Wan boekoe gi ala sma

„Gado no e teki sma partèi, ma na ini ibri nâsi a sma di e frede en èn di e wroko regtfardikifasi, de boen na en.” — TORI FOE DEN APOSTEL 10:34, 35.

1. San wan profesor ben taki di wan sma ben aksi en san a e denki foe bijbel, èn san a ben bosroiti foe doe?

A PROFESOR ben de na oso wan sonde bakadina èn a no ben froewakti no wan fisitiman. Ma di wan kresten sisa foe wi ben kon na en oso, a ben arki. A sisa ben taki foe a doti di sma e doti grontapoe èn foe a tamara foe grontapoe — tori di a profesor ben lobi. Ma di a sisa ben bigin taki foe bijbel, a profesor ben sori taki a ben tweifri. Dati meki a sisa aksi en san a ben prakseri foe bijbel.

„Na wan boen boekoe di wan toe koni man ben skrifi,” a ben piki, „ma wi no moesoe teki bijbel serjoesoe.”

„Oiti joe leisi bijbel?” a sisa ben aksi en.

A profesor di no ben froewakti disi, ben moesoe taki dati a no ben doe so.

Dan a sisa ben aksi: „Fa joe kan taki nanga tranga overtoigi foe wan boekoe di noiti joe no leisi?”

A sisa foe wi ben abi leti. A profesor ben bosroiti foe ondrosoekoe bijbel èn taki baka dati fa a ben feni en.

2, 3. Foe san ede foeroe sma no sabi bijbel, èn sortoe problema disi e tjari kon gi wi?

² A no a profesor wawan e prakseri so. Foeroe sma e taki krin fa den e denki foe bijbel ala di densrefi noiti no leisi en. Kande den abi wan bijbel. Kande den e erken srefi a warti di a warti leki wan boekoe èn a waarde foe en gi historia. Ma gi foeroe sma, a de wan boekoe di noiti den no leisi. ’Mi no abi ten foe leisi bijbel,’ son sma e taki. Trawan e aksi densrefi: ’Fa wan fositen boekoe kan de prenspari gi a libi foe mi?’ Den prakseri dati na wan troetroe tjalensi gi wi. Jehovah Kotoigi e bribi troetroe taki „na Gado ben meki sma skrifi [bijbel] èn a boen foe gi leri” (2 Timoteus 3:16, 17). Ma fa wi kan overtoigi sma taki awansi foe sortoe ras noso kondre den de, noso foe sortoe etnis groepoe den kon, dati den moesoe ondrosoekoe bijbel?

³ Kon meki wi taki foe wan toe reide foe san ede bijbel warti foe wi go ondrosoekoe en. A takimakandra disi kan sreka wi foe man taki-go-taki-kon nanga sma di wi e miti na ini wi diniwroko, èn kande dati kan meki den si taki den moesoe go loekoe san bijbel e taki. So srefi toe, a loekoe disi di wi e loekoe a tori moesoe tranga wi eigi bribi taki bijbel troetroe de san a e taki — „a wortoe foe Gado”. — Hebrewsma 4:12.

A boekoe di prati gi sma moro leki ala tra boekoe na grontapoe

4. Foe san ede wi kan taki dati bijbel prati gi sma moro leki ala tra boekoe na grontapoe?

⁴ Na a fosi presi, wi moesoe go loekoe bijbel foe di a de a boekoe di prati gi sma moro leki ala tra boekoe èn di vertaal moro leki ala tra boekoe na ini a heri historia foe libisma. Moro leki 500 jari pasa kaba, a fosi bijbel di druk nanga loesoe letter, ben druk na tapoe a drukpers foe Johannes Gutenberg. Sensi a ten dati, den druk so wan fo miljard bijbel, efoe na a heri bijbel noso wan pisi foe en. Na ini 1996, a heri bijbel noso pisi foe en ben vertaal kaba na ini 2167 tongo.a Awansi fa a no fa, moro leki 90 procent foe a libisma famiri abi wan pisi foe bijbel na ini den eigi tongo. No wan tra boekoe — wan relisi boekoe noso wan tra boekoe — e kon na en bakafoetoe srefi!

