Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión
AGOSTO 7-13
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | EZEQUIEL 28-31
“Jeobá niʼni tsajkurámaaʼ xuajen bi̱ tséyamajkuíí”
(Ezequiel 29:18) “A̱ʼdióo xa̱biya̱, Nabucodorosor, rey ndrígóo Babilonia, niʼni rí xa̱bi̱i̱ muñejunʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numuu Tiro. Edxu̱ún niʼni tsaʼtsa, ga̱jma̱a̱ xpajphun nixtiʼyúu. Mú taguma númáá ikhaa ní má xa̱bi̱i̱ dí nini ga̱jma̱a̱ numuu Tiro.
it-2-S 1136 ¶9
Tiro
Niguma gámbáa xuajen. Rí mbayuuʼ tsiguʼ dí Nabucodonosor naruguamáʼáan Tiro, edxu̱ún soldados ‹niʼni tsaʼtsa› ga̱jma̱a̱ numuu rí nijmún yelmos ndrígu̱ún, ma̱ngaa náa xpajpún nixtíʼyuu numuu rí nirángoo dí majmúún mu muruguama̱ʼa̱a̱n xuajen. Numuu rí Nabucodonosor ‹taguma numáá› ga̱jma̱a̱ numuu rí ninindxu̱u̱ mbá awan rí Jeobá nijmúu mu maʼni gámbáa Tiro, Jeobá nikudaminaʼ rí maxnúu xúgíʼ dí gíʼdoo numuu dí rígá náa Egipto. (Eze 29:17-20.) Xóo má niʼthí historiador judío Josefo, rí niruguama̱ʼa̱a̱n xuajen ndijyúuʼ mbá 13 tsiguʼ (Contra Apión, libro I, sec. 21), ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ babilonios ndiyóoʼ majmúún mba̱a̱ wéñuʼ mbújkha̱a̱. Mu historia tséʼthi káxi̱ xóo nirígá, mu xa̱bu̱ bi̱ nikháñun ga̱jma̱a̱ rí guáʼdáá xa̱bu̱ Tiro dí nigruígú Nabucodonosor ninindxu̱u̱ mba̱a̱ wéñuʼ. (Eze 26:7-12.)
(Ezequiel 29:19) “Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹Gu̱ya̱a̱, maxnún Nabucodorosor rey ndrígóo Babilonia ku̱ba̱ʼ dí kaʼyoo Egipto, ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼgá kagu̱ xúgi̱ dí gíʼdoo, rígi̱ mani̱ndxu̱u̱ dí maguma númúún xa̱bi̱i̱›.
it-1-S 777 ¶7
Egipto, Egipcio
I̱ndó nixkamaa mbóo texto ndrígu̱ún bi̱ babilonio, nakha tsiguʼ trigésimo séptimo ndrígóo Nabucodonosor (588 a. E.C.), náa naʼthí rí xóo kaʼnii nigún náa Egipto, tséʼyáá á mu nigún mu mudrigú xuajen o i̱ndó ni̱jkha̱ gajmii soldados ndrígóo. Asndu xú kaʼnii má, Nabucodonosor nigruigú xúgíʼ dí gíʼdoo numuu dí rígá náa Egipto ninindxu̱u̱ xóo Jeobá niʼni númaa numuu rí nijmiuu ikhaa ga̱jma̱a̱ ejército ndrígóo mu muni gámbáa Tiro, mbá xuajen rí tsíyoo gaʼyoo xuajen ndrígóo Dios. (Eze 29:18-20; 30:10-12.)
(Ezequiel 29:20) “‹Dí mudaaʼ ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ dí nini, ikhaa jngó nixnúu ku̱ba̱ʼ ndrígóʼ Egipto, numuu dí nini ga̱jma̱a̱ numu›, xúʼko̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ.
g86-S 8/11 27 ¶4, 5
Lá ndayóoʼ muʼni númaa xúgíʼ dí gíʼmáanʼ ráʼ.
Mú muriʼña̱a̱ rígi̱ guʼyáá xú kaʼnii nirígá ga̱jma̱a̱ rí xóo niʼni bi̱ Niʼniwii Xúgíʼ mú maʼni númaa mbáa Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ niʼni tikhu ñajunʼ. Ga̱jma̱a̱ rí nakiʼnáa Jeobá nixkaxi̱i̱ mu maríyaaʼ awan maʼni gámbáa xuajen Tiro dí nirígá nákha wajyúúʼ. Mu Dios maʼni rígi̱ nijmiuu xa̱bu̱ bi̱ nuxmijná bi̱ kuwa náa Babilonia bi̱ naʼtáñajúnʼ Nabucodonosor. Maski ajndu Babilonia niʼngo̱o̱, ndiyóoʼ mambóo mba̱a̱ mbújkha̱a̱. Ikha jngó, Jeobá nindxa̱ʼwa̱mínáʼ rí ndiʼyoo maʼni númaa ga̱jma̱a̱ numuu ñajúnʼ rí niʼni. Ajngá rí niʼthí na̱ʼkha̱ náa Ezequiel 29:18, 19: “A̱ʼdióo xa̱biya̱, Nabucodorosor, rey ndrígóo Babilonia, niʼni rí xa̱bi̱i̱ muñejunʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numuu Tiro. Edxu̱ún niʼni tsaʼtsa, ga̱jma̱a̱ xpajpún nixtíʼyuu. Mú taguma númáá ikhaa ní má xa̱bi̱i̱ dí nini ga̱jma̱a̱ numuu Tiro. Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹Atayáá, maxnu̱u̱n Nabucodorosor rey ndrígóo Babilonia ku̱ba̱ʼ dí kaʼyoo Egipto, ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼga̱ kagu̱ xúgíʼ dí gíʼdoo, rígi̱ mani̱ndxu̱u̱ dí maguma numún xa̱bi̱i̱›.”
Bi̱ nuni gájmaa Biblia nduyáá rí Nabucodonosor ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá nininiʼ Jeobá, naʼnimbamínaʼ ma̱ngaa bi̱ nandxa̱ʼwáminaʼ i̱ndó ikhaa. Babilonia ga̱jma̱a̱ ejércitos ndrígóo nijmaʼnúnʼ numuu rí nuni ginii bi̱ nagún kudiin. Maski asndu Jeobá tsénigu̱u̱ʼ rúʼko̱, mu ikhaa ndiʼyoo rí gidxóó nindxu̱u̱ mbá gidxóó, ga̱jma̱a̱ niʼni númaa xúgíʼ.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Ezequiel 28:12-19) “A̱ʼdióo xa̱biya̱, atani mbóʼ ajmúú gíná ga̱jma̱a̱ numuu rey ndrígóo Tiro, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa maratha̱a̱n: ‹Rígi̱ dí niʼthí Jeobá: “Ikháánʼ ninindxa̱ʼ mbá xkri̱da, dí niraʼdáá wéñuʼ ku̱ma̱ ga̱jma̱a̱ phú mitsiʼñán. 13 Náa ixi̱ ri̱ʼi̱ Edén ndrígóo Dios niraxtaa. Xúgíʼ itsí mitsaan nituwa̱a̱nʼ xóo: Rubí, topacio, jaspe; crisólito, ónice, jade; zafiro, turquesa, esmeralda; ga̱jma̱a̱ oro ninindxu̱u̱ rí nigumáán ga̱jma̱a̱. Mbiʼi rí niraxtaa nirígá xawii má. 14 Ikháánʼ ninindxa̱ʼ querubín bi̱ kaxtaʼwíi, ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ niʼgi̱i̱nʼ. Náa kúbá kaʼwu ndrígóo Dios niraxtaa. Náa majñu̱nʼ itsí rí gíʼdoo agiuuʼ nijngruiga̱ʼ. 15 Niraxtaa jmbu náa kamba̱a̱ʼ asndu mbiʼi rí nigumáán asndu índo̱ nikujmaa dí raʼkhí náa ikháánʼ. 16 Ga̱jma̱a̱ numuu rí niʼni mbaʼa dí natujua niʼni marigá dí ra̱májánʼ, ga̱jma̱a̱ nitagíʼdi̱i̱ matani aʼkhá. Ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ maʼgíi̱nʼ kaníí náa kúbá kaʼwu ndrígóo Dios xóo mbá bi̱ rakáʼyoo maxtáa, ga̱jma̱a̱ mani gámbáan, oh querubín narugoo, itsí dí gíʼdoo agiuuʼ. 17 A̱jkia̱nʼ niʼnimbamína̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí mitsiʼñán. Nitani̱ gámbáa ku̱ma̱ ndrígáʼ ga̱jma̱a̱ numuu xóo kaʼníín. Náa ku̱ba̱ʼ maxkríguíín. Náa inún reyes maʼgi̱i̱nʼ, mu muyexa̱a̱ʼ. 18 Ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhánʼ, ma̱ngaa rí na̱nguá nitujuaʼ rí májánʼ, nitríyaʼ majkuíí templo ndrígáʼ. Ga̱jma̱a̱ mariyaʼ mbá aguʼ náa ikháánʼ. Rúʼko̱ gáʼni rí mikhán. Ma̱ngaa mani rí maguajtháán idiʼ náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ náa inún xúgínʼ. 19 Xúgínʼ bi̱ nuniʼnííʼ, maʼniún tsiánguá índo̱ guyáaʼ má xúʼko̱. Rí makhañáaʼ maʼni nacha̱ ga̱jma̱a̱ gamíi, ikhú matatsiʼñáanʼ maraxtaa asndu kámuu”›”.
