Waktitoren LIBRARY TAPU INTERNET
Waktitoren
LIBRARY TAPU INTERNET
Sranantongo
  • BIJBEL
  • BUKU
  • KONMAKANDRA
  • w99 1/4 blz. 9-14
  • Libi de, baka te wan sma dede — San sma e bribi?

Felem no de na a pisi disi.

Sorry, wan sani no go bun di wi pruberi fu drai a felem.

  • Libi de, baka te wan sma dede — San sma e bribi?
  • A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1999
  • Edeprakseri
  • A srefi sortu tori
  • Foeroe piki, wán thema
  • A bigin foe a leri
  • A Gran Tirimakti foe falsi relisi e bradi ensrefi go na owstoesei
  • Fa a de nanga a Djoebribi, Krestenhèit nanga na Islam?
  • Na idea e tron wan pisi foe a Djoe-bribi, krestenhèit nanga na Islam
    San e pasa nanga wi te wi dede?
  • Libi de, baka te wan sma dede?
    San e pasa nanga wi te wi dede?
  • A dede di a sili no man dede — A bigin foe a leri
    San e pasa nanga wi te wi dede?
  • A sili e libi doro baka dede?
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1990
Moro sani
A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1999
w99 1/4 blz. 9-14

Libi de, baka te wan sma dede — San sma e bribi?

„Efoe wan man di gosontoe èn tranga na skinfasi dede, a kan libi baka?” — JOB 14:14.

1, 2. Pe foeroe sma e soekoe trowstoe, te den lasi wan lobiwan na dede?

NA INI wan oso na New York pe den e poti dedeskin, mati nanga famiri e waka safri pasa na opo dedekisi foe wan boi foe 17 jari di ben lasi en jongoe libi foe kanker ede. A mama di e sari troetroe e taki ibritron baka: „Tommie moro kolokoe now. Gado ben wani taki Tommie de nanga en na hemel.” Dati na san den ben leri en foe bribi.

2 So wan 11.000 kilometer foe drape, na Jamnagar, India, a moro owroewan foe den dri manpikin e soetoe faja gi wan ipi oedoe pe den sa bron a dedeskin foe a papa foe den. Ala di faja e bari prapra, a Brahman e taki den mantra na ini Sanskrit-tongo: „Meki a sili di noiti e dede, tan meki moeiti foe tron wán nanga a moro hei sani di de.”

3. Foe sortoe aksi sma prakseri dipi, foeroe jarihondro langa?

3 Na ala presi na wi lontoe wi e si taki sma e dede troetroe (Romesma 5:12). Na wan gewoon sani te wi e aksi wisrefi efoe dede na a kaba foe ala sani. Job, wan getrow foetoeboi foe Jehovah Gado na owroeten, di ben prakseri foe a fasi fa bon e gro kon bigi èn dede baka, ben taki: „Gi wan bon srefi howpoe de. Efoe sma e koti en trowe, a sa sproiti baka srefi, èn en eigi jongoe taki no sa dede.” Dan fa a de nanga libisma? „Efoe wan man di gosontoe èn tranga na skinfasi dede, a kan libi baka?”, Job ben aksi (Job 14:7, 14). Na ini ala den jarihondro di pasa, sma foe ala libimakandra prakseri dipi foe den aksi: Libi de, baka te wan sma dede? Èn efoe a de so, sortoe libi dati de dan? So boen, san sma e bribi now? Èn foe san-ede?

Foeroe piki, wán thema

4. San sma foe difrenti relisi e bribi foe wan libi, baka te wan sma dede?

4 Foeroe so-kari Kresten e bribi taki baka te sma dede, den e go na hemel noso na hèl. Hindoesma, na a tra sei, e bribi taki sma e nasi. Soleki fa a bribi foe na Islam e taki, dan wan kroetoedei sa de baka te sma dede, te Allah sa loekoe na sortoe fasi ibriwan sma ben libi èn a sa seni ibriwan sma go na paradijs noso na hèlfaja. Na son kondre, den sani di sma e bribi foe den dedewan na wan aparti sortoe moksipatoe foe den gwenti foe a kondre di moksi nanga a so-kari Krestendom. Na Sri Lanka, foe eksempre, Boedasma nanga Katoliksma e libi den doro nanga den fensre bradi opo te wan sma na ini na osofamiri foe den dede èn den e poti a dedekisi nanga den foetoe foe a dedesma go na a sei foe a fesisei doro. Den e bribi taki den sani disi e meki en makriki gi a jeje, noso sili, foe a dedesma foe komoto na ini na oso. Foeroe Katoliksma nanga Protestantsma na West-Afrika abi a gwenti foe tapoe den spikri te wan sma dede, so taki no wan sma ben sa kan loekoe ini a spikri èn si a jeje foe a dede sma. Dan 40 dei baka dati, famiri nanga mati e hori wan fesa foe di a sili opo go na hemel.