5. Foe san ede wi moesoe froewakti taki bijbel de wan boekoe di de foe kisi gi sma na heri grontapoe?

⁵ Nomroe wawan no e sori taki bijbel na a Wortoe foe Gado. Ma wi moesoe froewakti troetroe taki wan tori di Gado meki sma skrifi nanga jepi foe en santa jeje, moesoe de foe kisi gi sma na heri grontapoe. Te joe loekoe en boen, dan bijbel srefi e froeteri wi taki „Gado no e teki sma partèi, ma na ini ibri nâsi a sma di e frede en èn di e wroko regtfardikifasi, de boen na en” (Tori foe den Apostel 10:34, 35). No wan tra boekoe leki bijbel nomo pasa den marki di e prati kondre foe makandra èn pasa den skotoe di e prati ras noso etnis groepoe foe makandra. Foe troe, bijbel na wan boekoe gi ala sma!

Wan aparti tori di hori kibri gi sma

6, 7. Foe san ede a no moesoe froewondroe wi taki no wan foe den boekoe foe bijbel di skrifi biginbigin de moro, èn sortoe aksi e kon foe disi?

⁶ Wan tra reide de foe san ede wi moesoe ondrosoekoe bijbel. A ben man wini problema di kon foe a natoeroe èn foe libisma ede. A tori di e froeteri fa bijbel ben man tan ala di a ben miti nanga boen bigi tjalensi, na troetroe wan aparti tori na ondro den boekoe foe owroeten.

⁷ A sori leki bijbel skrifiman ben skrifi den wortoe foe den nanga enki na tapoe papirus (di meki foe na Egipti prani di abi a srefi nen) nanga pergamenti (di meki foe a boeba foe meti) (Job 8:11).b Ma den wrokosani dati foe skrifi na tapoe, abi natoeroe feanti. A sabiman Oscar Paret e tjari kon na krin: „Watra, boekóe, nanga difrenti sortoe woron, kan pori den toe wrokosani disi foe skrifi na tapoe. Wi sabi foe san wi e ondrofeni ibri dei, o makriki papira, èn srefi tranga leri e pori gowe te a de na dorosei noso te a de na ini wan kamra pe natinati loktoe e kon.” So boen a no moesoe froewondroe wi taki no wan foe den boekoe foe bijbel di ben de biginbigin no de moro; a kan taki den pori gowe langa ten kaba. Ma efoe natoeroe feanti pori den boekoe foe bijbel di ben de biginbigin, dan fa bijbel tan te na ini a ten foe wi?

8. Na ini ala den jarihondro, fa den ben hori kibri den sani di skrifi foe bijbel?

⁸ No langa baka di den skrifi den boekoe foe bijbel di ben de biginbigin, sma bigin skrifi kopi nanga anoe. Foe taki en leti, a skrifi di sma ben skrifi a Wet nanga tra pisi foe den Santa Boekoe foe bijbel abra, ben tron wan wroko na ini owroeten Israèl. Den e taki foe a priester Esra foe eksempre, taki a ben de „wan koni kopi skrifiman foe a wet foe Moses”. (Esra 7:6, 11; teki gersi Psalm 45:1.) Ma den kopi di den ben meki ben man pori gowe toe; te foe kaba tra kopi di ben skrifi nanga anoe ben moesoe kon ini a presi foe den. A fasi disi fa den ben meki kopi foe kopi, ben go doro foeroe jarihondro langa. Foe di libisma no de volmaakti, dan den fowtoe di den kopi skrifiman ben meki, ben kenki den wortoe na ini bijbel foeroe? Den foeroefoeroe boeweisi di wi abi e sori taki disi no de so!

9. Fa na eksempre foe den Masoreitisma e sori o boen èn o soifri den bijbel kopi skrifiman ben skrifi sani abra?

⁹ No wawan a ben de so, taki den kopi skrifiman ben sabi a wroko heri boen, ma den ben abi foeroe lespeki toe gi den wortoe di den ben skrifi abra. A Hebrew wortoe gi „kopi skrifiman” abi foe doe nanga teri èn skrifi. Foe sori o boen èn o soifri den kopi skrifiman ben skrifi sani abra, loekoe den Masoreitisma, kopi skrifiman foe den Hebrew Boekoe foe bijbel di ben libi na mindri a di foe siksi nanga a di foe tin jarihondro G.T. Soleki fa sabiman Thomas Hartwell Horne e taki, dan den ben teri „omeni leisi ibri letter foe a [Hebrew] alfabet ben de foe feni na ini ala den Hebrew Boekoe foe bijbel”. Prakseri pikinso san disi wani taki! Foe den fajafaja kopi skrifiman no frigiti no wán letter srefi, meki den no ben teri den wortoe wawan di den ben skrifi abra, ma den ben teri den letter toe. Ija, wan sabiman e froeteri taki soleki fa sma e taki, den ben teri 815.140 aparti letter na ini den Hebrew Boekoe foe bijbel! So wan bigi moeiti ben djaranti wan toemoesi boen soifrifasi.

