Tan hori joesrefi na boenfasi na ini wan grontapoe di foeroe nanga porifasi
„Tan doe ala sani sondro foe kroetoekroetoe èn foe haritaki, so taki oenoe kan de sondro fowtoe èn boen, pikin foe Gado sondro flaka na mindri foe wan kron èn kroektoe geslakti.” — FILIPISMA 2:14, 15.
1, 2. Foe san ede Gado ben aksi foe kiri den Kanansma poeroe?
JEHOVAH en komando no e gi pasi foe skeki. Den Israèlsma ben de foe go na ini a Pramisi Kondre di a profeiti Moses ben taigi den: „Sondro misi joe moesoe tjari wan pori kon na den tapoe, den Hetitsma nanga den Amoritsma, den Kanansma nanga den Ferisitsma, den Hefitsma nanga den Jebusitsma, soleki fa Jehovah, joe Gado, komanderi joe.” — Deuteronomium 7:2; 20:17.
2 Foe di Jehovah na wan Gado di abi sari-ati, foe san ede a ben aksi foe kiri den sma di ben libi na ini Kanan poeroe? (Exodus 34:6) Wán reide ben de ’so taki den Kanansma no ben sa kan leri Israèl foe doe akroederi ala den tegoe sani di den ben doe gi den gado foe den èn na so fasi e sondoe teige Jehovah Gado’ (Deuteronomium 20:18). Moses ben taki toe: „Na foe a godelowsoefasi foe den nâsi disi ede meki Jehovah e poeroe den komoto na joe fesi” (Deuteronomium 9:4). Den Kanansma ben de a soifri eksempre srefi foe porifasi. Doti seks nanga afkodrei ben de marki foe na anbegi foe den (Exodus 23:24; 34:12, 13; Numeri 33:52; Deuteronomium 7:5). Seks na mindri famiri, homo libi, nanga seks na mindri libisma nanga meti, ben de ’soleki fa a kondre Kanan ben doe’ (Lefitikus 18:3-25). Na wan ogri-ati fasi den ben òfer pikin di no abi fowtoe, gi falsi gado (Deuteronomium 18:9-12). Dati meki Jehovah ben feni taki a de di den nâsi disi ben de nomo, ben de wan kefar gi a tanboen foe en pipel na skin sei, na a sei foe boen gwenti nanga wet èn na jejefasi! — Exodus 34:14-16.
3. San ben de a bakapisi foe di den Israèlsma no ben doe ala den komando foe Gado di ben abi foe doe nanga den sma di ben libi na ini Kanan?
3 Foe di den Israèlsma no ben doe ala den komando foe Gado, meki foeroe foe den sma di ben libi na ini Kanan ben tan na libi, di Israèl ben teki a Pramisi Kondre abra (Kroetoebakra 1:19-21). Baka wan pisi ten, den ben firi a feradelek krakti di den Kanansma ben abi tapoe den, èn bijbel ben kan taki: „Den [den Israèlsma] ben tan weigri foe teki den wet [foe Jehovah] nanga a froebontoe foe en di a ben sroto nanga den fositen tata foe den, nanga den froemane foe en di a ben warskow den nanga dati, èn den ben waka baka kroektoe gado di de sososani èn densrefi ben tron sososani, ija, den ben waka baka den nâsi di ben de lontoe den, foe soema Jehovah ben komanderi den foe no doe leki den” (2 Kownoe 17:15). Ija, na ini ala den jari, foeroe Israèlsma ben doe den srefi porifasi di ben meki taki Gado ben gi a komando foe pori den Kanansma — afkodrei, a doe di den ben doe takroe sortoe seks, èn srefi na òfer di den ben òfer pikin! — Kroetoebakra 10:6; 2 Kownoe 17:17; Jeremia 13:27.
4, 5. (a) San ben pasa nanga Israèl nanga Juda di no ben de getrow? (b) Sortoe froemane Filipisma 2:14, 15 e gi, èn sortoe aksi e opo kon?