5. San na a wán bribi di moro foeroe relisi e agri nanga dati?

5 Ala di den difrenti disi de, tokoe a gersi leki moro foeroe relisi e agri nanga seiker wán fondamenti prakseri. Den e bribi taki wan sani de na ini wan sma — efoe na wan sili, wan jeje, noso wan kra — di no man dede èn a e libi go doro, baka te a skin dede. Pikinmoro ala den hondrohondro relisi nanga sekte foe Krestenhèit e gi sma deki-ati foe bribi taki a sili no man dede. A bribi disi na wan officieel leri foe a Djoebribi toe. A de a fondamenti foe a Hindoeleri di e taki dati sma e nasi. Moslimsma e bribi taki a sili e libi go doro, baka te a skin dede. Na Aboriginsma foe Australia, na Afrikansma di e bribi na ini animisme, a Sjintosma èn srefi a Boedasma, e leri alamala na difrenti fasi taki a sili no man dede.

6. Fa wan toe sabiman e denki foe a prakseri taki a sili no man dede?

6 Na a tra sei, sma de di e bribi taki a libi e kon na wan kaba te wan sma dede. Gi den, na idea taki den firi èn a froestan foe wan sma e libi go doro ini wan sili, aparti foe a skin ala di a no de leki wan sma kwetikweti èn a gersi wan djoembi, de wan sani di no man doro den froestan. A di foe 20 jarihondro Spanjoro sabiman Miguel de Unamuno e skrifi: „Foe bribi taki a sili no man dede, de neleki te wan sma e winsi taki a sili no ben sa dede, ma a e winsi dati nanga so wan fasti bosroiti, taki a sa poti a froestan na wan sei èn tron wan sma di no wani froestan kwetikweti fa sani de troetroe.” Tra sma di e bribi a srefi sani, na sma di e difrenti krinkrin foe makandra soleki den barinen owroeten filosofiaman Aristoteles nanga Epikurus, a datra Hippokrates, a filosofiaman foe Scotland, David Hume, a sabiman foe Arabia, Averroës nanga Jawaharlal Nehru, a fosi ministri-presidenti foe India baka di a kondre kisi srefidensi.

7. Foe sortoe prenspari aksi foe a bribi di e taki dati a sili no man dede, wi o taki now?

7 Now di wi kon sabi den prakseri nanga bribi disi di e broeja sma, wi moesoe aksi: Wi abi troetroe wan sili di no man dede? Efoe troetroe a de so taki a sili man dede, dan fa so wan falsi leri ben kan tron wan fondamenti pisi foe so foeroe relisi na ini a ten disi? Foe pe a prakseri komoto? A de toemoesi prenspari taki wi e feni den piki na tapoe den aksi disi, piki di troe èn di e satisferi wi, foe di a tamara foe wi de ini a tori (1 Korentesma 15:19). Ma kon wi go ondrosoekoe fosi foe pe a leri di e taki dati wan sili no man dede, komoto.

A bigin foe a leri

8. Sortoe ròl Sokrates nanga Plato ben prei di den ben gi sma deki-ati foe bribi taki a sili no man dede?

8 Den e gi Sokrates nanga Plato di ben libi na ini a di foe feifi jarihondro b.G.T., a grani taki den ben de wan foe den fosi sma di ben kon nanga a bribi taki a sili no man dede. Ma a leri disi no ben bigin na den. Na presi foe dati den ben finifini a leri èn den ben kenki en kon tron wan filosofia, na so fasi a ben tron wan sani di ben hari den sma di ben kisi boen leri èn di ben libi na ini a ten foe den èn baka ten. A ben de so, taki den Zoroastersma foe owroeten Persia nanga den Egiptisma bifo den, ben bribi toe taki a sili no man dede. Foe dati ede na aksi de: Foe pe a leri disi komopo?

