Na „kownoe foe den naatsi” — Na wan enkri jepi foe wi
„Sortoe soema no sa frede joe, o Kownoe foe den naatsi, bikasi dati fiti joe; bikasi na mindri ala koniman foe den naatsi en mindri ala kownoe tiri na no wan fasi wan soema de leki joe.” — Jer. 10:7.
1. Soema na a heri grontapoe e bari foe jepi en foe sainde?
„JEPI! JEPI!” Foe ala pisi foe grontapoe na kari disi e kon. A de kon foe soema di e si sortoe pasi na grontapoe disi e tan waka en sortoe ongolokoe bakapisi disi sa tjari kon heri esi. Na prakseri foe na kon foe den sani disi e foeroe den nanga tegoe en e meki den sari toemsi. Den e firi foe taki na srefi sani leki na proféti Jeremia ben firi foe taki sjatoe bifo na pori foe Jeruzalem di a ben taki na fesi: „O, mi winsi dati mi ede ben de watra en mi ai wan fontein foe watra! Dan dé nanga neti mi ben kan kré foe den soema di den ben kiri foe na oema-pikin foe mi pipel (Israël).” — Jer. 9:1.
2. Nanga sortoe prakseri foe sani di de foe kon meki soema nanga firi gi trawan ben abi nanga reti reden foe kré?
2 Foe sainde wan soema nanga firi gi trawan no ben sa kré ini disi ten? Bikasi now de foe kon tapoe libisoema san langa ten pasa kaba ben de wan eksempel, foe taki na na nationale ongolokoe di Jeremia ben moe taki foe hen: „Leri . . . den oemapikin foe oenoe wan sarikré, en ibri oema leri na kompe foe hen wan krésingi. Bikasi na dede kren abra den fensre foe wi (srefi ini wi oso); a ben kren go ini den paleisi foe wi, foe koti poeroe na pikin foe strati, den jonkoeman foe den publiki plen . . . ’Den dedeskin foe den libisoema moe fadon toe leki mest (blaka doti) tapoe na gron (foe meki na gron kon fatoe) en leki wan rij karoe di den kotiman ben koti na den baka sondro dati wan soema opo piki den na gron.’” — Jer. 9:20-22.
3. Na san ofoe soema sma e go foe tjari den, foedi den problema foe grontapoe de krin foe si?
3 Soema no kan si dati ini na heri grontapoe moeilijkheid de foe kon, na moro ogri wan ini na heri libisoema historia? Wi no abi na proféti ai foe Jeremia foe owroeten fanowdoe foe si disi. Foe datede, fa wi kan tan na libi foe san srefi soema di Gado geest no e wroko tapoe den e taki na fesi foe na fasi fa grontapoe e waka ini na ten disi? Te den e si na den fesi den skreki sani di kan kon, dan srefi soema di no e dini Gado e go abra foe na wan ofoe tra hé makti di hé moro libisoema nanga na begi foe kon na mindri en jepi libisoema. Den politiek tiriman, srefi den di foe na kristenheid ini na ongorostoe foe den e go soekoe rai na loekoeman nanga kartaman. Foedi ini na onsekerfasi foe den den no e prefoeroe foe teki wan prenspari stap, dan den e go soekoe astrologen, di kan loekoe na horoscoop foe den en lési den marki foe hemel foe san sa kon. Trawan foe den e go na den gado foe den, na den popki foe den di tapoe nanga solfroe nanga gowtoe en di weri moi krosi di soema ofoe machien meki. Den sortoe popu gwenti disi de den sani di wi moe loekoe foe jepi, now di na situatie foe grontapoe e kon moro ogri en e sori dati ini na krosibé ten di e kon wi kan verwakti wan grontapoe rampoe? Nono! — Jer. 10:1-5.
4. Foe sainde na wan enkri jepi foe wi no de na wan ofoe tra „boen voorzienigheid” di no abi verstan en pe troe troe jepi de foe feni?