it-2-S 640 ¶4, 5
Jmbu
Timbá bi̱ nikudaminaʼ aʼkhá ga̱jma̱a̱ rey ndrígóo Tiro. Xóo má esngájma ajngáa ndrígóo Jesús náa Juan 8:44 ma̱ngaa náa capítulo 3 ndrígóo Génesis, rí xóo ndija̱a̱ aʼkhá náa xa̱bu̱ numbaaʼ ninindxu̱u̱ ikhaa má xóo nirígá náa e̱ji̱i̱n Dios bi̱ kuwa mekhuíí. Maski ajndu ajngá rí na̱ʼkha̱ náa Ezequiel 28:12-19 na̱jkha̱ náa inúu “rey ndrígóo Tiro”, xúʼko̱ nisngájma rí xóo ninindxu̱u̱ timbáa a̱ʼdióo Dios bi̱ nikudaminaʼ aʼkhá. Rí xóo naʼnimbamínaʼ “rey ndrígóo Tiro”, rí nindoo mani̱ndxu̱u̱ xóo mbáa dios, rí mani̱ndxu̱u̱ mbáa “querubín” ga̱jma̱a̱ rí nindxu̱u̱ “Edén, ixi̱ ri̱ʼi̱ ndrígóo Dios”, nindxu̱u̱ tikhu rí nambriguii ga̱jma̱a̱ rí naʼthí náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu Satanás nindxu̱u̱ Gixa̱a̱: Bi̱ niʼnimbamínáʼ wéñuʼ, rí ikhaa niʼni maʼthí a̱bu̱nʼ náa ixi̱ ri̱ʼi̱ Edén ga̱jma̱a̱ bi̱ ninindxu̱u̱ ‹dios ndrígóo numbaaʼ rígi̱›. (1Ti 3:6; Gé 3:1-5, 14, 15; Rev 12:9; 2Co 4:4.)
Xóo má “rey ndrígóo Tiro”, bi̱ nixtáa náa mbá xuajen rí ninindxu̱u̱ “phú mitsaan wéñuʼ”, ma̱ngaa “gíʼdoo wéñuʼ ku̱ma̱ ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ jmbii [ajngáa rí na̱ʼkha̱ heb. ka·lál] ga̱jma̱a̱ mitsaan” ma̱ngaa “tagíʼdoo aʼkhún [heb. ta·mím]” náa kámbá ndrígóo asndu nakha nigumaa, asndu mbiʼi rí nikujmaa dí ra̱májánʼ náa ikhaa. (Eze 27:3; 28:12, 15.) Mbáa rígi̱ nimbánuu ginii kayuʼ náa reyes ndrígóo Tiro, ra̱ʼkha̱ náa mbáwíi xa̱bu̱ ñajúnʼ. (Atayáá ga̱jma̱a̱ rí kiʼtáriyaʼ náa Isaías 14:4-20 ga̱jma̱a̱ rí nindoo gáʼthúu̱n “rey ndrígóo Babilonia”.) Mbá xóo nirígá rígi̱ nandoo gáʼthún rí xóo kaʼnii nimbáxu̱u̱n ga̱jma̱a̱ xóo niñambá reyes ndrígóo Tiro náa David ga̱jma̱a̱ Salomón índo̱ nitañajunʼ, ma̱ngaa asndu niñambá índo̱ nigumaa templo ndrígóo Jeobá náa kúbá Moria. Nákha ikhú, nda̱a̱ nimbá rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Tiro magi̱ʼdu̱u̱n gajmiún xa̱bu̱ Israel, bi̱ ni̱ndxu̱ún xuajñu Jeobá. (1Re 5:1-18; 9:10, 11, 14; 2Cr 2:3-16.) Mú, eʼwíínʼ reyes bi̱ niguwáʼ niniñaaʼ ranindxu̱ún ‹míjínʼ›, ikha jngó Joel, Amós ga̱jma̱a̱ Ezequiel, bi̱ ninindxu̱ún gaʼyee ndrígóo Dios nithi rí magíʼnun Tiro. (Joe 3:4-8; Am 1:9, 10.) Rí xóo kaʼnii niʼni “rey ndrígóo Tiro” ga̱jma̱a̱ bi̱ phú sia̱nʼ ga̱jma̱a̱ Dios, rí kiʼtáriyaʼ, rígi̱ nindxu̱u̱ imbá xkri̱da itháán rí xóo ajngáa “jmbu” ga̱jma̱a̱ bi̱ “na̱nguá gíʼdoo aʼkhún” dí rígá dí nindoo gáʼthúu̱n.
(Ezequiel 30:13, 14) “Rígi̱ rí niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹Ikhúúnʼ ma̱ngaa mani gámbíin xándú ga̱jma̱a̱ mani rí dioses bi̱ nda̱a̱ numún mambíin náa Nof, ni xákuwa itháán bi̱ mutañajunʼ náa Egipto; ga̱jma̱a̱ mani dí marigá gamíi náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto. 14 Ga̱jma̱a̱ mani rí maguanáa Patrós ma̱ngaa matsikháa Zoan ga̱jma̱a̱ mani jmbi náa No.
w03-S 1/7 32 ¶1-3
Ndiéjunʼ niguaʼnii xá.
NOF ga̱jma̱a̱ No nindxu̱u̱ ajngáa rí naʼthí náa Biblia xóo Menfis ga̱jma̱a̱ Tebas, nakha mbiʼi ndrígóo Egipto. Nof (Menfis) nirígá náa mbá 23 kilómetros xígií náa sur ndrígóo El Cairo, náa rawunʼ lamáa ga̱jma̱a̱ xígií occidente náa mañu Nilo. Ga̱jma̱a̱ mbiʼi nda̱wa̱á, Menfis niniñuʼ ranindxu̱u̱ náa naʼtáñajunʼ Egipto. Índo̱ nigíʼdu̱u̱ siglo XV tsiguʼ ginii, Egipto gíʼdoo ma imbá náa naʼtáñajunʼ, No (Tebas), dí nirígá mbá 500 kilómetros xígií náa sur ndrígóo Menfis. Rí mbaʼa templos dí niguma gámbáa ndrígóo Tebas nakujmaa dí nirígá náa Karnak, rí xóo niguma ninindxu̱u̱ májánʼ wéñuʼ rí nimbá miʼtsu taguma. Tebas ga̱jma̱a̱ templo ndrígóo Karnak ikhí nduyamajkuíí Amón, bi̱ nindxu̱u̱ dios ndrígu̱ún egipcio.
Ndiéjunʼ niʼtáriyaʼ Biblia ga̱jma̱a̱ numuu Menfis ga̱jma̱a̱ Tebas rá. Niʼtáriyaʼ rí magíʼnun Faraón bi̱ xtáa náa Egipto ga̱jma̱a̱ dioses ndrígu̱ún, itháan náa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa, “Amón ndrígóo No” (Jeremías 46:25, 26). Xúgíʼ bi̱ nduyamajkuíí ‹mambíin› (Ezequiel 30:14, 15). Ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ nirígá. Xúgíʼ náa ndiyamajkuíí Amón i̱ndó ninindxu̱u̱ templos dí niguma gámbáa. Rí mbiʼi xúgi̱ Luxor, nindxu̱u̱ xuajen dí gíʼ náa nirígá Tebas, náa nakujmaa xóo niguma gámbáa, ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ xuajen ma̱jkha̱ʼ.
Ga̱jma̱a̱ numuu Menfis, i̱ndó niguanúu náa níjngua̱a̱ bi̱ nikháñun. Louis Golding ninindxu̱u̱ bi̱ niʼni ga̱jma̱a̱ májánʼ Biblia naʼthí: “Xóo ma ni̱jkha̱ ranújngoo siglos, bi̱ árabes nijmún xúgíʼ rí niguámbáa ndrígóo Menfis dí naʼtáñajunʼ Egipto mu muni capital ndrígu̱ún rí ninindxu̱u̱ [El Cairo] náa rawunʼ mañu. Náa namaʼ ndrígóo Nilo ga̱jma̱a̱ bi̱ árabes ndiyáá rí náa xúgíʼ náa nirígá xuajen nákha wajyúúʼ na̱nguá nixkamaa nimbá itsí”. Xóo má niʼtáriyaʼ Biblia, Menfis niguajta̱a̱ ‹mbá náa nándáa dí rígá ga̱jma̱a̱ náa nda̱wi̱i̱n xa̱bu̱› (Jeremías 46:19).
