A jeje foe grontapoe e pori joe?
TAPOE 12 september 1990, wan sani ben soetoe na ini wan fabrik na Kasakstan. Kefalek radio-aktiviteit ben loesoe go na ini a loktoe, èn ben de wan kefar gi a gosontoe foe den 120.000 sma di e libi drape, èn foeroe foe den ben go na den strati foe gens na poebliki teige a vergif di e kiri sma.
Ma di moro tori ben kon na krin, dan den ben kon si taki den ben libi na ini wan pori kontren someni tenti jari kaba. Na ini ala den jari, 100.000 ton radio-aktief sani di no boen moro foe gebroiki, ben trowe go na wan opo presi pe no wan waktiman no e loekoe en. Ala di a kefar ben de krosibei foe den, tokoe no wan sma ben si en leki wan serjoesoe sani. Foe san ede?
Ibri dei, lantiman ben poti wan meter na ini a sport stadion foe a foto di ben sori o foeroe radio-aktief sani ben de ini a loktoe, èn dati ben meki sma kisi a firi taki, awansi fa a no fa, kefar no ben de. Den cijfer ben soifri, ma den ben sori soso den gamma straal. Den Alpha straal, di den no ben marki, kan kiri sma toe. Foeroe mama ben bigin froestan foe san ede den pikin foe den ben de sikisiki so.
Foe taki en na jejefasi, sani di e doti sma èn di wi no kan si, kan pori wi toe. Èn neleki den sma dati na ini Kasakstan, di no ben de so kolokoe, moro foeroe foe wi no sabi foe a kefar disi gi a libi foe den. Bijbel e meki wi kon sabi a sani disi di kan pori wi, leki „a jeje foe grontapoe”, di no wan tra sma leki Satan Didibri e seti (1 Korentesma 2:12). Na wan ogri-ati fasi a Gensman foe Gado e gebroiki a jeje disi — noso a fasi fa sma ini algemeen e denki — foe grontapoe, foe meki a gi di wi e gi wisrefi na ini a dini foe Gado kon swaki.
Fa a jeje foe grontapoe kan poeroe a krakti na jejefasi foe wi? Foe di a e wiki a lostoe foe den ai èn foe di a e wroko tapoe a firi di wi abi foe prakseri wi eigi boen nomo (Efeisesma 2:1-3; 1 Johanes 2:16). Foe gi wan eksempre, dan wi sa loekoe dri difrenti kontren pe a denki foe grontapoe ben kan pori a jejefasi foe wi safrisafri.
Soekoe a Kownoekondre fosi
Jesus ben gi kresten tranga foe ’soekoe a Kownoekondre nanga a regtfardikifasi foe Gado fosi’ (Mateus 6:33). A jeje foe grontapoe, na a tra sei, ben kan meki taki wi e si wi eigi belang nanga den sani di e meki a libi foe wi makriki, leki moro prenspari sani. A fosi kefar de, taki wi e poti jeje afersi na a di foe toe presi èn no taki wi e poti ala jeje afersi na wan sei. Wi ben kan frigiti a kefar — neleki fa den sma na Kasakstan ben frigiti en — foe wan fowtoe firi foe seikerfasi ede. Den jari foe getrow diniwroko foe wi èn a warderi di wi abi gi den brada nanga sisa foe wi na jejefasi, ben kan meki wi denki taki noiti wi ben kan gowe libi a pasi foe waarheid. A kan taki foeroe sma na ini a gemeente foe Efeise ben denki na a fasi dati.
Pikinmoro na ini a jari 96 G.T., Jesus ben gi den a rai di e kon now: „Mi abi disi teige joe, taki joe gowe libi a lobi di joe ben abi fosi” (Openbaring 2:4). Den kresten disi di ben dini Jehovah langa ten kaba, ben horidoro na ondro foeroe problema (Openbaring 2:2, 3). Den ben kisi leri foe getrow owroeman, so srefi foe na apostel Paulus (Tori foe den Apostel 20:17-21, 27). Ma na ini ala den jari, a lobi di den ben abi gi Jehovah ben kon moro mendri, èn den ben lasi a krakti foe den na jejefasi. — Openbaring 2:5.