4 Foe dati ede a profeiti Hosea ben meki bekènti: „Jere a wortoe foe Jehovah, o manpikin foe Israèl, bika Jehovah abi wan kroetoe-afersi nanga den sma di e libi na ini a kondre, bika no wan waarheid noso lobi boen-atifasi noso sabi foe Gado no de na ini a kondre. A floekoe di sma e floekoe trawan èn a doe di sma e doe bedrigi sani èn a kiri di sma e kiri trawan èn a foefoeroe di sma e foefoeroe èn a doe di sma e doe soetadoe, na dati broko kon, èn a trowe di sma e trowe broedoe e toeka nanga a trowe di sma e trowe tra broedoe. Dati meki a kondre sa row èn ibri sma di e libi na ini sa moesoe drei gowe nanga a werdri meti foe a veld èn nanga den kriatoeroe foe hemel di e frei, èn srefi den fisi foe se toe sa tjari kon makandra na ini dede” (Hosea 4:1-3). Na ini 740 b.G.T., Asiria ben teki a kroeka noordsei kownoekondre foe Israèl abra. Pikinmoro wan jarihondro baka dati, Babilon ben wini a zuidsei kownoekondre foe Juda di no ben de getrow.
5 Den sani disi di ben pasa e sori o kefalek a kan de te wi e gi pasi meki porifasi kisi wi. Gado e tegoe gi onregtfardikifasi èn a no sa gi pasi meki a de na mindri a pipel foe en (1 Petrus 1:14-16). A troe taki wi e libi na ini „a disiten godelowsoe seti foe sani”, na ini wan grontapoe di e kon kroeka moro nanga moro (Galasiasma 1:4; 2 Timoteus 3:13). Na so toe, a Wortoe foe Gado e froemane ala kresten foe tan handri na so wan fasi taki den de „sondro fowtoe èn boen, pikin foe Gado sondro flaka na mindri foe wan kron èn kroektoe geslakti, na mindri foe soema [den] e skèin leki tjariman foe leti na ini grontapoe” (Filipisma 2:14, 15). Ma fa wi kan tan hori wisrefi na boenfasi na ini wan grontapoe di foeroe nanga porifasi? A kan troetroe foe doe dati?
A libimakandra foe Rome di ben foeroe nanga porifasi
6. Foe san ede den fosi jarihondro kresten ben tanapoe na fesi wan tjalensi foe tan hori densrefi na boenfasi?
6 Den fosi jarihondro kresten ben tanapoe na fesi a tjalensi foe tan hori densrefi na boenfasi, bika porifasi ben panja go na ala kontren foe a libimakandra foe Rome. A filosoof foe Rome, Seneca, ben taki foe den sma di ben libi na ini a ten foe en: „Libisma de na ini wan makti strei foe godelowsoefasi ede. Ibri dei a lostoe foe doe ogri e kon moro tranga, èn frede foe doe ogri e kon moro mendri.” A ben teki a libimakandra foe Rome gersi „wan libimakandra foe werdri meti”. Foe dati ede, a no de foe froewondroe taki den Romesma ben soekoe ontspanning na den ogri-ati strei foe fetiman nanga den doti komedi prei.
7. San Paulus ben taki foe den porifasi di ben de wan aladei sani na mindri foeroe sma na ini a fosi jarihondro G.T.?
7 Na apostel Paulus ben kan abi na prakseri a doe foe den sma foe a fosi jarihondro, di ben e go na baka, di a ben skrifi: „Gado gi den abra na sjen seks lostoe, bika den oema foe den kenki a natoeroe gebroiki foe densrefi go ini wan di de kontrari a natoeroe; èn so srefi den man libi a natoeroe gebroiki foe na oema èn den kon faja srefisrefi ini den lostoe gi makandra, man nanga man, e doe sjenwroko èn den e kisi ini densrefi a paiman, di kon foe a sondoe foe den, dorodoro” (Romesma 1:26, 27). Foe di den ben abi a fasti bosroiti foe feti na baka doti lostoe na skinfasi, meki a libimakandra foe Rome ben kon lai pasa marki nanga porifasi.
