Bedinari di e doe grontapoe wroko
1. Fa hé-lantiman foe politiek regering e kari ini wan lomsoe-katholiek vertaling di abi leki fundamenti na Latijn Vulgaat ini Rom. 13:1-6 ini na tori foe na Gado foe kristensma?
INI WAN owroe lomsoe-katholiek vertaling wi e lési foe den „makti” of oe „hé makti” foe na grontapoe disi: „Bikasi den de Gado bedinari (ofoe minister, ini Ingrisitongo, èn famiri-wortoe ini foeroe Romaanse tongo, foe na Latijn) foe na boen foe joe. Ma efoe joe doe ogri, so frede; bika a no foe soso a de tjari na fet’owroe: bikasi den de Gado bedinari foe teki refrensi èn foe strafoe den sma di e doe ogri. Foe datede meki a de fanowdoe dati joe de ondrodaniki; no foe na strafoe ede, ma sosrefi toe foe na konsensi. Bikasi na foe datede toe joe e gi lantimoni; foedi den de Gado bedinari, e horidoro ini na dini-wroko disi.” — Rom. 13:1-6, Lomsoe katholiek vertaling foe 1717, na Latijnse Vulgaat leki fundamenti èn druk ini 1923 ini Engeland.
2. (a) Dati hé-lantiman foe grontapoe regering e kari „minister”, abi en fundamenti ini den wortoe foe na apostel Paulus di poti dja na tapoesé? (b) Fa a de nanga a gebroiki foe na wortoe „minister” ini wan kerki fasi ini den kondre pe disi de na normaal wortoe foe „bedinari foe na evangelie”?
2 Reden no de foe bribi dati na titel di bepaalde hé-lantiman e tjari ini difrenti politiek regering, soleki „fosi minister” ofoe „minister” foe wan ofoe tra departement, ben sa abi leki fundamenti den wortoe foe Paulus di wi poti dja na tapoesé. Srefi alwasi disi ben sa de so, dan ete wan bigi difrenti de mindri na grontapoe dienst ofoe „diniwroko” foe den sortoe politiekman di e kari „Gado bedinari” nanga na kerki „diniwroko” foe na apostel Paulus nanga di foe kompe-kristensma, di no de wan pisi foe na grontapoe disi. Na wroko-kontren foe den kenki krinkrin. Dati grontapoe politiekman e gebroiki na fosi Latijn wortoe minister na wan politiek fasi, no wani taki dati Paulus nanga en kompe-kristensma no kan kari na wan kerki fasi „minister” ini den tongo pe disi de na normaal wortoe gi „bedinari foe na evangelie”.
3. Soleki Tychikus nanga Timoteus ben préki oso foe oso, Jehovah Kotoigi ini disi ten de sosrefi toe „Gado dinari” ofoe (bedinari) ini na boen njoensoe foe Kristus?
3 Di apostel Paulus ini Efese 6:21 kari Tychikus „Wan lobi brada nanga getrow dinari (ofoe bedinari) ini Masra”, a no ben poti Tychikus ini na klasse foe kerki fesiman foe na kristenheid. (Sosrefi toe Kol. 1:7; 4:7). Paulus kari Timoteus sosrefi toe „wi brada nanga Gado dinari (ofoe „bedinari”) ini na boen njoensoe foe na Kristus” (1 Thess. 3:2). Jehovah disten dopoe kotoigi di gi densrefi abra èn di e préki oso foe oso na „boen njoensoe disi foe na kownoekondre”, de troetroe „Gado dinari (ofoe ’bedinari’) ini na boen njoensoe foe na Kristus”. — Matt. 24:14; Mark. 13:10.