4 Pe troe troe jepi de foe feni? San ofoe soema de na jepi foe wi? No wan ofoe tra breni, „boen voorzienigheid” di no abi verstan. A moe de wan troe troe soema, di e verstan den gevaar foe na situatie foe wi krin ofoe srefi moro betre leki den politiek loekoeman foe wi nanga verstan kan begrijp den gevaar disi. Wan sani di no abi verstan no sa man foe gi joisti jepi na soema di abi verstan leki wi. Na wan enkri jepi foe wi komopo foe Na Soema di abi nofo verstan foe meki na heri universum, nanga wi toe, soema di abi verstan. Hen tanapoe „tapoesé” foe na heri situatie. Hen de na Soema di na proféti e kari „Kownoe foe den naatsi”.
5. Fa na proféti e gi ini Jeremia 10:6-8 wan beschrijving foe na wan enkri jepi foe wi?
5 Wi de aksi soema na Soema disi de? Hen de na Soema di no abi hen speri, bikasi na proféti Jeremia e taki: „Na no wan fasi wan soema de leki joe, o Jehovah. Joe de bigi, en joe nen de bigi ini makti. Sortoe soema no sa frede joe, o Kownoe foe den naatsi, bikasi dati (so wan frede) fiti joe; bikasi na mindri ala koniman foe den naatsi en mindri ala kownoe-tiri na no wan fasi wan soema de leki joe. Ja, na a srefi ten den (den naatsi nanga den kownoe) de sondro verstan en don. Wan bon (wan oedoe popki, di tapoe nanga solfroe nanga gowtoe en weri krosi leki wan gado) no de noti leki wan vermane foe soso sani.” — Jer. 10:6-8.
6. Soema ben de den toe naatsi di na bijbel e kari baka na froedoe foe Noach dé en san na bijbel e sori efoe Jehovah ben de na Kownoe foe den?
6 Na sortoe fasi Jehovah ben de ini na ten foe Jeremia na „Kownoe foe den naatsi”? Den heiden naatsi ofoe naatsi di no ben de djoe ben teki hen leki na Kownoe foe den? Na hen ben poti na kownoekondre ofoe na kownoefasi foe den nanga den kownoe wrokoman foe den? Na hen ben poti na regeringsvorm foe den en ben gi den den wetti foe den ofoe a ben meki wan verbontoe nanga den foe tjari den kon ini wan stéfi matifasi nanga hen? We, leki fa na bijbel sori dan Babylon (Babel) nanga Assyria ben de den fosi naatsi baka na froedoe foe Noach dé. Wi moe prakseri dati Jehovah ben de na Kownoe foe den? Fa dati ben sa doe kan now? Ini Genesis 10:8-12 drape e verteri wi:
„En Kusch (na gran-pikin foe Noach) ben tron na papa foe Nimrod. Hen ben meki wan bigin foe de wan makti wan tapoe grontapoe. A ben meki den sabi hen leki wan makti ontiman, di e stré nanga Jehovah. Foe datede den e taki: ’Soleki Nimrod di ben de wan makti ontiman di e stré nanga Jehovah.’ En na bigin foe hen kownoekondre ben de Babel (Babylon) nanga Erech nanga Akkad nanga na Kalne, ini na kondre Sinear. Foe na kondre dati a hari go na Assyria en bigin foe bow Ninevé nanga Rehoboth-Ir nanga Kalah nanga Resen; na mindri foe Ninevé nanga Kalah; disi de na bigi foto.” — Loekoe ooktoe Genesis 2:14; 1 Kron. 1:10.
7. Sortoe background foe fositen ben sa sori efoe Jehovah ben de efoe no ben de na Kownoe foe na neo-Babylon kownoekondre foe na ten foe Jeremia?
7 Di den mekiman foe Babylon (Babel) ben bow na ’toren foe Babel’ foe Zigurrat foe aanbegi ede, wan sani ben pasa, sodati den ben kisi hendri foe meki a wroko klari. Jehovah ben go abra foe doe san a ben taki: „Meki wi broeja na tongo foe den, sodati den no kan arki na tongo foe makandra.” San ben de na bakapisi? Naatsi di e taki difrenti tongo; wi e lési: „Foe datede Jehovah ben panja den foe drape (Babel) go tapoe na heri grontapoe, en safri safri den tapoe na bow foe na foto. Foe datede den e kari na nen foe hen Babel (Broeja), foedi Jehovah ben broeja drape na tongo foe heri grontapoe” (Gen. 11:7-9). Foe datede a de krin dati Jehovah no de na Kownoe foe na fosi Babylon kownoekondre dati, soleki a no ben de ooktoe na kownoe foe na neo-Babylon kownoekondre ini na ten foe Jeremia. Na gado foe na neo-Babylon kownoekondre ben de Bel ofoe Merodach (Mardoek), di kownoe Nebukadnezar ben anbegi (Jer. 50:1, 2). Jehovah no ben de wan Babylon gado.