9. San ben abi krakti na tapoe den owroeten koeltoeroe foe Egipti, Persia, nanga Grikikondre?

9 „Na ini a grontapoe foe owroeten,” na so a boekoe The Religion of Babylonia and Assyria e taki, „Egipti, Persia nanga Grikikondre ben firi a krakti di a relisi foe Babilon ben abi na den tapoe.” A boekoe e taki toe foe den relisi bribi foe Egipti: „Te wi e hori na prakseri a fosi kontakti di ben de na mindri Egipti nanga Babilon, soleki fa den kleitafra foe El-Amarna e tjari kon na krin, dan troetroe boen foeroe okasi ben de foe moksi a fasi fa den Babilonsma ben si sani èn den gwenti foe den, nanga na anbegi foe den Egiptisma.”a Wi kan taki a srefi sani foe na owroeten koeltoeroe foe den Persiasma nanga Grikisma.

10. San den Babilonsma ben prakseri foe wan libi, baka te wan sma dede?

10 Ma den owroeten Babilonsma ben bribi taki a sili no man dede? Profesor Morris Jastrow, Jr., foe na Universiteit foe Pennsylvania, Amerkankondre, ben skrifi foe disi: „Noiti den sma noso den fesiman foe a relisi fasi fa [Babilon] ben denki, ben froewakti taki san kon na libi wan ten, ben kan kisi pori krinkrin. Dede [soleki fa den ben si en] ben de wan fasi foe abra go na wan tra sortoe libi, èn a weigri di sma ben weigri foe bribi taki [a libi di sma abi now] èn di no man dede, ben tjari kon na krin nomo taki wan sma no kan wai pasi gi dede, di, soleki fa den e bribi, e tjari wan sma go na wan tra fasi foe libi.” Ija, den Babilonsma ben bribi taki wan fasi ben de fa wan sortoe libi ben go doro, baka te wan sma dede. Den ben sori taki den ben bribi disi, foe di den ben e beri sani makandra nanga den dedesma, so taki den dedesma ben kan gebroiki den sani, baka te den dede.

11, 12. Pe a leri di e taki dati a sili no man dede ben bigin, baka a Froedoe?

11 A de krin taki a leri di e taki dati a sili no man dede, komoto te na Babilon foe owroeten. Dati de prenspari? Ija, bika soleki fa bijbel e taki, dan na Nimrod, wan afo-manpikin foe Noa, ben seti a foto Babel, noso Babilon. Baka a Froedoe di ben kon na heri grontapoe na ini den dei foe Noa, ala sma ben taki soso wán tongo èn ben abi soso wán relisi. A no ben de so nomo taki Nimrod ben „teige Jehovah” ma en nanga den bakaman foe en ben wani „meki barinen” gi densrefi. So boen, di Nimrod ben seti a foto èn ben bow wan toren drape, a ben bigin nanga wan tra relisi. — Genesis 10:1, 6, 8-10; 11:1-4.

12 Soleki fa sma gwenti froeteri, dan Nimrod dede wan ogri-ati dede. A no moeilek foe froestan taki baka di a dede, den Babilonsma ben sa kan kisi a firi foe gi en foeroe grani leki a setiman, a bowman nanga a fosi kownoe foe a foto foe den. Foe di sma ben si a gado Mardoek (Merodak) leki a setiman foe Babilon, èn wan toe kownoe foe Babilon ben kisi a nen foe en, meki son sabiman prakseri taki Mardoek na wan prenki foe Nimrod di den ben meki tron wan gado (2 Kownoe 25:27; Jesaja 39:1; Jeremia 50:2). Efoe dati de so, dan foeroe sma di ben libi na a ten di Nimrod dede, ben moesoe prakseri taki wan sma abi wan sili di e libi go doro, baka te a sma dede. Awansi fa a no fa, historia di sma skrifi e sori taki baka a Froedoe, Babel, noso Babilon, ben de a presi pe a leri di e taki dati a sili no man dede, ben bigin.

