Kresneti — A de troetroe wan kresten fesa?
AKROEDERI The World Book Encyclopedia, „Kresneti na a dei tapoe san kresten e hori a fesa foe a dei di Jesus Krestes ben gebore”. Ma tokoe na encyclopedia e froeklari toe: „Den fosi kresten no ben hori a fesa foe a geborte [foe Jesus] foe di den ben si a fesa foe a geborte foe iniwan sma leki wan heiden gwenti.”
A boekoe The Making of the Modern Christmas, di Golby nanga Purdue skrifi, e agri: „Den fosi kresten no ben hori a fesa foe a geborte foe Krestes. Den frijaridei srefi ben abi foe doe nanga den heiden gwenti; den Evangelie-tori no e taki noti foe a troetroe dei foe a geborte foe Krestes.”
Efoe a hori foe frijari-oso no abi wan kresten background, fa a doe kon dan, taki a dei di Krestes ben gebore tron so wan prenspari „kresten” fesa?
A heiden bigin foe „Kresneti”
„Ala sma ben hori fesa èn ben prisiri, wroko nanga bisnis ben tapoe krinkrin gi wan pisi ten, den ben moi den oso nanga laurier èn nanga bon di abi groen taki di e tan foe wan langa ten, mati ben fisiti makandra èn den ben gi makandra kado, èn den sma di e bai sani doronomo na wan wenkriman, e kisi kado foe den. A heri pisi ten ben de foe prisiri èn foe doe boen gi sma, èn den sma ben gi densrefi abra na ala sortoe fasi foe meki prisiri.” — Paganism in Christian Festivals, di J. M. Wheeler ben skrifi.
A sani di den e taki foe en na tapoesei e fiti den Kresneti fesa di joe sabi? A de wan froewondroe sani taki disi no ben de Kresneti! Na presi foe dati, djaso den e taki foe Saturnalia — wan heiden fesa foe den Romesma di den e hori wán wiki langa, di abi foe doe nanga a drai di a son e drai kon baka ini winter. (di prenki na tapoe bladzijde 4.) Den ben hori a fesa foe a dei di a son di ala ten e wini, ben gebore, tapoe 25 december, èn a ben de wan prenspari fesadei foe a Mitra relisi foe Rome.
Akroederi The New Encyclopædia Britannica, „25 december, a dei di Mitra ben gebore, a gado foe leti foe den Iransma, nanga . . . a dei di gi foe anbegi a son di ala ten e wini, sosrefi a dei baka a Saturnalia, ben de a dei di a kerki ben teki leki Kresneti, a geborte foe Krestes, foe poeroe den bakapisi foe den fesa disi”. So boen, a frijari fesa di den heiden ben hori, ben go doro foe di den kenki den nen nomo, foe Mitra go na Krestes!
Ma, kande joe e firi taki a geborte foe Jesus, a Manpikin foe Gado, ben de wan spesroetoe sani, wan sani di wi moesoe foe memre. Foeroe sani sa kon na krin te joe e loekoe san bijbel e froeteri foe a tori disi.
Wan prisiri sani di pasa
A di foe toe kapitel foe na Evangelie-tori foe Lukas e gi wi background bodoi. Lukas e taigi wi fa den engel foe hemel, den skapoeman di abi sakafasi, den foetoeboi foe Gado di ben gi densrefi ini a dini foe En, nanga Maria srefi ben handri na tapoe a sani disi di ben pasa èn di de warti foe poti prakseri na tapoe.
Prakseri fosi foe den „skapoeman di ben e tan na dorosei” èn ben „e hori wakti gi den skapoe foe den na netiten”, wan sani di den no ben sa doe ini a mindri foe a winter. Di „na engel foe Jehovah” ben kon de foe si èn a glori foe Gado ben skèin lontoe den, dan den skapoeman ben frede ini a bigin. Den ben kisi deki-ati baka, di na engel ben tjari kon na krin: „No frede, bika, loekoe! mi e meki boen njoensoe bekènti gi oenoe foe wan bigi prisiri di a heri pipel sa abi, bika tide wan Froeloesoeman di de Krestes, a Masra, ben gebore gi oenoe.” Di „wan bigi groepoe foe a hemel legre” foe engel wantewante ben kon de foe si, dan den skapoeman ben sabi taki a geborte disi ben difrenti foe ala tra geborte. A de wan moi sani foe si, taki den engel no ben tjari kado gi a beibi di didjonsro ben gebore. Na presi foe dati, den engel ben prèise Jehovah, èn ben e taki: „Glori gi Gado na den moro hei presi na tapoesei, èn na grontapoe vrede na mindri sma foe boen wani.” — Lukas 2:8-14.
A no de foe taki, dati den skapoeman ben wani si a beibi disi densrefi, bika a ben de Jehovah di ben meki a prisiri sani dati di ben pasa, bekènti. Di den ben feni a beibi e didon na ini a manki, den ben taigi a papa nanga mama san den engel ben taki. Dan den skapoeman ben gowe, ala di den ben „e gi glori nanga prèise na Gado”, èn no na a beibi. — Lukas 2:15-18, 20.