Migixnuu Biblia
(Ezequiel 29:1-12) Nakha tsiguʼ gu̱wa̱ʼ, ga̱jma̱a̱ gu̱nʼ décimo, mbiʼi gu̱wa̱ʼ ijma̱, ni̱ʼkha̱ náa ikhúúnʼ ajngóo Jeobá, ga̱jma̱a̱ niʼthí: 2 “A̱ʼdióo xa̱biya̱, ayuʼ náa Faraón rey ndrígóo Egipto ga̱jma̱a̱ arathá dí magíʼnuu ikhaa ga̱jma̱a̱ xúgíʼ Egipto. 3 Rígi̱ gíʼmaa maratha: ‹Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: “Gi̱jyooʼ na̱ʼkhá ga̱jma̱a̱ ni̱ndxa̱ʼ, oh Faraón, rey ndrígóo Egipto, bi̱ ni̱ndxa̱ʼ xóo xujkhú mba̱a̱ bi̱ kaʼwáanʼ náa iya ndrígóo mañu Nilo, bi̱ niʼthí: Mañu Nilo kaʼyoʼ ikhúúnʼ, ga̱jma̱a̱ nini mú maʼni ndrígóʼ ikhúúnʼ›. 4 Ga̱jma̱a̱ magiwánʼ xkramánʼ ndrígóʼ náa rawanʼ manga̱a̱ mani rí e̱gi̱ʼ bi̱ kuwa náa mañu Nilo ndrígáʼ matimiin náa xtááʼ. Ga̱jma̱a̱ mani rí matiajnáʼ náa tapo̱o̱ mañu Nilo mangiin xúgínʼ e̱gi̱ʼ bi̱ timii náa xtááʼ. 5 Ga̱jma̱a̱ maniʼñáaʼ náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ, ikháánʼ ga̱jma̱a̱ e̱gi̱ʼ bi̱ kuwa náa mañu Nilo. Makhañáaʼ náa mbá ku̱ba̱ʼ dí nda̱a̱ dí rígá. Ga̱jma̱a̱ nimbáa xayéxi̱i̱n. Ma̱ngaa mani rí ikháánʼ manindxa̱ʼ ganitsu ndrígu̱ún xujkhú xáná ga̱jma̱a̱ bi̱ nagún rijma̱a̱. 6 Ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Egipto maguánu mbuyáá rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá, numuu rí, nijkuánulá nini̱ndxa̱la xóo diin náa goʼwóo Israel. 7 Índo̱ nirajthu̱u̱n ñawáanʼ, ikháánʼ niguiʼtaxi̱i̱n, ga̱jma̱a̱ nitani̱ gawíínʼ xpajpún. Ma̱ngaa índo̱ nikumu̱ún kuyáá, ikháánʼ nijmijgánʼ, ga̱jma̱a̱ nitani̱ rí maguáʼáan rajkúún”. 8 “‹Ikha jngó, rígi̱ rí niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: “Atayáá, ma̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ náa ikháánʼ mbá espada, ga̱jma̱a̱ mani gámbíin náa ikháánʼ xúgíʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xujkhú bi̱ kraʼdiin. 9 Ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto gíʼdoo rí maʼga̱nú mani̱ndxu̱u̱ mbá ku̱ba̱ʼ rí maguanáa ga̱jma̱a̱ rí xákuwa xa̱bu̱; gíʼdoo rí maguanu mbuyáá rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá, numuu rí ikhaa niʼthí: ‹Ikhúúnʼ kaʼyoʼ mañu Nilo, ga̱jma̱a̱ rí ikhúúnʼ má nini›. 10 Ikha jngó, na̱jkhá náa ikháánʼ ga̱jma̱a̱ mañu Nilo ndrígáʼ, ga̱jma̱a̱ mani rí ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto maguanáa, maʼnii mixooʼ, ma̱ngaa ní xákuwa xa̱bu̱, náa Migdol asndu Siene ga̱jma̱a̱ náa natumuu Etiopía. 11 Nimbáa xa̱bu̱ ní má xujkhú xanújngoo ikhí, mbá a̱jma̱ skiñúnʼ tsiguʼ nimbá xáxtáa. 12 Ga̱jma̱a̱ mani rí náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto ní xákuwa xa̱bu̱ náa ku̱ba̱ʼ rí niguanáa; ga̱jma̱a̱ xuajen ndrígóo ní xákuwa xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ mbaʼyoo maguanáa mbá a̱jma̱ skiñúnʼ tsiguʼ; ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ egipcios maxkadíín náa i̱ʼwáʼ xuajen ga̱jma̱a̱ maxnariʼiin náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ”.
AGOSTO 14-20
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | EZEQUIEL 32-34
“Ñajunʼ mba̱a̱ rí gíʼdoo bi̱ nayejngoo”
(Ezequiel 33:7) “Dí xúgi̱, ikháánʼ, oh a̱ʼdióo xa̱biya̱, niʼgínʼ mu matiejngoo náa goʼwóo Israel, ga̱jma̱a̱ náa rawunʼ gíʼmaa matadxawíín ajngáa ga̱jma̱a̱ maratamúʼún ga̱jma̱a̱ numuʼ.
it-1-S 246 ¶6
Bi̱ Nayejngoo
Rí nindoo gáʼthúu̱n. Jeobá nigruigi̱i̱n gaʼyee mú mani̱ndxu̱ún xóo bi̱ nuyejngoo náa xuajen Israel (Jer 6:17), ga̱jma̱a̱ ikhiin, nithi xóo ma nuni bi̱ nuyejngoo. (Isa 21:6, 8; 52:8; 62:6; Os 9:8.) Ñajunʼ rí nuni bi̱ nuyejngoo bugi̱ o gaʼyee, nindxu̱u̱ rí muthún xa̱bu̱ bi̱ ra̱míjínʼ rí mugíʼnii, ga̱jma̱a̱ á mu tseni, ikhiin maguaʼdáá aʼkhún índo̱ xa̱bu̱ gakhañun. Mú á mu xa̱bu̱ tséxnatiʼñamíjná mudxawíín rí najuiʼthá, ikhú makhañún ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhún, ikhú gaʼyee xágiʼdoo aʼkhún. (Eze 3:17-21; 33:1-9.) Mú mbáa gaʼyee bi̱ na̱nguá ejmaa nindxu̱u̱ xóo mbá bi̱ nayejngoo bi̱ tsíyexi o mbáa xuwán bi̱ tsindxaʼwá. (Isa 56:10.)
(Ezequiel 33:8, 9) Índo̱ ikhúúnʼ gáthu̱u̱n mbáa bi̱ ra̱májánʼ: ‹¡Oh xa̱bu̱ bi̱ ra̱májánʼ, gajkhun rí makhañáaʼ!›, mú á mu ikháánʼ na̱nguá ratháán bi̱ ra̱májánʼ dí mariʼkhuu kambo̱o̱, ikhaa má bi̱ rí ra̱májánʼ, makhañúu ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhún, mú eʼdiuu ikhaa maruma̱a̱n náa ikháánʼ. 9 Mú, á mu ikháánʼ naratháán bi̱ ra̱májánʼ mu martángamínaʼ, mú, á mu ikhaa tsiríʼkuu kambo̱o̱, ikhaa má gakháñuu ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhuun, mú ikháánʼ matanikriyamina̱ʼ.
w88-S 1/1 28 ¶13
Gutaraʼa má xúʼko̱ ajngáa ndrígóo Reino
Rí matani mú xagiʼmáán náa eʼdi
13 Ñajunʼ rí guaʼdáá Xa̱bi̱i̱ Jeobá bi̱ nixnáximíjna náa ikhaa, nindxu̱u̱ rí muthún xa̱bu̱ rí wíji̱ ma̱ʼkha̱ nambánii ga̱jma̱a̱ mbiʼi ndrígóo Ezequiel. Ikhaa ninindxu̱u̱ xóo bi̱ nayejngoo náa xuajen Israel. Ga̱jma̱a̱ nigiʼdoo ñajunʼ rí maʼthúnʼ israelitas rí mambíin á mu tseniña̱a̱nʼ runi dí ra̱májánʼ. Á mu ikhaa dí nindxu̱u̱ xóo mbáa bi̱ nayejngoo tséʼthi dí marigá, rí makañun xa̱bu̱ bi̱ ra̱míjínʼ ma̱ʼkha̱ ma tsiakii, mú eʼdiún ikhiin magi̱ʼma̱a̱ ikhaa. Xúʼko̱ kaʼnii Jeobá nasngájma rí xóo kaʼnii nindxu̱u̱ ikhaa índo̱ na̱ʼkha̱ kayóo mbá dí marigá: “Tsínigu̱ʼ rí makhañúu mbáa xa̱bu̱ bi̱ ra̱májánʼ, nandoʼ rí xa̱bu̱ bi̱ ra̱májánʼ mata̱nga̱a̱ náa kambo̱o̱ ga̱jma̱a̱ maxtáa má xúʼko̱. Gagutangáanʼ, gagutangáanʼla náa kamba̱a̱la dí ra̱májánʼ, guʼwá ndrígóo Israel, náa numuu rí gíʼmaa makhañála ikháanʼ rá.”› (Ezequiel 33:1-11.)
(Ezequiel 33:11) Arathún: ‹“Xó má gajkhun rí ikhúúnʼ xtáá”, eʼthí Jeobá bi̱ kaʼyoo maʼtáñajunʼ, “tsínigu̱ʼ rí makhañúu mbáa xa̱bu̱ bi̱ ra̱májánʼ, nandoʼ rí xa̱bu̱ bi̱ ra̱májánʼ mata̱nga̱a̱ náa kambo̱o̱ ga̱jma̱a̱ maxtáa má xúʼko̱. Gagutangáanʼ, gagutangáanʼla náa kamba̱a̱la dí ra̱májánʼ, guʼwá ndrígóo Israel, náa numuu rí gíʼmaa makhañála ikháanʼ rá.”›
(Ezequiel 33:14-16) “‹Ga̱jma̱a̱ índo̱ ikhúúnʼ gáthu̱u̱n bi̱ ra̱májánʼ: “Gajkhun rí makhañáaʼ”, ga̱jma̱a̱ á mu ikhaa naʼnitsíngumínaʼ náa aʼkhá ma̱ngaa á mu naʼni dí májánʼ ga̱jma̱a̱ rí jmbu, 15 ga̱jma̱a̱ á mu nartánga̱a̱ xtiin dí ni̱jkha̱ kayóo, ma̱ngaa á mu naʼni númaa rí niʼni kúwaʼ, ga̱jma̱a̱ nánguá eʼni nimbá dí raʼkhí, maxtáa má xúʼko̱. Xákhañuu. 16 Ní xarmáʼáan a̱jkiu̱u̱n nimbá aʼkhá dí nikudaminaʼ. Mu maʼni rí májánʼ ga̱jma̱a̱ rí jmbu, ikha jngó maxtáa má xúʼko̱›.
w12-S 15/3 15 ¶3
Gíʼmaa rí maʼchu̱lú
NDÍJKHA RÍ NDAYÓOʼ MAʼCHU̱LÚ MUʼTÁRAʼA RÁ.
