A ten doro kaba foe lowe!
1. (a) San ben pasa ini na pisi ten foe na Grontapoefeti di meki Toe ini na tempel foe na „santa presi”? (b) Sortoe aksi e kon foe dat’ede na fesi?
SOLEKI wi ben si, dan na troetroe „santa presi” de ini na kontren foe na „hemel Jeruzalem”, Gado Messias kownoekondre. Ini a ten foe na Grontapoefeti di meki Toe den ben trapoe den „santawan”, di makandra nanga den mati foe den — na „bigi ipi” — e doe dienst ini na tempel foe na „santa presi” dati na grontapoe, spesroetoe ini kondre foe na Anglo-Amerkan grontapoemakti di de ini toe pisi (Dan. 7:27; 8:10-12; Openb. 7:9, 15). Wi moe taki now dati Engeland nanga Amerika de na „tegoe sani di e tjari pori kon”? Nono, bika wan sani de ini na tori ete ini na „sondoe” foe na grontapoemakti di de ini toe pisi. San dan?
2, 3. (a) Fa wan farsi-kownoekondre foe Gado ben meki? (b) Fa Openbaring e skrifi foe disi? (c) San de foe dat’ede na disi ten „tegoe sani” foe Daniël 11:31 èn Matteus 24:15?
2 Na Anglo-Amerkan grontapoemakti di de ini toe pisi ben dini na prakseri foe Satan tapoe wan tra fasi. A ben meki wan farsi-kownoekondre foe Gado kon. Neleki fa a de ini Daniël profétitori, a so a bijbelboekoe Openbaring e gebroiki „meti” nanga den „toetoe” foe agersi grontapoe politiek makti. Openbaring kapitel 13 skrifi foe na di foe 7 grontapoemakti foe na bijbel historia, Engeland nanga Amerika, leki wan werdri meti nanga toe toetoe, di e gi libi na wan „prenki” foe den libisma tirimakti di gersi wan meti. Na „prenki” disi foe na meti de wan samengesteld ’scharlaken (redi) werdri meti nanga sébi ede èn tin toetoe’ (Openb. 17:3). Ini 1920 a ben kon a fesi foe a fosi tron leki na Folkoebontoe, èn ini 1945 a ben kisi njoen libi leki na Verenigde Naatsi èn agen Engeland nanga Amerika leki den moro prenspari fesiman, makandra nanga na Sovjet Unie. (Openb. 13:11, 15; 17:8). Nanga disi sosrefi toe Daniël 11:31 ben kon troe, pe tanapoe: „Èn séker den sa poti na tegoe sani di e tjari pori kon.”
3 Disi de soboen na disi ten „tegoe sani” di Jezus ben taki foe en ini Matteus 24:15. Ma fa a ben kon tanapoe „ini wan santa presi”? San den troe tori e sori?
4. (a) Foe san-ede wi kan taki foe na Folkoebontoe taki a de leki wan „tegoe sani”? (b) Sortoe „tegoe” wortoe kerki fesiman ben taki foe na boen foe na VN?
4 Di Engeland nanga Amerika ini 1918 ben teki fesi ini a prakseri foe opo na Folkoebontoe, den kerki foe na kristenheid ben stanbai nanga den heri ati. Na Federale Raad foe Kerki foe Kristus ini Amerika ben gi odi na en leki na „politiek nen foe na kownoekondre foe Gado na grontapoe”. Fa disi de wan kosi foe Gado foe taki taki wan tjari konmakandra foe den politiek naatsi foe Satan grontapoe ben sa kan de Gado kownoekondre na grontapoe! Disi de troetroe wan tegoe sani, wan ogri sani, ini den ai foe Jehovah èn foe den sma di tanapoe na ini a „santa presi” leki grontapoe boskopoeman foe a „hemel Jeruzalem” di e tiri nojaso! Èn san den kerki fesiman foe na grontapoe ben taki foe den Verenigde Naatsi di ben teki na presi foe na Folkoebontoe? Den ben taki difrenti fasi foe na organisaatsi disi leki „na wan enkri howpoe foe tan na libi” gi na libismafamiri, „na laatste howpoe tapoe wanfasi nanga vréde” èn na „moro hé forum foe vréde nanga geregtigheid”. Neleki fa den ben doe disi nanga na Folkoebontoe, a so den ben poti na organisaatsi foe den Verenigde Naatsi ini wan „santa presi” èn den ben taki taki a sa meki kon san Gado kownoekondre wawan sa meki kon.
