Leti di skèin — Bigiwan nanga pikinwan (Pisi toe)
„Foe leti di e kon foe joe wi kan si leti.” — PSALM 36:9.
1. Sortoe moeiti ben meki froekoe kaba foe froestan a simbôlis fasi foe a boekoe Openbaring?
A BIJBEL boekoe Openbaring abi foeroe belangstelling foe den kresten foe sensi fositen. A e gi wan moi eksempre foe a fasi fa a leti foe waarheid e skèin moro nanga moro. Na ini 1917, a pipel foe Jehovah ben tjari a boekoe The Finished Mystery kon na doro, di e froeklari a boekoe Openbaring. Sondro frede a ben tjari kon na krin soema na den relisi fesiman èn den politiek fesiman foe krestenhèit, ma foeroe foe den froeklari foe en, den ben teki foe difrenti fonten. Ma tokoe The Finished Mystery ben de leki wan tesi foe si efoe den Bijbel Ondrosoekoeman ben de loyaal na a kanari di de foe si èn di Jehovah ben e gebroiki.
2. Sortoe leti na artikel „Birth of the Nation” (A geborte foe a nâsi) ben skèin na tapoe a boekoe Openbaring?
2 Wan krinkrin leti ben skèin na tapoe a boekoe Openbaring na ini na artikel „Birth of the Nation” (A geborte foe a nâsi) na ini The Watch Tower foe 1 maart 1925. Den ben prakseri taki Openbaring kapitel 12 ben taki foe wan feti na mindri a heiden Rome tirimakti nanga a Lomsoe kerki, èn dati a manpikin ben teki presi gi a tirimakti foe a paus. Ma na artikel dati ben sori taki Openbaring 11:15-18 ben abi foe doe nanga san kapitel 12 wani taki, di e sori taki a abi foe doe nanga a geborte foe Gado Kownoekondre.
3. Sortoe poeblikâsi ben skèin moro nanga moro leti na tapoe Openbaring?
3 Ala den sani disi ben meki taki Openbaring ben kon moro krin na ini a poeblikâsi Light (Leti), na ini toe volume, na ini a jari 1930. Tokoe moro soifriwroko ben de foe si na ini a boekoe „Babylon de grote is gevallen!” God’s koninkrijk heerst! (1971) nanga „Dan is Gods mysterie voleindigd” (1970). Ma tokoe, moro ben de foe leri ete foe a profeitis boekoe Openbaring. Ija, moro brenki leti ben skèin na en tapoe na ini 1988, di den ben tjari De Openbaring — Haar grootse climax is nabij! (Na openbaring — En moro bigi heimarki de krosibei!) kon na doro. Wi ben kan taki dati a sroto gi ala den sani disi di den ben kon froestan safrisafri, ben de foe di a profeititori foe Openbaring abi foe doe nanga „a dei foe Masra”, di ben bigin na ini 1914 (Openbaring 1:10). Dati meki, wi ben sa froestan a boekoe Openbaring moro krin ala di a dei dati e go moro nanga moro.
A kon na krin san „den moro hei makti” wani taki
4, 5. (a) Fa den Bijbel Ondrosoekoeman ben froestan Romesma 13:1? (b) San den ben kon si baka ten, taki ben de a fasi fa den Boekoe foe bijbel ben si „den moro hei makti”?