3 Índo̱ nundxa̱ʼwa̱míjna̱ rí ma̱ndoo marigá o mambáa ga̱jma̱a̱ numuu rí nuʼtáraʼa, rúʼko̱ naʼni rí maʼndulú muʼguá kuʼyúlú ajngáa nuxi̱ʼ náa eʼwíínʼ xa̱bu̱ (Rom. 10:13, 14). Dios nikudaminaʼ rí naʼthí náa ajngá rawunʼ: “Gajkhun rí makhañáaʼ”, ga̱jma̱a̱ á mu ikhaa naʼnitsíngumínaʼ náa aʼkhá ma̱ngaa á mu naʼni dí májánʼ ga̱jma̱a̱ rí jmbu, [...] maxtáa má xúʼko̱. Xákhañuu. Ní xarmáʼáan a̱jkiu̱u̱n nimbá aʼkhá dí nikudaminaʼ” (Eze. 33:14-16). Ma̱ngaa, náa Biblia Jeobá naʼthúnʼ xúgínʼ bi̱ nusngáa ajngáa ndrígóo Reino: “Makríñanʼ ikháánʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ gúdxawanʼ” (1 Tim. 4:16; Eze. 3:17-21).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Ezequiel 33:32, 33) ¡Atayáá! Ikháánʼ ni̱ndxa̱ʼ náa ikhiin xóo mbá ajmúú dí nagui̱i̱, ga̱jma̱a̱ mbá aʼwá mitsaan ma̱ngaa naʼdu̱u̱ májánʼ ajua̱nʼ rí gíʼdoo cuerda. Ikhiin mudxawíín ajngá rawanʼ, mú nimbáa ndawaa tsáa gaʼnimbánuu. 33 Ga̱jma̱a̱ índo̱ gambánuu —¡atayáá!, gíʼdoo rí mambanúu—, ga̱jma̱a̱ ikhiin mbuyáá rí nixtáa mbáa gaʼyee náa majñúnʼ ikhiin”.
w91-S 15/3 17 ¶16, 17
Mbóo gídxúʼ ga̱jma̱a̱ carro ndrígóo Jeobá dí rígá mekhuíí
Xakanajkaʼ ga̱jma̱a̱ xóo ni̱ndxu̱ún eʼwíínʼ
16 Ezequiel ma̱ngaa nixna mbá májánʼ xkri̱da rí niʼnimbo̱o̱ ga̱jma̱a̱ tániñaminaʼ rí xóo kaʼniún xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ rí nitsíjmaa maʼni rí makanájko̱o̱ʼ. Xúʼko̱ má mangáanʼ, á mu nuʼnimbánii xúgíʼ ikha rí nakhánulú xúʼko̱ muʼguá mbóo gajmiúlú bi̱ phú na̱jkha̱ kayóo carro. Ma̱ngaa xúʼko̱ nagumaratháánʼ mu muriʼña̱a̱ májánʼ rí najuiʼtáñajulú ga̱jma̱a̱ nakhánulú tsiakii mu xakanajkulú rí xóo kaʼniún xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ rí nitsijmáán índo̱ na̱jkuá kuʼyúlú ajngá rí Jeobá naʼthí maʼni. Xóo ma nigíʼnuu Ezequiel, Dios naʼthúlúʼ wapháá rí tikhun xa̱bu̱ xáʼndun gudxawíín numuu rí nuni mbaʼumíjna̱ ga̱jma̱a̱ rí gujkhuʼ a̱jkiu̱ún. Eʼwíínʼ xániguunʼ numuu rí xáʼndun gudxawíín ajngóo Jeobá. (Ezequiel 3:7-9.) Ma̱ngaa eʼwíínʼ muni a̱jma̱ inún, xóo má eʼthí náa Ezequiel 33:31, 32: “Ga̱jma̱a̱ maguwáʼ náa ikháánʼ, xóo natu̱ʼu̱u̱n xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ mutrigi̱i̱n náa inaʼ xóo xuajñuʼ; ma̱ngaa mudxawíín ajngáa ndrígáʼ, mú xúnimbaníí. Mutha̱a̱n ajngáa mitsaan mu a̱jkiu̱ún i̱ndó naxmiéjunʼ kaʼyaminaʼ ga̱jma̱a̱ nuni nduwaʼ mu maʼngu̱u̱n. ¡Atayáá! Ikháánʼ ni̱ndxa̱ʼ náa ikhiin xóo mbá ajmúú dí nagui̱i̱, ga̱jma̱a̱ mbá aʼwá mitsaan ma̱ngaa naʼdu̱u̱ májánʼ ajua̱nʼ rí gíʼdoo cuerda. Ikhiin mudxawíín ajngá rawanʼ, mú nimbáa ndawaa tsáa gaʼnimbánuu”.
17 Xóo gaxtiʼña̱a̱ rígi̱ rá. Náa Ezequiel 33 versículo 33 naʼthí xóó: “Ga̱jma̱a̱ índo̱ gambánuu —¡atayáá!, gíʼdoo rí mambanúu—, ga̱jma̱a̱ ikhiin mbuyáá rí nixtáa mbáa gaʼyee náa majñúnʼ ikhiin”. Ajngáa rígi̱ nasngájma rí Ezequiel takanájkho̱o̱ʼ ga̱jma̱a̱ rí xa̱bu̱ túdxawíín. Ikhaa niʼnimbo̱o̱ kaʼyoo Dios ga̱jma̱a̱ niʼni mbanuu ñajunʼ rí nakhánáa maski asndu xa̱bu̱ túdxawíín.
(Ezequiel 34:23) Ga̱jma̱a̱ maʼgíiʼ náa ikhiin mbáa báxtúu, xa̱bi̱ʼ David. Ikhaa maxnún rí mu̱phu̱, ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼgánú mani̱ndxu̱u̱ báxtúu ndrígu̱ún.
w07-S 1/4 26 ¶3
Ganindxu̱lú xa̱bu̱ wa̱ba̱án ga̱jma̱a̱ guʼnimbulúʼ náa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa ikháánʼ
3 Rí kiʼtáriyaʼ dí na̱ʼkha̱ Isaías 40:10, 11 nasngájma ngajua ndrígóo Jeobá xóo eñawuun xuajñuʼ (Salmo 23:1-6). Índo̱ Jesús nixtáa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ, nisngájma ikha má ngajua náa xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ náa eʼwíínʼ xa̱bu̱ (Mateo 11:28-30; Marcos 6:34). Xóo ma Jeobá ga̱jma̱a̱ Jesús taʼndun gúñún bi̱ ndi̱ya̱ edxu̱u̱ náa Israel (xóo muʼthá, bi̱ nixná ikha) numuu rí na̱nguá nindúún gúñún ga̱jma̱a̱ tuñawu̱u̱n mugiu̱u̱ ikhaa (Ezequiel 34:2-10; Mateo 23:3, 4, 15). Jeobá nikudaminaʼ rígi̱: “Mani káwíin mugiuʼ, ga̱jma̱a̱ nánguá maguma kuʼwíínʼ; ma̱ngaa mámbáa maniu̱u̱ xóo má kaʼyoo. Ga̱jma̱a̱ maʼgíiʼ náa ikhiin mbáa báxtúu, xa̱bi̱ʼ David. Ikhaa maxnún rí mu̱phu̱, ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼgánú mani̱ndxu̱u̱ báxtúu ndrígu̱ún” (Ezequiel 34:22, 23). Náa iwáá mbiʼi rígi̱, David Mayor, Jesucristo, ikhaa nindxu̱u̱ ‹mbáwíi báxtúu› bi̱ Jeobá nigíiʼ mu mañewu̱u̱n xa̱bi̱i̱ bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ, xóo má bi̱ kaxtaʼwíin ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ma̱ngaa ‹eʼwíínʼ mugu̱› (Juan 10:16).