8, 9. (a) Soema den tra naatsi ben aanbegi leki den tiriman di hé moro libisoema? (b) Fa Satan ben sori Jezus dati a ben de troe troe „na tiriman foe na grontapoe disi”, soleki Jezus ben kari hen?
8 Tra heiden volkoe ben abi den nationaal gado foe den, di den ben si leki na tiriman foe den en di den ben agersi nanga afkodré popki di den ben meki. Na naatsi foe den Ammoniet soema ben aanbegi foe eksempel wan falsi gado, di den ben kari Molech, wan nen di wani taki „wan soema di e tiri”, ofoe „kownoe” (Lev. 18:21; 20:2-5; 1 Kon. 11:7; Tori foe. 7:43). Den sortoe naatsi dati ben aanbegi demoon ofoe didibri (1 Kor. 10:20). Tapoesé foe ala den demoon disi di wi no kan si tanapoe Satan Didibri. Ini 2 Korinte 4:4 den e kari hen „na gado foe na seti foe sani disi”.
9 Satan Didibri di taki hen abi ala na kownoefasi foe ala grontapoe naatsi, ben proeberi foe kori Jezus di a taki: „Mi sa gi joe ala na makti disi nanga na glori foe hen (foe ala kownoekondre foe na grontapoe), bikasi a ben gi na mi en mi e gi hen na soema mi wani. Foe datede, efoe joe sori wan fasi foe aanbegi na mi, dan alamala sa de foe joe” (Luk. 4:5-7). Jezus ben wégri foe tron wan libisoema kownoe ondro Gado bigi stréman. Sjatoe bifo hen dede, Jezus ben taki foe Satan Didibri leki na „tiriman foe na grontapoe disi” (Joh. 12:31; 14:30; 16:11). Na laatste boekoe foe na bijbel, di ben skrifi sébi hondro jari baka na ten foe Jeremia, e taki, dati na „heri grontapoe” e gi aanbegi na Satan Didibri en na zichtbare politiek organisatie foe hen, di gersi wan meti nanga sébi ede. — Openb. 13:3, 4.
10. (a) Tapoe na gron foe san, Jehovah ben de na kownoe soso foe na naatsi Israël te leki den ben trowe na Mesias? (b) San den naatsi e wégri foe doe, aladi na „kownoekondre foe grontapoe” ben tron ini 1914 na kownoekondre foe Jehovah en hen Kristus?
10 Ini owroeten den Israëlsoema ben teki Jehovah leki den Masra nanga Kownoe. Akroederi nanga disi na psalmsingiman ben taki nanga Gado jeje: „A de verteri hen wortoe na Jakob, hen komando nanga kroetoe bosroiti na Israël. So a no ben doe na no wan tra naatsi; en foe taki foe hen kroetoe bosroiti, den no ben sabi den. Prijse Jah (ofoe Hallelujah)!” (Ps. 147:5, 19, 20; 145:1, 12, 13) Den grontapoe, heiden naatsi foe datede no ben de kownoekondre foe Jehovah Gado. Na theocratisch tiri di a ben opo ini den dé foe na proféti Mozes tapoe Israël foe owroeten, ben de Gado enkri grontapoe kownoekondre, te leki na naatsi Israël ben trowe na Pikin foe Gado, Jezus Kristus, leki na Messias foe Gado (Ex. 15:18-21; Deut. 33:2-5,: 1 Kron. 29:11, 12, 23; Matt. 21:43). Pas ini 1914 G.T. di den ten foe den heiden ben kon na wan kaba, dan „na kownoekondre foe grontapoe ben tron na kownoekondre foe wi Masra en foe hen Kristus”; En tog den grontapoe naatsi wégri foe teki Jehovah ete leki na kownoe foe den. — Openb. 11:15-18.
