Jongoewan — Na a leri foe soema oenoe e gi jesi?
”Son sma sa fadon komoto na a bribi, foe di den sa poti prakseri tapoe . . . den leri di e kon foe den ogri jeje.” — 1 TIMOTEUS 4:1.
1. (a) Sortoe bosroiti den jongoewan kan teki? (b) Fa Jehovah e gi leri?
NA AKSI di poti djaso gi den jongoewan na: Na a leri foe soema oenoe e gi jesi? Disi e sori taki oen jongoewan moesoe bosroiti san oenoe wani teki. Oenoe kan teki na mindri a gi jesi na a leri foe Gado èn a waka baka den leri di e kon foe den ogri jeje. Jehovah e gi leri nanga jepi foe en Wortoe, bijbel, so srefi nanga jepi foe a diniwroko foe denwan di a e gebroiki leki sma di e teki presi gi en na grontapoe (Jesaja 54:13; Tori foe den Apostel 8:26-39; Mateus 24:45-47). Ma oenoe e froewondroe taki den ogri jeje e gi leri toe?
2. Foe san ede a de prenspari foe tan na ai gi den leri di e kon foe den ogri jeje, spesroetoe ini a ten disi?
2 Na apostel Paulus ben skrifi: „Ini den pisi ten di e kon baka ten son sma sa fadon komoto na a bribi, foe di den sa poti prakseri tapoe bidrigi wortoe, èn leri di e kon foe den ogri jeje” (1 Timoteus 4:1). Foe di wi e libi ini „den lasti dei” pe Satan nanga den ogri jeje foe en e wroko fajafaja srefisrefi, oenoe e froestan foe san ede wi e poti na aksi: Na a leri foe soema oenoe e gi jesi? (2 Timoteus 3:1-5; Openbaring 12:7-12) Bikasi Satan nanga den ogri jeje foe en abi triki sote, èn e kori sma sote ini den fasi fa den e wroko, a de wan prenspari sani foe oenoe poti boen prakseri tapoe na aksi disi. — 2 Korentesma 11:14, 15.
Den ogri jeje nanga den leri di e kon foe den
3. Soema na den ogri jeje, èn san na a marki foe den, èn fa den e soekoe foe meki dati kon troe?
3 Wan ten den ogri jeje ben de engel foe Jehovah, ma den ben opo densrefi kontrari a Mekiman foe den èn so boen den tron bakaman foe Satan (Mateus 12:24). A marki foe den na foe meki sma kon kroektoe èn foe drai den komoto na a dini foe Gado. Foe kan doro a marki disi, den ogri jeje e gebroiki libisma leriman foe meki wan fasi foe libi go na fesi di sma e prakseri densrefi wawan èn di de kontrari boen gwenti nanga wet, sani di Jehovah e kroetoe. (Teki gersi 2 Petrus 2:1, 12-15.) Wan sjatoe loekoe foe a fasi fa den engel, di ben de getrow fositen, ben kon tron ogri jeje sa jepi oenoe foe kon sabi den leri foe den èn a fasi foe libi di den leri disi e jepi foe go na fesi.
4. (a) Foe san ede den tranga jesi engel ben kon na grontapoe ini a ten foe Noa? (b) San ben pasa nanga den ogri engel èn den pikin foe den ini a froedoe?
4 Ini den dei foe Noa, den moi oemapikin foe libisma ben kon de so moi ini den ai foe sonwan foe den engel, taki den jeje mekisani disi libi den posisi foe den ini hemel foe kon na grontapoe. A seks di den ben abi nanga oemasma ben abi basra pikin, di den ben kari Nefilim, leki bakapisi. Foe di a no de wan natuurlijk sani taki jeje mekisani e libi makandra nanga libisma leki man nanga oema, a sani di den tranga jesi engel ben doe nanga den oemasma dati, ben ogri na a srefi fasi leki den tantaman-doe di den mansma nanga den boi foe Sodom ben doe baka ten (Genesis 6:1-4; 19:4-11; Judas 6, 7). Ala di den wefi foe den engel ben dede ini a froedoewatra makandra nanga den basra pikin foe den, den ogri engel ben libi a libisma skin foe den, di den ben meki gi densrefi èn den ben drai go baka na hemel pe den ben tron den ogri jeje kompe foe Satan Didibri. — 2 Petrus 2:4.
