ห้องอบไอน้ำ—อดีตและปัจจุบัน
หลายศตวรรษมาแล้วที่หลายวัฒนธรรมต่างก็มีห้องอบไอน้ำ. การอบไอน้ำมีหลายประเภท เช่น อีนีปี ของชาวอินเดียนแดงแห่งอเมริกาเหนือ, บาเนีย ของชาวรัสเซีย, ฮัมมัน ของชาวเติร์ก, และมุชิบุโระ ของชาวญี่ปุ่น.
นอกจากนั้น ยังมีห้องอาบน้ำของโรมโบราณ ซึ่งมีทั้งห้องอบความร้อนและห้องไอน้ำ. ห้องอาบน้ำของชาวโรมันที่หรูหราที่สุดแห่งหนึ่งเท่าที่เคยขุดพบคือโรงอาบน้ำคาราคัลลา ซึ่งมีพื้นที่ 70 ไร่และจุคนอาบน้ำได้ 1,600 คน.
เราขอเชิญคุณมาดูห้องอบไอน้ำสองแบบที่ยังมีใช้กันอยู่ในปัจจุบัน. แบบหนึ่งคือเตเมสกัล ของเม็กซิโก. อีกแบบหนึ่งเป็นห้องเซาน่าของชาวฟินแลนด์ และหลังจากอ่านเรื่องนี้แล้ว คุณอาจอยากลองดูบ้าง!
เตเมสกัล
ห้องอบไอน้ำเตเมสกัล ของเม็กซิโกมีมาตั้งแต่ก่อนการพิชิตของพวกสเปน ซึ่งชาวแอซเทก, ชาวซาโปเทก, ชาวมิกซ์เทก, และชาวมายาเคยใช้ห้องอบไอน้ำแบบนี้เพื่อการรักษาโรคและการทำให้บริสุทธิ์สะอาด เช่น พิธีบรรลุสู่วัยผู้ใหญ่, การคลอดลูก, พิธีฝังศพญาติ, และพิธีกรรมอื่น ๆ ของเผ่า. คำเตเมสกัล นี้มีรากมาจากคำภาษานาอัวเติลพื้นเมืองที่ว่า เตมัซกัลลี ซึ่งหมายถึง “โรงอาบน้ำ.” ห้องอบไอน้ำเตเมสกัล นี้เป็นโครงสร้างทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้าหรือทรงกลมซึ่งสร้างด้วยอิฐและมีหลังคาโค้ง. ในห้องนี้ จะมีการเผาหินภูเขาไฟจนร้อน และทำให้เกิดไอน้ำโดยราดน้ำสมุนไพร อย่างเช่นโรสแมรีและยูคาลิปตัส ลงบนหินนั้น. ผู้อบตัวจะถูกตีเบา ๆ โดยกิ่งไม้เล็ก ๆ ที่รวบเป็นกำแบบที่ใช้ในพิธีกรรมหรือมีผลในการรักษา และพิธีนี้ก็จะจบลงด้วยการพรมน้ำเย็น.
พระโรมันคาทอลิกชาวสเปนต่อต้านประเพณีนี้ เนื่องจากพวกเขาถือว่าการที่ผู้หญิงกับผู้ชายอาบน้ำด้วยกันนั้นเป็นสิ่งที่ไม่เหมาะสม. กระนั้น เตเมสกัล ก็ยังคงมีเรื่อยมาจนถึงสมัยนี้และใช้กันในบางส่วนของเม็กซิโก ส่วนใหญ่เพื่ออาบน้ำ, บรรเทาความป่วยไข้, หรือทำให้ฟื้นตัวหลังจากคลอดบุตร. อย่างไรก็ตาม มีความสนใจเพิ่มขึ้นที่จะฟื้นฟูแง่มุมทางศาสนาซึ่งสืบทอดมาแต่โบราณของเตเมสกัล ไว้เป็นมรดกอย่างหนึ่งของประเทศชาติ.