Migixnuu Biblia
(Ezequiel 32:1-16) Nakha tsiguʼ gu̱wa̱ʼ ijma̱, gu̱nʼ gu̱wa̱ʼ ijma̱, timbá mbiʼi ndrígóo gu̱nʼ, ajngóo Jeobá ni̱ʼkha̱ náa ikhúúnʼ ga̱jma̱a̱ niʼthúnʼ: 2 “A̱ʼdióo xa̱biya̱, atani mbá ajmúú gíná ga̱jma̱a̱ numuu Faraón rey ndrígóo Egipto, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa maratha̱a̱n: ‹Ni̱ndxa̱a̱ʼ mbáa león mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ gujkuiʼ náa mbaʼa xuajen, mú niguanáʼ wíí. Ga̱jma̱a̱ ninindxa̱a̱ʼ xóo mbáa xujkhúʼ mba̱a̱ náa lamáa, nitaxmájtaminaʼ náa mañu ndrígáʼ ma̱ngaa nitani̱ tsagaa iyaʼ ga̱jma̱a̱ rajkuáaʼ náa mañu ndrígáʼ›. 3 Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹Ikhúúnʼ mati̱ga̱ amaʼ ndrígóʼ náa ikháánʼ ga̱jma̱a̱ mbá congregación náa maguwáʼ mbaʼin xa̱bu̱ xuajen, ga̱jma̱a̱ ikhiin maguwáʼ ku̱ña̱a̱n náa amaʼ ndrígóʼ. 4 Ga̱jma̱a̱ maniʼñáaʼ náa ku̱ba̱ʼ náa ndaa dí rígá. Ga̱jma̱a̱ mani rí xúgínʼ bi̱ nagún rijma̱a̱ matrigi̱i̱n náa ikháánʼ, ma̱ngaa mani rí mupha̱a̱ʼ xúgínʼ xujkhú xáná bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ. 5 Ga̱jma̱a̱ xuyaaʼ magruamaʼ náa inúu kúbá ma̱ngaa náa matha mani majtíí rí naguanúu náa ikháánʼ. 6 Ga̱jma̱a̱ mani rí ku̱ba̱ʼ maga̱a̱n eʼdiaʼ asndu náa kúbá, ma̱ngaa xúgíʼ náa na̱jkha̱ iyaʼ.› 7 ‹Ga̱jma̱a̱ índo̱ gámbáan, marugoo mekhu ga̱jma̱a̱ a̱ʼgua̱a̱n mu ní xámbiʼi. Xóo má a̱jkha̱ʼ, marugoo ga̱jma̱a̱ mbá du̱u̱n, ga̱jma̱a̱ gu̱nʼ maniñúnʼ rambiʼi. 8 Ga̱jma̱a̱ xúgíʼ aguʼ dí rígá mekhuíí mani rí ní xambiʼi... Ga̱jma̱a̱ numáá ikháánʼ, ga̱jma̱a̱ mani kríná náa ku̱ba̱ʼ ndrígáʼ,› Rígi̱ rí niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ. 9 ‹Ga̱jma̱a̱ mani gawúunʼ a̱jkiu̱ún xa̱bu̱ náa mbaʼa xuajen índo̱ gáʼgá kiʼdiin bi̱ kuwa náa ikháánʼ náa ku̱ba̱ʼ rí tsétasinuuʼ. 10 Ga̱jma̱a̱ numaaʼ ikháánʼ mani rí mbaʼa xuajen maguíʼiin, ga̱jma̱a̱ reyes ndrígu̱ún mamiñún wéñuʼ índo̱ gakuxíí espada ndrígóʼ náa ikhiin, ga̱jma̱a̱ maguíʼiin má xúʼko̱ numuu vida ndrígu̱ún, mbiʼi dí ikháánʼ gaxpátriguíín.› 11 Numuu dí rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹Espada ndrígóo rey Babilonia ma̱ʼkha̱ náa ikháánʼ. 12 Mani rí xa̱bia̱ʼ makhañún ga̱jma̱a̱ espadas ndrígu̱ún xa̱bu̱ mixkujinʼ, bi̱ tsegáwiinʼ a̱jkiu̱ún bi̱ naguwáʼ náa eʼwáʼ xuajen, xúgíʼ ikhiin; muni gámbáa rí naʼnimbamínaʼ Egipto, ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí gíʼmaa rí makhañún. 13 Mani gámbíin xujkhú bi̱ kuaʼdiin náa rígá wéñuʼ iyaʼ, ga̱jma̱a̱ ní xúni̱ tsagaa iyaʼ rajkúún xa̱bu̱ ní má xujkhúʼ.› 14 ‹Mbiʼi rúʼko̱ mani kaʼwii iyaʼ, ga̱jma̱a̱ mañu ndrígóo maʼgá xóo aceite,› rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ. 15 ‹Índo̱ gáni rí ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto maguanáa ga̱jma̱a̱ nimbáa ní xáxtáa, índo̱ gáni gámbíin xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí, ikhú guyáá rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá. 16 Rígi̱ nindxu̱u̱ mbá ajmúú gíná, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ muni ajmúú. Ma̱ngaa asndu waʼxiúnʼ xa̱bu̱ xuajen muni ajmúú; ikhiin muni ajmúú ga̱jma̱a̱ numuu Egipto ma̱ngaa numún xa̱bi̱i̱,› rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ”.
AGOSTO 21-27
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | EZEQUIEL 35-38
“Gog ndrígóo Magog inuu maguma gámbáa”
(Ezequiel 38:2) “A̱ʼdióo xa̱biya̱, ayuuʼ gáta̱ya̱a̱ Gog náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Magog, bi̱ kayá edxuu náa Mesec ga̱jma̱a̱ Tubal, ga̱jma̱a̱ aratháán dí magíʼnuu.
Graxe̱ rí nuni bi̱ nuraxnuu
Ikha jngó, tsáa ñajunʼ Gog ndrígóo Magog rá. Mú mbuʼyáá gíʼmaa rí muʼnigajmaa Biblia ma̱ngaa tsáa gágíʼ maʼni gámbáa xuajñu Dios. Náa Biblia naʼthí rí Gog ndrígóo Magog magíʼ maʼni xkujndu, ma̱ngaa ‹rey bi̱ na̱ʼkha̱ náa norte› ga̱jma̱a̱ xúgínʼ ‹reyes bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ› (Ezequiel 38:2, 10-13; Daniel 11:40, 44, 45; Revelación 17:14; 19:19). Nakujmaa dí rígi̱ xáʼni mixtiʼkhu, káaʼ má naxtiʼkhuu mbiʼyuu. Náa numuu eʼthá rígi̱ rá. Numuu rí náa Biblia naʼthí rí xúgíʼ xuajen mba̱ʼu̱ muyambáá náa xkujndu rígi̱, ikhú gági̱ʼdu̱u̱ guerra rí mbiʼyuu Armagedón (Revelación 16:14, 16).
Á mu nduʼyáá xúgíʼ versículos rígi̱ rí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu xkujndu rí iwáá kayuʼ náa mugíʼ muni gámbáa xuajñu Dios, nakru̱ʼu̱lú rí Gog ndrígóo Magog raʼkháa Satanás. Gog ndrígóo Magog nindxu̱u̱ mbá grupo náa mbaʼa xuajen mba̱ʼu̱. Lá mayéʼga edxu̱u̱ náa iwáá xkujndu rígi̱ ‹rey bi̱ na̱ʼkha̱ náa norte› ráʼ. Tséʼyáá májánʼ xú phú gáʼni. Mú, mbáa maʼni xúʼko̱ kaʼnii numuu rí Jeobá niʼthúu̱n Gog: “Mi̱dxa̱ʼ náa xtaa, asndu mitsínguánʼ kayuʼ náa norte, ikháánʼ gajmiáanʼ mbaʼa xuajin, xúgínʼ tramiunʼ wáyú, mbá asamblea mba̱a̱, asndu mbá ejército mba̱a̱” (Ezequiel 38:6, 15).
(Ezequiel 38:14-16) “Ikha jngó aratáriyaʼ, oh a̱ʼdióo xa̱biya̱, gíʼdoo dí maratha̱a̱n Gog: ‹Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: “Lá xáʼni rí mbiʼi rúʼko̱ xuajñunʼ, Israel maxtáa tsímáá rí asndu ikháánʼ má ma̱ta̱ya̱a̱ ráʼ. 15 Ga̱jma̱a̱ ikháánʼ mi̱dxa̱ʼ náa xtáa, rí itháán mitsinguánʼ xígií náa norte, ikháánʼ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ xuajen, xúgínʼ ikhiin mudramiunʼ wáyú, mani̱ndxu̱ún mbaʼin wéñuʼ xa̱bu̱, mbá ejército mba̱a̱ wéñuʼ. 16 Xóo du̱u̱n rí narugoo xúgíʼ xuajen xúʼko̱ gídxáʼ mu matani gámbáa xuajñunʼ Israel. Índo̱ gaʼni iwáá mbiʼi, mani rí mi̱dxa̱ʼ mu matani gámbáa ku̱ba̱ʼ ndrígóʼ, mu xúʼko̱ xa̱bu̱ muniʼnúnʼ índo̱ gáni kaʼwii mbiʼyuuʼ náa ikháánʼ, oh Gog”›.
w12-S 15/9 5 ¶8, 9
Xóo gáʼkha̱nú fin ndrígóo numbaaʼ rígi̱ rá.
8 Índo̱ gandátigaa xúgíʼ religión rí minduwaʼ, makujmaa rí xa̱bi̱i̱ Jeobá ‹kuwa májánʼ› ga̱jma̱a̱ ndaa rí ‹eñawu̱u̱n› (Ezeq. 38:11, 14). Ndiéjunʼ guguaʼnii xa̱bi̱i̱ ikhaa bi̱ nakujmaa rí ndaa rí eni ga̱jma̱a̱ nuni má xúʼko̱ ñajunʼ xá. Xa̱bu̱ numbaaʼ maʼndún muni gámbíin ikhiin. Náa ajngóo Dios naʼthí rí mani̱ndxu̱u̱ “Gog náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Magog” (atraxnuu Ezequiel 38:2, 15, 16). Lá mbaʼyoo maxmiéjunʼlú numuu rígi̱ ráʼ.