4. Wi kan taki tapoe na gron foe na bijbel, dati na heri kristen gemeente, èn sosrefi ibri memre toe, abi wan diniwroko?
4 Ma fa a de nanga na gemeente foe ala dopoe kristen? Na glori Manpikin foe Gado, Jezus Kristus, taki gi na gemeente ini Thyatira, Pikin-Azië: „Mi sabi oen doe, èn oen lobi èn bribi èn diniwroko” (Openb. 2:18, 19). Gi na gemeente ini Korinte (Achaje, Grikikondre) Paulus skrifi: „Difrenti diniwroko de, èn tokoe a de na srefi Masra” (1 Kor. 12:5). Akroederi nanga dati, meki na glori Jezus Kristus gi en gemeente na grontapoe foe sensi Pinksteren ini 33 G.T. presenti ini sma, soleki apostel, proféti, evangelie-prékiman, herder, nanga leriman. Nanga sortoe prakseri? „Nanga ini prakseri na leri foe den santawan gi na wroko foe na diniwroko, foe na bow foe na skin foe na Kristus” (Ef. 4:7-12). Te foe kaba na apostel Paulus skrifi gi ala memre foe den Hebrew kristen gemeente ini Jeruzalem: „Gado no de onregtvaardiki, sodati a sa frigiti oen wroko, nanga na lobi di oen ben sori gi en nen, foedi oen ben dini den santawan èn tan dini den” (Hebr. 6:10). Na a fasi disi alamala ben doe dorodoro wan dienst ofoe diniwroko di Gado e feni boen.
NA SITUWASI FOE GRONTAPOE WROKO
5. (a) Bedinari kan abi, akroederi na bijbel, wan pisi-ten grontapoe wroko, kontra na libifasi foe bedinari foe na kristenheid? (b) Oten na Latijn wortoe minister ben kon ini bijbelvertaling?
5 Dati wan sma de wan pisi foe na dopoe gemeente foe Jehovah kotoigi di gi densrefi abra, de, te joe loekoe en foe na sé foe bijbel, wan bedinari foe na evangelie, no wani taki dati a de libi wan luxueus, koemakriki libi. Den libi-omstandigheden di seti gi foeroe bedinari foe den kerki seti foe na kristenheid, ben sa kan tjari foeroe sma foe denki disi. Ma akroederi na bijbel di skrifi nanga santa jeje, dan disi no moe de so. Den sma di akroederi na bijbel betekenis foe na wortoe de „bedinari”, kan doe pisi-ten grontapoe wroko. Ja, srefi Jezus Kristus ben de te nanga en 30 jari wan temreman ini Nazareth! Baka dati a ben gi ala ten na a diniwroko di Gado jeje ben salfoe en. Wi no sabi ofoe a ben taki Latijn èn ben gebroiki na Latijn wortoe minister (dinari ofoe bedinari).Ma di den Hebrew-Griki Boekoe ben vertaal go ini na Latijn foe na Romein kownoekondre, dan na wortoe minister ben kon na ini.
6. (a) Sortoe betekenis na wortoe „dinari” ofoe „bedinari” abi efoe wan sma loekoe na gronprakseri foe a srefi wortoe ini Latijn ofoe Griki? (b) Fa Paulus ben kan gi glori dan na a diniwroko foe en?
6 Foedi na Latijn wortoe foe „dinari” ofoe „bedinari”, namkoe minister, komoto foe na Latijn bijvoeglek naamwortoe minus, di wani taki „moro mendri”, dan dati wan soema de wan bedinari, wani taki troetroe gi en dati a de „wan mendri wan ofoe e handri leki wan mendri wan” (quod minus est, Latijn). Na a srefi Griki wortoe diákonos na froestan foe de moro mendri de na ini. A komoto foe dia (di wani taki pasa) nanga konis (di wani taki stof). A wortoe ben meki wan Grikisma denki na wan sma di ben waka pasa na stof foe de klari foe gebroiki ofoe foe doe na wan ofoe tra dienst. Ma aladi ini na Griki wortoe na gronprakseri foe de mendri de na ini, tog na apostel Paulus ben gebroiki en di a ben taki: „Mi e gi glori na mi diniwroko” (Rom. 11:13). A ben gi glori troetroe na en diniwroko foedi a ben hori faste na en te na a kaba.
7. (a) A diniwroko foe na Kownoekondre-boskopoe di e doe, e tron wan boenkopoe sani, foedi den bedinari no e aksi noti? (b) Fa Kownoekondre-bedinari e si grontapoe wroko?
