Ngɔndɔ ka tanu

Atete edja, anto efula wakatshutshuyama dia ndawɔ oma lo wedja awɔ ko todjasɛ lo wedja ekina oko ase dawo. Shi wɛ koka mbeka woho wa mbisha onto mɔyɔ l’ɔtɛkɛta ande? Ndo nto, wɛ koka mbeka ditelo dimɔ diakoka kosha diaaso dia nsawola la wɔ. Oma laasɔ, wɛ koka mbaɛnya tovidɛo ndo ekanda wa l’ɔtɛkɛta awɔ wele lo jw.org. Jehowa ekɔ lo tosha kɛnɛ keso mɛtɛ l’ohomba dia nsambisha dimɛna. Ɛnyɛlɔ, awui wekaso lo losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso tokimanyiyaka dia ndeka monga l’eshikikelo lo woho wa nsala wendelo w’eyoyo ndo ntatɛ mbeka l’anto Bible. Ambutshi, nyokimanyiya ananyu dia mbishaka kɔmatɛrɛ l’ɛtɛkɛta awɔ hita. Anto amɔ wakakotɔma oya l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ etena kakawoke ana wakɛnɛmɔla mbetawɔ kawɔ la ɛtɛkɛta wa wɔdu ndo w’oma k’ɛse otema.​—1 Kɔr. 14:25. w18.06 22-23 od. 7-9

Ekɔ dimɛna dia sho mbohɔka dia sho tshɛ taki “angɛndangɛnda” kana ase wedja ndo sho komonga suke la Nzambi. (Ɛf. 2:12) Koko Jehowa akatokotola oya le nde “la eshinga wa ngandji.” (Hɔs. 11:4; Jni. 6:44) Ndo Kristo akatolongola. Nde akasale dia sho monga lo nkumbo ka Nzambi. Kaanga mbeso keema kokele, Yeso akatetawɔ la ngandji tshɛ, diakɔ diahatakoke pondjo kaanga nkanyiya dia ntona onto akɔna tshɛ! Oko watataleke nsukana la ekomelo ka dikongɛ nɛ dia kɔlɔ, anto wayoleka monga la diatɔnelo, kananɛ kɔlɔ ndo monga la lohetsho. (Ngal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Koko oko weso ekambi wa Jehowa, sho nyangaka lomba l’oma la diko, layotokimanyiya diaha monga la shɔnɔdi ndo mfudia wɔladi. (Jak. 3:17, 18) Sho ngɛnangɛnaka mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto w’oma lo wedja ekina, mbetawɔ yoho yasalawɔ akambo ndo ondo kaanga mbeka ɔtɛkɛta awɔ. Etena kasalaso dui sɔ, sho mongaka la wɔladi oko ɔkɛdi w’ashi ndo losembwe oko asuku wa ndjale.​—Isa. 48:17, 18. w18.06 12 od. 18-19

Ɔsɔlayi w’ose Rɔmɔ kokokaka ntshɔ lo ta aha la sabata yande. Yɔ yakasalemaka la nkoho shato ya nyama mamatanya, diakɔ diakiyɔ wolo efula. Koko sabata shɔ yaki nto amɛna efula, diakɔ diele ɔsɔlayi akakokaka nkɛndakɛnda l’eshikikelo tshɛ aha la nsɛlɔ. Oko wele sabata yakalɔtaka asɔlayi w’ase Rɔmɔ yakakimanyiyaka dia mbidja otshumba lo ta, mbele ndo sabata ya didjidji yalɔtaso tokimanyiyaka dia mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ la wɔladi. (Isa. 52:7; Rɔmɔ 10:15) Koko, ekɔ ohomba monga la dihonga di’efula dia nsambisha. Bo, lele l’ɛnɔnyi 20 mbutaka ate: “Lakokaka wɔma nsambisha asekami wa la kalasa. Lakokaka sɔnyi. Etena kakanyiyami, haleye lande na kakamayaokaka ngasɔ. Kakianɛ, laya l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nsambisha asekami.” Ɛlɔngɔlɔngɔ efula w’Akristo wamboshihodia ɔnɛ vɔ ndekaka ndjaoka dimɛna etena kasambishawɔ naka vɔ ndjalɔngɔsɔla la ntondo. w18.05 29 od. 9-11

Yeso akatɛ apɔstɔlɔ ande ate: “Lambonyosha wɔladi ami.” (Jni. 14:27) Ngande wakoka wɔladi wa Yeso tokimanyiya dia ntetemala ntɔ elowa? Etena katetemalaso nsambisha, sho ndjaokaka lo wɔladi nɛ dia sho mbeyaka dia tekɔ lo ngɛnyangɛnya Jehowa la Yeso. (Os. 149:4; Rɔmɔ 5:3, 4; Kɔl. 3:15) L’ɔkɔngɔ wa Yeso mbutɛ apɔstɔlɔ ande dia nde akalangaka dia vɔ monga ‘l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula,’ nde akalembetshiya lande na kaki ohomba vɔ nkɛnɛmɔla ngandji ka ndjahondja. (Jni. 15:11-13) Oma laasɔ nde akate ate: “Dimi lambonyelɛ angɛnyi.” Ande woshasha wa dimɛna wa monga ɔngɛnyi wa Yeso lee! Ko ngande wakakoke apɔstɔlɔ ntetemala monga angɛnyi ande? Vɔ wakahombe “ntshɔ ndo ntetemala ntɔ elowa.” (Jni. 15:14-16) Suke l’ɛnɔnyi ehende ntondo ka laasɔ, Yeso akatɛ apɔstɔlɔ ande ate: “Lam’ayonyotshɔ, nyotasambishaka nyate: ‘Diolelo dia l’olongo diaya suke.’” (Mat. 10:7) Diakɔ diele, l’otsho w’ekomelo wa la ntondo ka nyɔi kande, Yeso akakeketsha ambeki ande dia mbikikɛ l’olimu w’esambishelo.​—Mat. 24:13; Makɔ 3:14. w18.05 20-21 od. 15-16

