Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión
2-8 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | DANIEL 7-9
“Gaʼyee Daniel niʼtáriyaʼ dí ma̱ʼkha̱ Mesías”
(Daniel 9:24) “Rígá ajtsú skíñúʼ gu̱wa̱ʼ xmáná rí nawámbá ga̱jma̱a̱ numuu xuajñaʼ rí nindxu̱u̱ mikaʼwu, mu mambáa dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ aʼkhá, ga̱jma̱a̱ rí muni kaʼwi̱i̱ aʼkhún, ga̱jma̱a̱ rí marigá rí jmbu má xúʼko̱ asndu kámuu mbiʼi, ga̱jma̱a̱ rí mambanúu rí kiʼtáriyaʼ, ma̱ngaa rí magiʼi bi̱ mani̱ndxu̱u̱ Santo ndrígu̱ún Santos.
it-2-S ináa 1017 kutriga̱ 6
Ajtsú skíñúʼ gu̱wa̱ʼ Xmáná
Na̱jkha̱nú naguámbá dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ aʼkhá. Rí nikháñuu Jesús, ma̱ngaa rí nigabi̱i̱ ga̱jma̱a̱ rí nikha̱a̱ mekhuíí ni̱jkha̱nú niʼni rí ‹mambáa dí raʼkhí, ga̱jma̱a̱ maguma gámbáa aʼkhá, ma̱ngaa dí maguma májánʼ raʼkhí dí nirígá›. (Da 9:24.) Rí nimbánuu náa Xtángoo nijuiʼthá rí bi̱ judíos niguáʼdáá aʼkhá, ga̱jma̱a̱ rí maguáʼníí xúgíʼ enii gamiéjunʼ numuu rí túnimbu̱ún. Mú náa rígá wéñuʼ aʼkhá, xó má nasngájma xtángoo ndrígóo Moisés, mú rí nagáwiinʼ a̱jkiu̱nʼ Dios ga̱jma̱a̱ rí nandoo mayambáá rígá náa Mesías. (Ro 5:20.) Ga̱jma̱a̱ numuu rí nixnáximinaʼ Mesías, ma̱ndoo majngudi̱i̱ aʼkhá ndrígu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nurtanga̱a̱ a̱jkiu̱ún, ga̱jma̱a̱ makáwíin náa castigo.
(Daniel 9:25) Gíʼmaa ma̱ta̱ya̱a̱ ga̱jma̱a̱ gíʼmaa makruaʼaʼ dí asndu nákha nijuiʼthá maguma̱a̱ xuajen Jerusalén asndu índo̱ gáʼkha̱ Mesías bi̱ nindxu̱u̱ Caudillo, marigá juwan xmáná, ga̱jma̱a̱ ajtsú skíñúʼ i̱jma̱ xmáná. Xuajen maguma̱a̱ mu marigá mbu̱júu̱, ga̱jma̱a̱ maguma̱a̱ mbaʼa rexo̱o̱ xuajen ga̱jma̱a̱ iñáʼ, mú mbiʼi rúʼko̱ mani̱ndxu̱u̱ mingíjyúuʼ.
it-2-S ináa 1016 kutriga̱ 5
Ajtsú skíñúʼ gu̱wa̱ʼ Xmáná
Ni̱ʼkha̱nú Mesías nda̱wa̱á rí ‹ajtsú skíñúʼ imíjna gu̱wa̱ʼ xmáná›. Ga̱jma̱a̱ rí ajtsú skíñúʼ ijma̱ xmáná “xmáná” rí na̱ʼkha̱ (Da 9:25), rígi̱, dí kaʼyoo ajtsú skíñúʼ gu̱wa̱ʼ xmáná rí nijuiʼthá rí maʼni a̱jma̱ nuthu, magi̱ʼdu̱u̱ mbu̱júu̱ índo̱ gámbáa ‹juwan xmáná›. Ga̱jma̱a̱ mbiʼi rí ninújngoo, “asndu nákha nijuiʼthá” rí magumáanʼ Jerusalén asndu ni̱ʼkha̱ “Mesías bi̱ nindxu̱u̱ Caudillo” ninindxu̱u̱ mbá ajtsú skíñúʼ ijma̱ “xmáná ”, xóo muʼthá, ajtsú skíñúʼ imíjna gu̱wa̱ʼ “xmáná” (a̱jkhu̱ ciento a̱jkhu̱ skiñúʼ ijtsu tsiguʼ), rí ninújngoo asndu nákha 455 TS.G., asndu 29 TS.N. Xó má nijuiʼthá nákha ginii, rí índo̱ gáʼni mbiʼi ruʼwa rí tsiguʼ má rúʼko̱, 29 TS.N., Jesús nijngún iyááʼ, ga̱jma̱a̱ nixtaʼwíí ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ niʼni ñajunʼ ndrígóo xóo “Mesías bi̱ nindxu̱u̱ Caudillo”. (Lu 3:1, 2, 21, 22.)
(Daniel 9:26, 27a) “Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí manújngoo ajtsú skíñúʼ ijma̱ xmáná Mesías muturíguíi, maski ajndu xágiʼdoo aʼkhúun. “Ga̱jma̱a̱ caudillo bi̱ ma̱ʼkha̱, maʼni gámbóo xuajen ma̱ngaa santuario ndrígóo. Ga̱jma̱a̱ rí iwáá rí magíʼnuu rí magu̱ʼwi̱i̱. Ga̱jma̱a̱ marigá guerra; rí tsingíná nixtaʼwíí rí magíʼnuu. 27 “Ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼnimbánuu pacto dí rígá mu majmúún eʼwíínʼ mbá xmáná; ga̱jma̱a̱ índo̱ gáʼni tapo̱o̱ xmáná maʼni rí mambá tsigijñaʼ.
it-2-S ináa 1017 kutriga̱ 1
Ajtsú skíñúʼ gu̱wa̱ʼ Xmáná
“Muturíguíi” náa tapha xmáná. Ikhú Gabriel niʼthúunʼ Daniel: “Nda̱wa̱á rí manújngoo ajtsú skíñúʼ ijma̱ xmáná Mesías muturíguíi, maski ajndu xágiʼdoo aʼkhúun”. (Da 9:26.) Mbiʼi nda̱wa̱á índo̱ naguámbá rí ‹juwan ga̱jma̱a̱ ajtsú skíñúʼ ijma̱ xmánáʼ, xóo mbá ajtsú tsiguʼ tikhu nda̱wa̱á, Cristo nituríguíi índo̱ nikháñu náa mbá ixi̱, nixnáxi̱ xúgíʼ dí gíʼdoo mú maʼni kríyaaʼ numbaaʼ. (Isa 53:8.) Dí nirígá nasngájma rí Jesús nijmuu tapha “xmáná” índo̱ niʼnimbánuu ñajunʼ ndrígóo. Mbá mbiʼi mbáa ninindxu̱u̱ mbiʼi dí na̱jkha̱ inuu ixi̱ tsiguʼ 32 TS.N., nixná mbóo xkri̱da náa nisngájma dí xuajen judío ninindxu̱u̱ xóo mbá ixi̱ higo (atayá ma̱ngaa Mt 17:15-20; 21:18, 19, 43) dí nánguá nixná xndúu mbá “ajtsú tsigu”. Bi̱ nañajunʼ náa viña niʼthúu̱n bi̱ mbayuuʼ viña: “Señor, atatsiñaʼ-ne xo tsiguʼ rigueʼ, asjndo na gandi mbanahua naʼ xtun-ne, maguiʼma yuska xtun-ne. Xi majma xndu-ne, majan, indo xi maxajma xndu-ne, ndahua gatadi-ne xuʼkue-ra”. (Lu 13:6-9.) Mbáa gi̱jyooʼ nindoo gáʼthi ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí niʼni rúʼko̱ náa xuajen bi̱ na̱nguá guabaaʼ a̱jkiu̱ún, ikhú ndijyúuʼ ajtsú tsiguʼ ga̱jma̱a̱ mú ndiyóoʼ muni má xúʼko̱ náa awúu̱n a̱jkhu̱ tsiguʼ.
it-2-S ináa 1017 kutriga̱ 4
Ajtsú skíñúʼ gu̱wa̱ʼ Xmáná
Rí ‹tapha xmáná› mani̱ndxu̱u̱ náa tapha rí juwan tsiguʼ, o nda̱wa̱á rí ajtsú tsiguʼ tikhu rí nigi̱ʼdu̱u̱ ‹xmáná› rí nindoo gáʼthúu̱n tsiguʼ. Xóo septuagésima “xmáná” nigi̱ʼdu̱u̱ nákhi mbiʼi ruʼwa tsiguʼ 29 TS.N., índo̱ Jesús nijngúun iyááʼ ga̱jma̱a̱ nixtiyáaʼ mu mani̱ndxu̱u̱ Cristo, rí tikuapa xmáná rúʼko̱ (rí ajtsú tsiguʼ tikhu) maʼga̱nú asndu índo̱ maʼni ruʼphu tsiguʼ 33 TS.N., xóo muʼthá, índo̱ maʼni Pascua (14 ñajunʼ gu̱nʼ Nisán) tsiguʼ má rúʼko̱. Mbiʼi rígi̱ nikujmaa rí ninindxu̱u̱ timbá ñajunʼ gu̱nʼ abril tsiguʼ 33 TS.N., xó má naʼthí náa calendario ndrígu̱ún gregoriano. (Atayáá GANITSUWAÑU [Índo̱ nigi̱ʼdu̱u̱].) Apóstol Pablo naʼthúlúʼ rí Jesús ‹ni̱ʼkha̱ mu maʼni ñajunʼ Dios›, timbá rí majngudi̱i̱ nindxu̱u̱ rí nuxnaxi̱ tsigijñaʼ ga̱jma̱a̱ rí nuxnaxi̱i̱n xujkhúʼ [xó má naʼthí náa xtángoo] mú maguma̱a̱ i̱mba̱ rí nuxi̱ʼ. Niʼni rígi̱ índo̱ nixnáxi̱ xuyuʼ xóo tsigijñaʼ. (Heb 10:1-10.)