Kande den bisnis afersi nanga a waka di sani ben waka boen na ini a foto, ben abi krakti na tapoe son wan foe den Efeisesma. A de wan sari sani foe taki dati, na a srefi fasi a fasi fa a libimakandra na ini a ten disi e denki foe materia sani, poeroe a prakseri foe wan toe kresten. Te wi e meki moeiti nomonomo foe abi wan goedoe libi, dan dati seiker sa poeroe wi prakseri foe den marki na jejefasi di wi poti. — Teki gersi Mateus 6:24.
Di Jesus ben e warskow gi a kefar disi, a ben taki: „A lampoe foe a skin na a ai. Foe dati ede, efoe joe ai soifri, dan joe heri skin sa de krin; ma efoe joe ai godelowsoe [„djaroesoe”, foetoewortoe], dan joe heri skin sa doengroe” (Mateus 6:22, 23). Wan „soifri” ai na wan ai di e si sani krin na jejefasi, wan ai di e loekoe nanga ala prakseri go na a Kownoekondre foe Gado. Na a tra sei, wan „takroe” ai noso wan „djaroesoe” ai no e si so fara, a man si soso den lostoe foe a skin foe a momenti dati. Marki na jejefasi nanga pai di a kan kisi na ini a ten di e kon, hei toemoesi gi en foe froestan.
Jesus ben taki na ini a vers na fesi: „Pe joe goedoe de, na drape joe ati sa de toe” (Mateus 6:21). Fa wi kan sabi efoe na ati foe wi e poti prakseri na tapoe jeje afersi nomo noso na tapoe materia sani? Kande a moro boen sani di e sori dati, na den sani di wi e taki foe den, bika ’na san foeroe na ati pasa marki, na dati a mofo e taki’ (Lukas 6:45). Efoe doronomo wi e taki foe materia sani noso foe den grontapoe sani di wi man doro, dan a de krin taki na ati foe wi prati èn taki na ai foe wi no e si boen na jejefasi.
Carmen,a wan Spanjoro sisa, ben feti nanga a problema disi. „Mi ben kweki ini a waarheid,” Carmen e tjari kon na krin, „ma di mi ben abi 18 jari, mi ben bigin nanga mi eigi josi-josiskoro. Dri jari baka dati, mi ben abi fo wrokoman, a bisnis ben go boen, èn mi ben wroko foeroe moni. Ma kande san ben gi mi moro satisfaksi, ben de taki mi no ben anga foe tra sma na moni sei, èn taki ala sani ben ’waka boen’ nanga mi. Foe taki en leti, mi ati ben de tapoe mi bisnis — a ben de a sani di mi ben lobi moro foeroe.
Mi ben feni taki mi ben kan de wan Kotoigi ete ala di mi e gi moro foeroe foe mi ten na den bisnis afersi. Na a tra sei, mi ben abi a firi dorodoro toe taki mi ben kan doe moro foe dini Jehovah. A sani di ben overtoigi mi te foe kaba foe poti Kownoekondre afersi na a fosi presi, ben de na eksempre foe toe mati di ben de pionier. Wán foe den, Juliana, ben de na ini mi gemeente. A no ben dwengi mi foe go pionier, ma den sani foe san a ben taki, nanga a prisiri di, a de krin taki a kisi en foe en diniwroko, ben jepi mi foe go prakseri baka foe den warti sani foe mi na jejefasi.
Wan pisi ten baka dati, di mi ben de nanga fakansi na Amerkankondre, mi ben tan na Gloria, wan pionier sisa. No so langa pasa a ben tron weduwe, èn a ben e sorgoe gi en oemapikin di abi feifi jari, nanga en mama di ben abi kanker. Tokoe a ben pionier. Na eksempre foe en nanga na opregti warderi di a ben abi gi a diniwroko ben naki mi ati. A sjatoe pisi ten foe fo dei di mi ben de na en oso, ben meki mi teki a fasti bosroiti foe gi Jehovah a moro boen sani di mi abi. Fosi, mi ben tron wan gewoon pionier, èn baka wan toe jari, mi masra nanga mi ben kisi a kari foe go dini na Bethel. Mi ben tapoe nanga mi bisnis — wan sani di ben hendri mi foe go na fesi na jejefasi — èn now mi e feni taki a e waka boen nanga mi libi ini na ai foe Jehovah, èn dati na san de troetroe prenspari.” — Lukas 14:33.