Ɛlɔngɔlɔngɔ, nyoyasha tshɛ lɔsɛnɔ lanyu l’otondo dia kambɛ Jehowa ndo nyoyadje eyango wa lo nyuma. Ɛlɔngɔlɔngɔ ekina wa lo lɔlɔnga layɛ nangaka tsho ndjasha l’ɛngɛnɔngɛnɔ, ndo ondo vɔ wayokotɛ dia nsala kɛnɛ kasalawɔ. L’edjedja ka wonya, ayonga ohomba wɛ mɛnya anto akina woho wamboyoyashikikɛ dia nkotsha eyango wakayayadjɛ. Tetawɔke di’anto akina kokonya dia mbohɛ eyango ɛsɔ. Ko akokayɛ nsala dia nshika tanga etena kakotshutshuya anto akina dia nsala kɛnɛ kalangawɔ? Ewɔ awui wayonga ohemba le yɛ. (Tok. 22:3) Kanyiya etombelo wa kɔlɔ waya lo nsala awui wa kɔlɔ. Ndo l’okitshakitsha tshɛ etawɔ dia wɛ ekɔ l’ohomba w’alako. Hokamɛ kɛnɛ kakotɛ ambutshi ndo anangɛso l’akadiyɛso wa l’etshumanelo wele la diewo. (1 Pe. 5:5, 6) Onde wɛ ekɔ la okitshakitsha wahombama dia mbetawɔ alako? w18.04 28-29 od. 14-16

Lo ɛtɛkɛta wakandatɛ tshumanelo dimɔ dia l’Asie Mineure, Yeso akɛnya lowando l’ɔtɛ w’olimu wakakambe ambeki ande. Ɛnyɛlɔ, nde akatatɛ la ɛtɛkɛta ande otsha le etshumanelo ka Tiyatira ɔnɛ: “Dimi mbeyaka etsha ayɛ ndo ngandji kayɛ ndo mbetawɔ kayɛ ndo olimu ayɛ ndo ekikelo kayɛ, ndo ɔnɛ etsha ayɛ wa nshi nyɛ wamboleka wa lo nshi ya ntondo.” (Ɛny. 2:19) Yeso kɔtɛkɛta tsho dikambo dia woho wakatahamaka olimu awɔ, koko nde akawawandola l’ɔtɛ wa waonga awɔ waki la shɛngiya lo etsha awɔ w’ɛlɔlɔ. Kaanga etena kakahombaka Yeso mbisha anto amɔ wa la Tiyatira alako, nde akatatɛka ndo akakomiyaka losango lande l’ɛtɛkɛta w’ekeketshelo. (Ɛny. 2:27, 28) Ohokanyiya lowandji lele la Yeso oko ɔtɛ wa tshumanelo tshɛ. Nde hahombe toka losaka l’ɔtɛ w’olimu wookambɛso. Kaanga mbediɔ ngasɔ, nde ndjadjɛka oyango wa mɛnya lowando. Ɔsɔ ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kasha Yeso dikumanyi! w19.02 16 od. 10

Lo ntambe ka ntondo, Jehowa akakambe la olui walɔmbɔla dia nkeketsha Akristo tshɛ, mbidja ndo wanɛ wakalɔmbɔlaka tshumanelo. Vɔ wakatome anto ahende l’atei awɔ, Petero la Joani dia tɔlɔmba di’Akristo w’eyoyo nongola nyuma k’ekila. (Ets. 8:5, 14-17) Filipɛ l’anangɛso ndo akadiyɛso w’eyoyo asɔ wakakeketshama efula oma l’ekimanyielo kakawalongola oma le olui walɔmbɔla! Ɛlɔ kɛnɛ, Olui-walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa keketshaka ase Bɛtɛlɛ, ekambi wa laande wa lo tena tshɛ ndo sho tshɛ. L’ɛnyɛlɔ k’anangɛso wa lo ntambe ka ntondo, sho ngɛnangɛnaka la ekeketshelo katoshawɔ! Ndo nto, dia nkeketsha wanɛ wakatshike akambo wa mɛtɛ dia nkalola, lo 2015 Olui-walɔmbɔla akatondja biukubuku Kalola le Jehowa. w18.04 19 od. 18-20