A no de foe taki dati Maria, a mama foe Jesus ben prisiri, foe di sani ben waka boen di a ben meki a fosi-geborewan foe en. Ma a ben teki „bosroiti [toe] na ini en ati”. Dan makandra nanga en masra, Josef, a ben teki waka go na Jerusalem foe di a ben gi jesi na a Wet foe Moses. Disi no ben de foe hori wan fesa foe a dei di a beibi ben gebore. Na presi foe dati, a ben de wan ten foe pristeri a beibi na Gado, „joisti leki fa a skrifi ini a wet foe Jehovah: ’Ibri fosi manpikin di wan mama e meki, moesoe de wan santa sani gi Jehovah’”. — Lukas 2:19, 22-24.
Na a tempel na ini Jerusalem, Maria nanga Josef ben miti Simeon, di Lukas e taki foe en leki „regtfardiki èn nanga respeki, di e wakti tapoe a trowstoe foe Israèl”. Na ondro a krakti foe Gado santa jeje, a ben kisi foe jere taki a no ben sa dede bifo a ben e si „a Krestes foe Jehovah”. A sani di ben pasa baka dati ben de na „ondro a krakti foe a jeje foe [Gado]” toe. Simeon ben teki a beibi na ini den anoe foe en, nôno, a no foe gi en wan kado, ma na presi foe dati, foe blesi Gado, èn a e taki: „Soeverein Masra, now joe e meki joe foetoeboi go ini vrede so leki fa joe ben pramisi; bika mi eigi ai si a sani di joe gebroiki foe froeloesoe, di joe sreka na fesi foe ala sma.” — Lukas 2:25-32.
Baka dati, dan na owroe oema-profeiti, Ana, ben kon krosibei. Ensrefi „ben bigin gi tangi na Gado èn ben e taki foe a pikin na ala denwan di e wakti tapoe a froeloesoe foe Jerusalem”. — Lukas 2:36-38.
Maria, Simeon, Ana, den skapoeman, èn sosrefi den engel foe hemel, den alamala ben prisiri na a geborte foe Jesus. Ma loekoe, taki den no ben gi densrefi abra na wan prisiri fesa foe wan geborte ede, èn den no ben teki prati toe ini a gi foe kado. Na presi foe dati, den ben gi Jehovah glori, a Sma na hemel di gi a sani di e meki froeloesoe kon gi den.
Tokoe wan toe sma kan taki: ’A no abi foe de so taki a gi foe kado na Kresneti na wan fowtoe sani, bika a no ben de so taki den „dri koni man” ben gi grani na Jesus nanga kado?’
Kresneti kado
Meki wi go ondrosoekoe a bijbel verslag baka. Joe kan feni en skrifi na Mateus kapitel 2. Den no e taki srefisrefi foe wan frijari fesa, èn den no e taki foe wan spesroetoe ten toe, ala di a de krin taki a ben de wan pisi ten baka a geborte foe Jesus. Na vers 1, Mateus e kari den fisitiman „astroloog [Grikitongo, maʹgoi] di komoto na den owstoesei presi”. So boen, den ben de heiden di no abi sabi foe Jehovah Gado. A stari di den man disi ben waka na baka, no ben tjari den langalanga go na a presi pe Jesus ben gebore na ini Betlehem, ma a ben tjari den go na Jerusalem, pe Kownoe Herodes ben tiri.
Di na ogri-ati tiriman disi ben jere taki den ben e aksi foe „a wan di ben gebore leki kownoe foe den djoe”, dan a ben go na den priester foe soekoe rai foe kon sabi soifri „pe a Krestes ben moesoe gebore”, so taki a kan meki den kiri a pikin. Den priester ben gi piki nanga a kari di den ben kari a profeititori foe Mika di e taki foe a presi pe a Mesias ben moesoe gebore, namkoe, Betlehem (Mika 5:2). Na wan hoigrifasi Herodes ben gi den fisitiman foe en a komando: „Go soekoe finifini pe a jongoe pikin de, èn te oenoe feni en, oenoe moesoe kon baka èn piki mi, so taki mi toe kan go foe saka kindi na a pikin fesi.” Den astroloog ben teki pasi go, èn a stari „ben go na den fesi, teleki a stop na a presi pe a jongoe pikin ben de”. Loekoe taki, den e taki foe en leki wan „jongoe pikin”, no leki wan beibi di didjonsro gebore. — Mateus 2:1-10.
Leki fa a ben fiti gi sma foe na Owstoesei di goedoe srefisrefi èn di e fisiti wan tiriman, den heiden astroloog ben saka kindi èn den „ben gi [a jongoe pikin] kado, gowtoe nanga wierook nanga mirre”. Mateus e taki moro fara: „Ma, bika den ben kisi warskow foe Gado ini wan dren foe no drai go baka na Herodes, meki den teki wan tra pasi drai go baka na a kondre foe den.” — Mateus 2:11, 12.