8. Fa foeroetron den ben gebroiki pikin na wan fowtoe fasi na ini a libimakandra foe Grikikondre nanga Rome?
8 Historia no e sori krin o foeroe homo-sekslibi ben de na mindri den Romesma. Ma tweifri no de taki den Grikisma, di ben de fosi den, èn na mindri soema homo-sekslibi ben doe na ala sei, ben abi krakti tapoe den. A ben de a gwenti foe moro owroe mansma foe pori jongoe boi foe di den ben teki den na ondro den sorgoe na ini wan matifasi foe studenti nanga leriman, wan matifasi di foeroetron ben tjari den jongoewan go na ini kroektoe seks libi. Sondro tweifri, Satan nanga den ogri jeje foe en ben de na baka den sortoe porifasi dati nanga a meshandri di den ben meshandri pikin. — Joèl 3:3; Judas 6, 7.
9, 10. (a) Na sortoe fasi 1 Korentesma 6:9, 10 ben kroetoe den difrenti sortoe porifasi? (b) San ben de a background foe son wan na ini a gemeente foe Korente, èn sortoe kenki ben feni presi na ini a kefal foe den?
9 Paulus ben skrifi na ondro a krakti foe a santa jeje foe Gado, di a ben taigi kresten na ini Korente: „San! Oenoe no sabi taki onregtfardiki sma no sa kisi a kownoekondre foe Gado? No meki sma kori oenoe. No wan hoeroeman, no wan anbegiman foe kroektoe gado, no wan soetaman, no wan man di den e hori foe doe sani di a no meki foe dati, no wan man di e didon nanga man, no wan foefoeroeman, no wan sma di abi bigi-ai, no wan droengoeman, no wan skempiman, no wan bedrigiman sa kisi a kownoekondre foe Gado. Èn tokoe, dati na san son wan foe oenoe ben de. Ma oenoe wasi kon krin, ma oenoe kon santa, ma den froeklari oenoe regtfardiki ini a nen foe wi Masra Jesus Krestes èn nanga a jeje foe wi Gado.” — 1 Korentesma 6:9-11.
10 So boen, a brifi di Paulus ben skrifi na ondro a krakti foe a santa jeje ben kroetoe seks hoeroedoe, foe di a ben taki dati ’hoeroeman no [ben sa] kisi a kownoekondre foe Gado’. Ma baka di Paulus ben e kari wan toe foe den porifasi, a ben taki: „Dati na san son wan foe oenoe ben de. Ma oenoe wasi kon krin.” Nanga a jepi foe Gado, den ogri sma ben kan kon krin na ini en ai.
11. Fa a ben waka nanga den fosi jarihondro kresten na ini a godelowsoe situwâsi foe a ten foe den?
11 Ija, kresten boenfasi ben go boen srefi na ini a grontapoe foe a fosi jarihondro di ben foeroe nanga porifasi. Bribiman ben ’kenki foe di den e kenki den prakseri’ (Romesma 12:2). Den ben libi a „waka nanga libi di [den] ben abi fosi” èn ben ’meki kon njoen na ini a krakti di e poesoe a prakseri foe den’. So boen, den ben lowe gowe foe den porifasi foe grontapoe èn „weri a njoen fasi fa wan sma de, di ben kria akroederi a wani foe Gado na ini troetroe regtfardikifasi nanga loyaalfasi”. — Efeisesma 4:22-24.
A grontapoe foe tide di foeroe nanga porifasi
12. Sortoe kenki kon na heri grontapoe sensi 1914?
12 Fa a de na ini a ten foe wi? A grontapoe pe wi e libi na ini, foeroe pasa marki nanga porifasi leki oiti. Spesroetoe sensi 1914, heri grontapoe go na baka na moreel sei (2 Timoteus 3:1-5). Foe di foeroe sma e weigri foe teki idea di de leki wan gwenti ini a tori foe boenfasi, moreelfasi, boen nen, nanga ethiek, meki den kon tron sma di e prakseri den eigi afersi nomo èn e „lasi ala sjen firi” (Efeisesma 4:19). A tijdschrift Newsweek ben taki: „Wi e libi na ini wan pisi ten foe moreel relativisme”, èn ben taki toe dati a moreel situwâsi di de na foeroe presi „e meki ala idea foe boen nanga ogri kon tron afersi foe san wan sma lobi persoonlijk, san wan sma e froekisi na emotioneel sei noso san wan sma wani doe na koeltoeroe sei”.