10. Sortoe krin boeweisi de taki den Hebrew nanga Griki tekst pe den disiten vertaling abi den fondamenti na tapoe, e sori den wortoe foe den fosi skrifiman na wan soifri fasi?

¹⁰ Foe taki en leti, wan moi boeweisi de taki den Hebrew nanga Griki tekst pe den disiten vertaling abi den fondamenti na tapoe, e sori den wortoe di den fosi skrifiman ben skrifi, na wan toemoesi krin fasi. A boeweisi na den doesoendoesoen kopi foe bijbel dokumenti di skrifi nanga anoe — so wan 6000 foe ala den Hebrew Boekoe foe bijbel noso pisi foe en èn so wan 5000 foe den kresten Griki Boekoe foe bijbel — tan te na ini a ten foe wi. Wan finifini ondrosoekoe doe foe agersi den foeroe dokumenti nanga makandra èn dati meki den sabiman di e ondrosoekoe wortoe, ben man feni iniwan fowtoe di kopi skrifiman meki èn den ben man kon sabi san den boekoe foe bijbel di skrifi biginbigin ben taki. Dati meki a sabiman William H. Green di taki wan sani foe den Hebrew Boekoe foe bijbel, ben kan taki: „Wi kan taki nanga seikerfasi taki no wan tra owroeten wroko teki abra na so wan soifri fasi.” Na so wi kan froetrow a tekst foe den kresten Griki Boekoe foe bijbel toe.

11. Te wi loekoe 1 Petrus 1:24, 25, dan foe san ede bijbel ben tan te na a ten foe wi?

¹¹ O makriki bijbel ben kan pori gowe efoe den kopi di skrifi nanga anoe no ben kon ini a presi foe den boekoe foe bijbel di skrifi biginbigin, nanga a warti boskopoe di den abi! Wán reide nomo de taki bijbel tan te na a ten foe wi — Jehovah na a Sma di hori kibri en Wortoe gi sma, so taki noti no pasa nanga en. Soleki fa bijbel srefi e taki na ini 1 Petrus 1:24, 25: „Ala skin de leki grasi, èn ala en glori de leki wan bromki foe a grasi; a grasi e kon drei, èn a bromki e fadon komoto, ma den wortoe foe Jehovah e tan foe têgo.”

Den poti en na ini tongo foe libisma di de libilibi

12. Nanga sortoe tra problema bijbel ben kisi foe doe, boiti den foeroe jarihondro pe sma ben skrifi sani abra?

¹² A ben de wan tjalensi kaba taki bijbel ben moesoe pasa den foeroe jarihondro di sma ben skrifi bijbel abra, ma wan tra problema ben o miti bijbel — vertaal bijbel poti en na ini disiten tongo. Bijbel moesoe de na ini a tongo foe a pipel, so taki a kan doro na ati foe den. Ma foe vertaal bijbel — nanga den moro leki 1100 kapitel nanga 31.000 vers — no de wan makriki wroko. Tokoe na ini ala den jarihondro, fajafaja vertaler ben prisiri foe bigin nanga a bigi wroko dati, ala di wan lo bigi problema ben miti den son leisi.

13, 14. (a) Sortoe problema ben miti a vertaalman Robert Moffat na Afrika na a bigin foe a di foe 19 jarihondro? (b) San den sma di ben taki Tswana ben doe di na Evangelie foe Lukas ben de foe kisi na ini den eigi tongo?