FA „KOWNOE FOE DEN NAATSI”?
11. Te joe loekoe hen foe sortoe sé Jeremia ben taki foe Jehovah leki na „kownoe foe den naatsi”?
11 Te joe loekoe foe sortoe sé meki Jeremia ben kan kari Jehovah „Kownoe foe den naatsi”? Foe na sé, dati ondro ala den di ben de kownoe foe den naatsi en di ben de sori na kownoe fasi foe den na so fasi, Hen ben de na moro prenspari Kownoe. A ben tiri leki kownoe foe den kownoe, na Moro Hé Kownoe, Na Wan di e tiri tapoe ala tra kownoe. „Bikasi”, so Mozes ben taki ini na ten dati ini 1473 bifo G.T. gi Israël, „Jehovah, joe Gado de na Gado foe den gado en na Masra foe den masra, na bigi, tranga en frede Gado” (Deut. 10:17). Bakaten na psalmsingiman ben taki nanga Gado jeje gi Jehovah pipel: „Taki tangi gi na Gado foe den gado, bikasi hen lobi boenati-fasi di e tan foe alaten; taki tangi na a Masra foe den Masra . . . Na Soema di ben fon bigi kownoe . . . en di ben go abra foe kiri kownoe nanga glorifasi: . . . srefi Sihon, na kownoe foe den Amoriet . . . nanga Og, na kownoe foe Basan . . . en di ben gi na kondre foe den leki famiri goedoe . . . leki goedoe na Israël, hen knegti” (Ps. 136:2, 3, 17-22). Tapoe na fasi disi a de tiri tapoe „ala naatsi”, aladi den abi den égi demonisch nanga libisoema kownoefasi. — Jer. 9:25, 26.
12. Fa Jehovah ben sori en verklari na Jeremia dati a ben de „Kownoe foe den naatsi”?
12 Foe datede Jehovah ben kan taki gi Jeremia: „Loekoe, mi poti joe tapoe na dé foe tide tapoe den naatsi en tapoe den kownoekondre” (Jer. 1:10). Dati nanga reti Jeremia ben kari Jehovah na „Kownoe foe den naatsi”, Jehovah ben sori hen nanga jepi foe wan gersitori. Jehovah gi hen komando foe go na a oso foe wan soema di e meki patoe. Baka di na patoe-bakriman ben meki wan patoe, di no ben boen, en ben masi na tokotoko tron wan patoe, di hen ben feni boen, Jehovah ben taki:
„Mi no kan doe nanga oenoe so srefi leki na patoe-bakriman disi, o oso foe Israël? Loekoe! Soleki na tokotoko de ini na anoe foe na patoebakriman, so toe oenoe de ini mi anoe, o oso foe Israël.Ma winsi tapoe sortoe momenti toe, mi taki foe wan naatsi en foe wan kownoekondre foe hari hen poeroe, en broko en pori hen, en na naatsi dati drai troe troe hen baka gi na ogridoe foe hen, di mi taki mi no e feni boen, dan mi sa firi troe troe sari foe na rampoe, di mi ben prakseri foe tjari kon tapoe hen. Na winsi tapoe sortoe momenti toe, mi taki foe wan naatsi en foe wan kownoekondre foe bow en foe prani hen, en a doe troe troe san de ogri ini mi ai foe no jere mi sten, dan mi sa firi troe troe sari foe na boen, di mi ben taki foe doe hen.” — Jer. 18:1-10; Loekoe ooktoe Jeremia 1:10.