Anto amɔ fɔnyaka ɔnɛ ndeka dimɛna monga la lotshungɔ lele bu l’elelo. Kaanga mbele monga la lotshungɔ ekɔ la wahɔ efula, ngande wotoyala andja otondonga elelo bu? Dibuku dimɔ (The World Book Encyclopedia) mbutaka ɔnɛ: “Ɛlɛmbɛ wa l’atshunda tshɛ wokongɛmi wekɔ wolo efula, nɛ dia vɔ pombaka nkokɛ anto ndo l’etena kakɔ kamɛ mbidjɛ anto elelo lo lotshungɔ lele la wɔ. Aha tena tshɛ mbonga dui sɔ wɔdu.” Diakɔ diɛnaso ɛlɛmbɛ efula, waa avɔka ndo toshushi efula talembetshiya anto ɛlɛmbɛ akɔ ndo tasala di’anto mbakitanyiya. Dia nkondja lotshungɔ la mɛtɛ sho la dia nsala awui ahende: Dui dia ntondo ele, sho pombaka mbetawɔ akambo wa mɛtɛ waketsha Yeso. Dui dia hende ele, sho pombaka monga ambeki ande. Naka sho nsala awui asɔ, kete tayokondja lotshungɔ la mɛtɛ. Ko ntshungɔ oma lo na? Yeso akate ate: “Onto tshɛ lasala pɛkato ekɔ mfumbe ka pɛkato. . . . Naka Ɔna nyotshungola, kete mɛtɛ nyayotshungɔ.”​—Jni. 8:34, 36. w18.04 6-7 od. 13-14

Sho ngɛnangɛnaka monga kaamɛ l’anto wayakiyanya dia nsaki ndo di’ɔlɔlɔ aso. Vɔ salaka la wolo dia ndjadja lo dihole diaso, dia nshihodia kɛnɛ kakanyiyaso ndo nsaki yaso. Vɔ mɛnaka la ntondo ehomba aso ndo tokimanyiyaka, tena dimɔ kaanga la ntondo ka sho mbalɔmba ekimanyielo kakɔ. Sho ngɛnangɛnaka anto wɛnya dia vɔ ‘tokaka kandji.’ Oko weso Akristo, sho tshɛ nangaka mbokana kɛtshi kana kandji. Koko, lo mɛtɛ mbeyaka monga ohomba mbidja welo dia nsala dui sɔ. Lande na? Ɔkɔkɔ ɔmɔ ele, sho bu kokele. (Rɔmɔ 3:23) Ɔnkɔnɛ, tɔlɔshane la mbekelo kakotɔ laso ka kanyiyaka paka lo dikambo diaso shoamɛ. Ndo nto, ondo anto amɔ l’atei aso wekɔ l’okakatanu dia mbokana kɛtshi l’ɔtɛ wa woho wakawodiama kana l’ɔtɛ w’awui wakaakomɛ lo lɔsɛnɔ. Ndo nto, sho koka sɛngiyama oma lo waonga wele l’anto wotodingi. Lo nshi y’ekomelo nyɛ, anto efula hawoyakiyanya dikambo di’anto akina. Koko, vɔ wekɔ lo ‘ndjalanga.’ (2 Tim. 3:1, 2) Koko, sho koka ndjalowanya lo mɛnya dia sho mbokaka anto akina kandji lo mbokoya ɛnyɛlɔ ka Jehowa Nzambi la Ɔnande Yeso Kristo. w19.03 14 od. 1-3

Ɔlɛmbɛ w’ekomelo wa lo Ɛlɛmbɛ dikumi wakashimbaka ɔkɔmiya kana monga la nsaki ka kɔlɔ ka nkombola ɛngɔ k’onto okina. (Eoh. 5:21; Rɔmɔ 7:7) Jehowa akadje ɔlɛmbɛ ɔsɔ dia mbisha wetshelo ɔmɔ w’ohomba, wodja ande wakahombaka nama etema awɔ, mbuta ate tokanyi, nsaki ndo ekanelo kawɔ ka yimba. Nde mbeyaka di’etsha wa kɔlɔ tatɛka oma lo tokanyi ndo oma lo nsaki ya kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, nkumekanga Davidɛ akatale lo djonga shɔ. Lo tshɛ, nde aki pami k’ɔlɔlɔ. Koko lo diaaso dimɔ nde akakɔmiya wadi a kana. Nsaki kande kakokonya lo pɛkato. (Jak. 1:14, 15) Davidɛ akasale loseka, akayange dia nkesa omi aki womoto akɔ ndo l’ekomelo nde akoodiake. (2 Sa. 11:2-4; 12:7-11) Jehowa mɛnaka aha tsho kɛnɛ kɛnama lo washo w’anto. Nde mɛnaka kɛnɛ kele mɛtɛ l’etei kaso, mbuta ate l’otema aso. (1 Sa. 16:7) Ndooko tokanyi, nsaki kana awui amɔ wakoka mbishɛma le nde. Nde nyangaka awui w’ɛlɔlɔ wele le so ndo tokeketshaka. Koko nde nangaka sho mbeya ndo mbahemɛ tokanyi ta kɔlɔ la ntondo ka tɔ ndjokoma etsha wa kɔlɔ.​—2 Ɛk. 16:9; Mat. 5:27-30. w19.02 21 od. 9; 22 od. 11