¹³ Loekoe foe eksempre fa den ben vertaal bijbel poti en na ini den tongo foe Afrika. Na ini a jari 1800, so wan twarfoe tongo ben de nomo na ini heri Afrika di sma ben e skrifi. Hondrohondro tra tongo di sma ben e taki no ben abi wan skrifi sistema. Disi ben de a tjalensi di ben miti bijbel vertaalman Robert Moffat. Na ini 1821, di Moffat ben abi 25 jari, a ben bigin nanga wan zendingwroko na ondro den sma na a zuidsei pisi foe Afrika di e taki a Tswana. Foe leri a tongo foe den di den no ben e skrifi, meki a ben go boemoei nanga den sma. Moffat ben horidoro èn sondro a jepi foe leriboekoe noso wortoeboekoe, a ben leri a tongo te foe kaba, a ben man meki wan skrifi sistema foe en, èn a ben leri wan toe Tswanasma foe leisi en. Na ini 1829, baka di a ben wroko nanga den Tswanasma aiti jari langa, a ben kaba vertaal na Evangelie foe Lukas. A ben taki bakaten: „Mi sabi sma di ben waka hondrohondro kilometer kon foe kan kisi eksemplaar foe St. Lukas. . . . Mi si taki den kisi pisi foe St. Lukas èn krei foe dati, èn den kwinsi den hori na den borsoe, èn ben krei foe di den ben de nanga tangi, te leki mi taigi moro leki wán foe den: „Joe o pori den boekoe foe joe nanga den watra-ai foe joe.’ ” Moffat ben froeteri toe taki wan Afrikan man ben si wan toe sma e leisi na Evangelie foe Lukas èn a ben aksi den san den ben abi. „Na a wortoe foe Gado”, den ben piki. „A e taki?” a man ben aksi. „Ija,” den ben taki, „a e taki nanga na ati.”

¹⁴ Fajafaja vertaalman leki Moffat ben gi foeroe Afrikansma a fosi okasi foe abi komunikâsi nanga jepi foe sani di skrifi. Ma den vertaalman ben gi na Afrikan pipel wan moro warti presenti srefi — bijbel na ini den eigi tongo. Boiti dati, Moffat ben meki den Tswanasma kon sabi a nen foe Gado èn a ben gebroiki a nen dati na ini a heri vertaling foe en.c So boen, den Tswanasma ben kari bijbel „a mofo foe Jehovah”. — Psalm 83:18.

15. Foe san ede bijbel e libi troetroe na ini a ten disi?

¹⁵ Tra vertaalman na difrenti presi na grontapoe ben kisi foe doe nanga den srefi problema dati. Sonwan ben tjari a libi foe den kon ini kefar srefi foe vertaal bijbel. Prakseri foe disi: Efoe bijbel ben tan na ini na owroeten Hebrewtongo nanga Grikitongo nomo, dan kande a ben o „dede” langaten kaba, bika moro foeroe sma ben frigiti den tongo dati baka wan pisi ten èn na ini foeroe pisi foe grontapoe boen foeroe sma no ben kon sabi den noiti. Ma tokoe, bijbel e libi troetroe bika, tra fasi leki fa a de nanga tra boekoe, a kan „taki” nanga sma na heri grontapoe na ini den eigi tongo. A bakapisi de taki a boskopoe foe en e tan ’wroko na ini [den] bribiman’ foe en (1 Tesalonikasma 2:13). The Jerusalem Bible e vertaal den wortoe disi so: „A de wan libilibi krakti ete na ini oenoe di e bribi en.”

A warti foe wi froetrow en

16, 17. (a) Sortoe boeweisi moesoe de so taki sma kan froetrow na ini bijbel? (b) Gi wán eksempre di e sori na eerlijkfasi foe a bijbel skrifiman Moses?

¹⁶ ’Wi kan froetrow bijbel troetroe?’ son sma kan aksi densrefi. ’A e taki foe sma di ben libi troetroe, presi di ben de troetroe, èn sani di ben pasa troetroe?’ Efoe wi moesoe froetrow bijbel, dan boeweisi moesoe de taki eerlijk skrifiman di ben loekoe boen fa den ben skrifi sani, ben skrifi en. Disi e tjari wi go na wan tra reide foe go ondrosoekoe bijbel: Boen boeweisi de taki a de soifri èn taki wi kan froetrow en.

¹⁷ Eerlijk skrifiman no ben o skrifi foe boen bakapisi wawan ma foe fowtoe so srefi, den no ben skrifi foe den boen sei foe sma ma foe den swakifasi foe den so srefi. Bijbel skrifiman ben sori foe de so eerlijk. Loekoe foe eksempre na eerlijkfasi foe Moses. Wan toe foe den sani di a skrifi akroederi waarheid ben de a man di ensrefi no ben man taki boen foe overtoigi sma san, soleki fa en ben si en, meki a no ben fiti foe de fesiman foe Israèl (Exodus 4:10); a serjoesoe fowtoe foe en san meki a no ben go na ini a Pramisi Kondre (Numeri 20:9-12; 27:12-14); a komoto di en brada Aron komoto na a joisti pasi foe di a ben go wroko makandra nanga den oproeroe Israèlsma foe meki wan popki foe wan gowtoe pikin kaw (Exodus 32:1-6); na oproeroe di en sisa Mirjam ben meki èn a sjen fasi fa a ben kisi strafoe (Numeri 12:1-3, 10); a sori di en neef Nadab nanga Abihu no ben sori lespeki gi santa sani (Lefitikus 10:1, 2); èn a kragi èn a knoroe di Gado en eigi pipel ben kragi nanga knoroe doronomo (Exodus 14:11, 12; Numeri 14:1-10). So wan eerlijk fasi foe skrifi sani no e sori taki a ben hori waarheid na prakseri troetroe? Foe di bijbel skrifiman ben de klariklari foe skrifi tori di no moi foe den lobiwan foe den, foe den eigi pipel, èn foe densrefi toe, meki wi no abi nofo reide foe froetrow den sani di den skrifi?