Te wi e leri foe „kon sabi seiker san na den moro prenspari sani”, soleki fa Carmen ben doe, dan dati sa jepi wi foe teki koni bosroiti ini a tori foe a wroko, a skoro, na oso nanga a fasi foe libi foe wi (Filipisma 1:10). Ma wi e kon sabi seiker toe san na den moro prenspari sani te a abi foe doe nanga ontspanning? Disi na wan tra kontren pe a jeje foe grontapoe kan abi foeroe krakti na wi tapoe.
Hori ontspanning na en joisti presi
Na wan triki fasi a jeje foe grontapoe e wroko na tapoe a natuurlijk angri foe sma foe rostoe èn foe abi ontspanning. Foe di moro foeroe sma no abi wan troe howpoe gi a tamara, dan wi kan froestan taki den moesoe soekoe foe foeroe a ten foe now nanga prisiriten èn nanga ontspanning. (Teki gersi Jesaja 22:13; 1 Korentesma 15:32.) Wi e feni ontspanning prenspari moro nanga moro? Dati ben kan de wan marki taki a fasi fa grontapoe e denki abi krakti na tapoe a fasi fa wi e si sani.
Bijbel e warskow: „A sma di lobi prisiri [„prisiriten”, Lamsa], sa de wan sma di e pinari” (Odo 21:17). A no fowtoe foe abi prisiri, ma te wi lobi en, noso poti en na a fosi presi, dan dati sa meki taki wi e mankeri sani na jejefasi. Na apteiti foe wi na jejefasi seiker sa kon moro mendri, èn wi sa abi moro mendri ten foe preiki a boen njoensoe.
Foe a reide disi meki a Wortoe foe Gado e gi wi a rai foe „poeroe sani di no de fanowdoe na froestan sei foe man doe wroko, dwengi oensrefi dorodoro” (1 Petrus 1:13, The New English Bible). A de fanowdoe foe dwengi wisrefi foe no gebroiki moro ten gi ontspanning leki san de reidelek. Foe poeroe sani di no de fanowdoe foe doe wroko, wani taki, foe de srekasreka gi aktiviteit na jejefasi, awansi na studie, konmakandra, noso velddienst.
Fa a de nanga rostoe di de fanowdoe? Wi moesoe firi taki wi fowtoe te wi e teki ten foe go rostoe? Kwetikweti. Rostoe de prenspari, spesroetoe na ini a grontapoe foe tide di e gi sma stress. Ma tokoe, leki kresten di gi densrefi abra na Gado, wi no kan gi pasi meki ontspanning de a moro prenspari sani na ini wi libi. Toemoesi foeroe ontspanning kan meki wi abi a firi foe doe moro mendri wroko di wani taki wan sani. A kan meki a firi di wi abi taki a ten de toemoesi prenspari, kon moro mendri, èn a kan gi deki-ati srefi foe libi na wan fasi foe satisferi wi eigi lostoe nomo. Dan fa wi kan abi wan balansi fasi foe si rostoe?
Bijbel e rikomanderi foe rostoe pikinso na presi foe wroko tranga pasa marki — spesroetoe efoe a grontapoe wroko no de fanowdoe (Preikiman 4:6). Ala di rostoe e jepi wi skin foe kisi krakti baka, tokoe a fonten foe krakti na jejefasi na a wroko krakti foe Gado (Jesaja 40:29-31). Wi e kisi a santa jeje disi ini a tori foe den kresten aktiviteit foe wi. Persoonlijk studie e foeroe na ati foe wi èn a e wiki den joisti lostoe na ini wi. Te wi e go na den konmakandra, dan dati e meki taki wi e kweki warderi gi a Kriaman foe wi. Te wi e teki prati na ini a kresten diniwroko, dan dati e meki taki wi e firi gi tra sma (1 Korentesma 9:22, 23). Soleki fa Paulus ben tjari en kon na krin na a fasi fa a de troetroe, „a dorosei sma troetroe e lasi gowe, ma ibri dei na inisei sma e kisi njoen krakti”. — 2 Korentesma 4:16, Phillips.
Elejana, wan mama foe siksi pikin èn wefi foe wan masra di no de na ini a bribi, abi kefalek foeroe foe doe na ini en libi. A abi a frantiwortoe gi en eigi osofamiri nanga wan toe tra famiriman, èn dati wani taki dati a gersi taki ala ten a abi sani foe doe èn de ini wan lonlon. Ma tokoe, a e gi wan moi eksempre toe ini a preikiwroko èn ini a sreka di a e sreka gi den konmakandra. Fa a kan doe someni aktiviteit?