Bible mbutaka dia Mɔsɛ “aki onto lakaleke anto tshɛ wa la nkɛtɛ memakana.” (Wal. 12:3) Onde dui sɔ mɛnyaka dia nde aki ɔhɔdu, akokaka wɔma mbɔsa tɛdikɔ ndo aki la wɔma etena kakɔlɔshaka anto akina? Kɛsɔ mbakoka anto amɔ mbuta lo dikambo di’onto lele la memakana. Koko kanyi shɔ bu mɛtɛ. Mɔsɛ aki okambi wa Nzambi waki la wolo, wakɔsaka tɛdikɔ ndo waki la dihonga. L’ekimanyielo ka Jehowa, nde akatokomɛ ɔnɔmbɔdi wa wolo w’ase Edjibito, akalɔmbɔla ondo anto 3 000 000 l’oswe wa shɛnga ndo akakimanyiya wodja w’Isariyɛlɛ dia nɛndja atunyi awɔ. Sho tatahomanaka l’ekakatanu wele oko wakakomɛ Mɔsɛ, koko lushi tshɛ sho la dia tokomɛ anto kana ekakatanu wakoka todjɛ wekamu dia monga la memakana. Koko, tekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa nkɛnɛmɔla dionga sɔ. Jehowa ndakaka dia “akanga wa memakana wayokita nkɛtɛ.” (Os. 37:11) Onde wɛ koka mbuta dia wɛ ekɔ la memakana? Onde anto akina koka mbuta dia wɛ ekɔ la memakana? w19.02 8 od. 1-2

Anto wokongaka la nkum’otema oma ko lam’akayala onto la nkɛtɛ. L’ɔkɔngɔ wa Adama la Eva pindolɛ Nzambi, vɔ wakayashɛ. Nkum’otema kawɔ kakawaanya. Nkum’otema kekɔ dikoka diele l’etei k’otema dia ntshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ diakoka tɔlɔmbɔla lo lɔsɛnɔ. Onto lele la nkum’otema kahekiyama dimɛna ekɔ oko masuwa wele la yɛnya nɔrdɛ yambolana. Minda lɔkɛndɔ aha la yɛnya nɔrdɛ ya dimɛna, koka monga waale. Mpɛpɛ ndo asuku wa lo ndjale koka ntɔla masuwa ɔsɔ otsha lo dihole dia kɔlɔ. Koko yɛnya nɔrdɛ yakamba dimɛna kimanyiyaka kapitɛnyi dia ntetemala nkɛndjakɛndja masuwa otsha lɛnɛ atandatshu. Woho akɔ waamɛ mbele, naka sho mbekiya nkum’otema kaso dimɛna, kete tɔ koka tɔlɔmbɔla dimɛna. Naka nkum’otema kaso hekiyama dimɛna, kete tɔ hatotewola diaha nsala kɛnɛ kele kɔlɔ. (1 Tim. 4:1, 2) Nkum’otema ka ngasɔ koka kaanga tetawoya ɔnɛ “kɔlɔ ekɔ ɔlɔlɔ.” w18.06 16 od. 1-3

Teye ndo totone tokanyi t’andja ɔnɛ tasukɛ awui amɔ lo yoho ya mayɛlɛ. Ɛnyɛlɔ, nsango mɔtshi mbutamaka lo yoho yasukɛ tokanyi tɔmɔ t’awui wa pɔlitikɛ. Ndo ɛkɔndɔ ɛmɔ sukɛka eyango ndo awui wetawɔma le andja ɔnɛ. Filmɛ ndo abuku amɔ sukɛka ekanelo ka yimba k’ɔnɛ “dimi ntondo” ndo “nkumbo kami ntondo” ndo vɔ mɛnyaka oko awui asɔ mbetawɔmaka, mbishaka ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wekɔ amɛna. Koko, tokanyi tɔsɔ hɔtɔnɛ la Bible. Tɔ mbutaka dia sho la nkumbo kaso, tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ naka sho mboka Jehowa ngandji oleki diangɔ tshɛ. (Mat. 22:36-39) Kɛsɔ hɛnya dia ekɔ kɔlɔ nkɛnya tɔkɛnyɔ t’amɛna. Koko toyambole ɔnɛ: ‘Onde dimi mbeyaka tokanyi t’andja ɔnɛ kaanga etena kakɛnɛmɔmatɔ lo yoho yahamanema mfundo? Onde dimi ndjakokɛka ndo kokɛka anami diaha menda emisiɔ ɛmɔ wa televiziɔ ndo diaha mbadia awui amɔ? Onde dimi kimanyiyaka anami dia vɔ mɛna akambo woho wawaɛna Jehowa diaha vɔ sɛngiyama la tokanyi t’andja ɔnɛ tahokamɛwɔ ndo tɛnawɔ?’ w18.11 22 od. 18-19