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Daniel 9:24) “Rígá ajtsú skíñúʼ gu̱wa̱ʼ xmáná rí naguámbá ga̱jma̱a̱ numuu xuajñaʼ rí nindxu̱u̱ mikaʼwu, mu mambáa dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ aʼkhá, ga̱jma̱a̱ rí muni kaʼwi̱i̱ aʼkhún, ga̱jma̱a̱ rí marigá rí jmbu má xúʼko̱ asndu kámuu mbiʼi, ga̱jma̱a̱ rí mambanúu rí kiʼtáriyaʼ, ma̱ngaa rí magiʼi bi̱ mani̱ndxu̱u̱ Santo ndrígu̱ún Santos.
w01-S 15/5 ináa 27
Graxe̱ dí nuni bi̱ nuraxnuu
Náa mbiʼi nixtiyáaʼ bi̱ nindxu̱u̱ “Santo ndrígúun Santos” rí naʼthí náa Daniel 9:24 rá.
Daniel 9:24-27 Nindxu̱u̱ mbá rí kiʼtáriyaʼ rí xóo kaʼnii ma̱ʼkha̱núʼ ‹Mesías bi̱ nindxu̱u̱ Caudillo›, o Cristo. Ikha jngó, rí nijuiʼthá rí mixtiyáaʼ bi̱ nindxu̱u̱ “Santo ndrígu̱ún Santos” na̱nguá eyoo gáʼthúu̱n rí mixtiyáaʼ bi̱ mani̱ndxu̱u̱ Santísimo, náa templo ndrígóo Jerusalén. Dí phú nandoo gáʼthúu̱n “Santo ndrígu̱ún Santos” nandoo gáʼthúu̱n santuario dí rígá rijma̱a̱ ndrígóo Dios náa dí phú kaʼwu wéñuʼ rí nindxu̱u̱ templo ndrígóo Jeobá dí rígá mekhuíí (Hebreos 8:1-5; 9:2-10, 23).
Náa mbiʼi nigi̱ʼdu̱u̱ nijmaa templo ndrígóo Dios dí rígá mekhuíí rá. Guʼyáá dí nirígá nákhi Jesús nixnáximinaʼ mú majngúun iyááʼ, nákha 29 TS.N. Mbiʼi rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á nimbánuu ajngáa rí naʼthí náa Salmo 40:6-8. Apóstol Pablo niʼthí rí Jesús niʼthúu̱n Dios índo̱ niʼtájkáan: “Tsigijñaʼ na̱nguá nindaaʼ, mú nitaniratáá xuyuʼ” (Hebreos 10:5). Jesús ndaʼyoo rí Dios ‹nánguá eyoo› rí muxnaxi̱i̱n má xúʼko̱ xujkhúʼ xóo tsigijñaʼ náa templo ndrígóo Jerusalén. Ikha jngó, Jeobá niʼni rí ma̱ʼkha̱ mbá xa̱bu̱ bi̱ nda̱a̱ aʼkhúun mu maxnáximinaʼ xóo tsigijñaʼ. Jesús niʼthí xóo eku̱mu̱u̱ náa ajngáa rígi̱: “¡Atayáá! Ni̱ʼkhá (náa rollo ndrígóo libro kiʼniraʼmáʼ ga̱jma̱a̱ numuʼ) mu mani rí nandaʼ, oh Dios›” (Hebreos 10:7). Xú káʼnii niriʼña̱a̱ Jeobá rá. Náa Mateo naʼthí: “Ndahua rido huamba huatsuhuan Jesús, nu-nigajna naʼ aun iya, jenla nimbaʼto miku, aʼkue ndiʼyo Espíriti Dios tsi xo paloma jaʼni, igata nirigu naʼ idxu. Nihuan niʼtan mba aʼhua mikui ri niʼtan: Aʼdeʼ tsigueʼ tsi naʼne akuinʼ-jayo, jame pu-nadxu akuinʼ-jayo.” (Mateo 3:16, 17).
Rí Jeobá nigruigú xuyuʼ Jesús rí nixnáxi̱ nindoo gáʼthúu̱n rí ni̱jkha̱nú nirígá mbá altar rí itháan mba̱a̱ ki xóo dí nirígá náa Jerusalén. Altar rúʼko̱ nindxu̱u̱ “ri nindoo” Dios marigá mu xúʼko̱ ma̱ndoo magruigú vida ndrígóo Jesús rí nixnáxi̱ xóo tsigijñaʼ (Hebreos 10:10). Rí nixtaʼwíí Jesús ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu, Dios niʼni dí maʼga̱nú marigá templo mekhuíí. Índo̱ Jesús nijngúun iyááʼ, nixtiyáaʼ mu maxtáa mekhuíí náa templo ndrígóo Dios xóo ‹Santo ndrígu̱ún Santos›.
(Daniel 9:27) “Ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼnimbánuu pacto dí rígá mu majmúún eʼwíínʼ mbá xmáná; ga̱jma̱a̱ índo̱ gáʼni tapo̱o̱ xmáná maʼni rí mambá tsigijñaʼ. “Ga̱jma̱a̱ náa tsu̱du̱u̱ xpíjpí rígá mixkawiʼ wéñuʼ, marigá rí maʼni gíná wéñuʼ; ga̱jma̱a̱ rí mambáa káxi̱, ga̱jma̱a̱ rí nijuiʼthá marigá maʼga̱ ragadíí náa tsu̱du̱u̱ bi̱ kri̱ga̱a̱ gíná”.
w07-S 1/9 ináa 20 kutriga̱ 4
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Daniel
9:27 Xú káʼnii pacto dí nirígá má xúʼko̱ “náa xa̱bu̱ mbaʼin” asndu índo̱ niguámbáa septuagésima xmáná rí nindxu̱u̱ tsiguʼ, xóo muʼthá, asndu tsiguʼ 36 tsiguʼ nda̱wa̱á rá. Na̱nguá nindxu̱u̱ pacto ndrígóo xtángoo, rígi̱ niguámbá nákhi nikháñu Jesús tsiguʼ 33. Nindxu̱u̱ pacto abrahámico o rí nimbánuu ga̱jma̱a̱ Abrahán, rígi̱ nirígá má xúʼko̱ náa Israel asndu nákha tsiguʼ 36, Jeobá niʼniún má xúʼko̱ rí májánʼ bi̱ judíos asndu tsiguʼ rúʼko̱ numuu rí naguwáʼ náa Abrahán. Mú pacto rúʼko̱ kaʼníí xóo rígá ‹náa Israel ndrígóo Dios› (Gálatas 3:7-9, 14-18, 29; 6:16).
Migixnuu Biblia
(Daniel 7:1-10) Nákha eʼni timbá tsiguʼ rí Belsasar xtáa raʼtáñajunʼ náa xuajin Babilonia, Daniel nigundaa ga̱jma̱a̱ ndiʼyoo náa edxu̱u̱ nákhi xóó kaʼmáaʼ raʼgu. Ikhú niʼnirámáʼ rí nigundaa. Xúgíʼ rí ndiʼyoo niʼthí. 2 Daniel niʼthí: “Mbruʼun ndi̱yo̱o̱ mbá visión, rígi̱ ¡ndi̱yo̱o̱!, a̱jkhu̱ giñánʼ ndrígóo mekhu naʼni rí maʼba̱a̱n lamáa. 3 Ga̱jma̱a̱ ikhú nigájnuun a̱jkhui̱i̱n xujkhúʼ mbaʼwi̱i̱n náa lamáa, mámbáa rí ikhaa nindxu̱u̱ mixtiʼkuii ki xóo eʼwíínʼ. 4 “Timbáa nindxu̱u̱ xóo mbáa león, ga̱jma̱a̱ gíʼdoo xpíjpiúu xóo mbáa bi̱yú. Ndi̱yo̱o̱ má xúʼko̱ asndu índo̱ xpíjpiúu nixmajuíi, ga̱jma̱a̱ nixmataxi̱i̱ náa ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ nini rí mawi̱ji̱ ga̱jma̱a̱ a̱jma̱ rajkúu xóo mbáa xa̱biya̱ ga̱jma̱a̱ nikánáá a̱jkiu̱u̱n mbáa xa̱biya̱. 5 “Ga̱jma̱a̱ imba̱a̱ nindxu̱u̱ xóo mbáa oso. Mbá níjniúu nakuxi, ga̱jma̱a̱ gídaaʼ ajtsú itsu̱ tso̱xto̱o̱ xujkhúʼ náa rawunʼ; ga̱jma̱a̱ rígi̱ nijuiʼtháán: ‹Atuxa̱a̱ʼ atsu mba̱a̱ xuwiʼ›. 6 “Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí ndi̱yo̱o̱ rígi̱, ¡ndi̱yo̱o̱ xóó itháán!, imba̱a̱ xujkhúʼ, nindxu̱u̱ xóo mbá i̱ndi̱i̱ʼ mixtíi, mú náa tsu̱du̱u̱ gíʼdoo xpíjpiúu xóo mbáa xujkhúʼ bi̱ na̱jkha̱ rijma̱a̱. Ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ buʼko̱ gíʼdoo a̱jkhu̱ edxu̱u̱, ga̱jma̱a̱ nakhánáa rí maʼtáñajunʼ. 7 “Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á ndi̱yo̱o̱ xóo itháan, bi̱ maʼni a̱jkhui̱i̱n xujkhúʼ nindxu̱u̱ mixuʼwánʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ gamíi ma̱ngaa gíʼdoo wéñuʼ tsiakii. Ga̱jma̱a̱ iñúʼ nindxu̱u̱ xóo hierro, ma̱ngaa mba̱ʼu̱ wéñuʼ. Xtáa raʼni gámbóo, ga̱jma̱a̱ rí naguanúu najngúpri̱ga̱ ga̱jma̱a̱ rajkúu. Nindxu̱u̱ mixtiʼkuii wéñuʼ ki xóo náa eʼwíínʼ xujkhúʼ bi̱ ndi̱ñu̱u̱n ginii, ga̱jma̱a̱ gíʼdoo mbá gu̱wa̱ʼ chi̱jyu̱ʼ. 8 Ndi̱yo̱o̱ má xúʼko̱ chi̱ji̱ʼ, ga̱jma̱a̱ ¡atayáá!, i̱mba̱ chíʼgíʼ ni̱jkha̱ rakráʼáan, ga̱jma̱a̱ ajtsú chi̱ji̱ʼ rí nirígá ginii nixmajuíi náa inuu ikhaa. Ga̱jma̱a̱ ¡atayáá!, náa chi̱ji̱ʼ rígi̱ gíʼdoo iduu xóo mbáa xa̱biya̱, ma̱ngaa mbá rawuunʼ rí naʼthí ajngáa rí naʼnimbamínaʼ. 9 “Ndi̱yo̱o̱ má xúʼko̱ asndu índo̱ nigíʼ tronos, ikhú nigi̱ʼi̱ bi̱ Niʼni má tsiguʼ xtáa. Xtíñuu ikhaa nindxu̱u̱ miʼxá xóo idiʼ, ga̱jma̱a̱ xtátsú edxu̱u̱ nindxu̱u̱ xóo mugu̱ rí kaʼwu. Trono ndrígóo nindxu̱u̱ xóo riʼyu̱u̱ aguʼ; llántóo nindxu̱u̱ xóo aguʼ rí nakha. 10 Náa gíʼ ikhaa nagájnuu aguʼ xóo mbá mañu. Ga̱jma̱a̱ kuwa mbaʼin wéñuʼ bi̱ numbayíí, ma̱ngaa mbá gu̱wa̱ʼ mil millares bi̱ nuni ñajunʼ ikhaa, ga̱jma̱a̱ gu̱wa̱ʼ mil nuthu gu̱wa̱ʼ mil bi̱ guájun má xúʼko̱ náa inuu ikhaa. Xa̱bu̱ Ñajunʼ nitrigi̱i̱n, ga̱jma̱a̱ nirígá libros rí nimbaʼtoo.