13. (a) Fa foeroe foe na ontspanning na ini a ten disi e horibaka gi porifasi? (b) Sortoe takroe krakti ontspanning di no joisti, kan abi tapoe sma?
13 Neleki na ini a fosi jarihondro, ontspanning di e pori sma de wan gewoon sani na ini a ten disi. Telefisi, radio, kino, nanga video e sorgoe doronomo gi materiaal di e poti a prakseri soso tapoe seks. Porifasi doro srefi na ini computer sistema. Soleki fa wán ondrosoekoe foe universiteit e sori, dan computer porno de nownow „wán foe den moro bigi sani (efoe a no de a moro bigiwan), foe teki ontspanning gi sma di gebroiki a computer sistema”. San na den bakapisi foe ala den sani disi? Wán skrifiman foe koranti e taki: „Te a kiri di sma e kiri trawan nanga a gi di sma e gi trawan mankeri foe malengri den, nanga doti seks e foeroe a pôpi koeltoeroe foe wi, dan wi e kon gwenti nanga a kiri di sma e kiri trawan, nanga a gi di sma e gi trawan mankeri foe malengri den, nanga doti seks. Wi e kon gwenti en foe di a lai pasa marki. Sma e feni porifasi boen moro nanga moro, bika moro nanga moro mendri sani e seki wi.” — Teki gersi 1 Timoteus 4:1, 2.
14, 15. Sortoe boeweisi de taki seks moreelfasi e go na baka na heri grontapoe?
14 Loekoe a verslag disi na ini The New York Times: „San ben sa de wan sani di ben o seki sma 25 jari pasa, kon tron wan fasi foe libi now di sma e feni boen. A nomroe foe paar di e froekisi foe libi nanga makandra na presi foe trow, ben krin nanga 80 procent [na Amerkankondre] na mindri 1980 nanga 1991.” Disi a no wan sani di de foe si na Noord-Amerkankondre nomo. A tijdschrift Asiaweek e skrifi: „Wan koeltoeroe kesekese e broeja kondre na heri [Asia]. A tori na fri ini a tori foe seks, kontrari owroe markitiki, èn den druk di e poti foe kenki sani e tan gro dorodoro.” Den nomroe e sori taki na ini foeroe kondre moro nanga moro sma e feni soetadoe nanga na abi di sma abi seks bifo den trow, boen.
15 Bijbel ben taki na fesi dati Satan ben sa doe sani nanga moro faja na ini a ten foe wi (Openbaring 12:12). Dan wi no moesoe froewondroe taki porifasi de na ala sei. Foe eksempre, a gebroiki di den e gebroiki pikin na seks sei, doro wan kefalek bigi nomroe.a A Kinderfonds foe den Verenigde Nâsi e froeteri taki „a gebroiki di sma e gebroiki tra sma na seks sei foe meki moni, e pori pikin na ini pikinmoro ibri kondre foe grontapoe”. Ibri jari „a verslag e taki dati den dwengi moro leki 1 miljoen pikin na heri grontapoe foe libi wan motjo libi, den e bai den èn e seri den foe seks ede, èn den ben gebroiki pikin foe meki porno materiaal”. Homo-sekslibi na wan aladei sani toe, èn wan toe politiekman nanga relisi fesiman e teki fesi foe horibaka gi dati leki wan „tra fasi foe libi”.