5. Sortoe mekisani den ogri jeje de, èn fa den e meki a krakti foe a wet foe Gado kon swaki?
5 Nanga a historia background disi ini prakseri, oenoe e froestan sortoe mekisani den ogri jeje de troetroe? Den na meester ini seks morsoelibi, den na den kibridoeman, di e kori a grontapoe disi di law gi seks. Ala di den tapoe den foe den teki libisma skin baka, den e njanprisiri foe den morsoe seks demakandra foe den sma di den kan meki den kon lagi densrefi na grontapoe (Efeisesma 6:11, 12). Den ogri jeje e proeberi foe meki a krakti foe den wet foe Jehovah, di abi foe doe nanga a libi di sma moesoe libi akroederi boen gwenti nanga wet, kon swaki foe di den e meki a sori leki den wet disi abi skotoe di no de fanowdoe. Den ogri engel disi e horibaka gi seks hoeroe libi leki a de wan gewoon, prisiri fasi foe libi.
Meki den leri di e kon foe den ogri jeje go na fesi
6. Foe san ede wi no moesoe froewondroe taki den ogri jeje e meki den leri foe den go na fesi na wan trikifasi?
6 A no moesoe froewondroe wi taki den ogri jeje ben sa meki den leri foe den go na fesi na wan kibrifasi, foe di disi na a fasi di a tiriman foe den, Satan Didibri, ben gebroiki di a ben e kori Eva. Memre taki a ben taki nanga en leki a ben wani foe jepi en. „A de troetroe so, taki Gado ben taki dati oenoe no moesoe njan foe ala bon ini a djari?”, Satan ben aksi. Na wan konifasi a ben proeberi foe meki a krakti foe a leri foe Gado kon swaki, foe di a ben taigi Eva taki a ben sa kan kisi wini efoe a ben njan foe a bon di a no ben mag njan foe en. „Na a srefi dei di oenoe e njan foe en”, na so Didibri ben pramisi, „oen ai sa kon opo troetroe èn oenoe sa de leki Gado, ala di oenoe sabi boen nanga ogri” (Genesis 3:1-5). So boen, Satan ben hari Eva kon na en sei, ija, a ben kori en, foe tranga jesi Gado. — 2 Korentesma 11:3; 1 Timoteus 2:13, 14.
7. San ben de a bakapisi foe den trikifasi leri di e kon foe den ogri jeje, èn sortoe warskow disi e gi?
7 Ini den ten toe di no pasa so langa, foeroe sma ben ondrofeni kori. Den ogri jeje ben meki a sekshoeroedoe go na fesi na so wan trikifasi, taki a kon de wan sani di foeroe sma di wan ten ben kroetoe en, e feni en boen now. Foe eksempre, di wan barinen koranti skrifi-oema di e gi rai, ini Amerkankondre ben piki wan brifi tapoe na afersi foe sma di no trow ete, di e abi seks demakandra, a ben skrifi: „Mi noiti ben denki taki mi ben sa kenki mi prakseri ini a tori disi, ma now mi e bribi taki den patna, di de serjoesoe foe trow, moesoe teki wan toe kaba-foe-wiki foe koiri makandra foe loekoe efoe den toe e fiti na makandra.” Baka dati a taki moro fara: „Mi no man bribi taki na mi ben skrifi dati!” Ensrefi no ben man bribi taki a ben rikomanderi hoeroedoe, ma a ben doe en! A de krin, taki wi moesoe loekoe boen taki den leri di e kon foe den ogri jeje no abi krakti tapoe a fasi fa wi e si den sani di sma e doe, di Gado e kroetoe. — Romesma 1:26, 27; Efeisesma 5:5, 10-12.
8. (a) Fa a wortoe „grontapoe” e gebroiki ini bijbel? (b) Soema e tiri grontapoe, èn fa den bakaman foe Jesus e si grontapoe?
