Aksi fu leisiman
◼ Den wortu fu Yesus na ini Mattéus 11:24 wani taki, dati den sma di Yehovah ben pori nanga faya na ini Sodom nanga Gomorra, sa kisi wan opobaka?
Ini den yari di psa ini na piki nanga wi heri konsensi fu na aksi disi wi ben go moro dipi tapu Yesus wortu na ini Mattéus 10:14, 15; 11:20-24 èn Lukas 10:13-15. Wan luku baka fu na tori disi no so langa psa kaba e sori dati den wortu di taki na ini den vers disi no a fu abi temake nanga na tamara fu den sma di ben libi na ini Sodom nanga Gomorra. Fosi wi go poti prakseri na tapu tra bijbel vers di e go fu den sma di ben kisi pori na ini den foto dati, meki wi go luku san Yesus ben taki.
Di Yesus ben de na ini Galilea, „a ben bigin verwijti den foto pa a ben du moro furu fu en krakti wroko, fudi den no ben abi berow”. A ben kari dri fu den: „Helu fu yu, Chórazin! Helu fu yu, Bethsaïda bika efu den krakti wroko di ben du na ini yu, ben du na ini Tyrus nanga Sidon, dan langaten kaba. . . den ben sa abi berow. . . A sa de moro fu ferdrage gi Tyrus nanga Sidon tapu na krutudei leki gi unu. Èn yu, Kapernaüm, den sa hei yu go te na hemel, kande? Te na ini Hades den sa trowe yu go, bika efu den krakti wroko di ben du na ini yu ben pasa na ini Sodom, dan te na a dei fu tide a ben sa tan fu de. . .. A sa de moro fu ferdrage gi na kondre fu Sodom tapu na krutu dei leki gi yu” (Mattéus 11:20-24). Yesus ben taki den sortu wortu disi di a ben seni den twarfu disipel, èn bakaten den seibitenti go fu preiki. — Mattéus 10:14, 15; Lukas 10:13-15.
Bifo 1964 wi ben denki dati den vers disi ben wani taki dati den sma di e libi na ini Chorazin, Bethsaïda nanga Kapernaüm ben sa kisi na tego pori. Soleki Wachttoren-artikel di ben kon na doro na ini 1965 (den uitgave ben bigin na ini Ingrisitongo kaba na ini 1964), ben sori, dai ala sma di de na ini Hades ofu Sjeool (na gemeenschappelek grebi fu libisma), sa kon baka na ini wan opobaka èn bakadati sa kisi krutu „akruderi den wroko fu den”. — Openbaring 20:13.
Ini der artikel dati wi ben tak-go-tak-kon na a fasi disi: Mattéus 11:23 e taki dati Kapernaüm no sa hei go te na hemel ma „te na ini Hades ben sa trowe go, san ben wani taki wan lagi gi den sma di e libi na ini na foto dati. Na ini na srefi pisi Yesus ben kari den owru foto Tyrus nanga Sidon. Leki fa Ezechiël 32:21, 30 e taki dan den sma fu Sidon, di Gado ben krutu, ben go na Sjeool (Yesaya 23:1-9, 14-18; Ezechiël 27:2-8). Fudi Yesus e poti Tyrus nanga Sidon tapu wan lin nanga Sodom, dan dati e sori a tapu dati den sma di ben libi na ini Sodom ben de ooktu na ini Sjeool.