9-15 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | DANIEL 10-12
“Jeobá niʼtáriyaʼ dí guguaʼnii reyes”
(Daniel 11:2) Ga̱jma̱a̱ rí xúgi̱ matha̱nʼ rí gajkhun: “¡Atayáá! makuwá xóó ajtsíin reyes bi̱ muguajún mu mumbayíí Persia, ga̱jma̱a̱ bi̱ maʼni a̱jkhui̱i̱n magiʼdoo wéñuʼ ki xóo eʼwíínʼ. Ga̱jma̱a̱ numuu rí ni̱jkha̱nú nigiʼdoo wéñuʼ rúʼko̱ maʼni matuxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ mu maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ reino ndrígóo Grecia.
dp-S ináa 212-213 kutriga̱ 5-6
A̱jmi̱i̱n reyes nagiʼdu̱u̱n
5 Bi̱ ajtsíin reyes ginii ninindxu̱ún Ciro el Grande, Cambises II ga̱jma̱a̱ Darío I. Bardiya (o mbáa i̱mba̱ mbiʼyuu nindxu̱u̱ Gaumata) niʼtáñajunʼ káaʼ mbá juwan igu̱nʼ, ikha jngó náa kiʼtáriyaʼ na̱nguá eʼthí ga̱jma̱a̱ xóo niʼtáñajunʼ numuu rí taʼtañajunʼ mba̱yu̱ʼ. Rey, Darío I, nákha 490 ts.g., nigíʼ maʼni gámbóo Grecia rí maʼni a̱jma̱ nuthu, mú xa̱bu̱ persas nindáti̱gu̱u̱n índo̱ nixmijná ga̱jma̱a̱ nigún náa Asia Menor. Maski ajndu Darío niriyaʼ i̱mba̱ awan mu maʼni ga̱jma̱a̱ Grecia, mú tájmaa numuu rí nikháñuu wapháá, a̱jkhu̱ tsiguʼ nda̱wa̱á. Ñajunʼ rúʼko̱ nigruígúu a̱ʼdióo bi̱ ninújnga̱a̱ xtiʼkhuu ikhaa, bi̱ maʼni “a̱jkhui̱i̱n” rey, Jerjes I. Bugi̱ ninindxu̱u̱ rey Asuero, ajmbio̱o̱ Ester (Ester 1:1; 2:15-17).
6 Jerjes I ‹nitu̱xu̱u̱ mu maʼni ga̱jma̱a̱ reino ndrígóo Grecia›, xóo muʼthá, mbá xúgínʼ griegos bi̱ kuwa ikhí. Náa libro The Medes and Persians—Conquerors and Diplomats (Bi̱ medos ga̱jma̱a̱ persas: Bi̱ nurigúu ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ) naʼthí: “Cortesanos bi̱ nandún muguaʼdáá wéñuʼ nixkaxi̱i̱ Jerjes mu maxmínaʼ náa ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa lamáa”. Heródoto, historiador griego bi̱ nixtáa nákha siglo V TS.G., naʼthí rí “xúgíʼ awan rí niriya̱ʼ nigájnun májánʼ, rí itháan nigiʼdoo numuu”. Náa naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa naʼthí rí xa̱bi̱i̱ bi̱ nagúun náa lamáa “ni̱ndxu̱ún mbá 517,610 xa̱bekha. Ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ nagún rajkúún ninindxu̱ún mbá 1,700,000 xa̱bekha ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ kurúwíin wáyú ninindxu̱ún mbá 80,000, ma̱ngaa nigún árabes, bi̱ kurúwíin camellos, ga̱jma̱a̱ libios, bi̱ nagún jma̱a̱ carros, dí mbá xúgíʼ ikhiin ni̱ndxu̱ún mbá 20,000 Xa̱bekha. Dí mbá xúgínʼ bi̱ nigún náa lamáa ga̱jma̱a̱ náa ku̱ba̱ʼ ninindxu̱ún mbá 2,317,610 xa̱bekha”.
(Daniel 11:3) “Ga̱jma̱a̱ mbáa rey bi̱ gíʼdoo tsiakii matuxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ maʼtáñajunʼ náa mbá ku̱ba̱ʼ mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ maʼtáñajunʼ xó má gáʼndoo ikhaa.
dp-S ináa 214 kutriga̱ 8
A̱jmi̱i̱n reyes nagiʼdu̱u̱n
8 “Ga̱jma̱a̱ mbáa rey bi̱ gíʼdoo tsiakii matuxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ maʼtáñajunʼ náa mbá ku̱ba̱ʼ mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ maʼtáñajunʼ xó má gáʼndoo ikhaa”, niʼthí ángel (Daniel 11:3). Alejandro ‹nitsiji rajkúu› índo̱ nitsimuu mú maʼtañajunʼ náa trono ndrígóo Macedonia nákha tsiguʼ 336 TS.G., índo̱ nigiʼdoo 20 tsiguuʼ, ga̱jma̱a̱ ninindxu̱u̱ ‹mbáa rey bi̱ nigiʼdoo tsiakii›: Alejandro Magno. Niʼnimbánuu awan dí niriyaʼ anu̱u̱, bi̱ ninindxu̱u̱ Filipo II, nigruigú ku̱ba̱ʼ ndrígu̱ún persas rí kaʼyoo Oriente Medio. Gajmíi̱n 47,000 xa̱bi̱i̱ ninújngún náa mañu Éufrates ga̱jma̱a̱ Tigris ga̱jma̱a̱ niʼni rí muruiʼtami̱jna̱ bi̱ mbá 250,000 soldados ndrígóo Darío III náa Gaugamela. Ikhú Darío nigáyúu ga̱jma̱a̱ ikhú nixiyáa, xúʼko̱ niʼni rí mambíin xa̱bu̱ bi̱ mutañajunʼ náa persa. Ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ niʼni rí Grecia mani̱ndxu̱u̱ potencia mundial, ga̱jma̱a̱ Alejandro ‹niʼtáñajunʼ náa mbá xuajen mba̱a̱ wéñuʼ ma̱ngaa niʼni xó má nindoo ikhaa›.
