JE, WAJUA?

Katika nyakati za Biblia, vitabu vya kukunjwa vilitengenezwaje, na vilitumiwa jinsi gani?

Injili ya Luka inasema kwamba Yesu alifungua kitabu cha kukunjwa cha Isaya, akakisoma na kisha akakikunja. Mwishoni mwa Injili yake, Yohana alizungumzia pia kitabu cha kukunjwa aliposema kwamba hakuweza kuandika katika kitabu chake cha kukunjwa ishara zote alizofanya Yesu.—Luka 4:16-20; Yohana 20:30; 21:25.

Vitabu hivyo vya kukunjwa vilitengenezwa jinsi gani? Ili kuvitengeneza, ngozi au mafunjo yaliunganishwa pamoja. Kisha yalisokotwa kwenye fimbo na upande wenye maandishi unaviringishwa ndani. Maandishi yaliandikwa katika safu fupi zilizo wima kulingana na upana wa kitabu cha kukunjwa. Ikiwa kitabu cha kukunjwa kilikuwa kirefu, kingekuwa na fimbo ndogo au mbao mbili mwishoni mwa kitabu hicho ambazo msomaji angeshika upande mmoja ili kufungua na upande mwingine kufunga kitabu mpaka atakapopata maandishi anayotaka kusoma.

Kitabu The Anchor Bible Dictionary kinasema, “Kitabu cha kukunjwa kilikuwa na urefu [meta 10 hivi] wa kutoshea maandishi ya kitabu kizima na kuchukua nafasi ndogo kinapokunjwa.” Kwa mfano, inakadiriwa kwamba Injili ya Luka ilitoshea katika kitabu cha kukunjwa chenye urefu wa meta tisa na nusu. Katika baadhi ya vitabu vya kukunjwa, kingo za fimbo zilizokuwa mwishoni zilikatwa na kuchongwa vizuri kwa kutumia jiwe la kukwaruzia na kisha kutiwa rangi.

“Wakuu wa makuhani” wanaotajwa katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo walikuwa nani?

Tangu kuanzishwa kwa ukuhani katika taifa la Israeli, cheo cha kuhani mkuu kilikuwa kwa ajili ya mtu mmoja, na angedumu katika cheo hicho mpaka atakapokufa. (Hesabu 35:25) Haruni alikuwa wa kwanza kutumikia katika cheo hicho. Mtoto wa kwanza wa kiume angerithi cheo cha kuhani mkuu kutoka kwa baba yake. (Kutoka 29:9) Wazao wengi wa Haruni walitumikia wakiwa makuhani, lakini ni wachache waliotumikia wakiwa makuhani wakuu.

Waisraeli walipotawaliwa na mataifa mengine, watawala wa mataifa hayo waliwaweka na kuwatoa makuhani wakuu Wayahudi kadiri walivyopenda. Hata hivyo, inaonekana kwamba sikuzote waliowekwa rasmi kutumikia katika cheo hicho walichaguliwa katika familia maalumu hasa kutoka katika ukoo wa Haruni. Maneno “wakuu wa makuhani” yalirejelea washiriki wakuu wa ukuhani. Huenda wakuu wa makuhani walitia ndani vichwa vya migawanyo 24 ya ukuhani; washiriki wa kudumu wa familia za kuhani mkuu; na makuhani wakuu wa zamani kama vile Anasi, ambaye aliondolewa katika cheo chake.​—1 Mambo ya Nyakati 24:1-19; Mathayo 2:4; Marko 8:31; Matendo 4:6.