4 Wan brenki leti di ben skèin, ben de foe si na ini 1962, di abi foe doe nanga Romesma 13:1, pe a e taki: „Meki ibri sili saka ensrefi na ondro den moro hei makti [„hei tirimakti”, Nieuwe-Wereldvertaling].” (King James Version) Den fosi Bijbel Ondrosoekoeman ben froestan taki „den moro hei makti” di den e taki foe den drape, ben sori go na den grontapoe tirimakti. Den ben denki taki a tekst disi ben wani taki dati efoe den ben kari wan kresten foe go na ini a dienstplicht na a ten foe feti, dan a ben sa de froeplekti foe weri sroedati krosi, wan gon, èn foe go na a fetilin, na den fetigotro. Den ben denki taki foe di wan kresten no ben kan kiri wan kompe libisma, a ben sa de froeplekti foe soetoe en gon go na loktoe efoe a situwâsi ben kon takroe srefisrefi.a
5 The Watchtower foe 15 november nanga foe 1 december 1962, ben skèin krin leti na tapoe a tori, di den ben taki foe den wortoe foe Jesus na Mateus 22:21: „Pai Caesar baka . . . san na foe Caesar, ma Gado san na foe Gado.” Den wortoe foe den apostel na Tori foe den Apostel 5:29, ben abi foe doe nanga a tori: „Wi moesoe gi jesi na Gado leki tiriman moro leki na libisma.” Kresten e saka densrefi na ondro Caesar — „den moro hei makti” — soso ondro a kondisi taki den no e aksi foe den taki den kresten e handri teige a wet foe Gado. A saka di wi moesoe saka wisrefi na Caesar ondro ben skotoe, a no ben de dorodoro. Kresten e pai baka na Caesar soso den sani di no de kontrari san Gado e aksi foe den. O fa a ben gi satisfaksi foe froestan krin san a tori disi wani taki!
Leti skèin na tapoe afersi di abi foe doe nanga a fasi fa sani orga
6. (a) Sortoe gronprakseri den ben teki foe wai pasi gi a sistema di de foeroe na ini kerki foe krestenhèit pe wan toe man nomo abi a makti? (b) Te foe kaba, san den ben si taki ben de a joisti fasi foe poti den wan di moesoe tiri a gemeente?
6 Na aksi ben de, soema ben sa dini leki owroeman noso dinari na ini den gemeente. Foe wai pasi gi a sistema di de foeroe na ini kerki foe krestenhèit pe wan toe man nomo abi a makti, den ben teki a bosroiti taki den moesoe teki den owroeman nanga dinari nanga jepi foe demokratis stem, di den memre foe ibri gemeente ben sa doe. Ma a leti di ben kon krin moro nanga moro na ini The Watchtower foe 1 september nanga foe 15 oktober 1932, ben sori taki den Boekoe foe bijbel no e gi no wan gron foe teki owroeman nanga jepi foe stem. Foe dati ede, wan dienst komte ben kon na ini a presi foe dati, èn a Genootschap ben poti wan dienst fesiman.
7. Sortoe moro boen fasi foe poti dinari na wroko na ini a gemeente, den leti di ben skèin, ben tjari kon?
7 The Watchtower foe 1 juni nanga foe 15 juni 1938, ben skèin leti di ben e sori taki den dinari na ini a gemeente no ben moesoe poti nanga jepi foe stem, ma den ben moesoe poti den, dati wani taki, poti den na wroko na wan theokratis fasi. Na ini 1971, wan tra leti di ben skèin, ben sori taki ibri gemeente no ben moesoe kon na ondro a tiri foe wán gemeente dinari nomo. Na presi foe dati, ibri wan gemeente ben moesoe abi wan skin foe owroeman di a Tiri Skin foe Jehovah Kotoigi ben moesoe poti. So boen, baka di a leti ben kon krin moro nanga moro 40 jari langa, a ben kon krin foe si taki den owroeman èn so srefi den dinari di wi sabi now leki dinari na ini a diniwroko, ben moesoe poti na wroko nanga jepi foe „a getrow èn koni srafoe”, di a ben sa doe nanga jepi foe a Tiri Skin foe en (Mateus 24:45-47). Disi ben de akroederi den sani di ben feni presi na ini a ten foe den apostel. A tiri skin foe a fosi jarihondro ben poti den man soleki Timoteus nanga Titus na wroko leki opziener (1 Timoteus 3:1-7; 5:22; Titus 1:5-9). Ala den sani disi de wan krinkrin kontroe foe Jesaja 60:17: „Na presi foe kopro mi sa tjari gowtoe kon na inisei, èn na presi foe isri mi sa tjari solfroe kon na inisei, èn na presi foe oedoe, kopro, èn na presi foe ston, isri; èn mi sa poti vrede leki oen opziener èn mi sa poti regtfardikifasi leki den sma di e gi oenoe wroko.”
8. (a) Sortoe moro boen fasi na ini a tori fa a Genootschap ben wroko, den waarheid di ben kon moro nanga moro, ben tjari kon? (b) San na den komte foe a Tiri Skin, èn san na a wroko kontren foe ibriwan foe den, noso den sani na tapoe san den e tiri?