7 Dati Paulus ben doe en diniwroko fajafaja, no ben abi leki marki foe gi ensrefi glori. A no ben aksi den sma di a ben préki na „boen njoensoe” noti. Nanga disi a no ben meki na diniwroko foe en de wan boenkopoe sani. Den sma di ben kisi na „boen njoensoe”, ben „bereken alaten ete den kostoe” foe doe wan sani di ben de boen gi densrefi, sondro foe ben pai foe na boen njoensoe. Paulus ben firi en leki wan grani dati na „boen njoensoe” ben gi na en, wan diniwroko sondro en speri, di joe no kan teki gersi nanga no wan wroko foe disi grontapoe di e pai boen. Ini na ten disi Jehovah Kotoigi e waka baka na eksempre foe Paulus. Fa? Nanga na diniwroko di den e doe foe Gado Kownoekondre-boskopoe, no foe kisi wini na skinfasi ofoe na grontapoe sé. Den e feni en wan sani di no de joisti foe de bezig nanga a Kownoekondre-boskopoe leki a de wan sani foe handel èn leki soso wan sani foe kan libi wan koemakriki libi. Ibri grontapoe wroko di den moe doe kande e kon tapoe na di foe toe presi, leki wan sé-bere sani. A Kownoekondre-boskopoe de warti dati offer tjari gi en!
8. Baka di te foe kaba Paulus ben kon ini Rome, fa a ben gi en diniwroko glori drape?
8 Di na apostel Paulus ben kon te foe kaba ini Rome èn meki contact nanga a gemeente, a ben tan doe san a ben skrifi jari a fesi ini en brifi gi den: „a ben gi en diniwroko glori”. Fa a ben doe disi aladi a ben de wan strafoeman ini boei? Datra Lukas, en getrow mati, e ferteri wi: „Di te foe kaba wi ben kon ini Rome, dan Paulus ben kisi pasi foe libi tapoe en égi nanga na sroedati di ben loekoe en. Dri dé a baka, a ben kari den moro prenspari man konmakandra, (Paulus taki nanga den). A so a tan toe jari langa ini en égi oso di a ben joeroe èn a ben ontvange nanga switi fasi ala sma di ben kon na en, èn nanga a moro bigi fri foe taki, sondro gensi, a préki na kownoekondre foe Gado gi den èn a gi leri ini den sani di abi foe doe nanga Masra Jezus Kristus.” — Tori foe den Apostel 28:16-31; Ef. 6:20.
9. O fara Paulus strafoe-oso, èn so toe na reden foe dati, ben kon de algemeen bekenti ini Rome, èn fa den kristen ini na foto dati ben prakseri foe dati?
9 Sortoe bakapisi na wroko disi foe Paulus ben abi, di no nanga leti ben hori leki wan strafoeman? A de ferteri wi: „Now, mi wani dati oen sabi, brada, dati mi afersi ben de moro foeroe foe na kon na fesi foe na boen njoensoe, sodati mi strafoe-oso boei kon de algemeen bekenti ini a tori foe Kristus, na mindri na heri pretoriaans sroedati-wakti nanga ala trawan; èn a moro bigi pisi foe den brada ini Masra e sori moro dekati foe taki sondro frede na wortoe foe Gado, foedi den kisi froetrow nanga den strafoe-oso-boei foe mi.” „Ala santawan, ma spesroetoe di foe na oso foe caesar, e seni odi oenoe.” — Fil. 1:12-14; 4:22.
NOW A DE NA TEN FOE GI GLORI NA A DINIWROKO
10. (a) Oten na fika-pisi foe Jehovah getrow èn dopoe pipel di gi densrefi abra, ben gi jesi na a kari foe komoto foe na grontapoe makti foe falsi religie?
