Jehovah e tiri — Nanga jepi foe wan theokrasia seti
„Jehovah sa de kownoe foe ten di no abi marki.” — PSALM 146:10.
1, 2. (a) Foe san ede libisma ben misi ini a moeiti di den ben meki foe tiri? (b) Sortoe fasi foe tiri ben de a wan-enkri tiri di ben abi troetroe boen bakapisi?
SENSI a ten foe Nimrod, libisma ben proeberi difrenti fasi foe tiri a libisma libimakandra. Den ben abi tirimakti di abi wan diktator leki tiriman, tirimakti di abi wan kownoe leki tiriman, tirimakti di abi wan toe tiriman nomo di e tiri, nanga difrenti sortoe foe demokrasia tiri. Jehovah ben gi pasi taki den alamala ben kan tiri. Ija, foe di Jehovah de te foe kaba, a Fonten foe ala makti, dan na wan sortoe fasi a poti den difrenti tiriman ini den posisi di skotoe (Romesma 13:1). Ma tokoe, ala moeiti di libisma doe foe tiri ben misi. No wan libisma tiriman ben man meki wan libisma libimakandra di ben kan tan foe langa ten, di de tranga èn di de regtfardiki. Ma foeroetron, „libisma ben tiri tra libisma nanga ogri bakapisi gi en”. — Preikiman 8:9.
2 A sani disi moesoe froewondroe wi? Kwetikweti! Onvolmaakti libisma no ben meki foe tiri ensrefi. „A no de gi a grontapoe sma foe bepaal en eigi pasi. A no de na wan man di e waka srefi foe poti en foetoe na pasi” (Jeremia 10:23). Foe dati ede, na ini a heri libisma historia, soso wán fasi foe tiri ben abi troetroe boen bakapisi. Sortoe wan? Theokrasia ondro Jehovah Gado. Ini bijbel Grikitongo, „theokrasia” wani taki wan tiri [kraʹtos] foe Gado [the·osʹ]. Sortoe moro betre tiri ben sa kan de leki a di foe Jehovah Gado ensrefi? — Psalm 146:10.
3. San ben de wan toe fositen eksempre foe theokrasia seti di ben de na grontapoe?
3 Theokrasia ben tiri wan sjatoe ten na Eden, te leki a momenti di Adam nanga Eva ben opo densrefi kontrari Jehovah (Genesis 3:1-6, 23). A e sori leki ini a ten foe Abraham, wan theokrasia ben de ini a foto Salem, di ben abi Melchizedek leki kownoe-priester (Genesis 14:18-20; Hebrewsma 7:1-3). Ma a fosi theokrasia leki wan nâsi ondro Jehovah Gado ben seti na ini a sabana foe Sinai ini a di foe 16 jarihondro bifo Gewoon Teri. Fa dati ben doe kon? Èn fa a theokrasia tiri dati ben wroko?
Den e seti wan theokrasia
4. Fa Jehovah ben seti a theokrasia nâsi foe Israèl?
4 Ini 1513 bifo Gewoon Teri, Jehovah ben froeloesoe den Israèlsma foe a katibo ini Egipti èn ben pori den legre foe Farao na ini a Redi Se, foe di den ben soekoe foe kisi den Israèlsma. Baka dati A ben tjari den Israèlsma go na a bergi Sinai. Di den ben meki kampoe na a foetoe foe a bergi, Gado taigi den nanga jepi foe Moses: „Oensrefi ben si san mi ben doe nanga den Egiptisma, so taki mi ben kan tjari oenoe na tapoe den frei foe aka èn tjari oenoe kon na misrefi. We now, efoe oenoe sa doe soifri san mi sten e taki èn foe troe sa hori oensrefi na mi froebontoe, dan oenoe sa kon tron troetroe wan spesroetoe goedoe foe mi na mindri ala tra pipel.” Den Israèlsma ben piki: „Ala san Jehovah ben taki, wi wani foe doe” (Exodus 19:4, 5, 8). Wan froebontoe ben meki, èn a theokrasia nâsi Israèl ben seti. — Deuteronomium 26:18, 19.
