Halo nota badak

KUANDU simu knaar atu hatoʼo diskursu, ema barak hakaʼas an atu hakerek buat hotu kona-ba sira-nia diskursu hahú husi primeiru toʼo ramata. Antes prepara hotu diskursu neʼe, karik ema neʼe uza ona surat-tahan barak atu hakerek, no karik nia mós presiza oras barak.

Neʼe mak dalan neʼebé ita prepara diskursu ka lae? Ita hakarak hatene dalan neʼebé simples liu ka lae? Se ita aprende oinsá prepara diskursu hodi halo nota badak deʼit, ita la presiza tan atu hakerek liafuan hotu. No ida-neʼe sei fó tempu barak liután ba ita atu treinu ita-nia diskursu. Ida-neʼe sei halo fasil ba ita atu hatoʼo diskursu neʼe, no sei halo ita-nia rona-naʼin gosta atu rona no sei book sira-nia laran.

Baibain, diskursu públiku ida-idak iha ona nota badak. Maibé, iha mós diskursu barak neʼebé la iha nota badak. Porezemplu, karik ita hetan knaar atu hatoʼo diskursu kona-ba tema ida. Ka ita hetan knaar atu hatoʼo informasaun husi ita-nia livru sira. Dala ruma, karik ita simu matadalan balu deʼit kona-ba diskursu neʼe. Se ita simu knaar sira hanesan neʼe, ita rasik mak presiza prepara nota badak.

Ezemplu iha pájina 41 sei fó ita ideia kona-ba oinsá atu halo nota badak. Haree katak pontu importante ida-idak hahú iha liman karuk no hakerek ho letra boot. No iha pontu importante sira-neʼe nia okos, iha informasaun sira neʼebé apoia ida-neʼe. No dala ruma iha mós informasaun seluk tan neʼebé liga ho pontu neʼe, no ida-neʼe hakerek iha okos, no neʼe muda uitoan ba laran. Haree didiʼak ba ezemplu neʼe. Ezemplu neʼe hatudu katak pontu importante rua liga ho tema. Haree mós katak informasaun tuirmai mak laʼós deʼit informasaun neʼebé diʼak, maibé apoia pontu importante sira iha leten.

Kuandu ita prepara nota badak ba ita-nia diskursu, karik ita-nia nota la hanesan uitoan ho ezemplu neʼe. Maibé, se ita komprende ideia kona-ba oinsá halo nota badak, ida-neʼe sei ajuda ita atu organiza didiʼak ita-nia informasaun no prepara diskursu neʼebé diʼak no la uza tempu barak demais. Entaun, oinsá mak ita bele halo ida-neʼe?

Hanoin didiʼak, hili, no prepara informasaun

Ulukliu ita presiza iha tema. Tema laʼós katak informasaun jerál ida neʼebé ita fó sai ho liafuan balu deʼit. Maibé, tema mak ideia importante neʼebé ita hakarak atu fó sai, no ida-neʼe hatudu sai kona-ba dalan oinsá mak ita sei hatoʼo informasaun neʼe. Se ita hetan ona tema, hanoin didiʼak kona-ba liafuan importante ida-idak iha tema neʼe. Se ita-nia knaar mak atu hatoʼo diskursu neʼebé iha ona tema tuir ita-nia livru sira, estuda didiʼak informasaun nuʼudar ita hanoin kona-ba tema neʼe. No se ita simu deʼit informasaun ruma atu hatoʼo, entaun ita rasik mak tenke hili tema. Maibé antes halo ida-neʼe, diʼak atu halo uluk riset ruma. Ida-neʼe sei fó ideia foun ba ita.

Nuʼudar ita halo buat sira-neʼe, kontinua husu ba ita-nia an: ‘Tanbasá mak informasaun neʼe importante ba haʼu-nia rona-naʼin? Haʼu-nia objetivu mak saida?’ Ita-nia objetivu laʼós deʼit atu hatoʼo informasaun ka halo diskursu neʼebé furak, maibé ita hakarak atu ajuda ita-nia rona-naʼin. Kuandu ita iha ona objetivu, diʼak atu hakerek ida-neʼe. Kontinua hanoin kona-ba neʼe nuʼudar ita prepara ita-nia diskursu.

Kuandu ita hatene ona ita-nia objetivu no hili ona tema neʼebé tuir ida-neʼe (ka hatene ona oinsá mak tema neʼebé ita simu kona ita-nia objetivu), ita bele halo riset hodi tuir objetivu neʼe. Buka informasaun neʼebé diʼak ba ita-nia rona-naʼin. Keta koʼalia deʼit kona-ba buat neʼebé jerál, maibé buka ba pontu neʼebé diʼak ba rona-naʼin hodi sira bele halo tuir. Keta halo riset neʼebé barak demais. Baibain, ita hetan informasaun neʼebé barak liu fali buat neʼebé ita presiza, tan neʼe ita tenke hili didiʼak.

