeremia nanga Sari singi tra fasi. Wi o luku fa Gado e gebroiki den fu yepi wi fu libi leki Kresten (Tit. 2:12). Wi o kon si moro krin now taki den buku disi „bun fu gi leri”, fu di furu moi tori skrifi na ini. Den rai nanga den eksempre na ini kan yepi sma di trow noso di no trow, owruman, pionier, sma di e wroko fu sorgu den osofamiri, wefi, noso studenti na skoro fu de srekasreka fu man pasa den problema fu a libi. Ibriwan fu wi o si taki den tu Bijbel buku disi di skrifi nanga yepi fu santa yeye, o yepi wi fu „de srekasreka fu du ibri bun wroko”.​—2 Tim. 3:17.

21. Fu san ede yu wani studeri a buku disi?

²¹ Te yu e luku ibri kapitel na ini a buku disi, dan luku sortu rai yu kan fiti na ini yu eigi libi. A no de fu taki dati den buku Yeremia nanga Sari singi o sori taki den wortu di Paulus ben skrifi, na tru tori. A ben taki: „Ala sani di sma skrifi fositen, ben skrifi fu leri wi wan sani. Disi e yepi wi fu horidoro èn fu kisi trowstu fu Gado Buku, so taki wi kan abi howpu.”​—Rom. 15:4.