13. Fa Jehovah na Bigi Patoebakriman ben gebroiki na srefi gedragslijn gi na Egypte foe owroeten en gi Israël?
13 Hondro hondro jari bifo na verklaring disi Jehovah ben doe na kondre Egypte boen, en dati ben de ini na ten di Jozef, na manpikin foe Jakob, ben de edeman foe na njanjan foe na kondre. Ma di den farao foe Egypte ben bigin foe kwinsi na pipel foe Jozef, den bakapikin foe Jakob (Israël), wan pisiten baka na dede foe Jozef, en den ben proeberi srefi foe kiri den poeroe, Jehovah ben kon na den mindri. A ben tjari plaag kon tapoe na kondre Egypte, tjari pori kon tapoe Farao nanga hen sroedati makti, en verloesoe hen pipel, di a ben verkisi, den Israëlsoema (Ps. 136:10-16; Rom. 9:17, 18, 21-24). Di na Kownoekondre foe Juda ben meki oproeroe nanga na Gado foe na verbontoe foe hen en be tan go doro ini hen ogri pasi, dan akroederi na srefi gedragslijn na Bigi Patoebakriman Jehovah ben poti na prakseri foe trowe na kownoekondre foe Israël (Jer. 18:11-17). Den oproeroeman dati ben pai na boen di na proféti foe Jehovah Jeremia ben wani doe gi den nanga ogri srefi. Ja, den ben meki mofo srefi foe kiri Jeremia (Jer. 18:18-20, 23). Te foe kaba Jeremia ben agri dati den ogri kroetoe foe Jehovah ben kon tapoe den oproeroeman disi. — Jer. 18:21, 22.
14. Foe sainde wi moe teki na ati den eksempel dati foe na historia foe na fasi fa na Bigi Patoebakriman e handri?
14 Ala naatsi, spesroetoe di foe na kristenheid, ben sa doe boen now, efoe den ben sa teki na ati den eksempel disi foe na historia. Wi, den gewoon soema, ben sa moe doe disi leki aparti soema. Na Bigi Patoebakriman, Jehovah de te now ete na Moro Héwan en a de tapoe na punt foe sori na heri libisoema famiri, dati a de te now ete na „Kownoe foe den naatsi”. Moro leki sortoe ten na fesi den wortoe di e kon foe Jeremia de te now ete troe:
„Ma Jehovah de ini waarheid Gado (Trafasi leki den falsi gado di den skrifi foe den dja na fesi). Hen de na libi Gado en na Kownoe foe tégo. Foe hen atibron ede na grontapoe sa seki en no wan naatsi de di sa tan ondro na kroetoe foe hen na publiki. Disi oenoe moe taki gi den (den naatsi): ’Den gado di no ben meki hemel nanga grontapoe, den dati sa dede gwe foe grontapoe en foe ondro hemel’. Hen de na Mekiman foe na grontapoe nanga hen krakti. Na wan di e meki na fatoe gron de stéfi nanga hen koni en na Wan di bradi na hemel nanga hen verstan.” — Jer. 10:10-12.
15. Foe sainde Jehovah abi ala reden foe atibron nanga den naatsi en fa a sa sori na atibron foe hen?
15 Na Mekiman Jehovah Gado abi ini disi ten reden foe hen atibron? We, meki wi prakseri soso pikinso fa alape respeki no e sori gi hen wetti, na wiswasi foe hen nen, na ogridoe, na lobi foe prisiri na presi foe lobi foe Gado, na hoeroedoe, na falsi fasi foe kerki, na vervolgoe foe den soema di de ini disi ten na Jeremia-klasse, na wégri di den naatsi e wégri foe saka densrefi na ondro na kownoekondre ini anoe foe Kristus. Djonsro a sa sori hen atibron, soleki a ben doe dati ini na ten foe Jeremia, di a ben pori Jeruzalem nanga na kownoekondre Juda.
16. Foe sainde den goddelosoe naatsi no sa man tan ondro na kroetoe di Jehovah sa tjari kon?
16 Ini hen skrifi wortoe na bijbel, Jehovah e kroetoe ala ogridoe. Djonsro a sa pori ala den sani di a ben kroetoe. Ondro na kroetoe foe hen di a sa sori no „wan naatsi no sa man foe tan”. Den gado foe den, den sani di den ben dini en gi respeki leki gado, sa de sondro jepi gi den en den sa pori. Den diniman foe den sa pori makandra nanga den.