13. Fa a leri di e taki dati a sili no man dede, ben panja ensrefi na heri grontapoe, èn san ben de a bakapisi?

13 Bijbel e sori moro fara taki Gado ben gens a moeiti di den bowman foe a toren na Babel ben meki di a ben broeja a tongo foe den. Den no ben man taki nanga makandra moro, dati meki den ben gowe libi a presi pe den bow èn ben panja ’komoto drape go na tapoe heri grontapoe’ (Genesis 11:5-9). Wi moesoe hori na prakseri taki ala di a tongo foe den sma di ben o bow a toren ben kon kenki, dati a fasi fa den ben denki èn den prakseri foe den no ben kenki. Dati meki awansi pe den ben go, den ben tjari den relisi prakseri foe den go nanga den. Na so fasi den relisi leri foe Babilon — so srefi a leri di e taki dati a sili no man dede — ben panja ensrefi na heri grontapoe èn a ben tron a fondamenti foe den bigi relisi foe grontapoe. Na so a grontapoemakti foe falsi relisi ben seti, èn nanga reti bijbel e kari en „Babilon a Bigiwan, a mama foe den hoeroe èn foe den tegoe sani foe grontapoe”. — Openbaring 17:5.

A Gran Tirimakti foe falsi relisi e bradi ensrefi go na owstoesei

14. Fa den relisi bribi foe Babilon ben panja densrefi go na a kondre India?

14 Son historia skrifiman e taki dati moro leki 3500 jari pasa kaba, di wan bigi ipi sma ben froisi go na tra presi, dan wetiskin Ariasma ben komoto na noordsei foe go na a Indus Lagipresi, di a moro bigi pisi foe en de now na ini Pakistan nanga India. Foe drape den ben go libi na ini den lagipresi foe Gangesliba èn na heri India. Son sabiman e taki dati den relisi prakseri foe den froisiman disi ben abi den owroeten leri foe den Iransma nanga Babilonsma leki fondamenti. Baka dati, den relisi leri disi ben tron a roetoe foe a Hindoebribi.

15. Fa a prakseri taki wan sili no man dede ben abi krakti na tapoe a disiten Hindoebribi?

15 Na India, a prakseri taki wan sili no man dede, ben tron a leri di e taki dati wan sma e nasi. Hindoe koniman di ben feti nanga a problema di ala sma abi nanga ogri èn nanga pina, ben kon nanga san sma kari a Wet foe Karma, a wet di e taki dati sani e pasa èn den abi wan bakapisi. Foe di den ben moksi a wet disi èn a bribi di sma e bribi taki a sili no man dede, nanga makandra, meki den ben feni a leri di e taki dati wan sma e nasi èn den e taki dati wan sma e kisi pai noso strafoe na ini a tra libi, foe den boen nanga den takroe di a sma doe na ini en libi. A marki di getrow sma moesoe doro na moksja, noso te wan sma e kon fri foe a situwâsi pe a e gebore ibritron baka èn e kon de wán nanga san sma e kari a moro hei sani di de, noso Nirvana. Na ini ala den jarihondro, di a Hindoebribi ben kon panja, a leri di e taki dati wan sma e nasi ben kon panja toe. Èn a leri disi tron a fondamenti leri foe a disiten Hindoebribi.

16. Sortoe bribi foe wan libi baka te wan sma dede, ben kon abi krakti na tapoe den sani di a bigi ipi sma di e libi na Owstoe Asia, ben denki èn ben doe na relisi sei?

16 Tra bribi, soleki a Boedabribi, a Jainabribi nanga a Sikh-bribi, ben kon foe a Hindoebribi. Den relisi disi e bribi toe taki wan sma e nasi. Boiti dati, di a Boedabribi ben doro a moro bigi pisi foe Owstoe-Asia, soleki China, Korea, Japan, nanga tra kondre, dan a ben abi foeroe krakti na tapoe a koeltoeroe nanga a relisi foe a heri kontren. Dati meki relisi ben kon di ben abi wan moksipatoe foe bribi, foe di den teki pisi foe a Boedabribi, afkodrei, nanga na anbegi di sma e anbegi den dede afo foe den. Den bribi disi di abi a moro bigi krakti na tapoe sma na a Taobribi, a Confuciusbribi, nanga a Sjintobribi. Na a fasi dati a bribi di sma e bribi taki a libi e go doro baka te a skin dede, tron wan prenspari pisi foe a fasi fa a moro bigi pisi foe libisma na ini a pisi dati foe grontapoe e denki èn e doe sani na relisi sei.