8 Dan joe ben abi so srefi na afersi foe a fasi fa a Waktitoren Genootschap ben wroko. Foeroe jari langa, a Tiri Skin foe Jehovah Kotoigi ben de a srefi leki a groepoe foe fesiman foe a Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, èn den afersi ben de moro foeroe na ondro a tiri foe a presidenti foe a Genootschap. Soleki fa ben sori na ini a 1977 Jaarboek van Jehovah’s Getuigen (bladzijde 257-259), dan na ini 1976 a Tiri Skin ben bigin wroko nanga siksi komte, èn ibri wan ben kisi a wroko foe sorgoe gi difrenti afersi foe a wroko na heri grontapoe. A Personeel Komte e handri nanga den afersi foe a personeel, so srefi gi a boen foe ala den wan di e dini na ini a Bethelfamiri na heri grontapoe. Na Uitgevers Komte e handri nanga ala afersi di abi foe doe nanga den bisnis tori foe na organisâsi èn so srefi nanga sani di abi foe doe nanga a wet, soleki tori di abi foe doe nanga den goedoe èn a wroko foe druk poeblikâsi. A Dienst Komte e sorgoe gi a preikiwroko èn a e tiri sani di abi foe doe nanga den opziener di e rèis, den pionier, nanga den wroko foe den gemeente preikiman. Na Onderwijs Komte de frantiwortoe gi den gemeente konmakandra, den spesroetoe dei-konmakandra, den kring konmakandra nanga den distriktkongres nanga den internationaal kongres èn so srefi den difrenti skoro foe gi leri na jejefasi na a pipel foe Gado. A Schrijvers Komte e tiri sani di abi foe doe nanga den poeblikâsi di den e sreka èn di den e vertaal na ini ala fasi, èn den e sorgoe taki ala sani de akroederi den Boekoe foe bijbel. A Voorzitters Komte e sorgoe gi situwâsi pe a nowtoe bigi èn gi afersi di moesoe doe wantewante. So srefi na ini 1970, den bijkantoro foe a Waktitoren Genootschap ben bigin de na ondro a tiri foe wan komte, na presi foe wán opziener.b
Leti di abi foe doe nanga a fasi fa kresten moesoe tjari densrefi
9. Na sortoe fasi a leti foe waarheid ben abi krakti na tapoe a fasi fa kresten moesoe de nanga den tirimakti foe grontapoe?
9 Foeroe leti ben skèin di abi foe doe nanga a fasi fa kresten moesoe tjari densrefi. Foe eksempre, loekoe na afersi foe neutraliteit. Wan spesroetoe brenki leti ben skèin na tapoe a tori disi na ini na artikel „Neutraliteit” di ben de na ini The Watchtower foe 1 november 1939. A ben kon na a joisti ten srefisrefi, leti baka a bigin foe a Di foe Toe Grontapoe Orlokoe! Na artikel ben sori finifini san neutraliteit wani taki èn a ben sori taki kresten no moesoe abi foe doe nanga politiek afersi noso nanga trobi na mindri den nâsi (Mika 4:3, 5; Johanes 17:14, 16). Dati na wan foe den sani di meki taki den nâsi no wani si den na ai (Mateus 24:9). Den feti foe Israèl foe owroeten no de wan eksempre gi den kresten, soleki fa Jesus e tjari kon na krin na Mateus 26:52. Boiti dati, no wan politiek nâsi na ini a ten disi de wan theokrasia tiri, wan tiri foe Gado, soleki fa a ben de na Israèl foe owroeten.
10. San leti di ben skèin, ben tjari kon na krin na ini a fasi fa kresten moesoe si broedoe?
10 Leti ben skèin toe na tapoe a santafasi foe broedoe. Den Bijbel Ondrosoekoeman ben prakseri taki a komando na Tori foe den Apostel 15:28, 29, foe no gebroiki broedoe, ben de soso gi den djoe kresten. Ma Tori foe den Apostel 21:25 e sori taki na ini a ten foe den apostel, a komando disi ben de so srefi gi den wan foe den nâsi di ben kon tron bribiman. So boen, a santa di broedoe moesoe de wan santa sani, de gi ala kresten, soleki The Watchtower foe 1 juli 1945 e sori. Disi no wani taki nomo foe weigri foe njan broedoe foe meti, soleki broedoe-worst, ma foe tan farawe toe foe broedoe foe libisma, soleki na ini a kefal foe broedoe transfusie.