9 Bi̱ ni̱ndxu̱lú xa̱bi̱i̱ Dios na̱nguá miñulu numuu gaʼkho rí wíji̱ ma̱ʼkha̱. Rí naʼni maxmiéjunʼlú nindxu̱u̱ rí maguma kaʼwii mbiʼyuu Jeobá ga̱jma̱a̱ rí naʼtáñajunʼ. Ikháá má niʼthí itháán rí sesenta nuthu: ‹Mbuʼyáá rí ikhúún ni̱ndxu̱ʼ Jeobá› (Ezeq. 6:7; nota). Rakha tháán guaʼthi̱i̱n rí mambanúu rí kiʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ nduʼyáá rí “Jeobá ndaʼyoo xú gáʼni káwíin xa̱bu̱ bi̱ nduyamajkuíí” (2 Ped. 2:9). Xúgi̱ rí nandoo, ndayóoʼ muʼni xóo má eʼngo̱o̱ mu maʼni itháán gujkhuʼ fe ndrígúlú mú maguajún jmbu náa Jeobá índo̱ gáʼkha̱ ma rí gáʼkha̱. Mú ndiéjunʼ gaʼyoo muʼni rá. Gutajkáan, guʼnigajmaa ajngá rawunʼ ikhaa, ga̱jma̱a̱ guʼtáraʼa ajngáa ndrígóo Reino. Mú xúʼko̱, rí kuaʼti̱i̱n makuwáanʼ kámuu mani̱ndxu̱u̱ xóo mbá ancla rí wíji̱ gujkhuʼ (Heb. 6:19; Sal. 25:21).
(Ezequiel 38:21-23) “‹Ga̱jma̱a̱ mandxa̱ʼo̱o̱ náa ikhaa mbá espada náa xúgíʼ kúbá ndrígóʼ› eʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ. ‹Mámbáa ga̱jma̱a̱ espada ndrígóo maxíyáa ndxájuu. 22 Ga̱jma̱a̱ ma̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ castigo náa ikhaa, nandii, magadíí eʼdi, ruʼwambiiʼ, eʼtsí rí mba̱ʼo̱, aguʼ ga̱jma̱a̱ azufre majngutígú náa ikhaa ga̱jma̱a̱ náa xa̱bu̱ bi̱ eʼwáʼ xuajen bi̱ gáxtáa gajmíi̱n ikhaa. 23 Mani rí magúʼdoo numuʼ ga̱jma̱a̱ mani kaʼwi̱i̱ mbiʼyuʼ ga̱jma̱a̱ mani rí muninuwúnʼ náa mbaʼa xuajin; ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ mbuyáá rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá›.
w14-S 15/11 27 ¶16
“Imbá nuxi̱ʼ xuajñunʼ Dios”
16 Índo̱ Babilonia bi̱ nindxu̱u̱ Xuajen apha maguma gámbáa. Dí gárígá nda̱wa̱á rá. Índo̱ gáʼga̱nú mbiʼi, Jeobá maʼni rí bi̱ mbiʼyuu “Gog” maʼni gámbíin xuajñu, bi̱ nigájna̱án náa xuajen mba̱ʼu̱ (Ezequiel 38:2-4, 10-12). Mbaʼyulú rí Jeobá mumbayúlú índo̱ gárígá rígi̱. Ikhú Jeobá maʼni kríyaaʼ xuajñu ga̱jma̱a̱ ma̱ʼkha̱ kayóo Armagedón rí ma̱ʼkha̱ nda̱wa̱á rí ‹majphú mba̱a̱ gaʼkhu› (Mateo 24:21). Jeobá maʼni gámbáa Gog ga̱jma̱a̱ ejércitos ndrígóo. Náa guerra rúʼko̱, ikhaa maʼni kaʼwii mbiʼyuu ga̱jma̱a̱ masngájma rí ikhaa kaʼyoo Maʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ. Ikhaa má niʼthí: “Mani rí magúʼdoo numuʼ ga̱jma̱a̱ mani kaʼwi̱i̱ mbiʼyuʼ ga̱jma̱a̱ mani rí muninuwúnʼ náa mbaʼa xuajin; ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ mbuyáá rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá” (Ezequiel 38:18-23).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Ezequiel 36:20, 21) Índo̱ niguáʼnu náa xuajen rúʼko̱, xa̱bu̱ niriyaʼ majkuíí mbiʼyuu kaʼwu índo̱ nithi ga̱jma̱a̱ numún ikhiin: ‹Rígi̱ nindxu̱u̱ xuajen ndrígóo Jeobá, ga̱jma̱a̱ nigajnúún náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo›. 21 Ga̱jma̱a̱ magáwíinʼ a̱jkiu̱nʼ ka̱yo̱o̱ mbiʼyuuʼ kaʼwu, rí guʼwá ndrígóo Israel niríyaʼ majkuíí náa xuajen rí nitu̱ʼu̱u̱n”.
w02-S 15/6 20 ¶12
Gajmañulú ga̱jma̱a̱ guʼsngáa xóo maxtáa mbáa cristiano
12 Apóstol nisngájma mbá numuu mu majmañulúʼ ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á muʼnimbaníí rí naʼthí náa Biblia. Rí túni rí májánʼ bi̱ judíos ninigawíínʼ Jeobá: “Ikháanʼ bi̱ nunimbaʼumíjna náa xtángoo, lá tsítayamajkuíí Dios numuu rí tsítanimbaníí xtángoo ráʼ. Numuu ‹rí mbiʼyuu Dios nutsijmaa náa mbaʼa xuajen ga̱jma̱a̱ numala ikháanʼ›” (Romanos 2:23, 24). Xúʼko̱ má rí mbiʼi xúgi̱, á mu tséʼnimbaníí xóo maxtáá mbáa cristiano, tséʼyamajkuíí bi̱ Niʼni xtángoo. Á mu nuʼnimbaníí ikha ndrígóo Dios, nuʼni mba̱a̱, nduʼyamajkuíí (Isaías 52:5; Ezequiel 36:20). Á mu nduʼyáá rígi̱ maxnúlúʼ tsiakii índo̱ guraʼníí mbá tsáʼkhá o i̱ʼwáʼ rí xóo kaʼyoo maxtáa mbáa cristiano rí nakujmaa ra̱mingíjyúuʼ. Ma̱ngaa, náa ajngáa ndrígóo Pablo najmañulúʼ xóo itháán. Rí mbuʼyáá rí nuʼni ma̱ndoo mbuʼyamajkuíí o na̱nguá Dios, índo̱ nuʼsngáá mbáa, gumbayíí mbaʼyoo rí á mu naʼnimbánuu rí najmañuu, ma̱ndoo mbaʼyamajkuu o na̱nguá Jeobá. Nduʼyáá rí xóo xtáá mbáa cristiano ra̱ʼkhá i̱ndó naxtáa májánʼ ga̱jma̱a̱ rí xáʼniuu nandii. Ma̱ngaa ndaʼyamajkuu bi̱ niʼni xúgíʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼthí muʼni (Salmo 74:10; Santiago 3:17).
(Ezequiel 36:33-36) “Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹Mbiʼi rí mani kaʼwii aʼkhún ga̱jma̱a̱ mani rí xuajen makuwá mbu̱júu̱ xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ rí niguma gámbáa maguma̱a̱ mbu̱júu̱. 34 Ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ rí niguanáa matangáan majuíʼdu mbu̱júu̱, maski ajndu bi̱ ninújngún ndiyáá rí niguanáa. 35 Ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ muthi: “Ku̱ba̱ʼ rúʼko̱ dí niguanáa nijkhanú ninindxu̱u̱ xóo ixi̱ ri̱ʼi̱ Edén, ma̱ngaa xuajen rí ninindxu̱u̱ ku̱ba̱ʼ mixooʼ, rí niguanáa ga̱jma̱a̱ nijmangudi̱i̱, nigumaa mbu̱júu̱; ikhí kuwa xa̱bu̱ mbu̱júu̱”. 36 Ga̱jma̱a̱ xuajen rí maguanúu mijngii náa ikháánʼ mbuyáá rí ikhúúnʼ, Jeobá, nini̱i̱ rí niguma gámbáa, nadu̱u̱ náa ku̱ba̱ʼ rí niguanáa. Ikhúúnʼ minuʼ, Jeobá, nitha ga̱jma̱a̱ nanimbánuu›.
w88-S 15/9 24 ¶11
“Gíʼmaa mbuyáá rí ikhúún nindxu̱u̱ Jeobá”
11 Nda̱wa̱á rí nitangi̱i̱n tikhun náa Judá, ku̱ba̱ʼ rí niguanáa ninindxu̱u̱ xóo “ixi̱ ríʼi Edén”. (Atraxnuu Ezequiel 36:33-36.) Xúʼko̱ má kayuʼ, asndu nakha tsiguʼ 1919 Jeobá niʼni rí bi̱ kaxtaʼwíin bi̱ naguanún náa paraíso, rí xúgi̱ nuxnún bi̱ “phú mbaʼin xa̱bu̱”. Numuu rí paraíso ndrígóo Dios rígi̱ kuwa i̱ndó bi̱ kaʼwiin, Ikha jngó mámbáa cristiano bi̱ nixnáximinaʼ gíʼmaa maʼniminaʼ má xúʼko̱ mu mani̱ndxu̱u̱ kaʼwii. (Ezequiel 36:37, 38.)