5. Foe san-ede wi kan taki taki a VN no moe de ini na „santa presi”?
5 Den kerki fesiman foe na kristenheid ben teki na bosroiti foe poti na VN ini wan „santa presi”, di nanga reti moe de gi na „hemel Jeruzalem”, Gado kownoekondre, èn gi den „santawan” di e teki presi foe en na grontapoe. Ma noti foe „santa presi” de na a VN. A abi en begi-oso èn en bigi oloisi foe boeddha, ala di tapoe en skotoe foe a publiki presi den wortoe foe Jesaja 2:4 skrifi: „Den sa smeti den ploegoe tron fet’owroe èn den lansri tron kronnefi. Na wan pipel no sa opo fet’owroe foe feti nanga na trawan èn den no sa leri feti moro.” Ma den sani disi no e meki a de „santa”. Den kondre di de wan pisi foe en e feti alaten nanga makandra èn wan boen bigi nomroe foe den de now kontra-kerki, kontra-Gado. Wi e si „na tegoe sani” sosrefi toe na wan tra fasi ini wan tra fasi „tanapoe ini wan santa presi”.
Wan moi parallel
6. (a) Sortoe toe groepoe di ben de kontrari densrefi ini a fosi jarhondro? (b) Fa den djoe kerki bakaman ben de leki den fostentata?
6 Te nanga na jari di na Jeruzalem foe owroeten ben kisi pori, den djoe ben si en leki wan santa foto, wan santa presi. Ini na ten foe 56 G.T. na apostel Paulus srefi ben go na a tempel ini Jeruzalem, pe a ben meki den krin en na ceremonieel fasi, makandra nanga fo tra kristen di ben meki wan pramisi (Tori. 21:23-26). Drape a ben fadon ini na anoe foe na gewoon pipel, djoe foe na sortoe di ben e ferfolgoe troe kristen èn di ben kragi den dati den „ben foeroe Jeruzalem nanga a leri foe den” (Tori 5:28). Den djoe ben hori faste na den gwenti nanga anbegi foe den di ben kenki foe na troe bribi, èn ini disi den ben de leki den fostentata foe den ini Jeremia ten, di ben poti den froetrow „ini bidrigi wortoe, taki: ’Na tempel foe Jehovah, na tempel foe Jehovah, na tempel foe Jehovah!’” (Jer. 7:4). Ma a froetrow dati no ben de joisti.
7. (a) Fa na kristenheid de a srefi leki na Jeruzalem di ben fadon komoto na bribi? (b) San na a „santa presi” foe na kristenheid?
7 Ini na ten dati wan srefi situwasi de, bika na owroeten Jeruzalem di fadon komoto foe bribi nanga en tempel abi wan moi parallel ini na disiten kristenheid. Loekoe toe taki na bribi foe na kristenheid e taki dati en de „wan santa presi” — en kerki reti èn kontren foe wroko di a denki a abi. Ini den jarhondro di psa a ben bow wan kontren di a lobi èn pe a de hori ai tapoe den ipi-ipi sma. A de taki dati disi de en jeje reti. A kontren foe en de sosrefi toe diri kathedraal (lomsoe kerki), nanga altari pe juweel de a tapoe, toemsi diri fensre di ferfi ini faja, gron nanga boen bigi bankrekening. Ala disi de wan pisi foe en „santa presi” di a taki a abi. Disi de santa ini en ai, èn no meki no wan sma prefoeroe foe go ini na presi disi! A so a de denki dan.
8. (a) Ini sortoe fasi na bribi foe na kristenheid de nanga „Babylon na Bigiwan”? (b) Na sortoe fasi na kristenheid de a srefi leki na Jeruzalem di fadon kmoto foe bribi?
8 Ma leki wan kontroe foe na profétitori, san ben psa ini 607 G.T. èn sosrefi toe ini 70 G.T. nanga na Jeruzalem foe owroeten nanga en „santa presi”? Èn san na Masra Jezus e sori wi ini na Openbaring, di a ben gi na na apostel Johannes? Ini na kapitel di e meki 17 foe na boekoe disi, wi e lési fa na kroetoe foe Gado sa tjari kon tapoe „Babylon na Bigiwan, na mama foe den hoeroe èn foe den tegoe sani foe na grontapoe” (Openb. 17:5). Na „Babylon na Bigiwan” disi no de noti moro leki na grontapoemakti foe farsi bribi, foe san den kerki foe na kristenheid de na moro prenspari pisi. Na kristenheid di taki taki a de ini wan ferbontoe-matifasi nanga Gado, de na disi ten „Jeruzalem” di fadon komoto foe bribi.
