Sireletsa ba Lelapa la Hao Lefung la Ntaramane
Boprofeteng ba Jesu bo mabapi le qetello ea tsamaiso ena ea lintho, o ile a bolela esale pele hore “ho tla qhoma maloetse libakeng tse ngata.” (Luka 21:11, The New Testament in Plain English) Ntaramane ke bo bong ba maloetse ao.
NTARAMANE e bakoa ke kokoana-hloko e nyenyane e kenang liseleng tse phelang ebe e fetola tsela eo li sebetsang ka eona ho hlahisa likokoana-hloko tse ling. Tsela e ka sehloohong eo kokoana-hloko ea ntaramane, e hlaselang matšoafo, e tšoaetsanoang ka eona ke ka maro a ’mele a tsoang ha motho ea nang le eona a thimola, a khohlela esita le ha a bua. Boloetse bo fetoha seoa ha bo ama batho ba bangata libakeng tse ngata.
Likokoana-hloko ha li ame batho feela empa li ama le liphoofolo le linonyana. Likokoana-hloko tsa ntaramane li arotsoe ka mofuta oa A, B, kapa C. Mofuta oa A ke oona o atisang ho baka ntaramane. Tsela e ka sehloohong eo likokoana-hloko li aroloang ka eona ke ho ea ka liprotheine tse peli tse fumanoang karolong e ka holimo ea kokoana-hloko: hemagglutinin (H) le neuraminidase (N).
Ntho e tšoenyang haholo ka likokoana-hloko tsa ntaramane ke hore li ka ’na tsa ikatisa ka potlako le hona tsa tla ka mefuta-futa le hore mefuta e sa tšoaneng e ka ikopanya eaba e hlahisa o mocha. Haeba e le mofuta o ikhethang, tsamaiso ea ’mele ea ho itšireletsa mafung e ka ’na ea sitoa ho o loantša.
Batho ba atisa ho tšoaroa ke ntaramane haholo likhoeling tse batang. Phuputso ea morao tjena e bontšitse hore ha ho pholile, lera le ka holimo la kokoana-hloko eo le etsa lero le sheqesheqe le e sireletsang ka nako e telele ha e le moeeng, ’me le ea qhibiliha ha e fihla ka matšoafong kaha ho futhumetse, e leng se bakang tšoaetso. Moea o batang ha o bake tšoaetso ea kokoana-hloko, empa o thusa ho e hasanya.
Mehato ea ho Itšireletsa
Kaha mebuso e mengata ea hlokomela hore e lokela ho ba malala-a-laotsoe, e se e itokiselitse ho sebetsana le boemo. Empa ke eng seo u ka se etsang? A re hlahlobe litsela tse tharo tsa motheo tsa ho itšireletsa:
Imatlafatse ’meleng: Etsa bonnete ba hore ba lelapa la hao ba robala ka ho lekaneng le hore ba ja lijo tse tla ba thusa ho matlafatsa tsamaiso ea bona ea ’mele ea ho itšireletsa. Haholo-holo le lokela ho ja litholoana le meroho, lijo-thollo le liprotheine tse se nang mafura, tse fanang ka li-amino acid tse hlokahalang ho matlafatsa tsamaiso ea ’mele ea ho itšireletsa mafung.
Hlokisa likokoana-hloko sebaka: Leka ka hohle ho boloka lik’haontara le litafole li hloekile. Hlatsoa lipitsa le lijana ha u qeta ho li sebelisa ’me u hlatsoe likobo nako le nako. Hloekisa lintho tseo batho ba li tšoarang khafetsa: liloko tsa mamati, lithelefono le li-remote control. Etsa hore moea o hloekileng o foke ka tlung ha ho khoneha.
Itloaetse ho lula u hloekile: Hlapa matsoho ka hloko ka sesepa le metsi kapa ka sesepa sa matsoho se entsoeng ka tahi. (Haeba ho khoneha u lule u e-na le botlolo e nyenyane ea sanitizer.) Leka hore u se ke ua kopanela lithaole tsa matsoho kapa sefahleho le batho ba bang, esita le litho tsa lelapa.