Jehowa mɛnyaka dia nde ekɔ kaamɛ la so lo todja yimba ndo lo toka ngandji k’efula. Tende woho watɛnyande ngandji k’efula katokande kɛsɔ. Jehowa mbutaka ate: “Wɛ akayala la nɛmɔ lo washo ami. Wɛ akalɛmiyama ndo dimi lakakolange.” (Isa. 43:4) Ndooko wolo wa l’andja ɔnɛ wakoka nshimba Jehowa dia mboka wanɛ wookambɛ ngandji; kɔlamelo yande oya le so hayosutshasutshama. (Isa. 54:10) Jehowa halake dia minya ekakatanu wetɛ lɔsɛnɔ wolo, koko nde hetawɔ dia ekakatanu wele oko “ɛkɛdi” todindja kana ehemba wele oko “loombe la dja” tosalɛ kɔlɔ kahakomɛ. Nde tolakaka dia nde ayonga kaamɛ la so, ayotokimanyiya dia ‘ntenyanya’ ekakatanu ɛsɔ. Kakɔna kayosala Jehowa? Nde ayotokimanyiya dia sho minya wɔma, dia sho nama olowanyi aso le nde, oyadi la ntondo ka nyɔi. (Isa. 41:13; 43:2) Naka sho ndjaɛkɛ lo daka dia Nzambi di’ɔnɛ “dimi layonga kaamɛ la yɛ,” kete sho lawɔ tayonga la dihonga ndo la wolo wa mbikikɛ ehemba. w19.01 3 od. 4-6

Naka wɛ ekɔ ɔlɔngɔlɔngɔ, ondo wɛ ambolongolaka alako oma le embetsha, andaki kana anto akina dia mbɔtɔ kalasa y’etale kana nkondja olimu wafutawɔ falanga efula. Koko Jehowa nyoshaka alako wotshikitanyi. Lo mɛtɛ, nde nangaka dia nyu nkamba efula la kalasa dia nyu monga l’akoka wa ndjasɛnya ndo ndjakotshɛ ehomba anyu. (Kɔl. 3:23) Koko nde mbeyaka nto dia l’etena kenyu ɛlɔngɔlɔngɔ, nyu la dia mbɔsa tɛdikɔ t’ohomba tayonga la shɛngiya lo nshi yanyu yayaye. Diakɔ diele, nde nyoshaka atɔndɔ dia nyɔlɔmbɔla ndo nyokimanyiya dia nsɛna lo yoho yayowɔngɛnyangɛnya lo nshi y’ekomelo nyɛ. (Mat. 24:14) Jehowa mbeyaka kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye ndo nde mbeyaka shikaa yɛdikɔ yakɔna yambosukana ekomelo ka dikongɛ nɛ. (Isa. 46:10; Mat. 24:3, 36) Ndo nto, Jehowa teyaka. Nde mbeyaka kɛnɛ kakoka tɔngɛnyangɛnya la kɛnɛ kahakoke tɔngɛnyangɛnya. Alako w’anto koka mbokɛma dia wekɔ amɛna, koko naka vɔ hawohikami l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, kete vɔ bu mɛtɛ alako wa lomba. w18.12 19 od. 1-2

Koko, “akanga wa memakana wayokita nkɛtɛ, ndo vɔ wayɔngɛnangɛnaka heyama la wɔladi w’efula.” Davidɛ akate nto ɔnɛ: “Anto w’ɛlɔlɔ wayokita nkɛtɛ, ndo wayodjasɛka lɔkɔ pondjo pondjo.” (Os. 37:11, 29; 2 Sa. 23:2) Oko le yɛ, shɛngiya yakɔna yele l’alaka asɔ le anto walanga nsala lolango la Nzambi? Vɔ wekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa nongamɛ dia lushi lɔmɔ paka anto w’ɛlɔlɔ mbayokita nkɛtɛ ndo tɔ kayokoma paradiso nto oko ekambɔ k’Ɛdɛna. L’edjedja ka wonya, ase Isariyɛlɛ efula wakakambɛka Jehowa wakayootona nde ndo ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Diakɔ diele, Nzambi aketawɔ di’ase Babilɔna nɛndja wodja ande, ndanya nkɛtɛ yawɔ ndo ntɔla efula ka l’atei awɔ lo lɔhɔmbɔ. (2 Ɛk. 36:15-21; Jɛr. 4:22-27) Koko amvutshi wa Nzambi wakatatshi dia wodja ande wayokalola lo wodja awɔ wa lootɔ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 70. Ndo prɔfɛsiya shɔ tshɛ yakakotshama. Koko yɔ yekɔ la kitshimudi nto le so ɛlɔ kɛnɛ, mbuta ate paradiso kayoyala la nkɛtɛ lo nshi yayaye. w18.12 4-5 od. 9-10

Alako efula wa l’andja ɔnɛ ndɔshanaka la kɛnɛ ketsha Bible. Onde alako washa andja ɔnɛ ɛlɔ kɛnɛ ndeka alako wa lo Bible ohomba? Yeso akate ate: “Lomba lamboyindjama oma l’etsha alɔ.” (Mat. 11:19) Kaanga mambosala andja ɔnɛ ehamelo efula l’awui wa tshulatshula, vɔ hawokoke nkandola ekakatanu wa weke watodjɛ wekamu dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, ɛnyɛlɔ ata, shɔnɔdi yendana la lokoho la demba ndo awui wa ngala. Ndo nto, andja ɔnɛ mbɔsaka awui wa mindo wa dieyanelo oko awui wetawɔma. Koko anto efula mbetawɔka dia awui asɔ pandjolaka nkumbo, mbelaka ekakatanu wendana la yoonge ndo mongaka l’etombelo ekina wa kɔlɔ. Ko akokaso mbuta lo dikambo di’alako wa Jehowa? Akristo wetawɔ tokanyi ta Jehowa mongaka la nkumbo yele l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula, la yoonge ya dimɛna ndo la diɔtɔnganelo dia wɔladi la anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ wa l’andja w’otondo. (Isa. 2:4; Ets. 10:34, 35; 1 Kɔr. 6:9-11) Dui sɔ mɛnyaka hwe dia tokanyi ta Jehowa ndeka tokanyi t’andja ɔnɛ. w18.11 20 od. 8-10