(Daniel 11:4) Mú índo̱ ikhaa gátuxu̱u̱, reino ndrígóo mambáa ga̱jma̱a̱ maguiʼtáa maʼni a̱jkhu̱ náa a̱jkhu̱ giñánʼ ndrígóo mekhuíí, mú raʼkháa náa e̱ji̱i̱n, raʼkháa xóo náa niʼtáñajunʼ nákha ginii, numuu rí reino ndrígóo muxtuburiga̱a̱ mbá kayuʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ mutañajunʼ mani̱ndxu̱ún eʼwíínʼ ma̱ngaa ní xáguáʼdáá ikháá tsiakii xóo ikhaa.
dp-S ináa 215 kutriga̱ 11
A̱jmi̱i̱n reyes nagiʼdu̱u̱n
11 Rí nikháñuu Alejandro, ikhú reino ndrígóo “maguiʼtáa maʼni a̱jkhu̱ náa a̱jkhu̱ giñánʼ”. Kanikhiin xa̱bi̱i̱ nigiʼdu̱u̱n numuu rí nindúún mudrigú ku̱ba̱ʼ rí ikhaa nigruigú. General tuerto Antígono I nindoo maʼtáñajunʼ xúgíʼ imperio ndrígóo Alejandro, mu nikháñuu índo̱ nixmínaʼ gajmíi̱n Ipsos náa Frigia. Índo̱ niʼni tsiguʼ 301 TS.G., a̱jkhui̱i̱n generales ndrígóo Alejandro nitañajunʼ náa xúgíʼ ku̱ba̱ʼ rí ikhaa nigruigú. Casandro niʼtáñajunʼ náa Macedonia ga̱jma̱a̱ Grecia; Lisímaco niʼtáñajunʼ náa Asia Menor ga̱jma̱a̱ Tracia; Seleuco I Nicátor, Mesopotamia ga̱jma̱a̱ Siria, ga̱jma̱a̱ Tolomeo Lago, Egipto ga̱jma̱a̱ Palestina. Nimbánuu rí kiʼtáriyaʼ, rí imperio ndrígóo Alejandro niguiʼtóo náa a̱jkhu̱ reinos bi̱ nituxu̱u̱n nda̱wa̱á rí ikhaa.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Daniel 12:3) “Bi̱ naguanu nakru̱ʼu̱u̱n maxpíbinʼ xóo rí naxpíbi̱ʼ mekhu; ga̱jma̱a̱ bi̱ gáguwaʼ kudiin mbaʼin mu muni rí jmbu, xóo a̱ʼgua̱a̱n asndu kámuu mbiʼi.
w13-S 15/7 ináa 13 kutriga̱ 16, iwáá nota
“Guejio xta gajma nindxaʼla jamba mbiʼi”
Daniel 12:3 naʼthí: “Bi̱ naguanu nakru̱ʼu̱u̱n [ni̱ndxu̱ún cristianos bi̱ kaxtaʼwíin] maxpíbinʼ xóo rí naxpíbi̱ʼ mekhu”. Rí kaʼníí kuwa náa Ku̱ba̱ʼ, “naxpíbinʼ” índo̱ nagún gúʼtaraʼa. Mú ma̱ngaa náa Mateo 13:43 nasngájma rí mbiʼi rí maxpíbinʼ náa Reino dí rígá mekhuíí. Nákha ginii nikumulú rí a̱jma̱ versículo rígi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa má ñajunʼ: Rí majuiʼtaraʼa.
(Daniel 12:13) “Ga̱jma̱a̱ ikháánʼ, ayuʼ asndu náa námbá; ga̱jma̱a̱ mbi̱ya̱a̱ xa̱ʼ, mú magabiín mu matrigú rí kaʼyaʼ índo̱ gámbá mbiʼi”.
dp-S ináa 315 kutriga̱ 18
Jeobá naʼthúu̱n Daniel rí magruigúu̱ mbá rí mitsaan nda̱wa̱á
18 Náa naguámbá libro ndrígóo Daniel na̱ʼkha̱ mbá rí nijuiʼthá marigá rí mitsaan wéñuʼ rí Dios niʼthúu̱n mbáa xa̱bu̱ numbaaʼ. Ángel ndrígóo Jeobá niʼthúu̱n Daniel: “Mú magabiín mu matrigú rí kaʼyaʼ índo̱ gámbá mbiʼi”. Ndiéjunʼ nindoo gáʼthi xá. Ga̱jma̱a̱ numuu rí niʼthúu̱n ‹mbi̱ya̱a̱ xa̱ʼ› nindoo gáʼthúu̱n rí makhañúu, mú rí nijuiʼtháán Daniel rí ‹magabi̱i̱› nindoo gáʼthúu̱n: Rí mata̱nga̱a̱ maxtáa. Ma̱ngaa, tikhun biblistas nithi rí náa capítulo 12 ndrígóo Daniel nindxu̱u̱ náa naʼthí timbá aʼphu̱ náa Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ numuu rí magabiín xa̱bu̱ (Daniel 12:2). Mú ragájkhun rí nuthi. Numuu rí Daniel ndiʼyoo gajkhun rí matuxi̱ín bi̱ nikháñun.
Migixnuu Biblia
(Daniel 11:28-39) “Ga̱jma̱a̱ ikhaa mata̱nga̱a̱ náa xuajñu ga̱jma̱a̱ mbá xúgíʼ rí nigiʼdoo, ga̱jma̱a̱ a̱jkiu̱u̱n maxkajxi̱i̱ maʼni dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu pacto rí kaʼwu. Ga̱jma̱a̱ maʼni xúgíʼ rí nindxaʼwáminaʼ, nda̱wa̱á mata̱nga̱a̱ náa xuajñu. 29 “Mbiʼi rí kaʼyoo mata̱nga̱a̱ mbu̱júu̱ʼ mu maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ xtáa sur; mú rí xúgi̱ xáʼni xóo nákha ginii. 30 Ga̱jma̱a̱ maguwáʼ barcos asndu náa Kitim muxmijná gajmiún, ikhú ikhaa mbaʼyoo rí xáʼngo̱o̱ ga̱jma̱a̱ maʼga̱a̱. “Ga̱jma̱a̱ ikhaa matanga̱a̱ ga̱jma̱a̱ maʼthí rí xkawiʼ ga̱jma̱a̱ numuu pacto rí kaʼwu ga̱jma̱a̱ maʼni xó má eyoo; ga̱jma̱a̱ mata̱nga̱a̱ náa xuajñu, ga̱jma̱a̱ mambáñun bi̱ niniñaaʼ pacto rí kaʼwu. 31 Ga̱jma̱a̱ a̱jua̱nʼ gátuxu̱u̱ rí na̱ʼkha̱ náa ikhaa; ga̱jma̱a̱ muni gachíí santuario, ga̱jma̱a̱ dí rígá ikhí, ma̱ngaa murigúu rí naguʼwún nuni xa̱bu̱. “Ga̱jma̱a̱ mutsi̱ji̱ ikhí rí xkawiʼ rí naʼni ma̱ʼkha̱ kagu̱u̱ gaʼkhu. 32 “Ga̱jma̱a̱ bi̱ nuni rí xkawiʼ náa pacto, ikhaa majmuu ajngáa mitsaan mu maʼni rí ikhiin maʼni a̱jma̱ inún. Mú bi̱ nuniʼniiʼ Dios ndrígu̱ún, ikhiin maguajún má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ muni rí májánʼ. 33 Ga̱jma̱a̱ bi̱ guáʼdáá ku̱ma̱ náa xuajen, musngúún mbaʼin. Mú ikhiin mumíniinʼ ga̱jma̱a̱ espada ga̱jma̱a̱ aguʼ, magún kudiin guʼwá e̱jua̱nʼ ga̱jma̱a̱ murawi kaʼñúnʼ dí guáʼdáá, káaʼ nguáthá mbiʼi. 34 Mú índo̱ naʼni majngrádiinʼ, mixtambáñun; ga̱jma̱a̱ mbaʼin magimbíin náa ikhiin ga̱jma̱a̱ ajngáa nduwaʼ. 35 Ga̱jma̱a̱ tikhun bi̱ nduyáá maʼni majngrádiinʼ, mú ga̱jma̱a̱ numuu rí mumíniiʼ makujmaa xóo phú ni̱ndxu̱ún, ga̱jma̱a̱ mu maguma kaʼwi̱i̱, asndu índo̱ gáʼni iwáá mbiʼi; numuu rí xóó tséjkha̱nú mbiʼi marigá. 36 “Rey maʼni rí eyoo, makuximinaʼ ga̱jma̱a̱ maku̱mu̱u̱ rí gíʼdoo itháan tsiakii náa eʼwíínʼ dios; ga̱jma̱a̱ náa Dios ndrígu̱ún dioses, maʼthí dí nagui̱i̱ wéñuʼ. Marigá rí eyoo asndu índo̱ gáʼni iwáá mbiʼi; numuu rí nijuiʼthá marigá mambanúu tsieki̱i̱. 37 Ga̱jma̱a̱ xasngájma gamajkhu náa Dios ndrígóo anu̱u̱; ní xasngájma gamajkhu ga̱jma̱a̱ numuu rí naguaʼa muni gu̱ʼu̱, rí phú maʼni, rí magiʼdoo itháan numuu ikhaa náa xúgínʼ. 38 Maxnúu gamajkhu dios bi̱ gíʼdoo tsiakii; ga̱jma̱a̱ mbáa dios bi̱ anu̱u̱ túniʼniiʼ maxnúu gamajkhu ga̱jma̱a̱ oro ga̱jma̱a̱ plata ga̱jma̱a̱ itsí xngiyaʼ ga̱jma̱a̱ rí nagui̱i̱ wéñuʼ. 39 Ga̱jma̱a̱ maʼni rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu xuajen rí wájun gujkhuʼ, ga̱jma̱a̱ mbáa dios bi̱ na̱ʼkha̱ imba̱ níʼkhá. Ikhaa mbaʼyamajkún bi̱ nduyamajkuíí, ga̱jma̱a̱ maʼni rí mutañajunʼ náa mbaʼin; ga̱jma̱a̱ makuíʼtóo ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ mbá numuu.
16-22 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | OSEAS 1-7
“Jeobá naniguuʼ ngajua rí jmbu. Ikháánʼ rá.”