11. San den ben kon froestan foe a fasi fa kresten moesoe si a gebroiki foe tabaka?
11 Leki wan bakapisi foe a leti di e kon moro nanga moro, dan den gwenti foe sma, di fosi sma ben fronsoe den ede nomo gi den, ben kon de bakaten wan serjoesoe sondoe. Wan eksempre foe disi abi foe doe nanga a gebroiki foe tabaka. Na ini Zion’s Watch Tower foe 1 augustus 1895, brada Russell ben poti prakseri na tapoe 1 Korentesma 10:31 nanga 2 Korentesma 7:1 èn a ben skrifi: „Mi no man si fa a kan de gi a glori foe Gado noso gi a boen foe wan kresten, foe gebroiki tabaka, awinsi fa a e gebroiki en.” Sensi 1973 den ben froestan krin taki no wan sma di e gebroiki tabaka kan de wan Kotoigi foe Jehovah. Na ini 1976 den ben tjari kon na krin taki no wan kresten kan wroko na ini wan dobbel-oso èn kan tan na ini a gemeente.
Tra sani di kon moro krin
12. (a) Sortoe sani wan leti di ben skèin, ben tjari kon na krin foe a nomroe foe den sroto foe a Kownoekondre di Petrus ben kisi foe wroko nanga den? (b) Na ini sortoe situwâsi Petrus ben gebroiki ibri wan foe den sroto?
12 Leti ben kon de moro nanga moro so srefi na tapoe a nomroe foe den simbôlis sroto di Jesus ben gi Petrus. Den Bijbel Ondrosoekoeman ben bribi taki Petrus ben kisi toe sroto foe opo na okasi gi sma foe tron erfgenaam foe a Kownoekondre — wán gi den djoe, di a ben gebroiki tapoe a Pinksterfesa foe 33 Gewoon Teri èn a trawan gi den heidensma, di a ben gebroiki fosi na ini 36 Gewoon Teri di a ben preiki gi Cornelius (Tori foe den Apostel 2:14-41; 10:34-48). Baka ten den ben si taki wan di foe dri groepoe ben de na ini a tori toe — den Samariasma. Petrus ben gebroiki a di foe toe sroto di a ben opo na okasi gi a Kownoekondre gi den (Tori foe den Apostel 8:14-17). So boen, Petrus ben gebroiki a di foe dri sroto di a ben preiki gi Cornelius. — De Wachttoren foe 1 oktober 1980, bladzijde 16-23, 26-27.
13. San den leti di ben skèin, ben tjari kon na krin foe den skapoekoi, di den e taki foe den na Johanes kapitel 10?
13 Foe wan tra leti di ben skèin, den ben si taki Jesus no ben taki soso foe toe, ma foe dri skapoekoi (Johanes kapitel 10). Den disi ben de (1) a djoe skapoekoi foe san Johanes a Dopoeman ben de a doro-waktiman, (2) a koi foe den salfoe Kownoekondre erfgenaam, èn (3) a koi foe den „tra skapoe” di abi a howpoe foe libi na grontapoe. — Johanes 10:2, 3, 15, 16; De Wachttoren foe 15 mei 1984, bladzijde 10-21.
14. Fa a leti di kon krin moro nanga moro, ben meki sani kon na krin na ini na afersi foe a bigin foe na agersi Prisiri-Jari?
14 A fasi fa den ben froestan na agersi Prisiri-Jari ben kon na krin toe. Na ondro a Wet, ibri di foe feifi-tenti jari ben de wan bigi Prisiri-Jari, na ini san den ben gi sani baka na den fosi eiginari (Lefitikus 25:10). Langa ten kaba den ben froestan taki disi ben de wan prenki foe a Doesoen-Jari Tiri foe Krestes. Ma no so langa pasa na ini a ten disi, den ben kon si taki na agersi Prisiri-Jari ben bigin foe troe na a Pinksterfesa na ini 33 Gewoon Teri, di den wan di ben kisi santa jeje na den tapoe, ben kon fri foe katibo na a Wet Froebontoe foe Moses. — De Wachttoren foe 1 januari 1987, bladzijde 18-28.