Wan luku nyun fu Mattéus 11:20-24 ben meki na aksi kon na fesi ofu Yesus ben taki drape fu na tego krutu èn na opobaka. A ben go na Yesus fu meki kon na krin fa den sma di e libi na ini Chorazim, Bethsaïda, nanga Kapernaüm no ben teki en boskopu tapu wan switifasi èn fa kande a no ben de seiker dati den ben sa kenki tapu na krutudei. Den wortu dati „a ben sa de moro fu ferdrage tapu na krutudei” gi Tyrus nanga Sidon èn gi Sodom nanga Gomorra, ben de wan vorm fu hyperbool (tak wan sani psa marki fu meki wan punt kon bun a fesi). Yesus no ben a fu gebroiki nanga na prakseri dati disi ben musu teki letterlijk, net so leki fa disi de nanga tra hyperbool di a ben gebroiki ben de a geval. Fu eksempre:
„A de moro makriki dati hemel nanga grontapu pasa, leki dati wan pisi fu wan letter fu na wet sa tan sondro fu no kon tru.” „Hemel nanga grontapu sa pasa gwe, ma mi wortu no sa pasa gwe kwetkweti” (Lukas 16:17; 21:33; Mateus 5:18; teki gersi nanga Hebrewsma 1:10-12). Wi sabi dati den letterlek hemel nanga grontapu noiti sa pasa gwe (Psalm 78:69; 104:5; Preikiman 1:4). Yesus ben taki ooktu: „Gi wan kameel a de moro makriki fu pasa na olo fu wan nanai leki gi wun guduman fu go ini na kownukondre fu Gado” (Markus 10:15). Yesus seiker no ben bedoel dati nowan enkri guduman oiti ben sa kan tron wan disipel; son guduman ini na fosi yarhondro ben tron salfu kristen (1 Timoteus 6:17-19). A gebroiki fu wortu fu taki wan sani pasa marki ben abi na prakseri fu poti krakti a tapu o muilk a ben sa de gi wan guduman fu poti Gado na tapu gudu nanga makrikifasi na skinfasi. — Lukas 12:15-21.
Den wortu fu Yesus dati a ben sa de ’moro fu ferdrage gi Tyrus ofu Sodom tapu na krutudei’ no ben wani taki sobun dati den sma dati sa de drape tapu na Krutudei. A ben kan poti eenvoudig krakti a tapu fa na moro bigi pisi fu den sma fu Chórazin, Betsaïda nanga Kapernaüm ben de sondro switifasi èn ben de fu feni fowtu. Wi e taki a moro bigi pisi fu den, fudi sonwan na ini Kapernaüm ben teki Kristus (Markus 1:29-31; Lukas 4:38, 39). Ma te yu luku en na bigi, dan den sma di ben e libi na ini na presi dati ben trowe en. Son sma fu den foto dati kan de srefi net soleki den meester fu wet èn den Fariseiman ben sondu teige na santa yeye, wan sondu di no kan kisi pardon, ’srefi no ini na seti fu sani di e kon’. Den sortu sma disi e go na Gehenna.
Ma lusu fu den wortu fu Yeyses fu na afersi dan Ezechiël 32:21, 30 e taki sondro draidrai dati den heidensma di ben libi na ini den owru foto Tyrus nanga Sidon de na ini Sjeool; den e feni den bun fu dat’ede fu kisi wan opobaka. Fa a de dan nanga den sma fu „na kondre fu Sodom . . . tapu na Krutudei”? Dati Yesus e poti Sidon tapu wan lin nanga Sidon no e taki noti definitief fu na fruwakti fu a ten di e kon fu den goddelowsu sma dati, di Gado ben pori nanga faya èn swarfu. Ma meki wi go luku pikinso san a bijbel e taki moro fu a punt disi.
Wan krin commentaar tanapu na ini Yudas 7. Yudas ben abi en fu (1) Israël-sma di ben dede fu a mankeri fu bribi ede èn (2) engel di ben sondu èn ’ben poti kibri nanga tego banti gi na krutu fu na bigi dei’. Morofara Yudas ben skrifi: „Na so ooktu Sodom nanga Gomorra . . . de gi wi wan warskow eksempre fudi den kisi na geregterlijke strafu fu tego faya.” Na tekst disi ben tyari kon na tapu na tego pori fu den foto, no fu den sma di libi na ini. Ma te yu luku Yudas 5 nanga 6 dan morofuru sma sa denki fu vers 7 leki wan tekst pe den e skrifi fu wan geregterlijke strafu fu sma. (Net so tu Matteus 11:20-24 wi kan ferstan leki wan tekst pe sani e taki fu sma, no fu ston ofu oso.) Te wi luku en na a fasi disi dan Yudas ben sa wani taki dati den goddelowsusma fu Sodom nanga Gomorra ben kisi krutu èn ben kisi pori fu tego.a
Te wi luku na wan tra presi, dan wi e si dati a bijbel moro leki wantron e tyari na Frudu kon miti nanga a tori fu Sodom nanga Gomorra. San de na context?