(Oseas 6:4, 5) “Ndiéjunʼ gániaʼ, oh Efraín. Ndiéjunʼ gániaʼ, oh Judá, índo̱ nusngajmá ngajua rí jmbu rí nindxu̱u̱ xóo du̱u̱n dí rígá miʼcha̱ ga̱jma̱a̱ xóo xuájyaʼ rí nandáti̱ga̱a̱ nacha̱ rá. 5 Ikha jngó manimbati̱gáanʼ ga̱jma̱a̱ numún gaʼyee; magúdiáanʼ xó má nigájnuu náa rawunʼ. Ga̱jma̱a̱ rí matagíʼniin mani̱ndxu̱u̱ xóo aguʼ.
w10-S 15/8 ináa 25 kutriga̱ 18
Xúniʼñáanʼ ‹xtángoo dí maʼndulú kuʼyamijná›
18 Rí nandulúʼ kuʼyamijná mbaʼyóoʼ musngájma índo̱ kuwáanʼ gajmiúlú a̱ngiu̱lú. Ikha jngó xtángoo dí maʼndulú kuʼyamijná mbaʼyóoʼ marigá má xúʼko̱, tséʼniuu á mu mingíjyúuʼ kuwaanʼlú. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí Jeobá nigawúnʼ wéñuʼ índo̱ ndiʼyoo rí bi̱ Israelitas rí nindúún kuyáá tagajyúuʼ mba̱yu̱ʼ ‹xóo xuájyaʼ dí nagajtaa miʼcha̱› (Ose. 6:4, 6). Mú naxtáa gagi ga̱jma̱a̱ numún xa̱bi̱i̱ numuu rí ikhiin nusngajma xóo xa̱bu̱ ni̱ndxu̱ún xúgíʼ mbiʼi, ga̱jma̱a̱ ikhaa naʼni tsajkurámiinʼ. Mú xú káʼnii eʼni xá.
(Oseas 6:6) Numuu rí naniguʼ ngajua rí jmbu, raʼkháa náa tsigijñaʼ; ga̱jma̱a̱ itháan náa ku̱ma̱ ndrígóo Dios ki xóo tsigijñaʼ.
w07-S 15/9 ináa 16 kutriga̱ 8
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Oseas
6:6. Rí muʼni aʼkhá masngájma rí tsíyulú kuʼyáá Dios, mú nimbá ñajunʼ rí gúʼni náa Dios xáʼngo̱o̱ gáʼnimbáti̱ga̱ aʼkhá ndrígúlú.
w07-S 15/6 ináa 27 kutriga̱ 7
Jeobá nanigu̱u̱ʼ rí muʼnimbulúʼ kuʼyáá
7 Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí nákha wajyúúʼ Jeobá niʼthún xuajñún rí munimbu̱ún gíʼdoo itháan numuu ki xóo rí muxnaxi̱i̱n xujkhúʼ (Proverbios 21:3, 27; Oseas 6:6; Mateo 12:7). Mú náa numuu ráʼ. Lá raʼkháa ikhaa ninda̱ʼa̱ rí muxnaxi̱ tsigijñaʼ xá. Mú ndiéjunʼ exkaxi̱i̱n xa̱bu̱ rí muxná tsigijñaʼ rá. Lá nuni numuu rí nandún kuyáá Dios, o i̱ndó nuni numuu rí xúʼko̱ má gíʼmaa muni dxe̱ʼ. Xa̱bu̱ bi̱ gajkhun nandoo kaʼyoo Dios maʼnimbánuu xúgíʼ xtángoo ndrígóo. Dios tséyóoʼ rí muxnaxi̱i̱n xujkhúʼ náa ikhaa, mú rí muʼnimbulúʼ kuʼyáá rúʼko̱ rí itháan gíʼdoo numuu muxná.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Oseas 1:7) Mú ikhúúnʼ masngajmá rí nagáwiinʼ a̱jkiu̱nʼ náa goʼwóo Judá, ga̱jma̱a̱ mani káwáanʼ ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá Dios ndrígála; mú xáni káwáanʼ ga̱jma̱a̱ xkamídá, ni má espada, ni má wáyú ni má xa̱bu̱ bi̱ kurúwíin wáyú”.
w07-S 15/9 ináa 14 kutriga̱ 7
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Oseas
1:7. Náa mbiʼi nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n Jeobá ga̱jma̱a̱ niʼni kríyaaʼ goʼwóo Judá rá. Ajngáa rígi̱ nimbánuu nákha tsiguʼ 732 nákha xóó tséʼkha̱ Cristo, índo̱ nixtáa raʼtáñajunʼ Ezequías. Mbiʼi rúʼko̱, Jeobá tániñúnʼ rí xa̱bu̱ asirio muni gámbáa Jerusalén. Ikhaa nijmiuu mbáa ángel mú magudíin mbá 185,000 soldados káaʼ mbá mbruʼun (2 Reyes 19:34, 35). Xúʼko̱ Jeobá niʼni kríyaa Judá, raʼkháa “ga̱jma̱a̱ xkamídá, ni má espada, ni má wáyú ni má xa̱bu̱ bi̱ kurúwíin wáyú”, ikhaa nijmiuu mbáa ángel.
(Oseas 2:18) Ga̱jma̱a̱ mbiʼi rúʼko̱ manimbánuminaʼ gajmíi̱nʼ ga̱jma̱a̱ xujkhú xáná, ga̱jma̱a̱ ñu̱ʼu̱ bi̱ nagún rijma̱a̱ ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ bi̱ nuxmajtamijná. Ga̱jma̱a̱ mani káwáanʼ náa xkamídá ga̱jma̱a̱ náa guerra ga̱jma̱a̱ mani rí mubala tsímáá.
w05-S 15/11 ináa 20 kutriga̱ 16
Rí niʼtáriyaʼ Oseas nambáyulúʼ majngruigulú gajmiúlú Dios
16 Dios ma̱ngaa niʼnimbánuu rí kiʼtáriyaʼ rígi̱: “Ga̱jma̱a̱ mbiʼi rúʼko̱ manimbánuminaʼ gajmíi̱nʼ ga̱jma̱a̱ xujkhú xáná, ga̱jma̱a̱ ñu̱ʼu̱ bi̱ nagún rijma̱a̱ ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ bi̱ nuxmajtamijná. Ga̱jma̱a̱ mani káwáanʼ náa xkamídá ga̱jma̱a̱ náa guerra ga̱jma̱a̱ mani rí mubala tsímáá” (Oseas 2:18). Judío bi̱ nitangi̱ín náa xuajñún nikuwa májánʼ ga̱jma̱a̱ tsímáá asndu támiñuun eni xujkhú xáná. Ma̱ngaa rí kiʼtáriyaʼ rígi̱ nimbánuu nákha tsiguʼ 1919, índo̱ Israel espiritual niguma kríyaaʼ náa “Babilonia rí nindxu̱u̱ xuajen apha”, náa phú kayá edxu̱u̱ xúgíʼ religión rí minduwaʼ. Rí xúgi̱ kuwa náa májánʼ gajmiún a̱ngiu̱ún, bi̱ guáʼthi̱i̱n makuwá kámuu náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ. Cristianos bi̱ gajkhun na̱nguá ni̱ndxu̱ún xóo xujkhúʼ (Revelación [Apocalipsis] 14:8; Isaías 11:6-9; Gálatas 6:16).
g05-S 8/9 ináa 12 kutriga̱ 2
Mbiʼi rí makuwá mbáa kambáxu̱u̱n náa numbaaʼ
Mbiʼi rúʼko̱ xujkhúʼ makuwíin mbá kambáxu̱u̱n gajmiún xa̱bu̱, Dios maʼsngúún bi̱ makuwá rí xóo gíʼmaa muñewa̱a̱n ku̱ba̱ʼ. Xóo muʼthá rí “mambanún” gajmiún xujkhúʼ bi̱ najmangu̱u̱nʼ mu xúʼko̱ marigá rí tsímáá ga̱jma̱a̱ makuwá xó má xa̱bu̱ gaʼndoo (Oseas 2:18; Génesis 1:26-28; Isaías 11:6-8).