9. Fa na „mama foe den hoeroe” ini a disi ten kontroe ben handri nanga na „meti”?
9 Ini den jarhondro di psa a ben go toemsi boen nanga na „mama foe den hoeroe”, na farsi bribi, foe tiri den afersi foe den naatsi nanga kondre di gersi meti. Soleki Openbaring 17:9 e sori, a ben sdon tapoe bergi foe tiri èn vers 15 e meki oen si taki a sdon tapoe „watra”, di wani taki „pipel, ipi nanga naatsi èn tongo”. Di na samengesteld „scharlaken redi werdri meti” ben sori ensrefi ini 1920 leki na Folkoebontoe èn ini 1945 baka leki den Verenigde Naatsi, dan „Babylon na Bigiwan” ben man foe drai sani so taki a ben go rij na internationaal skin disi foe kon moro boen nanga dati èn foe njan boen foe en. Ma a no e hori ini prakseri taki na politiek „tegoe sani” disi tanapoe pe a no mag foe tanapoe èn no nanga reti den de ini na „santa presi” di de now na reti kontren foe na „hemel Jeruzalem”, Gado kownoekondre ini anoe foe na Messias.
Den „toetoe” e go abra foe doe wan sani
10. Sortoe kroetoe e wakti na kristenheid?
10 Ma loekoe! A joeroe di den naatsi dati sa bari taki „vréde nanga sékerfasi”, dan den „toetoe” foe na „werdri meti” dati di e tapoe skreki gi sma wantronso sa bigin doe ogri! Na ogr’ati di langa ten den ben abi gi na „hoeroe”, den no sa man hori moro langa! Den sa hiti na hoeroe trowe, di weri so moi èn di sdon na tapoe a „meti”. Den radicaal, sroedati „toetoe” dati èn na „werdri meti” sa „meki na hoeroe kon légi èn nanga sososkin, èn den sa njan den pisi foe en skin èn den sa bron en krinkrin nanga faja” (Openb. 17:16). Na farsi bribi sa pori krinkrin, makandra nanga na kristenheid, di ben taki dati na grontapoe den abi wan „santa presi” na fesi foe Gado. Na pori foe na kristenheid sa de dan so dorodoro toe neleki di foe na tempel foe a grontapoe Jeruzalem, foe san Jezus ben taki: „Dja kwetkweti wan ston sa libi tapoe wan trawan, di no sa broko poeroe.” — 1 Thess. 5:3; Mark. 13:2.
11. (a) San ben psa ini 1914 nanga na troe „santa presi”? (b) Sortoe kon feti ben bigin ini na „santa presi” foe a kristenheid?
11 Na farsi bribi di gersi wan hoeroe, makandra nanga na kristenheid, e frede foe san sa psa djonsro nanga en? Dati ben sa moe de so, efoe a kan froeteri san den sani di e psa now na grontapoe wani taki. Èn a ben sa de troetroe nanga skrek’ati, efoe a ben sa poti prakseri na den proféti waarheid foe na bijbel. Sjatoe baka di na „hemel Jeruzalem” ben kon gebore ini 1914 èn ben teki en reti positsi ini na „santa presi”, na kristenheid foe troe ben bigin ondrofeni taki druk ben kon tapoe en „santa presi” di a denki a abi — en kontren foe wroko. Ini 1917 na marxistis revo ben feni presi ini Rosja. Sensi na ten dati, dan socialistis makti di no e bribi ini wan gado ben teki na tiri abra foe bigi pisi foe na grontapoe. Sensi na Grontapoefeti di meki Toe den disi ben kon lobi foe feti moro. Den e barwroko tranga taki bribi de „opjon gi na pipel”. Na kristenheid e kragi foe en sé foe a kon feti foe den communist ini en „santa presi”, san e go makandra nanga a lasi foe foeroe „pipel”.
Tapoe-skreki gi na „santa presi” foe a kristenheid
12, 13. Fa njoensoe ben poti krakti tapoe na tapoe-skreki foe na „santa presi” foe a kristenheid?
12 San e psa ini den kondre pe communisme de, wi e si ini na verslag di ben kon ini na Hong Kong Star na a kaba foe 1981: „Leki fa loweman, westsé diplomaat nanga dorosé kerkifesiman ben taki, dan na communistis tiri foe Vietnam teki boeddhistis monnik poti ini na legre, poti hondrohondro kristen kerkifesiman ini strafoe-oso èn ben sroto seminaries nanga kerki. Den takiman disi e froeteri taki na prakseri de foe tjari ala bribi kon ondro na loekoe foe na tiri. Loweman e taki dati na Lomsoe-Katholiek Kerki ini Zuid-Vietnam kon ondro spesroetoe druk, pe den tiriman e teki den sani di psa ini Katholiek Polen leki wan bewijsi foe na ’kontrarevo fasi’ foe na kerki.”