8 Noiti wi moesoe frigiti taki Satan na „a tiriman foe a grontapoe disi”. Te joe loekoe en boen, dan na apostel Johanes ben taki dati „a heri grontapoe de ini a makti foe na ogriwan” (Johanes 12:31; 1 Johanes 5:19). A troe, taki sontron Jesus ben gebroiki a wortoe „grontapoe” foe sori tapoe a heri libisma famiri (Mateus 26:13; Johanes 3:16; 12:46). Ma, moro foeroetron, a ben gebroiki a wortoe „grontapoe” foe sori tapoe ala orga foe libisma libimakandra di de na dorosei foe a troe kresten gemeente. Foe eksempre, Jesus ben taki dati den bakaman foe en „no moesoe de wan pisi foe grontapoe” (onregtfardiki libisma libimakandra) èn dati foe di den no ben de wan pisi foe a grontapoe, grontapoe no ben sa wani si den na ai (Johanes 15:19; 17:14-16). Moro fara bijbel e warskow taki wi moesoe tan farawe foe tron mati foe a grontapoe disi di Satan e tiri. — Jakobus 4:4.
9, 10. (a) Sortoe grontapoe sani e gi deki-ati na kroektoe seks lostoe? (b) Fa wi kan kon sabi soema de na baka den sani di grontapoe njanprisiri e leri sma?
9 Na apostel Johanes ben gi deki-ati: „No lobi grontapoe noso den sani ini grontapoe.” A ben taki toe: „Ala sani di de ini grontapoe — den lostoe foe a skin nanga den lostoe foe den ai nanga a skepi di sma e skepi nanga den sani di sma abi foe tan na libi — no komoto foe a Tata” (1 Johanes 2:15, 16). Prakseri foe disi pikinso. San de ini a ten disi ini grontapoe di e gi krakti na takroe lostoe, kon meki wi taki na seks di no fiti? (1 Tesalonikasma 4:3-5) Fa a de nanga foeroe foe a pokoe foe grontapoe? Wan oema reclassering skowtoe foe California ben taki: „Te joe loekoe en boen, dan den pokoe e leri joe taki joe no abi foe arki joe papa nanga mama, èn taki joe moesoe libi joe libi a fasi fa joe wani.” Oenoe sabi a fonten baka foe a leri di a sortoe pokoe dati e gi?
10 Memre baka san Satan ben taigi Eva, te joe loekoe en boen: ’Joe e misi wan toemoesi boen sani. Libi joe libi a fasi fa joe wani. Teki joe eigi bosroiti foe san de boen èn san de ogri. Joe no abi foe arki Gado’ (Genesis 3:1-5). Dati a no a srefi sortoe boskopoe di de foe feni ini foeroe pokoe foe grontapoe? Ma den ogri jeje no e leri sma nomo nanga jepi foe pokoe. Den e gebroiki bisnis telefisi programa, film nanga video toe foe gi leri. Fa so? We, den sani foe grontapoe di wi e gebroiki foe abi komunikâsi, e pristeri ontspanning di e meki den leri foe Gado taki sma moesoe libi akroederi boen gwenti nanga wet, sori leki den e kwinsi sma. Den e horibaka gi hoeroedoe foe di den e poti krakti na tapoe dati èn den e pristeri en leki wan sani di sma moesoe gridi foe en.
11. San telefisi e leri wi nofotron, na a sei foe libi akroederi boen gwenti nanga wet?
11 A tijdschrift U.S.News & World Report ben taki: „Ini 1991, den dri radio nanga telefisi maatschappij foe Amerkankondre ben sori moro leki 10.000 film nanga pisi di abi seks na ini, na mofoneti ten pe moro sma e loekoe TV; tapoe ibri pisi film di ben sori seks demakandra na mindri trowpatna, den ben sori 14 pisi film foe seks dorosei foe a trowlibi.” San joe ben sa taki dan taki telefisi e leri sma, foe di ini wán jari ini a mofoneti ten den e sori moro leki 9000 demakandra foe seks di no fiti foe den sori dati? Barry S. Sapolsky, di ben de kompe-skrifiman foe a raport „Sex in Primetime Television: 1979 Versus 1989” (Seks na telefisi ini mofoneti ten: Teki 1979 èn gersi en nanga 1989), ben taki: „Efoe foeroe jari langa wan tini e loekoe TV pe sma e tjari densrefi na wan fasi pe den e freiri noso e sori ala sani so krinkrin, dan baka wan toe jari den doesoen nanga doesoen prenki disi sa leri den taki seks na wan switi sani — èn a no abi no wan bakapisi.” No wan degedege no de ini a tori disi: Na ontspanning foe grontapoe e leri jongoewan taki no wan wet no de, taki hoeroedoe na wan sani di fiti, èn taki takroe bakapisi no de te joe e libi na wan fasi di Gado e kroetoe. — 1 Korentesma 6:18; Efeisesma 5:3-5.