5. Fa sma ben kan taki dati Jehovah ben tiri ini Israèl?
5 Ma fa Jehovah ben tiri Israèl, ala di libisma ai no man si en? (Exodus 33:20) Na a fasi taki den wet nanga a priesterwroko foe a nâsi, na Jehovah ben gi den. Den wan di ben gi jesi na den wet èn ben anbegi ini akroederi nanga den seti di Gado ben poti, ben dini a Bigi Theokraat, Jehovah. Moro ete, a hei priester ben abi na Urim nanga a Tumim, di Jehovah Gado ben gebroiki foe gi tiri te nowtoe ben miti den (Exodus 28:29, 30). Moro fara, bekwaam owroeman ben dini leki sma di ben teki presi gi Jehovah ini a theokrasia seti èn den ben hori ai na tapoe taki sma ben doe a wet foe Gado. Efoe wi go loekoe fa sani ben waka nanga wan toe foe den man disi, dan a sa jepi wi foe froestan moro boen fa libisma moesoe saka densrefi ondro a tiri foe Gado.
Makti ondro wan theokrasia seti
6. Foe san ede a ben de wan tjalansi gi libisma foe abi makti ini wan theokrasia seti, èn sortoe sma ben de fanowdoe foe teki a frantiwortoe disi?
6 Denwan di ben abi wan posisi foe makti ini Israèl, ben abi wan bigi grani, ma a ben aksi foeroe moeiti nanga horidoro foe den foe tan hori den balansi. Den ben moesoe loekoe boen taki den no ben si densrefi noiti móro prenspari leki a santa di a nen foe Jehovah ben moesoe de santa. A wortoe di taki nanga jepi foe santa jeje, taki „a no de na wan man di e waka srefi foe poti en foetoe na pasi”, ben de wan sani di ben de troe gi den Israèlsma èn gi ala tra libisma toe. Ala sani ben waka boen nanga Israèl soso te den owroeman ben memre taki Israèl ben de wan theokrasia seti èn taki den ben moesoe doe a wani foe Jehovah, no den eigi wani. Sjatoe baka di Israèl ben seti, Moses wefi tata, Jetro, ben taki krin osortoe man den ben moesoe de, dati wani taki, „bekwaam man, di e frede Gado, di de foe froetrow, di no wani si onregtfardiki wini na ai”. — Exodus 18:21.
7. Na sortoe fasi Moses ben de wan boen eksempre foe wan sma di ben abi makti ondro Jehovah Gado?
7 A fosi sma di ben kisi hei makti ini Israèl ben de Moses. A ben de wan boen eksempre foe wan sma di ben abi makti na ini a theokrasia seti. A troe, taki na wán okasi libisma swakifasi ben kon foe si. Ma ala ten Moses ben froetrow tapoe Jehovah. Di problema ben kon, di no ben kisi wan loesoe ete, a ben soekoe a tiri foe Jehovah. (Teki gersi Numeri 15:32-36.) Fa Moses ben kakafoetoe gi a tesi foe gebroiki en hei posisi foe gi ensrefi glori? We, ala di a ben tjari wan nâsi foe miljoenmiljoen sma, a ben de „a moro safri-ati wan foe ala sma di ben libi na tapoe grontapoe” (Numeri 12:3). A no ben abi no wan sani di a ben feti na baka gi ensrefi, ma a ben broko en ede nanga a glori foe Gado (Exodus 32:7-14). Èn Moses ben abi wan tranga bribi. Di na apostel Paulus ben taki foe Moses bifo a ben tron wan fesiman foe a nâsi, a ben taki: „A ben tan horidoro leki a ben si a Sma di ai no kan si” (Hebrewsma 11:27). A de krin, taki Moses no ben frigiti noiti taki Jehovah ben de a troetroe Tiriman foe a nâsi (Psalm 90:1, 2). Fa dati de wan boen eksempre gi wi ini a ten disi!