เซาน่าของฟินแลนด์
อาจเป็นได้ว่า ห้องอบไอน้ำที่รู้จักกันดีที่สุดคือห้องเซาน่าของชาวฟินแลนด์. ที่จริง คำ “เซาน่า” เป็นภาษาฟินแลนด์. เซาน่ามีมาประมาณ 2,000 ปีแล้ว แบบที่เก่าแก่ที่สุดเป็นโพรงใต้ดินที่ขุดขึ้นแบบง่าย ๆ และมีกองไฟตรงกลางหรือที่มุม. ห้องเซาน่าภายนอกอาคารที่มีลักษณะคล้ายกระท่อมก็ปรากฏขึ้นในช่วงต้นศตวรรษที่ 12 ส.ศ.
สมัยนี้ในประเทศฟินแลนด์ บ้านส่วนใหญ่จะมีห้องเซาน่าซึ่งผนังกรุด้วยไม้และใช้ไฟฟ้าหรือฟืนเป็นตัวทำความร้อน. ห้องเซาน่าที่ใช้เตาฟืนยังคงมีอยู่ทั่วไปตามกระท่อมและในชนบท. ไม่ว่าจะใช้ไฟฟ้าหรือฟืน บนเตาจะมีก้อนหินวางเรียง ๆ ไว้ทั่วเตา. เพื่อจะเพิ่มความชื้น ผู้ที่อบตัวจะใช้กระบวยตักน้ำราดลงบนหินร้อน ๆ. ข้อแตกต่างที่สำคัญระหว่างห้องเซาน่าของชาวฟินแลนด์กับห้องอาบน้ำของชาวโรมันหรือชาวเติร์กก็คือ ผนังและอุปกรณ์ในห้องเซาน่าส่วนใหญ่จะทำมาจากไม้เสมอ. เนื่องจากไม้ไม่ค่อยนำความร้อน จึงใช้ในห้องที่มีอุณหภูมิสูง ๆ ได้ดีโดยไม่ทำให้ผิวของผู้อบเซาน่าไหม้เมื่อถูกม้านั่ง, ราวจับ, หรือผนัง.
เซาน่าเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมฟินแลนด์จนถึงขนาดที่มีการกะประมาณว่า มีห้องเซาน่า 1 ห้องต่อชาวฟินแลนด์ทุก ๆ 3 คน. ชาวฟินแลนด์ส่วนใหญ่อบเซาน่าประมาณสัปดาห์ละครั้ง. ขณะที่พักตากอากาศในฤดูร้อน บ่อยครั้งในแถบทะเลสาบ หลายคนอบเซาน่าเกือบทุกวัน! ตามปกติผู้อบตัวจะเข้าห้องเซาน่าร้อน ๆ สลับกับการว่ายน้ำเย็นในทะเลสาบ. สำหรับคนที่ชอบอบเซาน่าแบบร้อนสลับเย็นเป็นกิจวัตรตลอดทั้งปี ก็มีห้องเซาน่าหลายแห่งตั้งอยู่ใกล้แหล่งน้ำที่เย็นจนเป็นน้ำแข็ง ซึ่งมีการเจาะน้ำแข็งเป็นช่องให้คนลงไปจุ่มตัวได้.
ประโยชน์ต่อสุขภาพของห้องอบไอน้ำ
ชาวฟินแลนด์เป็นผู้สนับสนุนเซาน่ามานานแล้วเนื่องจากเซาน่ามีประโยชน์ต่อสุขภาพ. สุภาษิตฟินแลนด์บทหนึ่งกล่าวว่า “เซาน่าคือยาของคนยาก.” ที่จริง นอกจากจะใช้เป็นห้องอาบน้ำแล้ว เซาน่ายังใช้เป็นสถานพยาบาลและห้องคลอดอีกด้วยจนถึงศตวรรษที่ 19.