Migixnuu Biblia
(Oseas 7:1-16) “Índo̱ gáni thanuu Israel, ma̱ngaa aʼkhúun Efraín makujmaa, ga̱jma̱a̱ dí ra̱májánʼ rí naʼni Samaria; numuu rí nininduwaʼ, ga̱jma̱a̱ kuʼwáʼ natu̱ʼu̱u̱n; ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ nuxmijná rexa̱a̱. 2 Ga̱jma̱a̱ tsethi náa a̱jkiu̱ún rí xúgíʼ rí xkawiʼ rí nuni mani marmáʼáan a̱jkiu̱nʼ. Rí xúgi̱ xúgíʼ rí nuni rígá mbájndi náa ikhiin. Rígá náa inuʼ. 3 Nuni rí rey maʼdxuu ga̱jma̱a̱ numuu dí ra̱májánʼ rí nuni, ga̱jma̱a̱ príncipes numuu rí nuni nduwaʼ. 4 Xúgíʼ ikhiin nuxuda̱mi̱jna̱ aʼkhá, nakha xóo mbá horno rí naskámuu bi̱ naʼni pan, nánguá ekudaʼ itháan ixi̱ nda̱wa̱á rí nakumíndú xúwáʼ asndu índo̱ nakáxi̱i̱. 5 Mbiʼi ndrígóo rey ndrígúlú, príncipes niʼniún nandii. Nakiʼníin wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numuu vino. Ikhaa nikruiyaʼ ñawúunʼ náa bi̱ nutsijma. 6 Numuu rí nuxuʼmamijná ga̱jma̱a̱ a̱jkiu̱ún xóo mbá horno rí nakha wéñuʼ. Kañiʼ mbruʼun eʼgu bi̱ naʼni pan, mú miʼcha̱ horno nakha wéñuʼ. 7 Xúgínʼ ikhiin mijkhiin xóo mbá horno, ga̱jma̱a̱ ikhiin naʼphu̱u̱n bi̱ nutañajúnʼ. Xúgínʼ reyes ndrígu̱ún nixpátrígúun. Nimbáa rí ikhiin tséʼthúnʼ ikhúúnʼ. 8 Efraín nimbáxu̱u̱ gajmíi̱n xuajin mba̱ʼu̱. Efraín nindxu̱u̱ xóo mbá torta nújndú rí túrtaxi níjniúu. 9 Xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ niguámbu̱u̱n tsiakii ndrígu̱ún, mú ikhaa tséʼyoo. Ma̱ngaa xtátsúun ngidiʼ niʼni miʼxá, mu ikhaa tséʼyoo. 10 Ga̱jma̱a̱ rí naʼnimbamínaʼ Israel naʼthí náa ikhaa, ga̱jma̱a̱ tagutangi̱i̱n náa Jeobá Dios ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ túyáá ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ rígi̱. 11 Ga̱jma̱a̱ Efraín nindxu̱u̱ xóo mbáa ri̱gu̱ bi̱ nda̱a̱ numuu bi̱ nda̱a̱ a̱jkiu̱u̱n. Ikhiin nindxa̱ʼwa̱a̱ Egipto ga̱jma̱a̱ nigún náa Asiria. 12 Asndu náa má gágun, martíga náa ikhiin amaʼ ndrígóʼ. Mani rí maxpátrígúun xóo ñu̱ʼu̱ mekhuíí. Ikhúúnʼ maxprígún xó má nidxawíín náa asamblea. 13 ¡Ra̱ʼkhá tháán migíníi, numuu rí ikhiin nirájñunʼ náa ikhúúnʼ! ¡Maguma gámbíin numuu rí nikiéʼkhun náa ikhúúnʼ! Ikhúúnʼ nindoʼ mani káwíin mu ikhiin nuthi rí minduwaʼ ga̱jma̱á numuʼ. 14 Tagajnuu asndu náa a̱jkiu̱ún rí mundoʼwoʼ rí mambáñun, maski ajndu xóó nagáwiinʼ a̱jkiu̱ún náa xiyaún. Ga̱jma̱a̱ numuu tsígáʼ ga̱jma̱a̱ vino mitaun ikhiin naskún; ga̱jma̱a̱ táʼnduun gúyooʼ. 15 Ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ nixprígún ga̱jma̱a̱ nixnu̱u̱n tsiakii ñawúunʼ, mu nuriyaʼ awan mu muniuʼ dí ra̱májánʼ. 16 Ikhiin niriʼkhui̱i̱ kambu̱ún mú raʼkháa náa rí mitsídánʼ; ninindxu̱ún xóo mbá xkamídá rí mixawaʼ. Príncipes ndrígu̱ún maguma gámbíin ga̱jma̱a̱ espada ga̱jma̱a̱ numuu dí ra̱májánʼ rí nithi. Rígi̱ mani rí munduʼwa náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto.”
23-29 OCTUBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | OSEAS 8-14
“Araxnáá Jeobá dí itháán májánʼ”
(Oseas 14:2) Gagutangáanʼ náa Jeobá ga̱jma̱a̱ ajngáa rígi̱. Gutha̱a̱n: ‹Atani mba̱a̱ a̱jkia̱nʼ xtayuxuʼ ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhúxu; ga̱jma̱a̱ atrígú rí májánʼ, ga̱jma̱a̱ muni mba̱a̱n ga̱jma̱a̱ rawunxu, xó má guxnaxiín xede̱ bi̱ xóó na̱nguá guanii.
w07-S 1/4 ináa 20 kutriga̱ 1
Tsigijñaʼ rí Dios naniguʼ
Náa Biblia ma̱ngaa naʼthí rí xúgíʼ rí nagájnuu náa rawunlú nindxu̱u̱ xóo mbá tsigijñaʼ náa Jeobá. Gaʼyee Oseas nijmuu ajngáa rígi̱ “ga̱jma̱a̱ muni mba̱a̱n ga̱jma̱a̱ rawunxu, xó má guxnaxiín xede̱ bi̱ xóó na̱nguá guanii”, niʼthí rúʼko̱ numuu rí náa Dios xúgíʼ rí nagájnuu náa rawunlu nindxu̱u̱ itháan ki xóo tsigijñaʼ (Oseas 14:2). Apostol Pablo niʼthún cristianos hebreos: “Ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa guxnaxí má xúʼko̱ tsigijñaʼ mu maʼga̱ gamajkhu náa inuu Dios, rúʼko̱ eyoo gáʼthúu̱n, dí nagájnuu náa rawunlú dí muʼtáriyaʼ pa̱jnu̱ mbiʼyuu” (Hebreos 13:15). Rí mbiʼi xúgi̱ xa̱bi̱i̱ Jeobá kuwa rutaraʼa ajngá rí májánʼ ga̱jma̱a̱ nutaruʼun xúgínʼ xa̱bu̱ numbaaʼ (Mateo 24:14; 28:19,20). Ga̱jma̱a̱ mbiʼi mbruʼun nuxnaxi̱ tsigijñaʼ náa Dios náa xúgíʼ numbaaʼ (Revelación [Apocalipsis] 7:15).
(Oseas 14:4) Mani thanuu dí raʼkhí rí nini. Maʼndo̱ʼ ka̱ñu̱u̱n numuu rí xúʼko̱ niraʼwíí mani, numuu rí nakiʼnún nirajñuʼ náa ikhaa.
w11-S 15/2 ináa 16 kutriga̱ 15
Tsigijñaʼ rí nuxnáa Dios na̱jkha̱ kaguáanʼ makuwa kámuu mbiʼi
15 Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n “muni mba̱a̱n ga̱jma̱a̱ rawunxu, xó má guxnaxiín xede̱ bi̱ xóó na̱nguá guanii rá.” Numuu rí xede̱ nindxu̱u̱ mbáa xujkhúʼ bi̱ itháan gíʼdoo numuu eyáá bi̱ israelita mu muxnaxi̱i̱ xóo tsigijñaʼ, rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí nindxu̱u̱ mbá ajngáa rí nagájnuu asndu náa a̱jkiu̱ún índo̱ rí nithi, rígi̱ naʼni maʼni mba̱a̱ Dios bi̱ gajkuwiin. Xú káʼnii eriʼña̱a̱ Jeobá náa xa̱bu̱ bi̱ nuni rúʼko̱ rá. Ikhaa má naʼthí xóo eku̱mu̱u̱: “Maʼndo̱ʼ ka̱ñu̱u̱n numuu rí xúʼko̱ niraʼwíí mani” (Ose. 14:4). Xó má eʼyáá, rí Dios ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱u̱n naʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún ga̱jma̱a̱ naʼni rí ma̱ndoo mambaxúún gajmiún ikhaa xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ nuxnaxi̱ tsigijñaʼ xúgi̱ kaʼnii.
(Oseas 14:9) Tsáa nindxu̱u̱ bi̱ najmañuu wéñuʼ mu makro̱ʼo̱o̱ rígi̱ rá. Tsáa nindxu̱u̱ bi̱ nandxa̱ʼwáminaʼ májánʼ bi̱ naninuʼ rígi̱ rá. Numuu rí kambo̱o̱ Jeobá nindxu̱u̱ jmbu ga̱jma̱a̱ bi̱ ni̱ndxu̱ún jmbiin majngruigu̱u̱n ikhí; mú bi̱ nuxuda̱mi̱jna̱ aʼkhá majngrádiinʼ ikhí.
jd-S ináa 87 kutriga̱ 11
Guʼni ñajunʼ Jeobá xóo má ikha ndrígóo
11 Oseas 14:9 ma̱ngaa naʼthí rí májánʼ nindxu̱u̱ rí mi̱dxu̱ʼ náa kamba̱a̱ʼ rí jmbu. Rí muʼnimbánii xtángoo ndrígóo Dios naʼni rí makuwáanʼ májánʼ. Numuu rí Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ Niʼniáanʼ, ndaʼyoo xóo kaʼniáanʼ ga̱jma̱a̱ ikhaa, i̱ndó na̱ndu̱ʼu̱lú muʼni rí ma̱ndoo mambáyulúʼ mu makuwáanʼ májánʼ. Ma̱ndoo muʼni mbríguii ku̱ma̱ dí gíʼdoo Dios ga̱jma̱a̱ numulúʼ ikháanʼ xóo mbáa bi̱ naʼni carro. Ikhaa ndaʼyoo májánʼ xú káʼnii nindxu̱u̱ mbá carro ga̱jma̱a̱ xó káʼnii niguma. Ma̱ngaa, ikhaa ndaʼyoo rí ndayóoʼ maguma májáánʼ náa rí nachúu, ikha jngó rí ikhaa naʼthí rí gíʼmaa maxtiʼkhu̱u̱ aceite mámbá nguáthá mbiʼi. Mú ndiéjunʼ lá gagíʼnuu carro á mu nanujnguramúlú ikha rúʼko̱, ga̱jma̱a̱ nakumulú rí carro nda̱a̱ má rí egiʼnuu rá. Motor ndrígóo mañu mañu maʼgá rachúu. Ikha kayúʼ má erígá ga̱jma̱a̱ numulúʼ. Á mu nuʼnimbaníí ikha ndrígóo bi̱ Niʼniáanʼ ikháanʼ má gambáyulú (Isaías 48:17, 18). Ikha jngó, á mu nduʼyáá rí májánʼ dí nundrígú, rúʼko̱ gáʼni rí maguaʼdáá mbá numuu rí muʼnimbánii ikha ndrígóo Dios, xúʼko̱ rí muʼnimbulúʼ kiʼtáñajunʼ ndrígóo (Salmo 112:1).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Oseas 10:12) Gudula tsígáʼ mu majmala ikháanʼ náa rí jmbu; guraxi̱i̱ ga̱jma̱a̱ ngajua rí jmbu. Guxna̱a̱ xkubi náa mudula. Índo̱ rígá mbiʼi mu mbuʼyáaʼ Jeobá asndu ikhaa gáʼkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ maʼsngála rí jmbu.
w05-S 15/11 ináa 28 kutriga̱ 7
‹Kambo̱o̱ Jeobá nindxu̱u̱ jmbu›
7 Á mu tséʼni a̱jma̱ inu̱lú índo̱ nuʼni ñajunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ nuʼni rí jmbu, maxkamaa rí májánʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ ngajua rí jmbu ndrígóo. Israelitas bi̱ túnimbu̱u̱n nijuaʼthúún: “Gudula tsígáʼ mu majmala ikháanʼ náa rí jmbu; guraxi̱i̱ ga̱jma̱a̱ ngajua rí jmbu. Guxna̱a̱ xkubi náa mudula. Índo̱ rígá mbiʼi mu mbuʼyáaʼ Jeobá asndu ikhaa gáʼkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ maʼsngála rí jmbu” (Oseas 10:12).