Kaanga mbasalaso la wolo dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’ase nkumbo kaso ndo mbasalɛ ɔlɔlɔ, tatosekolake atɔndɔ wa Jehowa l’oyango wa mbangɛnyangɛnya. Kaanga mbayototetemala nsala la wolo dia mbokana l’ase nkumbo kaso, anto walanga Jehowa ato mbahomba monga angɛnyi aso wa ma ma. Anto tshɛ wakɛndakɛnda lo akambo wa mɛtɛ pombaka monga ekila. (Isa. 35:8; 1 Pe. 1:14-16) Etena kakateke akambo wa mɛtɛ, takasale etshikitanu lo lɔsɛnɔ laso l’oyango wa ndjela atɔndɔ wa lo Bible. Amɔ wakasale etshikitanu wa weke efula. Koko sho pombaka ntetemala menda ɔlɔlɔ diaha mengola pondjo lɔsɛnɔ laso la pudipudi la lɔsɛnɔ la mindo. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia nshika ntanga la ntondo k’ohemba tshɛ wa nsala awui wa mindo? Kanyiya lo dikambo dia kɛnɛ kakakimɔ Jehowa dia sho monga ekila. Nde akakimɔ lɔsɛnɔ l’oshinga wolo la Yeso Kristo, Ɔnande la ngandji! (1 Pe. 1:18, 19) Dia tokimanyiya dia sho ntshikala pudipudi lo washo wa Jehowa, sho pombaka mbohɔka tena tshɛ ohomba wele la olambo w’oshinga w’etshungwelo wa Yeso. w18.11 11 od. 10-11

Ekambi wa lo tena tshɛ efula mbutaka ɔnɛ, ndjasha tshɛ l’esambishelo mbakimanyiyaka dia ntetemala mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ kaanga etena katshikitana akambo. Oko wɛnya kɛnɛ katawɔ, naka sho mɛna ekakatanu wele laso la sso di’ɔlɔlɔ ndo ndjaɛkɛ le Jehowa tshɛ lo tshɛ, kete tayotetemala monga la ki ka lo yimba. Sho koka ndjoshihodia ɔnɛ woho wambotoyaekesanyiya l’etshikitanu mbambokeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Naka lɔsɛnɔ layɛ lambotshikitana la shashimoya, oyadi l’ɔtɛ wambotshikitana ɛkɛndɛ ayɛ wa l’okongamelo, ekakatanu wendana la yoonge kana ɔkɛndɛ w’oyoyo wendana la nkumbo, onga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ndjakiyanyaka dikambo diayɛ ndo nde ayokokimanyiya l’etena kahombama. (Hɛb. 4:16; 1 Pe. 5:6, 7) Ndo l’etena kɛnɛ, nsala kɛnɛ kakokayɛ nsala lo ndjela okakatanu wele layɛ. Yasukanya la Shɛso lele l’olongo l’ekimanyielo ka dɔmbɛlɔ ndo yaɛkɛ le nde tshɛ lo tshɛ. Lo nsala ngasɔ, oyadi etshikitanu akɔna wakoka salema lo lɔsɛnɔ layɛ, wɛ ayongaka la ki ka lo yimba. w18.10 30 od. 17; 31 od. 19, 22

L’ekimanyielo ka Bible, sho mbeyaka woho wɔsa Jehowa ekambi ande la nɛmɔ. Ɛnyɛlɔ, woho wakakimanyiya Jehowa la ngandji tshɛ Samuɛlɛ etena kakinde dikɛnda dia mbewoya Eli, ɔlɔmbɛdi a laadiko losango la kilombo oko wotamidiɔ lo 1 Samuɛlɛ 3:1-18. Ɛlɛmbɛ wa Jehowa wakadjanga di’ana nɛmiyaka epalanga, djekoleko wanɛ wele la lowandji. (Eto. 22:28; Lɛw. 19:32) Diakɔ diele ekɔ wolo dia nkanyiya dia dikɛnda dia pami oko Samuɛlɛ akakoke ntshɔ le Eli la pindju ndo towotɛ la dihonga tshɛ losango la kilombo l’oma le Nzambi. Bible totɛka dia Samuɛlɛ “akokaka wɔma mbutɛ Eli ɛnɛlɔ kakɔ.” Koko, Nzambi akɛnya Eli hwe dia Nde mbakelɛka Samuɛlɛ. Ko Eli akatɛ Samuɛlɛ diaha nde mbishɛ “ndooko dui” diakate Nzambi. Samuɛlɛ akakitanyiya Eli ndo “akawotɛ awui tshɛ,” ndo ɛtɛkɛta ande mbɔtɔnɛka la losango la ntondo. (1 Sa. 2:27-36) Ɔkɔndɔ ɔsɔ tetshaka dia Jehowa mbɔsaka anto la nɛmɔ ndo ekɔ la lomba. w18.09 23 od. 2; 24 od. 4-5