17. Foe soema den babari foe jepi e komoto go na a wan enkri Jepi foe wi en foe sainde?
17 Na wan logisch sani foe datede dati no wan enkri libi en troe Gado, na „Kownoe foe den naatsi”, de na wan enkri jepi foe wi. Alape e opo go na hen den jepi-babari en dati de foe den soema, di leki Jeremia e sari foe den ogri toestand, en foe ala trawan di e „soktoe en djeme foe ala den tegoe sani” di e doe spesroetoe ini na falsi kristenheid. (Ezech. 9:4). Na ati foe den e broko, bikasi wan „mankeri”, leki di Jeremia ben skrifi foe hen, anga tapoe na ede foe ala naatsi, foedi den tiriman foe den no ben soekoe Jehovah leki na wan enkri jepi (Jer. 10:19-22). Na organisatie foe den foe na verenigde Naties no sa sori dati den de wan wrokosani foe grontapoe vrede nanga veiligheid. Ala den plan foe libisoema foe tiri na fasi fa na historia e waka en foe drai na pori foe na sé foe na Bigi Patoebakriman poeroe sa de foe soso.
18, 19. Fa den politiek tiriman e proeberi foe poti den foetoe officieel na pasi, en fa na bewijsi sa gi dati a no de na den foe doe disi?
18 Baka di wi ben ondrosoekoe den ini na historia den eksempel di de leki wan warskow, dan wi moe agri nanga Jeremia, di ben taki: „Mi sabi heri boen, o Jehovah, dati a no de na grontapoe libisoema foe taki san hen pasi moe de. A no de na wan man di e waka foe poti srefi hen foetoe na pasi.” — Jer. 10:23.
19 Foedi libisoema kan waka, dan a de prakseri, dati a kan waka go na ala sé, di a wani en doro tog na presi pe hen wani go. Kande a de prakseri dati Jehovah no abi noti foe doe nanga na afersi. Den politiek tiriman e proeberi foe datede foe tiri den nationaal afersi, sondro foe poti prakseri tapoe den les foe na bijbel historia. Den e spotoe na disiten Jeremia-klasse foedi den taki, dati wan ongolokoe kaba e wakti na grontapoe ini wan „bigi benawtoe” (Matt. 24:3, 21, 22). Den no e poti prakseri tapoe bijbel profétitori en den e prakseri dati den kan bepaal fa ala sani sa waka foe di den e gi den krakti foe den na a kon na fesi foe vréde nanga tanboen di sa tan, en nanga dati e poti den égi foetoe na pasi. Aladi den e waka leki fa den wani ini politiek, economia nanga religie, Jehovah, leki „Kownoe foe den naatsi” tog sa meki den fadon ini na pori di ben taki na fesi ini na ten foe na „bigi benawtoe” di moesoe kon.
20. O fara, leki Jeremia, wi wani Jehovah piri ai gi wi en foe sainde wi e begi foe dati?
20 Piri-ai foe Gado de wan sani, di wi alamala abi fanowdoe. Foe datede meki wi sa moe begi net so leki Jeremia, dati na lostoe foe wi „no kon tron noti,” makandra nanga na libisoemafamiri: „Piri ai gi mi, o Jehovah, ma nanga reti (dati wani taki, akroederi na fanowdoe foe mi); no ini joe atibron (ini na ten foe na bigi benawtoe), sodati joe no meki mi tron noti. Trowe joe atibron tapoe den naatsi di no ben loekoe joe na ai (ofoe di no ben leri sabi joe), en tapoe den famiri di no ben kari joe nen srefi. Bikasi den (den Babylon soema nanga den patna foe hen) ben njan Jakob. Ja, den ben njan hen en den e tan proeberi foe roetoe hen poeroe; en na tanpresi foe hen den ben pori.” — Jer. 10:24, 25, NW, voetnoot in de herziene Engelse uitgave van 1971; Ps. 79:6, 7.
21. Na soema wi kan libi hen gi foe tjari wan regtvaardiki kroetoe kon tapoe den sma die proeberi foe roetoe wi poeroe foe na fasi fa wi e doe?
21 Na begi dati ben go na a „Kownoe foe den naatsi”. Wi kan libi hen gi hen foe tjari hen regtvaardiki kroetoe kon tapoe den soema di no wani si hen na ai en di nanga wraak e proeberi foe roetoe poeroe ala soema di erken hen universele soevereiniteit en di e ondersteun hen loyaal. Wi e seni na kré foe jepi go na hen, foedi hen de na wan enkri jepi foe wi.