Migixnuu Biblia
(Ezequiel 35:1-15) Ga̱jma̱a̱ ajngóo Jeobá ni̱ʼkha̱ má xúʼko̱ náa ikhúúnʼ, ga̱jma̱a̱ niʼthúnʼ: 2 “A̱ʼdióo xa̱biya̱, ayuʼ gáratha̱a̱n kúbá ndrígóo Seír ga̱jma̱a̱ aratáriyaʼ dí magíʼnuu ikhaa. 3 Ga̱jma̱a̱ gíʼdoo dí maratha̱a̱n: ‹Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: “Ngijyóoʼ na̱jkha̱ ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ, oh kúbá ndrígóo Seír, ga̱jma̱a̱ mambaʼtoo ñawúunʼ náa ikháánʼ mú manindxa̱ʼ mbá ku̱ba̱ʼ rí maguanáa ga̱jma̱a̱ ní xáxtáa nimbáa. 4 Xuajen ndrígáʼ mani rí maguanáa, ma̱ngaa náa ikháánʼ nimbá ní xáxtáa; ga̱jma̱a̱ ma̱ta̱ya̱a̱ rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá, 5 numuu rí nditháan taʼndaaʼ xtañún ga̱jma̱a̱ niradíin ga̱jma̱a̱ espada e̱ji̱i̱n Israel mbiʼi rí nikuwa ga̱jmá, mbiʼi rí nikhánún iwáá castigo”›. 6 “‹Ikha jngó xóo má ikhúúnʼ xtáá ndaya›, eʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ, ‹ga̱jma̱a̱ numuu eʼdi rí ikhúúnʼ niniratháán, ga̱jma̱a̱ eʼdi má gáʼga ráxkhaaʼ. Mbáa eʼdi niguiyáaʼ xtayáá ga̱jma̱a̱ ikhaa ma gáʼga raxkáaʼ. 7 Ga̱jma̱a̱ mani rí kúbá ndrígóo Seír mani̱ndxu̱u̱ mbá ku̱ba̱ʼ rí maguanáa, asndu nimbáa ní xáxtáa, ma̱ngaa maxíyáa asndu tsáa bi̱ ganújngoo ga̱jma̱a̱ bi̱ gátanga̱a̱ ikhí. 8 Ga̱jma̱a̱ manimajtíín bi̱ nikháñun náa kúbá ndrígóo; ga̱jma̱a̱ bi̱ gakháñuu ga̱jma̱a̱ espada majngutigi̱i̱n náa xkua̱ ma̱ngaa náa mata ndrígóo. 9 Mani náa ikháánʼ rí nimbáa ní xáxtáa asndu kámuu, ga̱jma̱a̱ xuajen ndrígáʼ ní xatángaa makuwa xa̱bu̱; ga̱jma̱a̱ ikháanʼ mbuyáaʼ rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá›. 10 “Numuu rí niratá: ‹A̱jma̱ xuajen rígi̱ ga̱jma̱a̱ a̱jma̱ ku̱ba̱ʼ rígi̱ maʼga̱nú mani̱ndxu̱u̱ ndrígóʼ ikhúúnʼ, ga̱jma̱a̱ mudríʼgúu mámbá ku̱ba̱ʼ›, índo̱ Jeobá nixtáa ikhí, 11 ‹ikha jngó xóo má ikhúúnʼ xtáá ndaya› eʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ, ‹ga̱jma̱a̱ maña̱ʼ ikháánʼ xóo má nitani̱, rí xóo nikiʼnán ga̱jma̱a̱ rí xóo niguiyáaʼ xtañún ikhiin; ga̱jma̱a̱ masngajmámína̱ʼ xóo kaʼniún náa ikhiin índo̱ gáni gámbáan. 12 Ga̱jma̱a̱ ma̱ta̱ya̱a̱ rí ikhúúnʼ mínuuʼ, Jeobá, nidxuun xúgíʼ dí raʼkhí dí niratá ga̱jma̱a̱ numuu kúbá ndrígóo Israel, niratá: “Niguanáa. Ikháánʼ nikhánulú mu̱ʼphu̱ dí rígá ikhí”. 13 Ga̱jma̱a̱ ikháánʼ nithalá má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ numuʼ, ga̱jma̱a̱ niʼni itháán mbaʼa ajngá ndrígála ga̱jma̱a̱ numuʼ. Ikhúúnʼ nidxuun xúgíʼ›. 14 “Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹Ikhaa má mbiʼi rí náa xúgíʼ ku̱ba̱ʼ makuwá gagi, mú ikháánʼ mani rí manindxa̱ʼ mbá ku̱ba̱ʼ rí niguanáa. 15 Xóo má ni̱dxa̱ʼ ikháánʼ ga̱jma̱a̱ numuu guʼwá ndrígóo Israel índo̱ niguanáa, xúʼko̱ má gáni ga̱jmá ni̱ndxa̱ʼ. Mbá kúbá rí maguanáa manindxa̱ʼ, oh kúbá ndrígóo Seír, náa xúgíʼ Edom; ga̱jma̱a̱ mbuyáá dí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá›”.
AGOSTO 28–SEPTIEMBRE 3
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | EZEQUIEL 39-41
“Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n visión ndrígóo templo rí ndiʼyoo Ezequiel rá.”
(Ezequiel 40:2) Náa mbá visión dí nixnúʼ mba̱yo̱o̱ Dios ni̱jkha̱ kañún náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Israel ga̱jma̱a̱ nitsijñún náa mbá kúbá rí mitsídánʼ wéñuʼ, náa ndi̱yo̱o̱ xóo rájkhuu xuajen dí gíʼ xígií náa sur.
w99-S 1/3 11 ¶16
Atagiwánʼ a̱jkia̱a̱nʼ náa templo ndrígóo Dios
16 Mu mbuʼyáá xóo gáxti̱ʼña̱a̱, guʼyáá mbu̱júu̱ visión rígi̱. Ezequiel niʼnirámáʼ: “Náa mbá visión dí nixnúʼ mba̱yo̱o̱ Dios ni̱jkha̱ kañún náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Israel ga̱jma̱a̱ nitsijñún náa mbá kúbá rí mitsídánʼ wéñuʼ, náa ndi̱yo̱o̱ xóo rájkhuu xuajen dí gíʼ xígií náa sur” (Ezequiel 40:2). Ga̱jma̱a̱ numuu visión rígi̱, náa “kúbá mitsídánʼ”, naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱lú rí naʼthí Miqueas 4:1: “Índo̱ gatumuu mbiʼi, kúbá rí nindxu̱u̱ goʼwóo Jeobá mawi̱ji̱ gujkhuʼ náa inuu kúbá, ga̱jma̱a̱ makujmaa náa xúgíʼ inuu kúbá; ga̱jma̱a̱ ikhí gagun xúgíʼ xuajin”. Nguáná gági̱ʼdu̱u̱ mambanúu rí kiʼtáriyaʼ rígi̱ rá. Miqueas 4:5 nasngájma rí nindxu̱u̱ rí índo̱ kuwa ruyamajkhún dios bi̱ ragájkhun. Nindxu̱u̱ má mbiʼi rí kuwáanʼ, “náa iwáá mbiʼi”, índo̱ guyamajkuíí kaʼwu xa̱bi̱i̱ Dios.
(Ezequiel 40:3) Ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ kañún ikhí, ¡atayáá!, wíji̱ mbáa xa̱biya̱ ikhí. Inúu nindxu̱u̱ xóo cobre, ga̱jma̱a̱ náa ñawúunʼ kayá mbá jñuu ndrígóo lino, ga̱jma̱a̱ mbá diin rí nagiéwan, ga̱jma̱a̱ ikháá wíji̱ náa xkrugua.
(Ezequiel 40:5) Ga̱jma̱a̱, ¡atayáá!, rígá mbá xtátsí náa rexo̱o̱ guʼwá. Ga̱jma̱a̱ náa ñawúunʼ xa̱biya̱ kayá mbá diin rí nagiéwan rí mbaaʼ nindxu̱u̱ majun codos, mambá codo nigumaraʼmáʼ imbá palmo. Ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ nigiewan náa pared, rí mi̱du̱ ga̱jma̱a̱ rí mitsídánʼ nindxu̱u̱ mbá diin.
w07-S 1/8 10 ¶2
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Ezequiel (parte 2)
40:3-43:17. Ndíjkha nigiʼdoo numuu rí maxtagiewun templo rá. Numuu rí mambanúu rí nikudaminaʼ Jeobá rí maʼni kaʼwii xóo eyamajkuíí.
(Ezequiel 40:10) Ga̱jma̱a̱ nirígá ajtsú xkrugua ndrígóo guʼwá dí gíʼ xígií náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ ndrígu̱ún bi̱ nuñewa̱a̱n. Ikhaa má mbi̱jua̱ rí mbá najtsú, ga̱jma̱a̱ columnas rí guájun mambá níjniúu ikhaa má mbi̱jua̱.
(Ezequiel 40:14) Ikhú niʼni columnas rí guájun nijniun rí mbá sesenta codos rí mitsídánʼ, xúʼko̱ má columnas rí wájun náa xúgíʼ rexo̱o̱ xkrugua.