Fa a de nanga a Djoebribi, Krestenhèit nanga na Islam?

17. San den owroeten Djoe ben bribi ini a tori foe wan libi, baka te wan sma dede?

17 San sma di e libi akroederi a Djoebribi, den relisi foe Krestenhèit, nanga na Islam e bribi foe wan libi, baka te wan sma dede? A moro owroewan foe den relisi disi na a Djoebribi. A Djoebribi bigin so wan 4000 jari pasa kaba na ini a ten foe Abraham — langa ten bifo Sokrates nanga Plato ben kon nanga a leri di e taki dati a sili no man dede. Den Djoe foe fositen ben bribi taki den dedewan kan kisi wan opobaka, den no ben bribi taki libisma gebore so, taki den no man dede (Mateus 22:31, 32; Hebrewsma 11:19). Dan fa a leri di e taki dati a sili no man dede tron wan pisi foe a Djoebribi? A historia e gi a piki.

18, 19. Fa a leri di e taki dati a sili no man dede, ben kon na ini a Djoebribi?

18 Na ini 332 b.G.T., den legre foe Aleksander a Bigiwan ben wini a Mindri Owstoe èn ben teki a makti abra, so srefi na Jerusalem. Di den legre-edeman di ben kon baka Aleksander ben go doro nanga san Aleksander ben wani doe foe meki ala sani kon tron Grikifasi, dan den toe koeltoeroe — a Griki koeltoeroe nanga a Djoe koeltoeroe — ben moksi kon na wán. Baka ten, den Djoe ben kon sabi a Griki fasi foe denki, èn sonwan ben tron filosofiaman srefi.

19 Philo foe Aleksandria, di ben libi na ini a fosi jarihondro G.T., ben de wan foe den Djoe filosofiaman dati. A ben lespeki Plato èn a ben proeberi foe froeklari a Djoebribi nanga jepi foe a Griki filosofia, èn na so fasi a ben sreka a pasi gi Djoe di ben kon baka ten èn di ben sidon denki njoen tori. A Griki fasi foe denki ben abi krakti toe na tapoe a Talmud — sani di den rabi ben skrifi foe wet di ben gi abra nanga mofo. „Den rabi foe a Talmud”, na so na Encyclopaedia Judaica e taki, „ben bribi taki a sili e libi go doro, baka te wan sma dede.” Baka ten den ben skrifi dangra boekoe foe den Djoe, soleki a kabala, èn den e go srefi so fara taki den e leri dati sma e nasi. So boen, na foe a Griki filosofia ede, meki a prakseri taki a sili no man dede ben tron wan pisi foe a Djoebribi. San wi kan taki foe a fasi fa a leri tron wan pisi foe Krestenhèit?

20, 21. (a) San den fositen Kresten ben prakseri foe a filosofia foe Plato, noso a di foe den Grikisma? (b) San meki den prakseri foe Plato ben kon moksi nanga den Kresten leri?

20 Troe Krestendom ben bigin nanga Jesus Krestes. Miguel de Unamuno, di wi ben kari kaba, ben skrifi foe Jesus: „A de moro foeroe so, taki a ben bribi ini na opobaka foe a skin, soleki fa den Djoe ben bribi dati, a no ben bribi taki a sili no man dede, soleki fa den [Griki]sma ben bribi na a fasi fa Plato ben leri.” A ben bosroiti: „A leri di e taki dati a sili no man dede . . . na wan heiden filosofia kerkileri.” Foe dati ede wi kan si foe san-ede na apostel Paulus ben warskow den fosi jarihondro Kresten gi a „filosofia nanga bedrigifasi di de wan soso sani, akroederi den gwenti foe libisma, akroederi den fondamenti sani foe grontapoe èn no akroederi Krestes”. — Kolosesma 2:8.