U se ke ua itšoara mahlong, linkong, kapa molomong u sa hlapa matsoho. Haeba ho khoneha, ikoahele molomo le linko ka pampiri ea ho iphumola ha u khohlela kapa u thimola ’me u e lahle hang-hang. Qoba ho kopanela lintho tse kang lithelefono le ba bang, tse ka jalang likokoana-hloko habonolo. Bana ba lokela ho koetlisoa ka hloko hore ba etse lintho tsena. Ho hotle ho itloaetsa ho etsa lintho tsena ka linako tsohle empa haholo-holo nakong ea ntaramane.
Bontša ho Nahanela ba Bang
U ka ’na ua qala ho tšoaetsa ba bang letsatsi pele u bonahatsa matšoao a hore ua kula le ha ho se ho fetile matsatsi a mahlano u folile. Matšoao a ntaramane a batla a tšoana le a sefuba empa a matla ho a feta. A akarelletsa ho ba le feberu (hangata e phahameng), ho tšoaroa ke hlooho, ho khathala ka ho feteletseng, ho khohlela ho sa tsoe letho le ho opeloa ke mesifa. Bana ba atisa ho khathatsoa ke mamina le ho ba le mathata a ka maleng—a kang ho nyekeloa ke pelo, ho hlatsa le ho tšolla—ho feta batho ba baholo. Haeba ho khoneha u lule hae ha u e-na le matšoao ana ’me u qobe ho tšoaetsa ba bang.
Iphe nako e ngata ea ho phomola ’me u noe metsi haholo. Meriana e loantšang likokoana-hloko e ka thusa haeba feela motho a e noa ha a qala ho ba le matšoao ao. Bana ba tšoereng ke ntaramane ha baa lokela ho fuoa aspirin (acetylsalicylic acid). E-ea ngakeng haeba u e-na le matšoao a kang a pneumonia, a joaloka ho hema ka thata, ho ba le mahlaba ka sefubeng kapa ho opeloa ke hlooho e bohloko e sa eeng moriting.
Ho tšoaroa ke ntaramane e ka ba boemo bo seng monate. Ho ba malala-a-laotsoe ho ka u thusa ho feta boemong boo hamolemo. Empa ho phaella moo, u ka lebella nako eo ka eona Bibele e tšepisang hore, “ha ho moahi ea tla re: ‘Kea kula.’”—Esaia 33:24.
[Lebokose le leqepheng la 27]
MOFUTA OA NTARAMANE E MATLA
Ntaramane e qalileng ho hlokomeloa Mexico ka 2009 ke ea mofuta oa H1N1, ’me e tšoana le mokakallane oa Spain oa 1918, o ileng oa bolaea batho ba limilione tse mashome. Empa e boetse e na le matšoao a kang a likokoana-hloko tse amang likolobe le linonyana.
[Lebokose/Litšoantšo tse leqepheng la 28, 29]
LITSELA TSA HO ITŠIRELETSA LE HO SIRELETSA BA BANG
1. Ikoahele ha u khohlela
2. Hlapa matsoho
3. Lumella moea o hloekileng ho foka ka tlung
4. Boloka thepa e hloekile
5. Ha u kula, lula hae
6. Qoba ho kopana le batho
[Lebokose/Setšoantšo se leqepheng la 29]
HA SEOA SE QHOMA
Ntlha ea pele, latela litaelo tsa basebeletsi ba tsa bophelo. U se ke ua tšoha kapa ua feteletsa lintho. Tiisa hore u latela likeletso tse tšohliloeng sehloohong sena. Haeba ho khoneha, qoba ho ba har’a batho. Ho ikoahela linko le molomo ho ka ’na ha u thusa, haeba u kula. Hlapa matsoho khafetsa. Batla lijo tse sa senyeheng le lintho tse ling tse sebelisoang ’meleng tse tla qeta libeke tse ka bang peli, haeba u ka sitoa ho ea mabenkeleng.
Ha u le mosebetsing, libakeng tsa borapeli, kapa moo ho nang le batho ba bangata, latela likeletso tse fanoeng mona. Hape leka ho boloka sebaka seo u leng ho sona se e-na le moea o hloekileng.
[Setšoantšo se leqepheng la 27]
Setšoantšo se hōlisitsoeng sa kokoana-hloko ea ntaramane ea H1N1
[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]
CDC/Cynthia Goldsmith