Leti di ben kon moro nanga moro na tapoe a fasi fa foe gebroiki wortoe
15. Sortoe leti ben skèin na tapoe a fasi fa den e gebroiki a wortoe „plan”?
15 „A sma di e tjari sani kon na wán, ben soekoe foe feni den switi wortoe èn foe skrifi den joisti wortoe foe waarheid” (Preikiman 12:10). Den wortoe disi ben sa fiti boen na a thema foe na artikel disi, bikasi leti no skèin soso na tapoe den prenspari afersi disi soleki leri foe bijbel èn a fasi fa sma moesoe tjari densrefi, ma so srefi na tapoe den wortoe di kresten e gebroiki èn den sani di den wortoe wani taki soifri. Foe eksempre, wan foe den poeblikâsi di den Bijbel Ondrosoekoeman ben lobi srefisrefi, na a volume wán foe den Studies in the Scriptures, di abi leki titel The Divine Plan of the Ages. Ma, baka ten den ben kon froestan taki a Wortoe foe Gado e taki foe libisma nomo taki den e meki plan (Odo 19:21). Noiti den Boekoe foe bijbel e taki dati Jehovah e meki plan. A no abi foe meki plan. Awinsi san a abi na prakseri, a sa kon troe seiker, bika en abi koni nanga makti di no abi skotoe, soleki fa wi e leisi na Efeisesma 1:9, 10: „A de foe di a e plisi en, taki a ben abi a prakseri foe abi wan tiri na a kaba foe den fasti ten.” So boen, safrisafri den ben kon si taki a wortoe „prakseri” fiti moro boen te den e taki foe Jehovah.
16. San ben de a joisti fasi foe froestan Lukas 2:14, soleki fa den ben kon si dati safrisafri?
16 Dan na afersi ben de foe froestan Lukas 2:14 moro boen. Akroederi a King James Version, a skrifi: „Glori gi Gado na ini den moro hei presi, èn vrede na grontapoe, boen wani gi libisma.” Den ben kon si taki disi no ben taki a sani na a joisti fasi, bikasi Gado no e sori en boen wani gi den ogriwan. Foe dati ede den Kotoigi ben si taki a ben de vrede gi den sma di ben abi boen wani gi Gado. So boen, den ben tan sori na den sma di ben abi belangstelling gi bijbel, leki sma di abi boen wani. Ma dan den ben kon froestan taki a tori disi ben abi foe doe nanga boen wani, no foe a sei foe libisma, ma foe a sei foe Gado. So boen, a foetoewortoe foe Lukas 2:14 foe a Nieuwe-Wereldvertaling e taki foe „sma di en [Gado] feni boen”. Ala den kresten di e libi akroederi a pramisi di den doe taki den gi densrefi abra na Gado, abi a boen wani foe Gado.
17, 18. San Jehovah sa regtfardiki, èn san a sa santa?
17 Na so a ben de wan langa ten toe, taki den Kotoigi ben taki foe a kon regtfardiki foe a nen foe Jehovah. Ma Satan ben tjari tweifri na tapoe a nen foe Jehovah? Na ini a tori disi, iniwan foe den wrokoman foe Satan ben tjari tweifri na tapoe a nen foe Jehovah, di ben sori taki Jehovah no ben abi reti na tapoe a nen dati? Kwetikweti. A no ben de a nen foe Jehovah di den ben tjalensi èn di ben moesoe kon regtfardiki. Dati na foe san ede a Waktitoren Genootschap no e taki na ini den poeblikâsi foe no so langa pasa, taki a nen foe Jehovah moesoe kon regtfardiki. Den e taki foe a soevereinfasi foe Jehovah di moesoe kon regtfardiki èn taki en nen moesoe kon santa. Disi de ini akroederi nanga san Jesus ben taigi wi foe begi: „Meki joe nen kon santa” (Mateus 6:9). Ibri tron baka, Jehovah ben taki dati a ben sa santa a nen foe en, di den Israèlsma no ben tjalensi, ma di den no ben gebroiki na wan santa fasi. — Esekièl 20:9, 14, 22; 36:23.