(Ezequiel 40:16) Ga̱jma̱a̱ nigiʼdoo ventanas rí ma̱jkha̱ʼ náa guʼwún bi̱ niñewa̱a̱n ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má xúʼgíʼ columnas dí ndriga náa awu̱u̱n xkrugua, xúʼko̱ má náa riejun ma̱ngaa. Ga̱jma̱a̱ ventanas tima náa xúgíʼ nijñuu dí awúún, ma̱ngaa náa columnas dí ndriga nijñuu niniwii ixi̱ coco.
w07-S 1/8 11 ¶5
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Ezequiel (parte 2)
40:14, 16, 22, 26. Ixi̱ coco rí kiʼni náa natu̱ʼu̱u̱n templo nandoo gáʼthúu̱n rí i̱ndó ma̱ndoo matu̱ʼu̱u̱n xa̱bu̱ bi̱ nuni rí jmbu (Salmo 92:12). Xkri̱da rígi̱ naʼsngúlú rí Jeobá xagruigú rí nduʼyamajkuíí á mu tséʼni rí jmbu.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Ezequiel 39:7) Ga̱jma̱a̱ mbiʼyuuʼ rí kaʼwu masngajmá náa xuajñunʼ Israel, ga̱jma̱a̱ xaniʼñúuʼ rí mbiʼyuuʼ kaʼwu maguma gachíí mbu̱júu̱ʼ; ga̱jma̱a̱ xuajen mbuyáá rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá, bi̱ nindxu̱u̱ Santo náa Israel›.
w12-S 1/9 21 ¶2
“Xa̱bu̱ xuajen gíʼmaa mbuʼyáá rí ikhúún nindxu̱u̱ Jeobá”
“Xániʼñúʼ rí mbiʼyuuʼ kaʼwu maguma tsaga”, eʼthí Jeobá. Ma̱mbá dí narígá dí ra̱májánʼ, nutsijmaa o nuni tsagá mbiʼyuuʼ. Ga̱jma̱a̱ índo̱ Biblia naʼthí mbiʼyuu mba̱a̱, nandoo gáʼthúu̱n xú káʼnii nindxu̱u̱. Mbá rí kiʼthá nasngájma rí mbiʼyuu Dios nasngájma “rí xóo eʼwíínʼ nuniʼniiʼ ikhaa, ma̱ngaa rí ikhaa má nisngájma. Ga̱jma̱a̱ rí najmaʼniiʼ”. Mbiʼyuu Jeobá kagujtuminaʼ ga̱jma̱a̱ rí naʼni. Ga̱jma̱a̱ xóo eʼyáá ikháánʼ dí xóo káʼnii eʼyoo ikhaa dí raʼkhí xá. Rí nawiyuʼ kaʼyoo ga̱jma̱a̱ nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún bi̱ numíniiʼ (Éxodo 22:22-24). Índo̱ xa̱bu̱ nutsudáa ga̱jma̱a̱ mbá dí ikhaa nawiyuuʼ kaʼyoo, rí naʼni, nuríyaʼ majkuíí ga̱jma̱a̱ “tséyamajkuíí mbiʼyuu” (Salmo 74:10).
(Ezequiel 39:9) Ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa náa Israel magajnún ga̱jma̱a̱ mutsikha ajua̱nʼ ga̱jma̱a̱ escudos mba̱ʼo̱, ma̱ngaa xkamídá, flechas ma̱ngaa ixi̱ rí nuni ga̱jma̱a̱ guerra ga̱jma̱a̱ kudú; ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ majmúún mu mutsikha aguʼ mbá juwan tsiguʼ.
w89-S 15/8 14 ¶20
Nambaʼtoo kámbá mu matangi̱i̱n náa Paraíso
20 Mú, ndiéjunʼ garigá ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ ajua̱nʼ rí guniña̱a̱ʼ xa̱bu̱ xuajen rá. Numuu rí mbajyúuʼ mu maguma gámbáa numuu rí mbaʼa wéñuʼ. (Ezequiel 39:8-10.) Mbáa bi̱ makáwíin náa Armagedón majmúún májánʼ rí niguanúu rí niguma ga̱jma̱a̱ guerra. (Isaías 2:2-4.)
Migixnuu Biblia
(Ezequiel 40:32-47) Ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ kañún náa rexo̱o̱ dí awún náa xígií rí nagájnuu a̱jkha̱ʼ, ga̱jma̱a̱ niguiewun xkrugua, ga̱jma̱a̱ ikháá mba̱a̱ xóo i̱ʼwáʼ. 33 Ga̱jma̱a̱ guʼwá náa kuwa bi̱ nuñewa̱a̱n, columnas ndrígóo ga̱jma̱a̱ riejun ikháá mba̱a̱, ga̱jma̱a̱ náa riejun gíʼdoo ventanas mbájndi. Rí mbáaʼ nindxu̱u̱ 50 codos, ga̱jma̱a̱ rí ma̱ja̱nʼ gíʼdoo 25 codos. 34 Ga̱jma̱a̱ riejun nato̱ʼo̱o̱ asndu awún, ma̱ngaa kixníʼ ixi̱ coco náa xúgíʼ columnas ndrígóo. Ga̱jma̱a̱ rí mitsídánʼ gíʼdoo mbá migiñuʼ escalón. 35 Ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ kañún náa xkrugua rí naguanúu náa xígií norte, ga̱jma̱a̱ nigiewan, ikháá mbáaʼ xóo má i̱ʼwáʼ, 36 ga̱jma̱a̱ guʼwá náa kuwa bi̱ nuñewa̱a̱n, columnas ndrígóo ga̱jma̱a̱ riejun. Gíʼdoo ventanas mbájndi kayuʼ. Rí mbáaʼ gíʼdoo 50 codos, ga̱jma̱a̱ rí ma̱ja̱nʼ gíʼdoo 25 codos. 37 Ga̱jma̱a̱ riejun nato̱ʼo̱o̱ asndu awún, ma̱ngaa kixnííʼ ixi̱ coco náa xúgíʼ columnas ndrígóo. Ga̱jma̱a̱ rí mitsídánʼ gíʼdoo mbá migiñuʼ escalón. 38 Ga̱jma̱a̱ mbá comedor rígá náa mijngii columnas ndrígóo xkrugua. Ikhí náa nujña̱a̱ rí muxnaxi̱. 39 Ga̱jma̱a̱ náa riejun rígá a̱jma̱ mesas, rí najmún mu mustami̱i̱nʼ xujkhúʼ bi̱ muxnaxi̱i̱n ga̱jma̱a̱ tsigijñaʼ ndrígóo aʼkhá ma̱ngaa tsigijñaʼ dí guaʼdáá aʼkhún. 40 Náa rexo̱o̱, náa matatsímáanʼ náa riejun xkrugua dí rígá xígií náa norte, náa rígá a̱jma̱ mesas. Ga̱jma̱a̱ náa i̱mba̱ riejun ma̱ngaa rígá a̱jma̱ mesas. 41 Rígá a̱jkhu̱ mesas gi̱i̱ ga̱jma̱a̱ a̱jkhu̱ mesas náa nijniun xkrugua... migiñuʼ mesas rígá rí najmún muradíin xujkhúʼ. 42 Ga̱jma̱a̱ a̱jkhu̱ mesas náa nustami̱i̱nʼ xujkhúʼ niguma ga̱jma̱a̱ itsí. Rí mbáaʼ nindxu̱u̱ mbá codo tikhu, ga̱jma̱a̱ rí ma̱ja̱nʼ mbá codo tikhu, ma̱ngaa rí mitsídánʼ nindxu̱u̱ mbá codo. Ga̱jma̱a̱ ikhí nustamaʼ rí majmúún náa tsigijñaʼ. 43 Rí nafriyaʼ náa xúgíʼ mbájndi nindxu̱u̱ mbá palmo; ga̱jma̱a̱ náa mesas nustámaʼ xuwiʼ rí nuxnáxi̱ náa tsigijñaʼ. 44 Ga̱jma̱a̱ náa rexo̱o̱ xkrugua dí rígá awúnʼ ikhí nuphiʼtsu bi̱ nuni ajmúú, rexa̱a̱ dí rígá awúnʼ, ndrígóo xkrugua dí gíiʼ náa norte. Ga̱jma̱a̱ nijñu xígií nindxu̱u̱ sur. Ma̱ngaa rígá imbá náa xkrugua dí gíiʼ náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ. Ga̱jma̱a̱ nijñu xígií nindxu̱u̱ norte. 45 Ga̱jma̱a̱ niʼthúnʼ: “Rígi̱, náa nuphiʼtsu rí inúu naʼni náa sur, nindxu̱u̱ náa nuphiʼtsu ndxajkun bi̱ nuñajunʼ náa templo. 46 Ga̱jma̱a̱ náa nuphiʼtsu dí naʼni inúu xígií náa norte nindxu̱u̱ náa nuphiʼtsu ndxajkun bi̱ nuñajunʼ náa altar. Ikhiin ni̱ndxu̱ún e̱ji̱i̱n Sadoc, bi̱ naguwáʼ náa Leví, bi̱ nagún kanuu náa Jeobá mu muni ñajunʼ”. 47 Ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ nigiewan rexa̱a̱ dí rígá awúnʼ. Cien codos rí mbaaʼ, ga̱jma̱a̱ rí majan nindxu̱u̱ cien codos rí mbájndi. Ga̱jma̱a̱ altar gíʼ náa inúu templo.