8. Sortoe komando Jehovah ben gi Josua èn foe san ede a de wan sani di warti foe poti prakseri na tapoe?
8 Di na opziener-wroko tapoe Israèl ben sori foe de toemoesi foeroe gi Moses wawan, dan Jehovah ben poti en santa jeje na tapoe 70 owroeman di ben sa horibaka gi Moses ini a wroko foe kroetoe a nâsi (Numeri 11:16-25). Ini den jari di ben kon baka dati, ibri foto ben sa abi en eigi owroeman. (Teki gersi Deuteronomium 19:12; 22:15-18; 25:7-9.) Baka di Moses dede, Jehovah ben meki Josua kon tron fesiman foe a nâsi. Wi kan tjari kon ini wi prakseri, taki nanga a grani disi, Josua ben abi foeroe foe doe. Ma tokoe, Jehovah ben taigi en taki wan sani de di noiti a no ben moesoe misi foe doe: „A boekoe disi foe a wet no moesoe drifi komopo na joe mofo, èn joe moesoe leisi na ini dei nanga neti nanga wan safoe sten, so taki joe kan handri soifri ini akroederi nanga ala sani san skrifi na ini” (Josua 1:8). Loekoe taki ala di Josua ben dini moro leki 40 jari kaba, a ben moesoe tan leisi a Wet. Wi srefi moesoe studeri bijbel èn tjari den sani di wi ben leri foe den wet nanga den gronprakseri foe Jehovah, kon baka ini wi prakseri — a no abi trobi o langa wi dini kaba noso omeni grani wi abi. — Psalm 119:111, 112.
9. San ben pasa na Israèl ini a ten foe den kroetoeman?
9 Baka a ten foe Josua wan lo kroetoeman ben kon. Ma na wan sari, taki ini a ten foe den, den Israèlsma nofotron „ben fadon go doe san takroe ini Jehovah ai” (Kroetoebakra 2:11). Foe a ten foe den kroetoeman, a tori e taki: „Ini den dei dati, kownoe no ben de na Israèl. Ibriwan sma ben gwenti foe doe san ben boen ini en eigi ai” (Kroetoebakra 21:25). Ibriwan sma ben teki en eigi bosroiti ini a tori foe a fasi fa a ben tjari ensrefi èn fa a ben anbegi Gado èn historia e sori, taki foeroe Israèlsma ben teki kroektoe bosroiti. Den ben fadon go anbegi kroektoe gado èn sontron den ben doe toemoesi takroe ogridoe (Kroetoebakra 19:25-30). Ma sonwan ben sori bribi di ben de wan boen eksempre. — Hebrewsma 11:32-38.
10. Fa tiri ini Israèl ben kenki krinkrin ini a ten foe Samuèl, èn fa disi ben doe kon?
10 Na a libiten foe a lasti kroetoeman, Samuèl, Israèl ben pasa wan hebi ten na a sei foe tiri. Foe di den Israèlsma ben loekoe den feanti nâsi lontoe den, di alamala ben kisi tiri foe kownoe, den ben feni taki den toe ben abi wan kownoe fanowdoe. Den ben frigiti taki den ben abi wan Kownoe kaba, taki a tiri foe den ben de wan theokrasia wan. Jehovah taigi Samuèl: „A no joe den trowe, ma na mi den trowe foe de kownoe na den tapoe” (1 Samuèl 8:7). Na eksempre foe den e memre wi o makriki a de foe lasi a fasi fa wi e loekoe sani na jeje fasi, èn taki a grontapoe lontoe wi abi krakti na wi tapoe. — Teki gersi 1 Korentesma 2:14-16.
11. (a) Ala di wan kenki ben kon ini a tiri, fa wi kan taki dati Israèl ben tan de wan theokrasia seti ondro den kownoe? (b) Sortoe komando Jehovah ben gi den kownoe foe Israèl èn nanga sortoe marki?
11 Ma tokoe, Jehovah ben gi pasi na san den Israèlsma ben aksi èn a ben teki na den mindri, den fosi toe kownoe foe den, Saul nanga David. Israèl ben tan de wan theokrasia seti, di Jehovah ben tiri. So taki den kownoe foe Israèl ben sa memre disi, meki ibriwan foe den ben de froeplekti foe meki wan eksemplaar foe a Wet gi ensrefi èn leisi en ala dei, „so taki a kan leri foe frede Jehovah, a Gado foe en, èn foe hori ala den wortoe foe a wet nanga den markitiki disi, foe di a doe den; meki na ati foe en no sa hei ensrefi na tapoe den brada foe en” (Deuteronomium 17:19, 20). Ija, Jehovah ben wani, taki den sma di ben abi makti ini en theokrasia seti, no ben moesoe hei densrefi na tapoe trawan èn taki den doe foe den ben moesoe de akroederi a Wet foe en.