Ɛlɔ kɛnɛ, mbuta kashi ambokokanɛ l’ahole tshɛ. Lo sawo dimɔ diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Lande na kataso kashi,” Y. Bhattacharjee, akate ɔnɛ “mbuta kashi ambeyama oko dionga diohikami wolo le onto.” Mbala efula anto mbutaka kashi dia ndjakokɛ, ondo dia mbishɛ munga yasalawɔ kana awui wa ngala wakawasale. Vɔ mbutaka kashi nto dia nkondja falanga kana dia nkondja wahɔ lo yoho mɔtshi. Sawo sɔ mbutaka nto dia anto amɔ hawɛnyi kɔlɔ “nkesa anto wahaweye, asekawɔ wa l’olimu, angɛnyi kana wanɛ wokawɔ ngandji.” Etombelo akɔna wonga la kashi shɔ tshɛ? Anto hawoyɛkanɛ etema ndo diɔtɔnganelo diekɔ lo ndana. Davidɛ akalɔmbɛ Jehowa ɔnɛ: “Wɛ ngɛnangɛnaka mɛtɛ kele l’etei k’otema w’onto.” (Os. 51:6) Davidɛ akeyaka dia kɛnɛ kele ohomba ele, lonto laso la l’etei k’otema. Tena tshɛ Akristo wa mɛtɛ ‘mbutanɛka mɛtɛ.’​—Zɛk. 8:16. w18.10 7 od. 4; 8 od. 9-10; 10 od. 19

Ondo ase Isariyɛlɛ ndekana miliyɔ shato mbakatombe oma l’Edjibito lo 1513 N.T.D. Vɔ waki nɔnga shato kana nɔnga nyɛi, l’atei awɔ mbaki ndo ana, epalanga ndo ondo anto amɔ waki la hemɔ kana la dikɔmɔ. Olui a woke w’anto ɔsɔ waki l’ohomba wa ɔnɔmbɔdi wayakiyanya dikambo di’anto ndo woka akambo. Lo tshimbo ya Mɔsɛ, Jehowa akɛnya dia nde aki Ɔnɔmbɔdi wa ngasɔ. Etombelo waki la dui sɔ ele, ase Isariyɛlɛ wakayaoke l’ekokelo etena kakawatombe oma lo wodja waamɛ wakaweyaka dimɛna. (Os. 78:52) Ngande wakasale Jehowa di’ekambi ande ndjaoka l’ekokelo? Nde akakongɛ wodja w’Isariyɛlɛ “oko elui w’asɔlayi” etena kakawatombe oma l’Edjibito. (Eto. 13:18) Lam’ele vɔ wakakongɛma lo yoho shɔ, vɔ wakakoke mɛna hwe ɔnɛ Nzambi kawɔ akaalɔmbɔlaka. Jehowa akakambe nto la “dinge la yanyi” ndo “osase wa dja” l’otsho dia mbaohola dia nde aki kaamɛ la wɔ. (Os. 78:14) Ekɔ oko Jehowa akawatɛka ɔnɛ: “Tanyokake wɔma. Dimi lekɔ kaamɛ lanyu dia nyɔlɔmbɔla ndo nyokokɛ.” w18.09 26 od. 11-12

Lo nshi yakafundamaka Bible, ekambi wa Nzambi ɛmɔ wa kɔlamelo wakanyange l’ɔtɛ w’ekakatanu waki la wɔ ko wakakombola mvɔ. Ɛnyɛlɔ, Jɔbɔ aki l’ekakatanu wa ngasɔ ko akate ate: “Lambohetsha lɔsɛnɔ lami; dimi handjolanga ntetemala nsɛna.” (Jɔbɔ 7:16) Jɔna akakɔmɔ efula ko akate ate: “Jehowa le, lam’alangayɛ, nya lɔsɛnɔ lami nɛ dia ndeka dimɛna dimi mvɔ lo dihole dia ntshikala la lɔsɛnɔ.” (Jɔna 4:3) L’etena kɛmɔ, Elidja omvutshi wa kɔlamelo akoke dia nde aya bu l’elongamelo ko akalɔmbɛ dia nde mvɔ. Nde akate ate: “Lambohekɔ! Jehowa le, wonya ɔnɛ, ɔsa lɔsɛnɔ la mi.” (1 Ku. 19:4) Koko Jehowa akokaka ekambi wa kɔlamelo ɛsɔ ngandji ndo akalangaka dia vɔ nsɛna. Nde kombawanya l’ɔtɛ wakawayaoke ngasɔ. Koko, nde akaakimanyiya dia nyomonga la nsaki ka nsɛna dia vɔ ntetemala mbokambɛ la kɔlamelo. w18.09 13 od. 4