10 Jehovah Kotoigi ben gi jesi na wan boen fasi na a kari foe Gado foe komoto foe Babylon na Bigiwan, na grontapoe makti foe falsi religie. Ini na Fosi Grontapoe-feti foe 1914-1918 Babylon na Bigiwan ben wroko makandra nanga den politiek makti di ben e feti foe poti skotoe gi na dopoe pipel foe Jehovah Gado di gi densrefi abra. Disi ben go so fara dati den memre foe na Edekantoro di e tiri ben poti ini strafoe-oso. Ma ini na baka-oorlog jari 1919 lekti nanga fri ben kon gi den. Den si dati den ben moe orga sani njoen baka foe doe na préki foe na „boen njoensoe foe na kownoekondre” di ben taki na fesi na na heri grontapoe. — Matteus 24:14.
11. (a) Leki sortoe sani Babylon na Bigiwan bere ben poeroe kon na doro nanga jepi foe den memre foe na fika-pisi tapoe wan congres ini 1919? (b) Gi sortoe pisi ten den ben bari odi, èn sortoe tijdschrift ben kon na doro ini na ten dati?
11 Na fika-pisi ben bigin foe organiseer ensrefi njoen foe préki na „boen njoensoe disi foe na kownoekondre” leki noiti na fesi tapoe na heri grontapoe. Nanga disi na prakseri den hori wan algemeen congres ini Cedar Point, Ohio (Amerkankondre), ini september foe na jari 1919. Drape na publiki den poeroe Babylon na Bigiwan bere kon na doro leki na bakaman foe na Volkoebontoe di ben presenteri na a ten dati èn di den kerki fesiman foe na anitri Kerki ben kari na „politiek nen foe Gado kownoekondre na grontapoe”. Den sma tapoe na congres ben bar odi gi na „gowtoe pisiten” di Gado hemel kownoekondre ondro Kristus ben sa bigin. Soleki ben meki bekenti tapoe na congres, ben kon na doro ini oktober 1919 wan njoen tijdschrift di ben sa dini leki wan aanvulling foe na tijdschrift na Watch Tower èn di ben nen „Na gowtoe pisiten”. Foe na fanowdoe foe trowstoe foe na sé foe na heri libisma famiri meki na nen foe na tijdschrift kenki bakaten kon ini „Trowstoe”. Baka na Tweede Grontapoe-feti na nen kenki kon ini „Ontwaakt”!
12. (a) Sortoe njoen fasi na fika-pisi ben teki, sodati den ben meki na diniwroko foe den kon moro boen? (b)San ala disi abi leki bakapisi foe na kownoekondre-diniwroko foe den?
12 Ala disi ben gi den prékiman disi foe Gado kownoekondre di opo, wan njoen loekoe te joe loekoe na diniwroko foe den. Ini 1931 den seki poeroe ala takroe nen di na Babylon na Bigiwan ben tan marki den, bika na a jari dati den teki na nen di komoto foe na profétitori ini Jesaja 43:10, 12, namkoe Jehovah Kotoigi. Nanga disi den kisi wan njoen fasi na fesi Babylon na Bigiwan nanga en politiek jepiman. A ben prisiri na Gado foe den, Jehovah, dati den poeroe na so fasi na kerki krosi foe den di ben kon doti nanga vlaka leki wan bakapisi foe contacti nanga Babylon na Bigiwan. Den ben kon loekoe moro boen ini na ai foe en. Na agersi fasi a ben de leki na salfoe fikapisi ben weri den langa „staatsie-krosi” di fiti gi den priester diniwroko (Zach. 3:4, 5). Na diniwroko foe den foe na sé foe Gado ben kisi nanga disi grani nanga glori.
13. (a) Sortoe bewijsi gi moro foe sensi 1935 dati na fika-pisi ben kon baka ini na boen-ati foe Gado? (b) San den memre foe na „bigi-ipi” ben doe foedi den waka baka na fika-pisi tapoe na tori foe na diniwroko?