12. Sortoe tori skrifi foe David, foe a getrowfasi foe en?
12 Kownoe David ben abi wan toemoesi aparti bribi ini Jehovah, èn Gado ben meki wan froebontoe nanga en taki a ben sa tron papa foe wan kownoe-lin di ben sa tan foe têgo (2 Samuèl 7:16; 1 Kownoe 9:5; Psalm 89:29). A saka di David ben saka ensrefi na wan sakafasi na Jehovah ondro, ben de warti foe sma waka na baka. A ben taki: „O Jehovah, ini a krakti foe joe a kownoe e prisiri; èn ini a froeloesoe foe joe, nanga omeni prisiri a wani de!” (Psalm 21:1) Ala di sontron David ben misi, foe di a ben de swaki na skin fasi, tokoe a ben froetrow ala ten tapoe a krakti foe Jehovah, no tapoe a di foe ensrefi.
Doe nanga fasi foe si sani di no de ini akroederi nanga theokrasia
13, 14. San ben de wan toe foe den doe di no ben de ini akroederi nanga theokrasia, di den sma ben doe di ben tron kownoe baka David?
13 A no ala den fesiman foe Israèl ben de leki Moses nanga David. Foeroe foe den no ben sori respeki srefisrefi gi a theokrasia seti, foe di den ben gi pasi taki falsi anbegi ben kon na ini Israèl. Srefi wan toe foe den getrow tiriman no ben handri na wan theokrasia fasi sontron. Troetroe sari ben de a kefal foe Salomo, di ben kisi a grani foe abi bigi koni èn taki ala sani ben waka boen gi en (1 Kownoe 4:25, 29). Tokoe, foe di a ben wisiwasi a wet foe Jehovah, a ben trow nanga foeroe wefi èn a ben gi pasi taki na anbegi foe kroektoe gado ben kon ini Israèl. So leki fa a sori, dan Salomo ben tiri na wan ogri-atifasi ini den lasti jari foe en. — Deuteronomium 17:14-17; 1 Kownoe 11:1-8; 12:4.
14 Rehabeam, a manpikin foe Salomo, ben kisi na aksi foe lekti a lai foe den sma di ben de na en ondro. Na presi foe handri na wan safrifasi a ben sori en makti na wan asrantifasi — èn ben lasi 10 foe den 12 lo (2 Kroniki 10:4-17). A fosi kownoe foe a tin-lo kownoekondre di ben loesoe ensrefi poeroe, ben de Jerobeam. Ini wan moeiti foe ben kan de seiker taki a kownoekondre foe en noiti moro no ben sa go wroko makandra nanga a sisa-nâsi foe en, a ben seti na anbegi foe pikin kaw. A sani disi ben kan sori leki a ben de wan koni sani foe doe na politiek sei, ma a ben sori foe de wan krinkrin wisiwasi gi theokrasia seti (1 Kownoe 12:26-30). Baka ten, na a kaba foe wan langa libi foe getrow dienst, kownoe Asa ben gi pasi taki bigimemre ben kon flaka en nen. A ben meshandri a profeiti di ben kon na en nanga rai foe Jehovah (2 Kroniki 16:7-11). Ija, srefi denwan di ben de getrow langa ten kaba, abi rai fanowdoe sontron.
A kaba foe wan theokrasia seti
15. Di Jesus ben de na grontapoe, fa den djoe fesiman ben misi leki sma di ben abi makti ini a theokrasia seti?
15 Di Jesus Krestes ben de na grontapoe, Israèl ben de wan theokrasia seti ete. Ma a ben de wan sari sani, taki foeroe foe den owroeman di abi frantiwortoe, no ben abi a jejefasi foe denki. Foe troe den ben misi foe kweki a safri-atifasi di Moses ben sori. Jesus ben sori tapoe a kroekafasi foe den na jeje fasi, di a ben taki: „Den sabiman foe wet nanga den Fariseiman poti densrefi na tapoe a stoeroe foe Moses. Foe dati ede, ala den sani di den e taigi oenoe foe doe, oenoe doe den so, ma oenoe no moesoe doe akroederi den wroko foe den, bikasi den e taki, ma den no e doe.” — Mateus 23:2, 3.