12. Foe san ede grontapoe njanprisiri de wan kefar spesroetoe gi jongoe kresten?
12 Pokoe, film, video nanga telefisi foe grontapoe e meki foe wiki a belangstelling foe jongoe sma. Den e bariwroko gi den kroektoe leri di e kon foe den ogri jeje! Ma disi moesoe froewondroe wi? Prakseri foe en pikinso. Efoe falsi relisi nanga politiek de wan pisi foe a grontapoe foe Satan — èn a de krin foe si taki dati de so — a de wan boen sani dan foe bribi taki den sani di grontapoe e jepi go na fesi foe meki sma kisi ontspanning, de fri foe a krakti foe ogri jeje? Oen jongoesma spesroetoe moesoe loekoe boen foe no „meki a grontapoe lontoe oenoe kwinsi oenoe go ini en eigi model”. — Romesma 12:2, The New Testament in Modern English, foe J. B. Phillips.
Ondrosoekoe oensrefi
13. Sortoe ondrosoekoe foe wisrefi moesoe pasa?
13 Na afersi foe na a leri foe soema oenoe e gi jesi, sma no e si dati wawan na oen fasi foe taki, ma na oen fasi foe doe sani toe (Romesma 6:16). So boen, aksi oensrefi: ’San mi e leri nanga jepi foe den kanari foe meki propaganda foe grontapoe, di abi krakti na wan fasi di no fiti, na tapoe a fasi fa mi e handri nanga a fasi fa mi wani tjari mi libi? Den leri di e kon foe den ogri jeje ben sa kan troesoe densrefi kon na ini mi libi?’ Foe jepi oenoe piki den sortoe aksi disi, foe san ede oenoe no e teki a ten nanga moeiti di oenoe e teki foe studeri bijbel, fisiti kresten konmakandra èn taki nanga tra sma foe Gado Kownoekondre, gersi nanga a ten nanga moeiti di oenoe e gi na a loekoe foe TV, na a arki na pokoe, na a teki di oenoe e teki prati na a sport di oenoe lobi noso na den sortoe aktiviteit dati? Foe di so foeroe — foe troe, oenoe eigi libi — e anga foe dati, ondrosoekoe oensrefi na wan eerlijkfasi. — 2 Korentesma 13:5.
14. San sa abi krakti na tapoe wi gosontoe na jeje fasi, èn sortoe troetroe prakseri wi moesoe hori na wi ede?
14 Oenoe sabi heri boen taki a njanjan di oenoe e njan sa abi krakti tapoe oen gosontoe na skin fasi. Na a srefi fasi, den sani di oenoe e poti go ini oen froestan nanga ati, sa abi krakti tapoe oen gosontoe na jeje fasi (1 Petrus 2:1, 2). Ala di oenoe kan kori oensrefi na a sei foe san oenoe abi troetroe belangstelling gi, oenoe no kan kori oen Kroetoeman, Jesus Krestes (Johanes 5:30). So boen aksi oensrefi: ’Efoe Jesus ben de na grontapoe, dan mi ben sa firi sjen te a waka kon na ini mi kamra èn a e jere den pokoe foe mi, noso si san mi e loekoe na TV?’ A troe foe a tori de, taki Jesus e loekoe èn a sabi den doe foe wi. — Openbaring 3:15.