Kakafoetoe gi den porifasi foe grontapoe
16. Sortoe bosroiti Jehovah Kotoigi e teki ini a tori foe seks moreelfasi?
16 Jehovah Kotoigi no e moksi densrefi nanga a groepoe foe sma di e agri nanga markitiki di e gi toemoesi foeroe primisi na seks moreelfasi. Titus 2:11, 12 e taki: „A no-froedini boen-atifasi foe Gado di e tjari froeloesoe kon gi ala sortoe sma, tjari kon na krin, [èn] e leri wi foe drai wi baka gi godelowsoe fasi nanga den lostoe foe grontapoe èn foe libi nanga wan gosontoe froestan èn regtfardikifasi èn a gi di wi e gi wisrefi ini a dini foe Gado, na mindri foe a seti foe sani foe a ten disi.” Ija, wi e kweki troetroe bita-ati, wan tegoe, gi den sortoe porifasi soleki na abi di sma abi seks bifo den trow, soetadoe, nanga homo-seks doeb (Romesma 12:9; Efeisesma 5:3-5). Paulus ben gi a froemane disi: „Meki ibriwan sma di e kari a nen foe Jehovah, drai en baka gi onregtfardikifasi.” — 2 Timoteus 2:19.
17. Fa troe kresten e si a gebroiki foe dringi di abi sopi?
17 Troe kresten e weigri foe teki a fasi fa grontapoe e si porifasi di no e sori so bigi. Foe eksempre, foeroe sma na ini a ten disi e si a fowtoe gebroiki foe sopi leki wan lafoe tori di sma e spotoe. Ma a pipel foe Jehovah e gi jesi na a rai foe Efeisesma 5:18: „No kon droengoe nanga win, di loesoe fasi foe libi de na ini, ma tan kon foeroe nanga jeje.” Efoe wan kresten e froekisi foe dringi, dan a e doe dati na wan bescheiden fasi. — Odo 23:29-32.
18. Fa bijbel gronprakseri e tiri den foetoeboi foe Jehovah ini a fasi fa den e handri nanga memre foe na osofamiri?
18 Leki foetoeboi foe Jehovah, wi e weigri toe foe teki a fasi fa son sma na grontapoe e si sani, taki a bari di den e bari a patna nanga pikin foe den, noso a skempi di den e skempi den foe di den e taki sani foe hati den firi, na fasi foe tjari densrefi di sma e feni boen. Nanga wan fasti bosroiti foe feti na baka wan boen fasi foe libi, kresten masra nanga wefi e wroko makandra foe gebroiki a rai foe Paulus: „Meki [den] teki ala takroe bita-atifasi nanga atibron nanga babari nanga skempi taki poeroe na oen mindri, makandra nanga ala takroedoe. Ma tron sma di abi switifasi gi makandra, di abi safoe sari-atifasi, èn di e gi makandra pardon na wan fri fasi, neleki fa Gado ben gi oenoe pardon na wan fri fasi nanga jepi foe Krestes.” — Efeisesma 4:31, 32.
19. O foeroe porifasi de na ini a bisnis libimakandra?
19 A de di sma no de eerlijk, a bedrigi di sma e bedrigi trawan, a lei di sma e lei, ogri-ati bisnis taktik, nanga a foefoeroe di sma e foefoeroe, na aladei sani toe na ini a ten disi. Wan artikel na ini a bisnis tijdschrift CFO e taki: „Wan ondrosoekoe di ben doe na 4000 wrokoman . . . ben sori taki 31 procent foe den sma di den ben ondrosoekoe ben si ’serjoesoe fowtoe fasi fa sma ben tjari densrefi’ na ini a jari di ben pasa.” So wan fowtoe fasi foe tjari densrefi ben wani taki toe a lei di den ben lei, a meki di den ben meki falsi verslag, a trobi di den e trobi sma na seks sei, èn a foefoeroe di den ben foefoeroe. Efoe wi wani tan krin na moreel sei na ini na ai foe Jehovah, dan wi moesoe tan farawe foe so wan fasi fa sma e tjari densrefi èn de eerlijk te wi e doe moni tori. — Mika 6:10, 11.