16. Fa den fosi jarihondro djoe fesiman ben sori taki den no ben abi respeki gi a theokrasia seti?
16 Baka di den gi Jesus abra na Pontius Pilatus, den djoe fesiman ben sori ofara den ben gowe libi a saka di den ben moesoe saka densrefi na ondro a theokrasia seti. Pilatus ben poti foeroe aksi gi Jesus èn a ben kon na a bosroiti taki Jesus ben de wan man sondro fowtoe. Di Pilatus tjari Jesus kon na fesi den djoe, a ben taki: „Loekoe! Oen kownoe!” Di den djoe ben bari taki Jesus moesoe dede, Pilatus aksi: „Mi moesoe spikri oen kownoe na wan postoe?” Den ede-priester piki: „Wi no abi no wan tra kownoe leki Caesar” (Johanes 19:14, 15). Den ben erken Caesar leki kownoe, no Jesus, ’di ben kon ini a nen foe Jehovah’! — Mateus 21:9.
17. Foe san ede Israèl na skin fasi no ben de wan theokrasia nâsi moro?
17 Nanga a weigri di den djoe ben weigri foe erken Jesus, den ben weigri foe erken a theokrasia seti, foe di Jesus ben o tron a moro prenspari sma ini theokrasia seti, ini a ten di ben de na den fesi. Jesus ben de a kownoe manpikin foe David di ben sa tiri foe têgo (Jesaja 9:6, 7; Lukas 1:33; 3:23, 31). So boen, Israèl na skin fasi no ben de a nâsi moro di Gado ben teki poeroe na mindri trawan. — Romesma 9:31-33.
Wan njoen theokrasia seti
18. Sortoe njoen theokrasia den ben seti ini a fosi jarihondro? Tjari disi kon na krin.
18 Ma a trowe di Gado ben trowe Israèl na skin fasi no ben de a kaba foe theokrasia seti na grontapoe. Nanga jepi foe Jesus Krestes, Jehovah ben opo wan njoen theokrasia seti. Disi ben de a salfoe kresten gemeente, di, te joe e loekoe en boen, ben de wan njoen nâsi (1 Petrus 2:9). Na apostel Paulus ben kari en „na Israèl foe Gado”, èn te foe kaba den memre foe en ben kon „foe ibri lo èn tongo èn pipel èn nâsi” (Galasiasma 6:16; Openbaring 5:9, 10). Ala di den memre foe a njoen theokrasia seti disi ben saka densrefi na ondro den libisma tirimakti di den ben libi na ondro, den ben de troetroe ondro a tiri foe Gado (1 Petrus 2:13, 14, 17). Sjatoe baka di den ben seti a njoen theokrasia, den tiriman foe Israèl na skin fasi ben proeberi foe dwengi wan toe disipel foe tapoe foe gi jesi na wan komando di Jesus ben gi den. Fa den ben piki? „Wi moesoe gi jesi na Gado leki tiriman moro leki na libisma” (Tori foe den Apostel 5:29). Foe troe, dati na wan theokratis fasi foe si sani!
19. Na sortoe fasi wi kan kari a fosi jarihondro kresten gemeente wan theokrasia seti?
19 Ma fa a njoen theokrasia seti ben wroko? We, joe ben abi wan Kownoe, Jesus Krestes, di ben teki presi gi a Bigi Theokraat, Jehovah Gado (Kolosesma 1:13). Ala di a Kownoe ben de ini hemel, pe sma no ben man si en, tokoe a tiri foe en ben de wan troe sani gi den sma di ben de na en ondro, èn den wortoe foe en ben tiri a libi foe den. Foe gi a tiri di sma ben man si, den ben poti owroeman di ben de koni na jeje fasi. Na Jerusalem, wan groepoe foe den sortoe man dati ben wroko leki wan tiri skin. Owroeman di ben rèis, ben teki presi gi a skin dati, so leki Paulus, Titus nanga Timoteus. Èn ibri gemeente ben abi wan skin foe owroeman foe sorgoe gi den (Titus 1:5). Te wan moeilek problema ben kon, den owroeman ben soekoe jepi na a tiri skin noso wán foe den brada di ben teki presi gi den, so leki Paulus. (Teki gersi Tori foe den Apostel 15:2; 1 Korentesma 7:1; 8:1; 12:1.) Moro fara, ibri memre foe a gemeente ben moesoe doe en pisi foe hori a theokrasia seti hei. Ibriwan sma ben abi a frantiwortoe na fesi foe Jehovah, foe poti den bijbel gronprakseri na ini den libi. — Romesma 14:4, 12.