Di den ben poti wan aksi gi Yesus di e go fu „na bosroiti fu na seti fu sani” dan a ben taki a fesi fu na „kaba” di e kon èn fu wan „bigi benawtu . . . soleki fu sensi na bigin fu na grontapu no ben kon” (Matteus 24:3, 14, 21). Morofara a ben taki fu „den dei fu Noach” èn san ben psa. „na ini den dei fu Lot” leki eksempre fu na fasi fu sma di no ben poti prakseri na tapu wan warskow fu wan pori di ben o kon. Yesus ben taki morofara fu disi: „Na a srefi fasi a sa go tapu a dei te na Manpikin fu libisma sa kon a krin” (Lukas 17:26-30; teki gersi nanga Mattéus 24:36-39). Yesus ben gi dyaso wan agersitori fu soso wan yeyefasi ofu e kon a krin fu na context pe a ben gebroiki den eksempre disi dati a ben go na ini den geval disi fu na tego krutu?
Bakaten Petrus ben skrifi fu den krutu fu Gado èn na strafu di a ben gi na den sma di ben ferdini disi. Morofara Petrus ben gebroiki dri eksempre: Den engel di ben sondu, na owru grontapu na ini Noach ten èn den sma di ben kisi pori na ini Sodom nanga Gomorra. Den laatste wan disi, na so Petrus ben taki, ben de gi den goddelowsuwan leki wan eksempre fu sani di e kon (2 Petrus 2:4-9). Bakadati a ben teki na pori fu den sma na ini na Frudu gersi nanga na „dei fu na krutu di e kon èn fu na pori fu den goddelowsusma”. Na tyari kon fu na krutu disi e waka na fesi fu den pramisi nyun hemel èn wan nyun grontapu. — 2 Petr. 3:5-13.
Wi kan taki na ini na pisi watra disi dati den sma di Gado ben o kiri na a kaba fu na disiten goddelowsu seti fu sani, e kisi wan definitief krutu? Dati 2 Thessalonika 1:6-9 e taki, pe tanapu „dati a de fu na sei fu Gado regtvaardiki fu pai na benawtu na den sma di ben tyari benawtu kon na tapu yu, ma dati den di ben nyan benawtu, ferlekti makandra nanga wi na a sori ensrefi fu Masra Yesus komoto fu hemel nanga krakti engel, ini wan faya vlam, te a sa teki refensi tapu den di no sabi Gado èn tapu den di no e gi yesi na a bun nyunsu di e go fu wi Masra Yesus. Den disi sa kisi na geregterlijke strafu fu tego pori fara fu na fesi fu Masra èn fu na glori fu en tranga.”
Wan moi akruderi de ini a fasi fa sani taki a mindri san taki dya èn san ben psa ini na geval fu Sodom leki fa Yudas ben taki. Boiti fu dati Mattéus 25:31-46 nanga Openbaring 19:11-21 e sori dati „den bokoboko” di sa koti puru na ini na feti fu Gado di e kon sa ondrofeni na tego koti-puru „na ini na se fu faya”, san de wan symbool fu tego pori.b — Openbaring 20:10, 14.
Te wi taki disi poti na san tanapu na ini Yudas 7, dan na bijbel gebroiki Sodom nanga Gomorra èn na Frudu fu dat’ede leki eksempre na rampu kaba fu na disiten goddelowsu seti fu sani. A de fu dat’ede krin dati na pori fu den sma di Gado ben kiri na ini den fosten krutu dati, ben de wan sani di no de fu puru baka. Ibriwan sma fu wi a no de fu taki sa kan luku efu dati de so a tan getrow na Gado nownow. Na sofasi den sa feni den bun fu libi na ini na nyun grontapu èn fu si suma na den sma èn suma no sa de den sma di sa kisi opobaka fu en. Wi sabi dati en krutu de volmaakti. Elihu ben gi wi na dyaranti: „Iya, fu tru, Gado srefi no e handri na wan kruktudu fasi, èn na Almaktiwan srefi no e boigi na reti.” — Yob 34:10, 12.
[Futuwortu]
a Na ini Ezechiël 16:53-55 Sodom nanga den presi di ben de na en ondro, no ben tyari kon ini verband nanga na opobaka, ma na ini agersifasi nanga Yerusalem nanga en umapikin. (Teki gersi Openbaring 11:8.) Luku ooktu Na Wachttoren, 15 augustus 1952, blz. 226, 247.
b Teki gersi nanga „Aksi fu leisiman” na ini Na Wachttoren fu 1 november 1979.