Haree didiʼak ba pontu importante neʼebé ita hakarak atu hatoʼo hodi esplika kona-ba ita-nia tema no kumpre ita-nia objetivu. Neʼe sei sai nuʼudar hun ba ita-nia informasaun no ita-nia nota badak. Entaun, ita-nia diskursu presiza pontu importante hira? Baibain, se diskursu mak badak, diʼak atu iha pontu importante rua deʼit. Maibé, se diskursu neʼe mak naruk, karik bele iha pontu importante lima. Se ita-nia pontu importante mak uitoan deʼit, ida-neʼe sei halo fasil ba rona-naʼin atu hanoin-hetan.

Kuandu ita hatene ona ita-nia tema no pontu importante, tuirmai ita bele organiza informasaun neʼe. Halo desizaun kona-ba informasaun ida-neʼebé mak liga ho pontu importante. Hili informasaun neʼebé halo ita-nia diskursu haree hanesan informasaun neʼebé foun. Kuandu ita hili eskritura atu apoia pontu importante, hakerek mós informasaun neʼebé sei ajuda ita atu esplika eskritura neʼe ho didiʼak. Tau informasaun sira tuir pontu importante neʼebé iha ona. Se informasaun ruma la kona pontu importante sira, diʼak atu hasai deʼit maski ita sente katak ida-neʼe furak loos, ka ita bele rai-hela ida-neʼe hodi uza iha tempu seluk. Uza deʼit informasaun neʼebé diʼak liu. Se ita koko atu hatoʼo informasaun barak demais, karik ita presiza koʼalia lalais no ita-nia informasaun ladún kleʼan. Diʼak liu atu hatoʼo pontu importante uitoan deʼit neʼebé iha folin-boot ba rona-naʼin no hatoʼo ida-neʼe ho didiʼak. Keta liu tempu.

Agora, organiza ita-nia informasaun hodi tau tuituir malu. Lucas neʼebé hakerek Evanjellu ida mós halo nuneʼe. Kuandu nia halibur tiha informasaun barak, nia organiza ida-neʼe hodi “hakerek neʼe ho loloos”. (Lucas 1:3) Karik ita bele tau ita-nia informasaun tuir buat neʼebé mosu ka tuir tópiku sira. Porezemplu, karik ita bele hatoʼo uluk problema no tuirmai solusaun, ka uza dalan seluk tan, maibé buat sira-neʼe depende deʼit ba objetivu husi ita-nia diskursu. Diʼak atu la haksoit husi pontu ida ba pontu seluk, no la iha buat ida neʼebé liga pontu sira-neʼe. Informasaun neʼebé ita hatoʼo tenke halo rona-naʼin komprende. Entaun, nuʼudar ita organiza informasaun, hanoin kona-ba oinsá ita bele hatoʼo iha dalan neʼebé rona-naʼin bele komprende. Nuʼudar ita tau hamutuk ita-nia informasaun, hanoin kona-ba saida mak rona-naʼin sente kuandu sira rona ida-neʼe. Fasil ba sira atu komprende ita-nia hanorin ka lae? Ida-neʼe sei book sira atu halo buat ruma, hanesan ita-nia objetivu neʼebé ita hanoin ona ka lae?

Tuirmai, prepara liafuan atu loke ita-nia diskursu neʼebé bele dada rona-naʼin nia atensaun no neʼebé hatudu katak ita-nia informasaun mak iha folin-boot ba sira. Karik diʼak atu hakerek liafuan primeiru sira neʼebé ita hakarak uza. Ikusmai, prepara liafuan ikus sira neʼebé book rona-naʼin nia laran no neʼebé tuir ita-nia objetivu.

Se ita prepara ita-nia nota badak sedu liu, ita sei iha tempu atu hadiʼa liután antes ita hatoʼo diskursu. Karik ita sei haree katak ita presiza apoia ideia ruma hodi uza relatóriu sira, ai-knanoik, ka esperiénsia ruma. Hodi uza buat neʼebé akontese daudaun ka uza situasaun ruma neʼebé ema iha ita-nia fatin hatene, ida-neʼe bele ajuda rona-naʼin atu haree oinsá mak informasaun neʼe diʼak ba sira. Kuandu ita haree fali ita-nia diskursu, karik ita sente katak ita presiza hadiʼa informasaun ruma hodi kona ita-nia rona-naʼin. Sin, importante duni atu haree no hadiʼa fali, tanba ida-neʼe halo informasaun sai diʼak liu no lori rezultadu diʼak ba rona-naʼin.

Diskursu-naʼin balu karik presiza nota barak liu fali sira seluk. Maibé, se ita prepara ita-nia diskursu ho pontu importante uitoan deʼit, hasai tiha informasaun neʼebé ladún apoia pontu sira-neʼe, no hakerek ita-nia informasaun tuituir malu, ita sei haree katak neineik-neineik ita la presiza ona hakerek buat hotu. Ida-neʼe sei ajuda duni ita atu la lakon tempu barak. No ita-nia diskursu sei sai furak liu. Ida-neʼe sei hatudu katak ita hetan duni buat diʼak husi Eskola Serbisu Kristaun nian.