20. Foe san ede kresten moesoe de fri foe „a lobi gi moni”?
20 Loekoe san ben pasa nanga wan man di ben prakseri taki a ben sa abi moro ten gi a diniwroko foe Gado efoe a ben kan meki foeroe winst ini wan risikow moni bisnis. A ben hari tra sma kon ini wan plan foe doe bisnis pe den kan poti moni go na ini, foe di a ben meki bigi pasa marki taki den ben o kisi foeroe winst. Di a no ben kisi den winst disi, dan a no ben sabi san foe doe foe tapoe den bigi lasi di a ben tjari kon tapoe ensrefi, èn a ben go foefoeroe moni di sma ben froetrow en nanga dati. Foe den sani ede di a ben doe èn foe di a no ben abi berow, meki den ben poeroe en foe a kresten gemeente. Ija, a warskow di bijbel e gi de troe: „Den sma di abi a fasti bosroiti foe kon goedoe, e kon ini wan tesi èn wan trapoe èn foeroe don èn takroe lostoe, di e meki sma fadon go na ini pori. Bika a lobi gi moni na wan roetoe foe ala sortoe takroe sani, èn foe di sonwan e feti na baka a lobi disi, meki den gowe libi a bribi èn den soetoe densrefi na den heri skin nanga foeroe pen.” — 1 Timoteus 6:9, 10.
21. Sortoe fasi fa sma e tjari densrefi de wan gewoon sani na mindri mansma di abi makti na grontapoe, ma fa den wan di abi frantiwortoe posisi na ini a kresten gemeente moesoe tjari densrefi?
21 Grontapoe man di abi makti nanga krakti tapoe tra sma foeroetron no abi boenfasi èn e sori o troe na odo de, ’Macht maakt corrupt’ (Makti e pori sani) (Preikiman 8:9). Na ini son kondre, tjoekoe nanga tra fasi foe kroekafasi na wan fasi foe libi na mindri kroetoeman, skowtoe, nanga politiekman. Ma, den sma di e teki fesi na ini a kresten gemeente moesoe abi boenfasi èn den no moesoe basi trawan (Lukas 22:25, 26). Owroeman, èn so srefi dinari na ini a diniwroko, no e dini „nanga lobi gi oneerlijk wini”. Den moesoe de fri foe iniwan fasi foe proeberi foe pori a fasi fa den e kroetoe sani noso abi krakti tapoe a kroetoe dati, nanga a marki foe meki densrefi kon goedoe. — 1 Petrus 5:2; Exodus 23:8; Odo 17:23; 1 Timoteus 5:21.
22. Foe san a tra artikel o taki?
22 Leki groepoe, kresten e kakafoetoe nanga boen bakapisi gi a tjalensi foe tan hori densrefi na boenfasi na ini wi grontapoe di foeroe nanga porifasi na ini a ten disi. Ma, boenfasi wani taki moro leki foe tan farawe foe godelowsoefasi nomo. A tra artikel sa taki san a kweki di wi e kweki boenfasi e aksi troetroe foe wi.
[Foetoewortoe]
a Loekoe den artikel „Bescherm uw kinderen!”, di ben kon na ini na Ontwaakt! foe 8 oktober 1993.
b Den sma di doe homo-seks doe na ini a ten di pasa, kan tjari kenki kon ini a fasi fa den ben tjari densrefi, neleki fa son wan ben doe na ini a fosi jarihondro (1 Korentesma 6:11). Bodoi di kan jepi ben pristeri na ini na Ontwaakt! foe 22 maart 1995, bladzijde 21-23.
Penti foe loekoe sani sjatoe baka
◻ Foe san ede Jehovah ben gi a komando foe kiri den Kanansma poeroe?
◻ Sortoe porifasi ben de wan aladei sani na ini a fosi jarihondro, èn fa a ben waka nanga kresten na ini so wan situwâsi?
◻ Sortoe boeweisi de taki grontapoe si a go di heri grontapoe e go na baka na moreel sei sensi 1914?
◻ Sortoe porifasi di de wan aladei sani a pipel foe Jehovah moesoe kakafoetoe gi?
[Prenki na tapoe bladzijde 9]
Den fosi jarihondro kresten ben abi boenfasi, ala di den ben libi na ini wan grontapoe di ben foeroe nanga porifasi
[Prenki na tapoe bladzijde 10]
Porifasi kon srefi na ini computer sistema, èn e gi foeroe jongoe sma nanga tra sma pasi foe si porno materiaal
[Prenki na tapoe bladzijde 12]
Kresten moesoe tan abi boenfasi, èn den no moesoe waka baka den taktik foe tra sma di no de eerlijk