Kakafoetoe gi den leri di e kon foe den ogri jeje
15. Foe san ede kresten sa feti tranga foe kakafoetoe gi den leri di e kon foe den ogri jeje?
15 A kwinsi di den ogri jeje e meki kon tapoe den jongoewan foe gi jesi na den leri foe den, hebi foe troe. A sori leki den ogri jeje disi e pristeri wan libi foe wan sma e satisferi ensrefi wantronwantron — wan libi foe njanprei nanga prisiri. Foe kan plisi Gado, dan Moses foe owroeten ben trowe „a njanprisiri foe sondoe foe soso wan pisi ten” leki wan prenspari memre foe na osofamiri foe Farao (Hebrewsma 11:24-27). A no koemakriki foe trowe san den ogri jeje e pristeri, so boen oenoe moesoe feti tranga foe doe san boen. Disi de spesroetoe troe, bikasi wi kisi sondoe abra èn foeroetron na ati foe wi wani sote foe doe san ogri (Genesis 8:21; Romesma 5:12). Foe den sondoe lostoe ede, na apostel Paulus srefi ben moesoe kon de tranga gi ensrefi èn a no ben mag gi den lostoe foe en skin pasi foe basi en. — 1 Korentesma 9:27; Romesma 7:21-23.
16. Fa jongoewan kan kakafoetoe gi kwinsi foe libi a hoeroefasi foe libi?
16 Ala di kande oenoe kan kisi tesi foe „waka baka den ipi sma foe doe san takroe”, Gado kan jepi oenoe foe kakafoetoe gi a kwinsi foe den speri foe oenoe foe waka baka den takroe fasi foe libi èn waka foe den (Exodus 23:2; 1 Korentesma 10:13). Ma oenoe moesoe arki den rai foe Gado, ala di oenoe e kibri den sani di a e taki ini oen ati (Psalm 119:9, 11). Oenoe moesoe kon froestan taki te jongoe sma e hori densrefi aparti foe tra sma, dan seks lostoe kan gro kon èn a kan tjari oenoe go broko a wet foe Gado. „Te mi de mi wawan nanga a freiri foe mi, mi skin e taigi mi foe doe wan sani èn mi froestan e taigi mi foe doe tra sani”, na disi wan jongoe oemapikin ben taki. So boen, sabi den skotoe foe oenoe èn kon froestan taki na ati foe oenoe kan kori oenoe (Jeremia 17:9). No hori oensrefi aparti foe tra sma (Odo 18:1). Skotoe a gebroiki foe lobiwortoe gi makandra. Èn san de spesroetoe prenspari, hori krosibei kompe nanga soso den sma di lobi Jehovah èn di abi dipi respeki gi den wet foe en. — Psalm 119:63; Odo 13:20; 1 Korentesma 15:33.
17. San kan jepi kresten jongoewan foe kisi krakti foe kakafoetoe gi den leri di e kon foe den ogri jeje?
17 Wan finifini studie foe kresten boekoe di meki foe gi oenoe krakti na jeje fasi, sa jepi oenoe. Foe eksempre, poti prakseri tapoe a boekoe disi Wat jonge mensen vragen — Praktische antwoorden (Jongoe sma e aksi — Piki di e wroko) èn a kapitel „A feti foe doe san boen” ini a boekoe Joe kan libi foe têgo ini wan paradijs na grontapoe. Meki a bijbel rai di gi, soengoe go dipi ini oen froestan nanga oen ati, èn a sa gi oenoe krakti. Wan troe tori di oenoe noiti moesoe frigiti de taki ini a grontapoe disi di ogri jeje e tiri, a no koemakriki foe doe san boen. So boen, feti tranga (Lukas 13:24). Bow oen krakti na jeje fasi. No waka baka den swakiwan, di frede èn di e waka baka den ipi sma.
Kisi wini foe a leri di e kon foe Gado
18. San na wan toe winimarki foe a gi di sma e gi jesi na a leri di e kon foe Gado?
18 Hori na prakseri toe taki oenoe noiti o misi wan sani di abi waarde, foe di oenoe e gi jesi na a leri di e kon foe Jehovah. A lobi oenoe troetroe, èn foe dati ede a e „leri oenoe fa foe kisi wini gi oensrefi” (Jesaja 48:17). So boen, gi jesi na a leri di e kon foe Jehovah èn tan farawe foe a pen ini oen ati di wan konsensi di pori kan gi, a lasi di oenoe e lasi a respeki gi oensrefi, foe kisi bere di oenoe no wani, siki di oenoe kan kisi nanga jepi foe seks noso tra sortoe rampoe leki den disi. Jehovah e prisiri te den foetoeboi foe en e gi en wan piki na tapoe a tjalensi foe Satan, taki libisma no sa tan getrow na Gado te den e ondrofeni tesi (Job 1:6-12). Efoe oenoe e prisiri na ati foe Jehovah foe di oenoe e tan getrow na en, oenoe sa tan na libi te a tjari a takroe kroetoe tapoe a grontapoe disi, ala di ala sma di e wisiwasi den wet foe en sa kisi pori. — Odo 27:11; 1 Korentesma 6:9, 10; 1 Johanes 2:17.