13 Ini na Atlanta Journal and Constitution foe 2 januari 1982 ben abi na ede „Foeroe foe na bigi njoensoe foe (1981) ben abi fandoen nanga bribi”. Dan den ben go moro fara foe taki foe na kiri di den ben wani kiri paus Johannes Paulus II, na kiri foe president Sadat foe Egypte nanga jepi foe moslim di lobi foe feti, na soekoe foe kiri sma nanga na kiri foe ipi-ipi sma ini Iran, na feti mindri Arabis guerrilla nanga sroedati foe Israël, èn bomaanslagen, kiri èn angristaking nanga dede leki bakapisi ini Ierland. Ia, den moeilijkheid ini na grontapoe abi foeroe foe doe nanga bribi. Ma ala den njoensoe disi no sa de noti kwetkweti nanga na njoensoe di o de foe gi te den „tin toetoe èn na werdri meti” djonsro sa opo doe wan sani foe pori krinkrin ala farsi bribi, makandra nanga na kristenheid nanga en „santa presi”.
14. Fa den sma di de ini na troetroe „santa presi”, sa kisi tapoeskreki toe?
14 Ma fa a de nanga den sma di e anbegi Gado na ini a troetroe „santa presi” — den sma di dja na grontapoe e doe na „santa dienst” dati foe assisteri na „hemel Jeruzalem”? Den sroedati „toetoe” di de now kaba wan pisi foe VN sa go feti nanga den. Leki fa Openbaring 17:14 taki, dan na politiek skin dati sa sori krin dati a no abi reti foe tanapoe ini wan „santa presi”, foe di a sa „feti nanga na Lam”.
15. (a) Soema sa abi wan prenspari pisi ini na kon feti di den o kon feti nanga den „santawan”? (b) Fa a sa „kon na en kaba”?
15 Daniël 11:40-45 e sori taki na communistis „kownoe foe nordsé” sa abi wan prenspari pisi ini a kon feti nanga den „santawan”, ma „a sa kon krinkrin na en kaba, èn wan jepiman no sa de gi en.” Soboen, ala nationalistis „toetoe” èn na „scharlaken (redi) werdri meti” srefi sa kisi na strafoe foe dede foe na anoe foe Kristus Jezus nanga en legre foe engel. „Na Lam sa wini den, foe di a de Masra foe den masra èn Kownoe foe den kownoe.” Drape ini Armageddon na Kownoe foe na „hemel Jeruzalem” di e tiri sa wini foe troe ala naatsi, di ben gi „a krakti nanga makti foe den na a werdri meti”. — Openb. 17:12-14; 16:16.
„Lowe go na den bergi”
16. Fa èn pe na pipel foe Gado kan feni kibri?
16 Fa a pipel foe Gado kan kisi kibri? Te den sa „lowe go na den bergi” (Matt. 24:16). Ini a ten disi, den „bergi” disi wani taki na presi di Gado gi foe lowe go, a seti foe Jehovah, foe kibri èn tjari den wan di tan abra foe den „santawan”, èn sosrefi toe na „bigi ipi” „tra skapoe”, psa na „bigi benawtoe”. Disi e kroederi nanga Jezus profétitori taki son „skin” sa tan a libi (Matt. 24:22). Foe di bergi de sani di e tan èn foeroetron den Boekoe e tjari kon akroederi nanga tiri, meki Gado presi foe kibri ini disi ten wan sma kan feni nanga en theokratis organisaatsi. Na toemsi gran seti disi wi e feni dja na grontapoe ini „na gemeente foe a libi Gado . . ., wan pilari èn jepi foe na waarheid”, di now de foe si ini na gemeenschap foe Jehovah Kotoigi na a heri grontapoe. — 1 Tim. 3:15.
17. Sortoe positief libifasi a de aksi foe den sma di wani lowe go na tanboen?
17 Alasma di e lowe go na Jehovah organisaatsi, moe tapoe foe hori-baka gi sortoe pisi foe Satan seti foe sani na grontapoe. Den no moe tron wan „pisi foe na grontapoe disi”. Den moe komoto na pasi gi en bribi, en politiek, en campagne foe doe ogri, en lobi foe goedoe èn en hoeroedoe (Joh. 18:36). Den moe gi densrefi abra na Jehovah Gado, akroederi en regtvaardiki gronprakseri den moe libi èn meki en glori Kownoekondreprakseri bekenti na trawan. A no mag foe psa taki den firi sribi ofoe drai go baka na den metipatoe foe na grontapoe. Den moe „span densrefi krakti” foe kisi na boen-ati foe Gado èn foe kan go ini en njoen seti. — Luk. 13:24; 9:23; 2 Tim. 2:15.