(Oseas 11:1) “Índo̱ xuajen Israel ninindxu̱u̱ mbá dxámá, ikhú nindoʼ ka̱yo̱o̱, ga̱jma̱a̱ náa xuajen Egipto nindxa̱ʼo̱o̱ A̱ʼdióoʼ.
w11-S 15/8 ináa 10 kutriga̱ 10
Niguaʼti̱i̱n Mesías
10 Xó má xuajen Israel, Dios maʼni rí magajnún náa Egipto (Ose. 11:1). Nákha Herodes xóó tséʼthi rí muradíin e̱ji̱n, mbáa ángel niʼthúu̱n José rí maʼga̱ náa Egipto ga̱jma̱a̱ María ma̱ngaa Jesús. Ikhí nigájna̱án índo̱ “nikháñuu Herodes, mú xúʼko̱ mambanúu rí Jeobá niʼthí náa gaʼyee [Oseas], náa niʼthí: ‹Naʼ Egipto nindxaʼhualoʼ Aʼdeʼ› (Mat. 2:13-15). Xó má eʼyáá rí Jesús na̱nguá nindoo maʼni nimbá mu maríyaaʼ awan náa maxtáa o dí gáʼni timbá tsiguʼ rí nixtáa, ikha jngó mingíjyúuʼ nindxu̱u̱ rí ikhaa maríyaaʼ awan mu maʼnimbánuu rí nijuiʼthá ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa.
Migixnuu Biblia
(Oseas 8:1-14) “¡Atagíʼma mbá chi̱ji̱ʼ rawanʼ! Mbáa na̱ʼkha̱ náa goʼwóo Jeobá xóo mbáa bi̱yú, numuu rí túnimbánii rí nimbánuu, ga̱jma̱a̱ ninújngorámuunʼ xtángoo ndrígóʼ. 2 Nuthu̱nʼ má xúʼko̱: ‹Oh Dios ndrígóʼ, ikháanʼxu, Israel, nuniʼníínʼxu›. 3 Israel niʼni gaʼduunʼ rí nindxu̱u̱ májánʼ. Gaxkoo bi̱ gíʼdaa sia̱nʼ. 4 Ikhiin nigíinʼ reyes, mú raʼkháa ga̱jma̱a̱ numuʼ ikhúúnʼ. Nitri̱gi̱i̱n príncipes, mú ikhúúnʼ tádxuun. Ga̱jma̱a̱ plata ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ oro nini̱i̱n xándú, mu maguma gámbíin. 5 Aʼdá xédiaʼ táʼnduun gúyáá, oh Samaria. Sia̱nʼ rí gúʼdoo náa ikhiin na̱jkha̱ raʼni itháan mba̱a̱. Asndu nguáná gaguma kaʼwáanʼ rá. 6 Numuu dí rígi̱ na̱ʼkha̱ náa Israel. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ nakumíndú ku̱ba̱ʼ niʼnii ga̱jma̱a̱ na̱nguá nindxu̱u̱ Dios; aʼdá xédé ndrígóo Samaria maʼga̱nú manindxu̱u̱ xtábáxí. 7 Numuu rí giñánʼ rí tsíniñaʼ rudu, muraxi̱i̱ giñánʼ mbiiʼ wéñuʼ. Nimbá ixi̱ naxná tsigaʼ. Nimbá tsigaʼ rí nakráʼáan naxná harina. Á mu tikhu naxná, i̱ndó xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ gúphu̱ jngún. 8 Israel gíʼmaa rí muphi̱i̱ jngún. Rí xúgi̱ makuwa náa tapo̱o̱ xuajen mba̱ʼu̱, xóo mbá vaso rí tsíñún gúyáá. 9 Numuu rí ikhiin nitsimún náa Asiria, xóo mbáa xtángidiʼ bi̱ xtáa xaná mbáwíi. Efraín, niriji̱i̱n bi̱ nandún kuyáá. 10 Ma̱ngaa nuniríji̱i̱n náa xuajen mba̱ʼu̱, rí xúgi̱ magimbúun, mugi̱ʼdi̱i̱ makuwá gíná numuu rí naʼtáñajúnʼ muni rey ga̱jma̱a̱ príncipes. 11 Numuu rí Efraín niʼni mbaʼa altar mu muxudami̱jna̱ aʼkhá. Ninindxu̱u̱ altar náa muxudami̱jna̱ aʼkhá. 12 Ikhúúnʼ niniraʼmáʼ mbaʼa ga̱jma̱a̱ numuu xtángoo ndrígóʼ mu maʼnimbánuu ikhaa. Mú ikhiin túniʼnuʼ. 13 Nuxnaxi̱ tsigijñaʼ ga̱jma̱a̱ naʼphu̱ xuwiʼ mú Jeobá tániguʼ rúʼko̱. Rí xúgi̱ ikhaa marmáʼáan a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhá ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ maxnún castigo ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhún. Ikhiin nitangi̱i̱n náa Egipto. 14 Israel nigíʼdu̱u̱ nigumuu kaʼyoo bi̱ Niʼniin ga̱jma̱a̱ nini templo ga̱jma̱a̱ Judá niʼni mbaʼa xuajen rí kúguamáʼa. Ga̱jma̱a̱ makuʼnguánʼ aguʼ náa xuajen ndrígála, ga̱jma̱a̱ maʼni gámbáa torre ndrígóo mámbáa.”
30 OCTUBRE ASNDU 5 NOVIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JOEL 1-3
“E̱jñún maguanu mutaraʼa”
(Joel 2:28, 29) Nda̱wa̱á mani rí magadirámúʼ espíritu ndrígóʼ náa xúgíʼ enii xuwiʼ, gajmiún e̱jñún jiáma ga̱jma̱a̱ waʼxiúnʼ muthi dí marigá nda̱wa̱á. Bi̱ guanii maxnún xnuʼndaa. Jiáma mbuyáá visión. 29 Ga̱jma̱a̱ ma̱ngaa náa xa̱bi̱ʼ bi̱ ñajúnʼ xa̱bekha ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ mani rí magadirámúʼ náa ikhiin espíritu ndrígóʼ.
w02-S 1/8 ináa 15 kutriga̱ 4-5
“Rí májánʼ rí maʼni Dios” naxkaxáaʼnlu rí muʼni
4 Índo̱ xa̱bi̱i̱ ndrígóo Jesús bi̱ nikuwa náa Jerusalén niguámbu̱u̱n nindrígúu xi̱ʼ kaʼwu, núkhu má ikhú nigíʼdi̱i̱ nitaraʼa ajngáa rí májánʼ náa xúgínʼ xa̱bu̱ mú makáwíin, ikhaa má miʼcha̱ rúʼko̱ nigíʼdi̱i̱ nisngúún xúgínʼ bi̱ niguwáʼ. Xóo nitaraʼa nini rí mambanúu xó má niʼtáriyaʼ gaʼyee Joel, a̱ʼdióoʼ Petuel nákha migiñuʼ siglos ginii: “Mani rí magadirámúʼ espíritu ndrígóʼ náa xúgíʼ enii xuwiʼ, gajmiún e̱jñún jiáma ga̱jma̱a̱ waʼxiúnʼ muthi dí marigá nda̱wa̱á. Bi̱ guanii maxnún xnuʼndaa. Jiáma mbuyáá visión. Ga̱jma̱a̱ ma̱ngaa náa xa̱bi̱ʼ bi̱ ñajúnʼ xa̱bekha ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ mani rí magadirámúʼ náa ikhiin espíritu [...], nákha xóó tséʼkha̱nú mbiʼi ndrígóo Jeobá, rí migamíi wéñuʼ” (Joel 1:1; 2:28, 29, 31; Hechos 2:17, 18, 20).
5 Lá rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí Dios makuxiín xúgínʼ gaʼyee ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ nithi dí marigá nda̱wa̱á xóo David, Joel o Débora ga̱jma̱a̱ rí ikhiin majmiuu mu mutariyaaʼ xúgíʼ rí wíji̱ maʼni xáʼ. Na̱nguá. Rí naʼthí ‹rí e̱jñún o ñumbáá› ikhiin mani̱ndxu̱u̱n cristianos, bi̱ ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu maxkajxi̱i̱n muthi “rí májánʼ rí maʼni Dios” rí Jeobá niʼni má ga̱jma̱a̱ rí maʼni nda̱wa̱á: Ikhiin mani̱ndxu̱ún bi̱ mutariyaaʼ ajngóo Dios bi̱ mba̱a̱. Xú káʼnii nini xa̱bu̱ índo̱ nidxawíín rígi̱ rá.
jd-S ináa 167 kutriga̱ 4
“Guthala rígi̱ náa xúgínʼ xa̱bu̱ xuajen”
4 Gúʼyáá i̱mba̱ xóo nambánuu rígi̱. Jeobá niʼthúu̱n gaʼyee Joel rí asndu xú káʼnii xa̱bu̱ maʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ numuu ajngáa rígi̱: “Nda̱wa̱á mani rí magadirámúʼ espíritu ndrígóʼ náa xúgíʼ enii xuwiʼ, gajmiún e̱jñún jiáma ga̱jma̱a̱ waʼxiúnʼ muthi dí marigá nda̱wa̱á. Bi̱ guanii maxnún xnuʼndaa. Jiáma mbuyáá visión” (Joel 2:28-32). Nákha nini ndxa̱a̱ Pentecostés tsiguʼ 33, nimbánuu rí kiʼtáriyaʼ índo̱ apóstol Pedro gajmíi̱n discípulos bi̱ kajtiin náa mbá guʼwá náa Jerusalén nindrigú xi̱ʼ kaʼwu ga̱jma̱a̱ núkhu má ikhú nigíʼdi̱i̱ niʼtáraʼa “rí májánʼ rí maʼni Dios” (Hechos 1:12-14; 2:1-4, 11, 14-21). Mú ndiéjunʼ gándoo gúʼthá ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼi rí kuwáanʼ ikháanʼ rá. Rí niʼtáriyaʼ gaʼyee Joel nimbánuu itháan nákha siglo XX. Asndu nákha ikhú cristianos bi̱ kaxtaʼwíin ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu, xa̱bekha gu̱ʼu̱ gajmiún jiáma mangiin xa̱bu̱ guanii nigi̱ʼdi̱i̱ ‹niʼtáriyaʼ› o nithi “rí májánʼ rí maʼni Dios”, mbá rí ikhaa nindxu̱u̱ ajngáa rí májánʼ dí Reino xtáa má raʼtáñajunʼ mekhuíí.