19. San na a waarde foe abi demakandra nanga denwan di e warderi den winimarki foe a leri di e kon foe Jehovah?
19 Efoe oenoe abi krosibei demakandra nanga den sma dati, di e warderi san Jehovah ben doe gi den, oenoe kan leri foe den ondrofeni foe den. Wan oema di fosifosi ben de wan srafoe foe takroe wiwiri èn di ben doe hoeroedoe ben froeklari: „Efoe mi no ben arki na Jehovah, mi ben sa dede. A man di mi ben o trow nanga en, dede foe SIDA (AIDS). Ala den fosi grontapoe krosibei mati foe mi dede foe SIDA noso den de now na dede pasi. Mi e si den foeroetron tapoe strati, èn ibridei mi e taki Jehovah tangi foe den wet foe en di e tiri en pipel èn di sa hori wi santa efoe nomo wi poti den ini wi libi. Noiti ete mi ben de so kolokoe, tevrede èn seiker ini mi libi leki fa mi de now”. Foe troe, a gi jesi di wi e gi jesi na a leri foe Jehovah e gi wi wini ala ten!
Teki a joisti bosroiti
20, 21. (a) Sortoe toe bosroiti den jongoesma kan teki? (b) Sortoe winimarki di sa tan foe ala ten, sa de a bakapisi foe a gi jesi di sma e gi jesi na a leri foe Gado?
20 Wi e gi oen jongoewan deki-ati: Teki a joisti bosroiti foe di oenoe go dini Jehovah. Baka dati, oenoe moesoe teki a faste bosroiti foe hori oensrefi na dati (Josua 24:15). Te joe loekoe en boen, oenoe kan teki soso wan na mindri toe sani. Jesus ben taki dati a bigi èn bradi pasi de — a koemakriki wan, foe doe sani foe plisi wisrefi. A pasi dati no e tjari wi go na no wan presi, ma a e tjari wi go foe kisi pori. A tra pasi smara. A de wan moeilek pasi foe waka ini a grontapoe disi di den ogri jeje e tiri, di foeroe nanga jajolibi. Ma te foe kaba, a pasi dati sa tjari den sma di e waka na en tapoe go ini a heri moi njoen grontapoe foe Gado (Mateus 7:13, 14). Sortoewan foe den pasi disi oenoe sa teki? Na a leri foe soema oenoe sa gi jesi?
21 Jehovah e libi en gi oenoe, sortoe bosroiti oenoe sa teki. A no e proeberi foe dwengi oenoe foe dini en. „Mi ben poti libi nanga dede na oen fesi”, na foe dati Moses, a profeiti foe Gado, ben gi deki-ati: „Teki libi”. A bosroiti disi e teki „foe di oenoe abi lobi gi Jehovah oen Gado, foe di oenoe e arki na en sten èn e tan hori na en sei” (Deuteronomium 29:2; 30:19, 20). Meki a de so taki, na wan konifasi oenoe e teki a bosroiti foe gi jesi na a leri di e kon foe Gado èn njanboen foe libi sondro kaba ini a glori njoen grontapoe foe Gado.
Fa joe ben sa piki?
◻ Soema na den ogri jeje, èn san den e leri sma?
◻ Fa den ogri jeje e meki den leri foe den go na fesi ini a ten disi?
◻ Fa a kan, taki oenoe kan kakafoetoe gi den leri di e kon foe den ogri jeje?
◻ San na den winimarki foe gi jesi na a leri di e kon foe Jehovah?
[Prenki na tapoe bladzijde 29]
Bifo a Froedoe, den tranga jesi engel nanga den bakapikin foe den ben meki ogridoe nanga jajolibi go na fesi.
[Prenki na tapoe bladzijde 31]
Oenoe ben sa firi sjen efoe Jesus ben jere a pokoe di oenoe lobi sote?