18 A de moi foe si taki na ini 1972, a boekoe „De natiën zullen weten dat ik Jehovah ben” — Hoe? (1972) ben meki a difrenti disi: „Jesus Krestes e feti . . . foe regtfardiki na universeel soevereinfasi foe Jehovah èn foe glori a nen foe Jehovah” (Bladzijde 363-364). Na ini 1974, God’s duizendjarige koninkrijk is nabij gekomen ben taki: „A ’bigi banawtoe’ di e kon, na a ten te na Almakti Gado Jehovah sa regtfardiki en universeel soevereinfasi èn a sa santa en warti nen” (Bladzijde 409). Dan na ini 1976, ’s Mensen redding uit wereldbenauwdheid nabij! ben taki: „A moro bigi sani di sa feni presi na ini a heri historia foe grontapoe sa doro en marki na a ten dati, te na universeel soevereinfasi foe Jehovah kon regtfardiki èn te en nen kon santa.” — Bladzijde 280.
19, 20. Fa wi kan sori a warderi foe wi gi den leti di ben skèin na jejefasi?
19 O fa a de wan blesi gi a pipel foe Jehovah foe e didon na ini ala jeje leti disi! Kontrari srefisrefi foe dati, a doengroe na jejefasi na ini san den fesiman foe krestenhèit de, e sori na ini a sani di wan tiriman foe krestenhèit ben taki: „Foe san ede sondoe de? Foe san ede sma e njan pina? Foe san ede didibri de? Disi na den sani di mi o aksi Masra te mi doro na hemel.” Ma Jehovah Kotoigi kan taigi en foe san ede: Bikasi foe a strei-aksi foe a reti foe Jehovah en soevereinfasi, èn foe na aksi efoe libisma kan tan hori den soifri retifasi na Gado ala di Didibri e gens den.
20 Na ini ala den jari, leti di ben skèin, bigiwan nanga pikinwan, leti a pasi foe den foetoeboi foe Jehovah di gi den libi abra na en. Disi ben de wan kontroe foe den tekst soleki Psalm 97:11 nanga Odo 4:18. Ma no meki wi frigiti noiti taki foe waka na ini a leti, wani taki foe abi warderi gi a leti di e kon krin moro nanga moro èn foe libi akroederi dati. Soleki fa wi si, dan a leti disi di e kon krin moro nanga moro, abi foe doe nanga a fasi fa wi e tjari wisrefi èn nanga a komando di wi ben kisi foe preiki.
[Foetoewortoe]
a Foe doe wan sani na tapoe a prakseri disi, The Watch Tower foe 1 juni nanga foe 15 juni 1929 ben froeklari dati „den moro hei makti” ben de Jehovah Gado nanga Jesus Krestes. A ben de moro foeroe a prakseri disi di den ben kenki na ini 1962.
b A Waktitoren foe 1 april 1992 ben meki bekènti taki wan toe brada di den teki na mindri den „tra skapoe” ben kisi a toewijzing foe asisteri den komte foe a Tiri Skin, di wi kan gersi nanga den Nethinim foe den dei foe Esra. — Johanes 10:16; Esra 2:58.
Joe e memre disi ete?
◻ Sortoe leti ben skèin na tapoe a saka di wi moesoe saka wisrefi na ondro „den moro hei makti”?
◻ Sortoe kenki ben feni presi na ini a fasi fa sani orga, di den leti ben skèin na tapoe?
◻ Fa a leti di ben kon krin moro nanga moro, ben abi krakti na tapoe a fasi fa kresten moesoe tjari densrefi?
◻ San leti na jejefasi meki kon moro krin, foe a fasi fa wi e froestan wan toe penti foe den Boekoe foe bijbel?
[Sma di abi a reti foe den prenki na tapoe bladzijde 31]
Den sroto na tapoe bladzijde 31: A tekening abi en gron na tapoe wan fowtow di meki na Cooper-Hewitt, National Design Museum, Smithsonian Institution