„Konmakandra nanga velddienst e jepi mi troetroe foe doe den tra frantiwortoe foe mi”, Elejana e froeklari. „Foe eksempre, baka te mi kon foe a preikiwroko, dan mi abi foeroe sani foe go prakseri te mi e doe mi oso-wroko. Foeroetron mi e singi ala di mi e doe a wroko. Na a tra sei, efoe mi misi wan konmakandra noso doe pikinso nomo ini a velddienst, dan a wroko na oso e tron troetroe wan hebi sani gi mi.”
Dati de kontrari srefisrefi foe a toemoesi prensparifasi di sma e gi na ontspanning!
Moifasi na jejefasi e plisi Jehovah
Wi e libi na ini wan grontapoe di moro nanga moro e poti prakseri nomo na tapoe a fasi fa wan sma skin de. Sma e gebroiki foeroe moni gi behandeling di de foe meki a skin foe den sori moro boen èn meki den bakapisi foe na owroe di den e kon owroe, de moro mendri. Den sani disi wani taki toe a prani di den e prani wiwiri na tapoe na ede pe pikinso wiwiri de èn a kloroe di den e kloroe a wiwiri, a meki di den e meki den bobi foe oemasma kon moro moi èn moro bigi nanga jepi foe wan operâsi, èn operâsi di sma e doe foe poeroe ploiploi foe a fesi di e kon nanga owroedei. Miljoenmiljoen sma e go na presi pe den kan doe sani foe kon moro mangri èn na presi pe den kan doe gymnastiek, èn e teki aerobic lès, noso den e bai video di e leri sma fa foe oefen a skin, nanga dieet boekoe. Grontapoe ben sa wani meki wi bribi taki a fasi fa wi skin de, na a sroto foe de kolokoe, taki a fasi fa wi e sori wisrefi na tra sma de toemoesi prenspari.
Na Amerkankondre, wan ondrosoekoe di ben meki èn di a tijdschrift Newsweek ben skrifi foe en, ben sori taki 90 procent foe den weti Amerkan tini „no [ben de] tevrede nanga a fasi fa a skin foe den de”. A feti di wi e feti pasa marki na baka a moifasi foe skin, kan abi krakti na tapoe a jejefasi foe wi. Dora ben de wan jongoe Kotoigi foe Jehovah di ben sjen foe a fasi fa en skin ben de, bika a ben deki pikinso. „Te mi ben go na wenkri foe bai krosi, dan a ben de moeilek gi mi foe feni krosi di e fiti mi”, a e tjari kon na krin. „A ben gersi taki moi krosi ben meki soso gi tini di mangri. Moro ogri srefi, sma ben taki sani foe a fatoe di mi fatoe na wan wisiwasi fasi, èn dati ben hati mi srefisrefi, spesroetoe te den brada nanga sisa foe mi na jejefasi ben taki den sani disi.
Foe dati ede, mi ben poti prakseri moro nanga moro na tapoe mi skin, èn mi ben go so fara taki jeje afersi ben bigin kon na a di foe toe presi na ini mi libi. A ben de neleki a kolokoe foe mi ben anga foe o mangri noso o deki mi ben de. Foeroe jari pasa kaba, èn now di mi kon lepi leki wan oemasma èn leki wan kresten, mi e si sani tra fasi. Ala di mi e sorgoe gi a fasi fa mi skin de, tokoe mi sabi taki moifasi na jejefasi de moro prenspari, èn a sani dati e gi mi a moro bigi satisfaksi. Di mi ben kon froestan dati, dan mi ben man poti Kownoekondre afersi na den joisti presi.”
Sara ben de wan getrow oema foe owroeten di ben abi a balansi fasi disi foe si sani. Ala di bijbel e taki foe a moi di a ben moi na skin sei di a ben abi moro leki 60 jari, tokoe bijbel e poti prakseri moro foeroe na tapoe den moi eigifasi foe en — na inisei sma foe na ati di kibri (Genesis 12:11; 1 Petrus 3:4-6). A ben sori wan tiri èn safoe jejefasi, èn a ben saka ensrefi na en masra ondro èn a ben gi jesi na en. Sara no ben broko en ede toemoesi nanga a fasi fa tra sma ben si en. Ala di a ben goedoe pe a ben libi fosi, tokoe a ben de klariklari foe libi na ini tenti moro leki 60 jari langa. A ben horibaka gi en masra na wan safri-ati fasi èn na wan fasi pe a no ben prakseri ensrefi nomo; a ben de wan oema foe bribi. A sani dati ben meki taki a ben de wan troetroe moi oema. — Odo 31:30; Hebrewsma 11:11.