(Joel 2:30-32) Ga̱jma̱a̱ mani rí náa mekhu ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ makujmaa mbá rí tsékujmaa kayuʼ, eʼdi ga̱jma̱a̱ aguʼ ma̱ngaa asndu mitsídánʼ egájnuu gúní. 31 A̱jkha̱ʼ maʼni̱i̱ mikríná, ga̱jma̱a̱ gu̱nʼ maʼni̱i̱ eʼdi, nákha xóó tséʼkha̱nú mbiʼi ndrígóo Jeobá, rí migamíi wéñuʼ. 32 Ga̱jma̱a̱ rígi̱ gárígá rí xúgínʼ bi̱ nugríga̱a̱ mbiʼyuu Jeobá makáwíin; numuu dí náa kúbá Sión ga̱jma̱a̱ náa Jerusalén gákuwá bi̱ makáwíin, xó má niʼthí Jeobá, náa tikhun bi̱ nikáwíin, Jeobá nandxaʼwún.”
w07-S 1/10 ináa 13 kutriga̱ 2
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Joel ga̱jma̱a̱ Amós
2:32. Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n rí maratha mbiʼyuu Jeobá rá. Nandoo gáʼthúu̱n rí matatsiʼnúunʼ mbiʼyuu Dios, ga̱jma̱a̱ rí matayamajkuíí wéñuʼ ma̱ngaa rí maku̱ma̱ʼ xtayáá bi̱ kayá mbiʼyuu rúʼko̱ (Romanos 10:13, 14).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Joel 2:12, 13) “Ga̱jma̱a̱ xúgi̱ Jeobá naʼthí: “Gagutangáanʼla ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkia̱la, ga̱jma̱a̱ guyamiʼki, gumbiyaʼ ga̱jma̱a̱ gakuwáanʼ gíná. 13 Guxkuʼtu a̱jkia̱la, raʼkháa xtíñálá. Gagutangáanʼ náa Jeobá Dios ndrígálá numuu rí májánʼ a̱jkiu̱u̱n, nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ tsíkiʼnáa nacha̱ ga̱jma̱a̱ gíʼdoo ngajua rí jmbu, ga̱jma̱a̱ magáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ numuu gamiéjunʼ.
w07-S 1/10 ináa 13 kutriga̱ 5
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Joel ga̱jma̱a̱ Amós
2:12, 13. Rí gajkhun mata̱nga̱a̱ a̱jkia̱nʼ. Nandoo gáʼthúu̱n rí magaʼwíínʼ asndu xúgíʼ a̱jkia̱nʼ rí nitani̱, raʼkháa rí ‹mataxkuʼthu xtíñaaʼ›.
(Joel 3:14) Mbaʼin xa̱bu̱, mbaʼin xa̱bu̱ kuwa náa xkua̱ náa nuraʼníí rí muni numuu rí mbiʼi ndrígóo Jeobá xtáa mijngii náa xkua̱ náa nuraʼwíí rí muni.
w07-S 1/10 ináa 13 kutriga̱ 3
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Joel ga̱jma̱a̱ Amós
3:14. Ndiéjunʼ nindxu̱u̱ ‹xkua̱ mijmbaʼ náa naxtaʼwíí dí maguma rá›. Nandoo gáʼthúu̱n rí nindxu̱u̱ mbá mbaaʼ rí niguanúu xóo xkri̱da náa nimbánuu juicio ndrígóo Dios. Nákha mbiʼi rí nixtáa rey Jehosafat náa Judá, ma̱ngaa mbiʼyuu nindoo gáʼthúu̱n “Jeobá nindxu̱u̱ Juez”, Dios niʼnikríyaʼ Judá náa ñawúnʼ xa̱bu̱ sia̱nʼ índo̱ niʼni jnga̱wi̱i̱n. Ikha jngó ma̱ngaa nigu mbiʼyuu “xkua̱ ndrígóo Jehosafat” (Joel 3:2, 12). Ma̱ngaa, mbiʼi rí kuwaanʼ xúgi̱ nandoo gáʼthúu̱n ikhaa má xóo náa magumaa gámbíin xa̱bu̱ numbaaʼ xóo náa nagixmbi̱i̱ uvas (Revelación 19:15).
Migixnuu Biblia
(Joel 2:28–3:8) Nda̱wa̱á mani rí magadirámúʼ espíritu ndrígóʼ náa xúgíʼ enii xuwiʼ, gajmiún e̱jñún jiáma ga̱jma̱a̱ waʼxiúnʼ muthi dí marigá nda̱wa̱á. Bi̱ guanii maxnún xnuʼndaa. Jiáma mbuyáá visión. 29 Ga̱jma̱a̱ ma̱ngaa náa xa̱bi̱ʼ bi̱ ñajúnʼ xa̱bekha ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ mani rí magadirámúʼ náa ikhiin espíritu ndrígóʼ. 30 Ga̱jma̱a̱ mani rí náa mekhu ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ makujmaa mbá rí tsikujmaa kayuʼ, eʼdi ga̱jma̱a̱ aguʼ ma̱ngaa asndu mitsídánʼ egájnuu gúní. 31 A̱jkha̱ʼ maʼni̱i̱ mikríná, ga̱jma̱a̱ gu̱nʼ maʼni̱i̱ eʼdi, nákha xóó tséʼkha̱nú mbiʼi ndrígóo Jeobá, rí migamíi wéñuʼ. 32 Ga̱jma̱a̱ rígi̱ gárígá rí xúgínʼ bi̱ nugríga̱a̱ mbiʼyuu Jeobá makáwíin; numuu dí náa kúbá Sión ga̱jma̱a̱ náa Jerusalén gákuwá bi̱ makáwíin, xó má niʼthí Jeobá, náa tikhun bi̱ nikáwíin, Jeobá nandxaʼwún.”
3 “Mu mbu̱ya̱a̱ mbiʼi ríñu, ga̱jma̱a̱ tiempo rúʼko̱, índo̱ gatangu̱u̱n kagu̱u̱n xa̱bu̱ Judá ga̱jma̱a̱ bi̱ ni̱jkha̱ kiʼdiin, 2 ma̱ngaa magímbíin xuajen mba̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ mani maguájtaa náa xkua ndrígóo Jehosafat; ga̱jma̱a̱ ikhí maxmínaʼ gajmíi̱nʼ ikhiin ga̱jma̱a̱ numuu xuajin ga̱jma̱a̱ herencia ndrígóʼ náa Israel, numuu rí nijuadríʼiin náa xuajen mba̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ niruiʼtha̱a̱ ku̱ba̱ʼ ndrígóʼ. 3 Ga̱jma̱a̱ numuu xuajñuʼ nirawíi suerte; ga̱jma̱a̱ ikhiin nuxna̱a̱ mbáa dxámá ga̱jma̱a̱ numuu mbáa aʼgu̱ bi̱ nagujuamínaʼ, ga̱jma̱a̱ nugujua̱a̱ mbáa dxáʼgú mu muwa̱a̱n vino. 4 Náa numuu rí nuxmijná ga̱jma̱á nindxuʼ, oh Tiro ga̱jma̱a̱ Sidón ga̱jma̱a̱ xúgíʼ xuajen rí kaʼyoo Filistea rá. Lá xúgi̱ eninumuuʼ ráʼ. Á mu ikháanʼ nuninumuʼ, nacha̱ má ma̱ʼkhá kagu̱ʼ rí gíʼmuun náa edxa̱lá. 5 Numuu rí ikháanʼ nirugua plata ga̱jma̱a̱ oro ndrígóʼ, ga̱jma̱a̱ ni̱jkua̱ kudala rí itháan májánʼ náa templo ndrígála; 6 ga̱jma̱a̱ xuajin ndrígóo Judá ga̱jma̱a̱ Jerusalén nitaguju̱u̱n náa griegos, numuu rí nindala rí marájñunʼ náa kubúnʼ; 7 ga̱jma̱a̱ naxkajuíín mu maguwáʼ náa ku̱ba̱ʼ rí ikháanʼla nigujui̱i̱n, ga̱jma̱a̱ mani numuu rí nunila náa edxa̱la. 8 Ga̱jma̱a̱ magujui̱i̱n e̱jñalá náa xuajen Judá, ga̱jma̱a̱ ikhiin mugujui̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Seba, mbóo xuajen rí itháan mitsínguánʼ numuu rí Jeobá niʼthí xúʼko̱.