18. San meki wi kan froetrow den sani di den bijbel skrifiman ben skrifi foe bijbel?

¹⁸ A kroederi di bijbel skrifiman e kroederi nanga makandra e sori toe taki wi kan froetrow den sani di den skrifi. A de troetroe wan aparti sani taki 40 man di ben skrifi na ini wan pisi ten foe so wan 1600 jari, e kroederi nanga makandra, srefi te disi abi foe doe nanga pikinpikin sani. Ma a wánfasi disi no seti na so wan soifri fasi taki sma e kisi a denki taki den ben meki mofo na wan kibri fasi foe doe disi. Na kontrari, a de krin taki a no foe espresi taki someni finifini tori de akroederi makandra; a de krin, taki nofotron a wánfasi ben kon pasa so.

19. Fa den Evangelie-tori di e taki foe a teki di den teki Jesus go sroto, e sori krin taki a no foe espresi den meki a tori de na ini wánfasi?

¹⁹ Leki eksempre, loekoe wan sani di pasa a neti di den teki Jesus go sroto. Ala fo Evangelie skrifiman e skrifi taki wán foe den disipel ben hari wan feti-owroe èn ben naki wan srafoe foe a granpriester, koti a man jesi poeroe. Ma soso Lukas e froeteri wi taki Jesus „ben fasi a jesi èn ben dresi en” (Lukas 22:51). Ma dati a no wan sani dan di wi ben sa froewakti foe a skrifiman di sma ben sabi leki „a lobi datra”? (Kolosesma 4:14) A tori foe Johanes e froeteri wi taki foe ala den disipel di ben de drape, na Petrus ben hari a feti-owroe — wan sani di no moesoe froewondroe wi foe di Petrus ben de wan sma di ben handri esi-esi, sondro foe prakseri fosi. (Johanes 18:10; teki gersi Mateus 16:22, 23 nanga Johanes 21:7, 8.) Johanes e skrifi foe wan tra pikin sani di no gersi foe de fanowdoe: „A nen foe a srafoe ben de Malkus.” Foe san ede Johanes wawan e kari a nen foe a man? Wan pikin sani di taki frafra na ini a tori foe Johanes wawan, e tjari dati kon na krin — „a granpriester ben sabi” Johanes. Na osofamiri foe a granpriester ben sabi en toe; den foetoeboi ben sabi en, èn Johanes ben sabi den (Johanes 18:10, 15, 16).d Foe dati ede meki wi kan froewakti taki Johanes kari a nen foe a man di ben kisi a mankeri, ala di den tra Evangelie skrifiman di no ben sabi a man, no e doe dati. A kroederi di de na mindri ala den finifini tori disi na wan toemoesi aparti sani, ma tokoe a de krin taki disi no ben doe foe espresi. Wan lo foe den sortoe eksempre disi de na ini heri bijbel.

20. San opregti sma moesoe sabi foe bijbel?

²⁰ So boen, wi kan froetrow bijbel? Ija, foe troe! Na eerlijk fasi foe den bijbel skrifiman èn a wánfasi foe bijbel e sori taki a de troe. Sma nanga wan opregti ati moesoe sabi taki den kan froetrow bijbel, bika na „Jehovah, a Gado foe waarheid” meki sma skrifi en Wortoe (Psalm 31:5). Tra reide de toe foe san ede bijbel na wan boekoe gi ala sma, soleki fa a tra artikel sa sori.

[Foetoewortoe]

San joe ben sa piki?

◻ Foe san ede wi moesoe froewakti taki bijbel de foe kisi gi sma moro leki ala tra boekoe na grontapoe?

◻ Sortoe boeweisi de taki bijbel hori kibri soifri?

◻ Sortoe problema ben miti den sma di ben vertaal bijbel?

◻ San e sori krin taki wi kan froetrow den sani di skrifi foe bijbel?