Leki kresten, wi wani meki a moifasi foe wi na jejefasi kon moro boen, wan moifasi di, efoe wi e kweki en doronomo, sa gro èn sa tan (Kolosesma 1:9, 10). Wi kan sorgoe gi a fasi fa wi de na jejefasi na toe prenspari fasi.
Wi e kon moro moi na ini na ai foe Jehovah te wi e teki prati na ini a diniwroko foe wi di e kibri libi (Jesaja 52:7; 2 Korentesma 3:18–4:2). Boiti dati, te wi e leri foe sori kresten eigifasi, dan a moifasi foe wi e kon moro dipi. Okasi foe meki a moifasi foe wi na jejefasi kon moro boen, de foeroe: „Abi safoe lobi firi gi makandra. Teki fesi te oenoe e gi makandra grani. . . . De fajafaja na ini jeje. . . . Waka a pasi foe lobi foe ontfanga sma boen. . . . Prisiri nanga sma di e prisiri; krei nanga sma di e krei. . . . No doe no wan sma ogri baka di doe joe ogri. . . . Abi vrede nanga ala sma” (Romesma 12:10-18). Te wi e kweki den eigifasi dati, dan Gado nanga kompe libisma sa lobi wi, èn a sa meki a takroe fasi foe den sondoe firi di wi ben kisi, kon moro mendri. — Galasiasma 5:22, 23; 2 Petrus 1:5-8.
Wi kan feti nanga a jeje foe grontapoe!
A jeje foe grontapoe di e pori sma kan meki a soifri retifasi foe wi kon swaki na someni triki fasi. A kan meki taki wi no de tevrede nanga san wi abi èn taki wi de fajafaja foe poti den sani di wi abi fanowdoe nanga den afersi foe wi na fesi foe di foe Gado. Noso a kan meki wi go denki den prakseri foe libisma na presi foe di foe Gado, foe di wi e poti toemoesi prakseri na tapoe ontspanning noso a fasi fa wi de na skin sei. — Teki gersi Mateus 16:21-23.
Satan abi a fasti bosroiti foe pori a jejefasi foe wi, èn a jeje foe grontapoe na wán foe den prenspari fetisani foe en. Memre taki Didibri kan kenki den taktik foe en foe di foe wan lew di e bari, tron wan koni sneki (Genesis 3:1; 1 Petrus 5:8). Son tron grontapoe e teki wan kresten abra nanga ogri-ati froefolgoe, ma moro foeroetron a e pori en safrisafri. Paulus ben broko en ede moro nanga a di foe toe kefar: „Mi e frede taki na a wán noso tra fasi, neleki fa a sneki nanga en trikifasi ben kori Eva, a denki foe oenoe ben sa kan kon pori èn no ben sa tan ini na opregtifasi nanga a krinfasi di de foe a Krestes.” — 2 Korentesma 11:3.
Foe kibri wisrefi gi den trikifasi foe a sneki, dan wi moesoe kon sabi a propaganda di „e komoto na grontapoe” èn weigri na wan krakti fasi foe teki en (1 Johanes 2:16). Wi no moesoe meki sma kori wi foe go bribi taki a fasi fa grontapoe e denki no e doe wi ogri. A pori loktoe foe a sistema foe Satan doro so wan marki taki a e gi foe frede. — Efeisesma 2:2.
Te wi kon sabi a fasi foe denki foe grontapoe kaba, dan wi kan feti nanga en foe di wi e foeroe a jeje nanga ati foe wi nanga a soifri leri foe Jehovah. Meki wi taki neleki kownoe David: „Meki mi kon sabi den pasi foe joe, o Jehovah; leri mi den pasi foe joe. Meki mi waka na ini joe waarheid èn leri mi, bika joe na mi Gado foe froeloesoe.” — Psalm 25:4, 5.
[Foetoewortoe]
a Wi kenki den nen.
[Prenki na tapoe bladzijde 26]
Te wi e meki moeiti nomonomo foe abi wan goedoe libi, dan dati kan poeroe wi prakseri foe den marki na jejefasi di wi poti