13 Wan bewijsi ben de foe si, dati na salfoe fikapisi baka na Fosi Grontapoe-feti ben kon baka ini na boen-ati foe Gado? Ja, bikasi wan groepoe sma di ben soekoe na wan libi èn troe Gado opregti èn di bakaten ben sa kon na krin leki wan „bigi ipi”, ben bigin foe moksi densrefi nanga na pikin fika-pisi foe na „kownoe priesterwroko” (1 Petr. 2:9). Disi ben de definitief sensi na bakajari foe na jari 1935. Ini na ten dati wan algemeen congres ben hori ini Washington, D.C. (Amerkankondre). Tapoe 31 mei na presidenti foe na Wachttorengenootschap ben hori drape wan thema-lezing foe na tori: „Na bigi ipi”, nanga Openbaring 7:9-15 leki fundamenti. Na dé na baka 840 sma ben sori dati den gi densrefi abra nanga na dopoe ini watra. Na moro bigi pisi foe den dopoe-sma disi ben abi na howpoe di na „bigi ipi” abi, namkoe foe libi tapoe wan paradijs grontapoe ondro Kristus kownoekondre. Den ben sabi heri boen dati disi wani taki dati makandra nanga na salfoe fika-pisi den ben sa moe teki prati leki dinari ofoe bedinari foe Jehovah Gado na a oso-foe-oso-wroko. Densrefi toe ben bigin foe „gi den diniwroko glori”.
14. Sortoe verprekti de tapoe den memre foe na „bigi ipi” foe na gi di den gi densrefi abra nanga dopoe, aladi moro foeroe den no kan gi ala den ten na a kownoekondre-prékiwroko?
14 Te nanga now dan hondro-hondro doesoen sma di gersi skapoe poti densrefi na a sé foe na salfoe fika-pisi èn ben moksi densrefi na den ini na Kownoekondre-diniwroko. No alamala ben man foe gi ala den ten na a diniwroko dati leki foeroe-ten-prékiman, reizende vertegenwoordiger foe na Watch Tower Bible and Tract Society ofoe leki stafmemre foe bijkantoro foe na Genootschap. Foe grontapoe verprekti ede, meki na moro bigi pisi foe den moe gi na moro bigi pisi foe den ten ofoe foeroe ten na grontapoe wroko. Ma tokoe na gi ensrefi abra na Gado wani taki gi den, soleki na dopoe ini watra e agersi dati, dati den de dinari ofoe bedinari foe en, di e meki den afersi foe en kownoekondre go na fesi.
15. Fa den de ini wan srefi situwasi leki na apostel Paulus ini Korinte?
15 Den de ini wan srefi situwasi leki na apostel Paulus. Wan nanga afoe jari langa a ben wroko leki tenti-mekiman ini Korinte makandra nanga Aquila, wan djoe bribiman (Tori foe den Apostel 18:1-11). Ma boen foeroe sma ini disi ten sa si Paulus leki wan officiële „bedinari foe na evangelie” ini na ten dati.
16. San Paulus ben taki foe grontapoe wroko di a ben de na pasi foe go na Jeruzalem èn ben stop na a foto Miléte?
16 Wi e memre toe san Paulus ben taki di a ben de na pasi e go na Jeruzalem èn stop na a lanpresifoto Miléte ini Pikin-Azië. Foe drape a seni boskopoe gi den owroeman ofoe opziener foe na gemeente Efese èn a meki den konmakandra. A taki disi gi den: „Tan foe datede na ai èn hori ini prakseri dati dri jari langa, neti nanga dé, mi no ben tapoe foe warskow ibriwan foe oenoe nanga watra na ai. . . . Mi no ben angri foe na gowtoe ofoe solfroe ofoe krosi foe no wan soema. Oen sabi srefi dati den anoe disi ben sorgoe ini mi égi fanowdoe nanga di foe den di ben de na mi. Ini ala sani mi ben sori oenoe, dati foe wroko so fasi oen moe asisteri den swakiwan èn moe hori den wortoe foe Masra Jezus ini prakseri: ’A moro switi foe gi sani leki foe teki sani.’” — Tori foe den Apostel 20:31-35.
17. (a) Paulus ben lagi en diniwroko, foedi wawan tron a de doe grontapoe wroko, ofoe foe sanede a ben doe disi? (b) Joe ben abi na a ten dati tra kristen di ben de bedinari foe na evangelie, ma di ben doe sosrefi toe grontapoe wroko, èn sortoe tempeldinari de wan agersi fasi foe den ini a tori disi?