การอบเซาน่าโดยทั่วไปใช้เวลาประมาณครั้งละ 10 ถึง 15 นาทีด้วยอุณหภูมิ 80-100 องศาเซลเซียส. หลายคนชอบอบหลายรอบ โดยสลับกับการนอนพักหรืออาบน้ำโดยใช้ฝักบัว. เมื่อถูกกระตุ้นด้วยความร้อน เลือดจะไหลเวียนมากขึ้น, รูขุมขนเปิด, และของเสียอย่างเช่น กรดแล็กติกก็ถูกขับออกมา ทำให้เกิดการชะล้างหรือการถอนพิษ. บ่อยครั้ง มีการอบเซาน่าเพื่อบรรเทาอาการปวดหลังจากออกกำลังกายและบรรเทาอาการแพ้, หวัด, และการปวดไขข้อ. แม้ว่ามีความเห็นที่หลากหลายเกี่ยวกับผลประโยชน์ทางสุขภาพเหล่านี้ แต่ผู้ที่ชื่นชอบเซาน่ากล่าวว่า การอบเซาน่าทำให้รู้สึกกระชุ่มกระชวย รู้สึกตัวเบาและสะอาด. บางคนชอบอบเซาน่าตอนค่ำ ๆ เพื่อให้รู้สึกผ่อนคลาย. ส่วนคนอื่น ๆ รู้สึกว่า การอบแบบร้อนสลับเย็นทำให้กระปรี้กระเปร่า จึงชอบทำตอนกลางวัน.a
เซาน่ากำลังได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อย ๆ ตลอดทั่วโลก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในโรงแรมและสโมสรออกกำลังกาย. ข้อควรระวัง: น่าเศร้า ในบางประเทศคำว่า “เซาน่า” ใช้เรียกซ่องโสเภณี. ดังนั้น จงตรวจสอบให้แน่ใจว่าสถานเซาน่าที่คุณไปนั้นเป็นของแท้ และมีการใช้เพื่อวัตถุประสงค์ที่น่านับถือ.
ห้องเซาน่าบางแห่งไม่มีการดำเนินการอย่างถูกต้อง. ตัวอย่างเช่น ถ้ามีก้อนหินเรียงไว้บนเตาไม่พอและมีการราดน้ำลงบนเตานั้น จะทำให้เกิดไอน้ำพุ่งขึ้นอย่างรวดเร็วซึ่งอาจทำให้รู้สึกอึดอัด. นอกจากนั้น น้ำอาจซึมลงไปในไฟหรือขดลวดไฟฟ้าและทำให้เตาเสียได้ในที่สุด. ดังนั้น จงทำให้แน่ใจว่า มีการปฏิบัติตามคำแนะนำในคู่มือของผู้ผลิต และมีการดูแลห้องเซาน่าให้สะอาดอยู่เสมอรวมทั้งมีการระบายอากาศอย่างเหมาะสม. ถ้าคุณพบห้องเซาน่าที่ทำตามข้อเรียกร้องดังกล่าว คุณอาจอยากลองวิธีอบตัวแบบโบราณแต่ก็ทันสมัยนี้.
[เชิงอรรถ]
a ถ้าคุณเป็นผู้สูงอายุหรือหญิงมีครรภ์หรือมีปัญหาเรื่องโรคหัวใจ โปรดปรึกษาแพทย์ก่อนอบเซาน่า.
[กรอบ/ภาพหน้า 23]
ข้อแนะสำหรับการอบเซาน่า
● อย่าดื่มแอลกอฮอล์และอาหารมื้อหนักก่อนอบเซาน่า.
● เริ่มด้วยการอาบน้ำโดยใช้ฝักบัวก่อน.
● นั่งบนผ้าเช็ดตัว.
● พึงจำไว้ว่ายิ่งม้านั่งต่ำเท่าไร อุณหภูมิก็จะต่ำลงเท่านั้น.
● ปรับความชื้นโดยราดน้ำเล็กน้อยลงบนหินที่อยู่บนเตา.
● อย่าแข่งกับคนอื่นว่าใครจะทนความร้อนได้มากกว่ากันหรืออยู่ได้นานกว่าจนเป็นอันตราย.
● จบด้วยการอาบน้ำเย็นโดยใช้ฝักบัว.
[ภาพหน้า 21]
โรงอาบน้ำคาราคัลลาในกรุงโรม
[ที่มาของภาพ]
Courtesy of James Grout/ Soprintendenza Archeologica di Roma
[ภาพหน้า 21]
ห้องอบไอน้ำแบบ “เตเมสกัล”