21 Ma o ten èn fa a „heiden filosofia kerkileri” disi ben boro kon na ini Krestenhèit? A New Encyclopædia Britannica e froeklari: „Sensi a mindripisi foe a di foe toe jarihondro AD, Kresten di ben kon leri wan sani foe a Griki filosofia ben bigin firi taki a ben de fanowdoe foe sori a bribi foe den akroederi san a Griki filosofia ben leri, no wawan foe satisferi den eigi denki, ma so srefi foe kenki a bribi foe den heiden di ben kisi boen leri. A filosofia di ben fiti den moro boen ben de a di foe Plato.” Toe foe den fositen filosofiaman dati di ben abi foeroe krakti na tapoe den leri foe Krestenhèit ben de Origenes foe Aleksandria nanga Augustinus foe Hippo. Den prakseri foe Plato ben abi foeroe krakti na tapoe den toe man dati èn nanga jepi foe den, den prakseri dati ben kon moksi nanga Kresten leri.

22. Fa a doe kon taki a leri di e taki dati a sili no man dede, de te now ete a moro prenspari leri foe na Islam?

22 A prakseri di e taki dati a sili no man dede ben kon na ini a Djoebribi nanga Krestenhèit foe di a filosofia foe Plato ben abi krakti na den tapoe, ma a leri disi ben de ini na Islam sensi a bigin foe na Islam. A Koran, a santa boekoe foe na Islam, e leri taki libisma abi wan sili di e libi go doro, baka te wan sma dede. A e taki foe a presi pe a sili o go te foe kaba, foe libi na ini wan paradijs djari na hemel noso foe kisi strafoe na ini wan faja hèl. Disi no wani taki dati den Arabiri sabiman no ben proeberi foe moksi den leri foe na Islam nanga a Griki filosofia. Te joe loekoe en boen, dan den boekoe foe Aristoteles ben abi krakti pikinso na tapoe a libimakandra foe den Arabiri. Ma te now ete den Moslimsma e bribi a leri di e taki dati wan sili di no man dede.

23. Sortoe prenspari aksi foe wan libi baka te wan sma dede wi sa go loekoe na ini na artikel di e kon?

23 A de krin taki a leri di e taki dati a sili no man dede, ben de a fondamenti foe wan lo difrenti bribi di relisi na heri grontapoe e bribi foe wan libi, baka te wan sma dede. Èn den bribi dati ben abi krakti, ija, basi miljardmiljard sma srefi èn meki den tron srafoe. Now di wi kon sabi ala den sani disi, dan wi de moesoe aksi wisrefi: Wi kan kon sabi a waarheid di e sori wi san e pasa te wi dede? Libi de, baka te wan sma dede? San bijbel abi foe taki foe a tori? Wi sa taki foe disi na ini na artikel di e kon.

[Foetoewortoe]

a El-Amarna na a presi pe joe kan feni sani di tan abra foe na Egipti foto Akhetaton, di sma taki dati a bow na ini a di foe 14 jarihondro b.G.T.

Joe kan tjari disi kon na krin?

◻ San na a wán thema di de na ini moro foeroe relisi di e bribi taki libi de baka te wan sma dede?

◻ Fa a historia nanga bijbel e sori go na owroeten Babilon leki a presi pe a leri foe wan sili di no man dede bigin?

◻ Fa a bribi di Babilonsma ben bribi taki a sili no man dede ben abi krakti na tapoe den relisi foe Owstoesei?

◻ Fa a leri di e taki dati a sili no man dede ben boro kon na ini a Djoebribi, Krestenhèit, nanga na Islam?

[Prenki na tapoe bladzijde 12, 13]

Den feti di Aleksander a Bigiwan ben wini ben abi leki bakapisi taki a Griki koeltoeroe ben moksi nanga a Djoe koeltoeroe

Augustinus ben proeberi foe moksi a filosofia foe Plato nanga krestendom

[Sma di abi a reti foe a prenki]

Aleksander: Musei Capitolini, Roma; Augustinus: Foe a boekoe Great Men and Famous Women

    Sranantongo buku (1978-2025)
    Log Out
    Log In
    • Sranantongo
    • Seni en gi wan sma
    • Settings
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gebruiksvoorwaarden
    • Privacybeleid
    • Privacyinstellingen
    • JW.ORG
    • Log In
    Seni en gi wan sma