20. San wi kan taki foe theokrasia seti ini den ten baka den apostel?
20 Paulus ben warskow taki baka a dede foe den apostel, a fadon di sma ben sa fadon komopo na bribi, ben sa gro, wan sani di ben pasa troetroe (2 Tesalonikasma 2:3). Di ten ben pasa, a nomroe foe den sma di ben taki dati den ben de kresten, ben gro kon tron miljoenmiljoen èn baka dati hondrohondro miljoen. Den ben meki difrenti sortoe kerkitiri gro kon, so leki hiërarchis-wan, presbyterian-wan, congregationaal-wan. Ma no a fasi fa den ben tjari densrefi, no a bribi foe den kerki disi, ben sori a tirimakti foe Jehovah. Den no ben de theokrasia seti!
21, 22. (a) Fa Jehovah ben meki theokrasia seti kon boen baka ini a ten foe a kaba? (b) Sortoe aksi di abi foe doe nanga theokrasia seti sa kisi piki now?
21 Ini a ten foe a kaba foe a seti foe sani disi, wan wroko ben sa doe foe prati den troe kresten foe den falsi kresten (Mateus 13:37-43). Disi pasa ini 1919, wan toemoesi prenspari jari ini a historia foe a theokrasia seti. Na a ten dati a glori profeititori foe Jesaja 66:8, ben kon troe: „Soema ben si so wan sani? Wan kondre sa meki nanga hebi pen ini wán dei? Noso wan nâsi kan kon gebore ini wán tron?” Nanga wan krakti sten, den ben piki ija na tapoe den aksi dati! Ini 1919 a kresten gemeente ben de baka leki wan aparti „nâsi”. Na ini wán dei wan theokratis „kondre” ben seti foe troe! Ala di a ten foe a kaba ben e pasa safrisafri, na organisâsi foe a njoen nâsi disi ben seti ini akroederi nanga a fasi fa a ben de ini a fosi jarihondro (Jesaja 60:17). Ma a ben de wan theokrasia seti ala ten. Ini a fasi fa a ben tjari ensrefi èn ini bribi, a ben sori ala ten taki a ben de ini akroederi nanga den wet di ben skrifi ondro a krakti foe Gado èn ini akroederi nanga den gronprakseri ini den Boekoe foe bijbel. Èn ala ten a ben saka ensrefi na ondro Jesus Krestes, a Kownoe di den poti tapoe kownoestoeroe. — Psalm 45:17; 72:1, 2.
22 Joe moksi joesrefi nanga a theokrasia seti disi? Joe abi wan posisi foe makti na ini? Efoe dati de so, joe sabi san a wani taki foe handri na wan theokratis fasi? Joe sabi san na den trapoe di joe moesoe wai pasi gi? Den lasti toe aksi wi sa taki foe den ini na artikel di e kon now.
Joe ben sa kan tjari disi kon na krin?
◻ San na wan theokrasia seti?
◻ Na sortoe fasi Israèl ben de wan theokrasia seti?
◻ Sortoe sani Jehovah ben seti foe memre den kownoe taki Israèl ben de wan theokrasia seti?
◻ Na sortoe fasi a kresten gemeente ben de wan theokrasia seti, èn fa a ben orga?
◻ Sortoe theokrasia organisâsi ben seti ini a ten foe wi?
[Prenki na tapoe bladzijde 24]
Na fesi foe Pontius Pilatus, den djoe tiriman ben erken Caesar na presi foe a Kownoe di Jehovah ben poti na wan theokrasiafasi