17 Foedi Paulus foe wan pisi ten ben abi wan grontapoe wroko èn ben doe wroko pe a ben kisi pai, no ben meki dati a ben lagi en Kownoekondre-diniwroko. A ben seti sani dati en préki nanga leri no ben doe tapoe kostoe foe en arkiman nanga sma di a ben leri. Tapoe a fasi disi a ben sorgoe dati en opvoedkundig wroko no ben kan kari wan „poeroe moni foe na saka foe sma” (1 Kor. 9:13-18). Foedi a ben seti en so, troetroe a ben poti krakti tapoe san a ben taki: „Mi e gi glori na mi diniwroko” (Rom. 11:13). Dati a ben doe grontapoe wroko leki wan bedinari foe na evangelie foe sorgoe gi ensrefi, ben sori dati a ben doe en Kownoekondre-diniwroko nanga sondro-gridi bewégi foe ati. Na moro bigi pisi foe den dopoe mati foe en di gi densrefi abra ini a diniwroko, ben doe sosrefi toe grontapoe wroko, aladi son foe den srefi ben de srafoe foe masra di no ben de kristen (Tori foe den Apostel 18:1-4; Rom. 16:3-5). Fanowdoe grontapoe wroko no e lagi na Kownoekondre-diniwroko, bikasi wi moesoe foe hori ini prakseri dati den Leviet ondro na Wetfroebontoe foe Mozes gi Israël, ben doe wroko ini na tempel ini Jeruzalem soso wán wiki ini ibri afoe jari. Na tra ten, boiti na den ten foe den ala-jari fésti ini Jeruzalem, den ben libi na difrenti presi ini na kondre ini den leviet foto foe den èn den wroko drape foe sorgoe gi den osofamiri. Soboen, den ben de sosrefi toe bedinari foe Gado di e doe grontapoe wroko.
18. (a) Den sortoe bedinari disi ondro Jehovah Kotoigi di e doe grontapoe wroko, kan abi reti tapoe na respeki di den e behandel den bedinari foe Babylon na Bigi wan? (b) Fa den ben „gi glori na a diniwroko” foe den, aladi den ben doe grontapoe wroko?
18 Dati foeroe foe Jehovah dopoe kotoigi di gi densrefi abra e feni en fanowdoe ofoe e firi densrefi verprekti foe gi a moro bigi pisi foe den ten na grontapoe wroko, no wani taki ofoe no de wan bewijsi dati den no de troetroe dinari ofoe bedinari foe Gado, di abi reti tapoe ala respeki di regering e handel kerki bedinari foe Babylon na Bigiwan. Aladi den e doe grontapoe wroko leki bedinari foe na evangelie, tokoe den e poti den afersi foe Gado kownoekondre tapoe a fosi presi ini den libi. Foedi den e préki Gado kownoekondre srefi oso-foe-oso, dan den de troetroe Kownoekondre-dinari ofoe bedinari di ini rang no de moro lagi leki politiek minister, ofoe fosi lanti-dinari ini den regering foe disi grontapoe. Nanga na moi kwaliteit wroko di den bedinari disi foe na evangelie di e doe grontapoe wroko e doe gi den grontapoe basi, dan den e „gi glori” na wan indirecte fasi na a „diniwroko” foe den. Nanga disi, prijse e gi na Gado, di wi e doe santa diniwroko gi.
19. (a) San den bedinari foe na evangelie di e doe grontapoewroko sa doe efoe den man te omstandigheden kenki gi den? (b) San ibri dopoe kotoigi foe Jehovah sa doe, wansi omeni ten e gi wantronwantron na den afersi foe Gado Kownoekondre?
19 A no de foe taki, dati efoe bedinari foe na evangelie di e doe grontapoe wroko kan gi ala den ten na a kownoekondre-diniwroko foedi omstandigheden kenki, dan den sa teki doe na diniwroko foe Gado Wortoe so foeroe leki den kan. Meki alaten, ofoe wi kan gi ala wi ten ofoe soso wan pisi foe wi ten wantronwantron na den afersi foe Gado kownoekondre di opo now ondro Kristus, go doro foe „gi glori na wi diniwroko”.