Foe a sjatoe bijbel verslag disi, son sma ben sa kan proeberi foe horibaka gi a gi di den e gi kado na Kresneti. Ma tokoe, a boekoe Discovering Christmas Customs and Folklore e tjari kon na krin taki a gwenti foe a ten disi foe gi kado e feni en roetoe ini den Saturnalia kado di den Romesma ben gi den pôti birtisma foe den. „A kerki foe fositen . . . na wan konifasi ben kenki a sani di a fesa wani taki, meki a tron wan memrefesa di de wan kerki-gwenti foe a gi foe kado foe den astroloog.” Fa disi de heri tra fasi leki den troe anbegiman — so leki den skapoeman di abi sakafasi — di ben prèise Gado nomo na a geborte foe Jesus!
Gi Krestes grani leki Kownoe!
Ini a ten disi Jesus no de wan beibi moro. A de wan makti Tiriman, Kownoe foe Gado hemel Kownoekondre, èn foe dati ede a moesoe kisi grani. — 1 Timoteus 6:15, 16.
Efoe joe de wan bigi sma now, oiti joe feni en wan froeferi sani te sma e sori den fowtow foe joe leki wan beibi ala di joe de drape? A troe taki den sortoe fowtow disi e memre joe papa nanga mama na a prisiri di den ben abi na a geborte foe joe. Ma now di joe kon tron wan sma di abi en eigi persoonlijkheid, a no de so dan, taki joe wani moro foeroe taki sma e si joe na a fasi fa joe de now? Na a srefi fasi, prakseri fa a no ben sa gi Krestes Jesus grani te denwan di e froeklari taki den na den bakaman foe en, ibri jari tron sma di abi so foeroe foe doe nanga den heiden gwenti foe Kresneti nanga a grani di den e gi na wan beibi, taki den e misi foe respeki en leki Kownoe. Ija, srefi ini a fosi jarihondro, a kresten apostel Paulus ben taki-go-taki-kon na wan joisti fasi foe a denki di wi moesoe denki foe Krestes na a fasi fa a de nownowde — wan Kownoe na hemel. Paulus ben skrifi: „Awansi wi kon sabi Krestes di a ben de ini skin, foe troe, now wi no sabi en na so wan fasi moro!” — 2 Korentesma 5:16.
Krestes, leki Kownoe foe Gado Kownoekondre, heri esi sa meki a profeiti pramisi kon troe foe poeroe pen, pina, siki, nanga dede. En na a Sma di o sorgoe gi boen oso nanga prisiri wroko gi ala sma di sa libi na ini paradijs kondisi na grontapoe (Jesaja 65:21-23; Lukas 23:43; 2 Korentesma 1:20; Openbaring 21:3, 4). Foe troe, disi na nofo reide foe gi Jesus grani!
Troe kresten e waka na baka na eigi eksempre foe Krestes foe di den e doe moeiti foe gi den birtisma foe den wan foe den moro bigi kado di iniwan sma kan gi — a froestan di wan sma kan froestan a prakseri foe Gado, di kan tjari têgo libi kon (Johanes 17:3). A fasi disi foe gi kado e gi den foeroe prisiri, so leki fa Jesus ben taki: „A de moro kolokoe foe gi leki foe kisi sani.” — Tori foe den Apostel 20:35; Lukas 11:27, 28.
Kresten di abi opregti belangstelling gi makandra, no e feni en wan moeilek sani foe sori a lobi foe den na wan frifasi na ibri ten foe a jari (Filipisma 2:3, 4). Foe gi wan makriki eksempre, fa a ben sa naki sma ati foe kisi wan prenki foe wan jongoe kresten di a ben teken leki wan fasi foe sori tangi, baka di a ben arki wan bijbel lezing! Na a srefi fasi a e gi deki-ati toe, te, sondro taki wi ben froewakti dati, wi e kisi wan kado foe wan famiriman, di a e gi leki boeweisi foe a lobi di a abi gi wi. Na a srefi fasi kresten papa nanga mama sa feni foeroe prisiri te den e teki okasi di e fiti na ini a heri jari foe gi kado na den pikin foe den. A kresten fasi disi foe sori a lobi foe gi sani, no flaka nanga den heiden gwenti noso nanga a prakseri taki wi de froeplekti foe gi kado na tapoe fesadei.
Foe dati ede, ini a ten disi, moro leki fo nanga afoe miljoen kresten na a heri grontapoe no e hori a fesa foe Kresneti. Den na Jehovah Kotoigi di e tan preiki nomonomo foe a boen njoensoe foe Gado Kownoekondre, gi den birtisma foe den (Mateus 24:14). Kande joe sa miti den te den e kon foe fisiti joe, kande heri esi. Meki a de so taki na angri di joe e angri foe teki san den sa tjari gi joe, sa gi na osofamiri foe joe foeroe prisiri, te joe e leri fa foe prèise Jehovah Gado ibri dei foe a jari. — Psalm 145:1, 2.
[Prenki na tapoe bladzijde 6]
Kresten e gi den birtisma foe den wan foe den moro bigi kado — a froestan di wan sma kan froestan a prakseri foe Gado di kan tjari têgo libi kon
[Sma di abi a reti foe a prenki na tapoe bladzijde 4]
Fowtow foe Culver