18. Foe san-ede a de tranga fanowdoe gi reti-ati sma foe „lowe”?
18 Ini na jari 1982 di de na wi baka, na tapoeskreki gi na „santa presi” foe na kristenheid di a denki a abi, ben kon de wan troetroe sani srefsrefi. Ja, na positie di na grontapoe bribi teki na tapoe na baka foe na VN-„meti”, no de toemsi séker. Foe di Jehovah Kotoigi e „si” disi, meki den e gi na tranga kari: „Lowe komoto foe na farsi bribi, ja, komoto foe na heri grontapoeseti foe Satan — lon go na Gado organisaatsi foe feni kibri!” Neleki Jeruzalem ini na fosi jarhondro, na so na kristenheid tanapoe now na fesi foe „pori . . . wan wai poeroe”. Èn disi de so toe gi na heri grontapoe-makti foe farsi bribi, Babylon na Bigiwan! — Dan. 9:26b; Openb. 18:2, 4.
19. (a) San Psalm 72 e taki foe den „bergi”? (b) Fa wi kan doe foe den feni wi boen foe njan boen foe na „vréde pasa marki”?
19 Kolokoe meki den „bergi” foe kibri sa de sosrefi toe „bergi” foe blesi, bika ini Psalm 72:1-8 wi e kisi foe jere: „Meki den bergi tjari vréde gi na pipel, sosrefi toe den pikin bergi, nanga jepi foe regtvaardiki fasi. Ini en dé (foe na Messias, na Kownoe) na regtvaardikiwan sa sproiti, èn vréde pasa marki, te leki moenkenki no de moro.” Joe wani de sote na mindri den sma di sa prisiri densrefi ini na „vréde dati pasa marki”? Dan „tanapoe faste, no seki, abi alaten foeroe foe doe ini na wroko foe Masra”. A de toemsi tranga fanowdoe dati joe span joesrefi foe jepi reti ati sma foe „lon go na den bergi”, ala di ten de ete foe disi. „Tan hori foe dat’ede na den sani disi, bika te joe e doe disi, joe sa ferloesoe joesrefi èn den sma di e arki na joe.” — 1 Kor. 15:58; 1 Tim. 4:16.
Joe kan piki den aksi di e kon now?
□ San de na troe „santa presi”?
□ San de na „tegoe sani di e tjari pori kon”?
□ Na sortoe fasi na „tegoe sani” tanapoe „ini wan santa presi”?
□ San de na „santa presi” foe na kristenheid di a denki taki a abi?
□ Na sortoe fasi na „santa presi” foe na kristenheid di a denki taki a abi now de ini gevaar?
□ Fa ini na ten disi kristensma e poti prakseri tapoe na gebod foe „lon go na den bergi”?
[Faki na tapoe bladzijde 294]
Oktober 1965: Paus Paulus VI di ben kari den Verenigde Naatsi „na moro bigi wan foe ala internationaal organisaatsi”, ben taki toe: „Den pipel foe na grontapoe e go na a Verenigde Naatsi leki na laatste howpoe tapoe vréde nanga wanfasi.”
[Faki na tapoe bladzijde 295]
Oktober 1979: Paus Johannes Paulus II ben taki wan wortoe ini na Algemene Konmakandra foe den Verenigde Naatsi. Ala di na paus no ben taki foe Jezus Kristus ofoe na Kownoekondre, a ben taki: „Mi howpoe taki den Verenigde Naatsi sa tan alaten na moro hé forum foe vréde nanga geregtigheid, na troetroe presi foe fri.”
[Faki na tapoe bladzijde 296]
Wantoe ede foe koranti di e sori taki „toetoe” di lobi foe feti e tapoe-skreki gi na „santa presi” foe na kristenheid
□ „Warschau e poeroe wiwiri gi den kerkifesiman” (Polen)
□ „Kardinaal ben tron soso wan demagoog?” (Filippijnen)
□ „Wan bigi olo mindri kerki nanga Tiriman” (Grikikondre)
□ „Na feti tegen na Kerki” (Latijns-Amerika)
□ „Kerki nanga skowtoe toeka ini kesekese foe a reti tapoe Gron” (Colombia)
□ „Na kon na libi baka foe kerkibribi e trobi Peking” (China)