Anto wakamba kaamɛ la Nzambi mbeyamaka oma lo woho walongolawɔ angɛndangɛnda. Lo Bible, etelo ka lo Grɛkɛ kakakadimɔma ɔnɛ “nongola angɛndangɛnda” nembetshiyaka “salɛka angɛndangɛnda ɔlɔlɔ.” (Hɛb. 13:2; nɔtɛ) Ɔtɛkɛta wa Nzambi toshaka bɛnyɛlɔ diatetsha woho wakokaso salɛ angɛndangɛnda ɔlɔlɔ. (Eta. 18:1-5) Sho koka ndo pombaka nkimanyiya anto akina etena tshɛ keso la diaaso, oyadi vɔ wekɔ “wanɛ wotɔ la so lo mbetawɔ” kana bu. (Ngal. 6:10) Shi wɛ koka nkamba kaamɛ la Jehowa lo nongolaka ekambi wa lo tena tshɛ wele l’ohomba wa dihole dia mbidjasɛ? (3 Jni. 5, 8) Etena kasalaso dui sɔ, ndo sho ndo vɔ kondjaka wahɔ. Bible mbelɛka dui sɔ ɔnɛ ‘keketshana.’ (Rɔmɔ 1:11, 12) Ɔtɛkɛta wa Nzambi keketshaka apami wa l’etshumanelo dia nkamba kaamɛ la Jehowa lo kambɛ anto akina oko ekambi wakimanyiya ndo dikumanyi. (1 Tim. 3:1, 8, 9; 1 Pe. 5:2, 3) Wanɛ wasala dui sɔ nangaka nkimanyiya anto akina lo awui amɔ shikaa ndo lo nyuma. (Ets. 6:1-4) Ndo wanɛ wakotsha ɛkɛndɛ w’ohomba l’etshumanelo mbutaka ɔnɛ nkimanyiya anto akina ekɔ dimɛna efula. w18.08 24 od. 6; 25 od. 7, 10

Kaanga mbaki Timɔte la yema ya lowandji laadiko di’anangɛso w’epalanga, tena tshɛ nde akahombaka mbaoka kɛtshi ndo mbalɛmiya. Ko kayotota naka opalanga ɔmɔ ambosala pɛkato l’okonda kana ekɔ lo nkeketsha dui dimɔ diahangɛnyangɛnya Jehowa? Jehowa hodimanyiya onto lasala pɛkato l’okonda, oyadi onto akɔ ekɔ opalanga kana nɛmiyamaka. Tende tɔndɔ diele lo Isaya 65:20: “Otshi wa pɛkato ayodjama mananu oyadi kaanga nde aya la ɛnɔnyi 100.” Sho tanaka tɔndɔ diafɔna la sɔ lo ɛnɛlɔ ka Ɛzɛkiyɛlɛ. (Ɛzk. 9:5-7) Kɛnɛ koleki ohomba ele nɛmiya Jehowa ɔnɛ lele Tango Andja. (Dan. 7:9, 10, 13, 14) Woho wɔɔlɛmiyaso ayotosha dihonga dieso l’ohomba dia mingola onto lele l’ohomba w’ekimanyielo oyadi ɛnɔnyi akɔna wele la nde.​—Ngal. 6:1. w18.08 11 od. 13-14

Oko Akristo wa mɛtɛ, sho la dia mbeya woho wa nsɛdingola dikambo ndo wa nkamba la diɔ dia mbɔsa yɛdikɔ ya dimɛna. (Tok. 3:21-23; 8:4, 5) Naka hatosadi ngasɔ, kete hatonga wolo le Satana ndo andja ande dia ndanya ekanelo kaso ka yimba. (Ɛf. 5:6; Kɔl. 2:8) Lo mɛtɛ, dia mbita ɔnɛ dui kapanda diekɔ nganɛ, sho pombaka dieya woho wediɔ mɛtɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, sho nongolaka sango oma l’ahole tshɛ. Sho ndjilongolaka oma l’Ɛtɛrnɛtɛ, televiziɔ ndo oma lo tita sango tokina. Sho koka nto nongola mesajɛ ndo sango mɔtshi oma le angɛnyi kana anto weyaso. Lo tena dimɔ mɛnamaka dia sango shɔ hayoshile. Diakɔ diele sho pombaka monga la yewo. Ondo angɛnyi aso wekɔ l’eyango w’amɛna, koko ekɔ anto akina wadianganya sango ya kashi kana wengesola akambo. w18.08 3 od. 1, 3

Lam’akakoke etena ka Ɔna Nzambi mbotɔ oko onto, Jehowa akasɔnɛ osekaseka ɔmɔ w’okitshakitsha wakawelɛka Mariya dia monga nyango Ɔna la laande ɔsɔ. Mariya akadjasɛka l’osomba wa tshitshɛ wakawelɛka Nazarɛtɛ nkakitɔna etale la Jɛrusalɛma ndo la tɛmpɛlɔ k’olangala ka lɛkɔ. (Luka 1:26-33) Sho koka nshihodia ɔnɛ nde aki ɔngɛnyi wa ma ma wa Jehowa oma lo kɛnɛ kakandayotɛ owotɔ ande Elizabɛtɛ l’ɔkɔngɔ. (Luka 1:46-55) Jehowa akendaka Mariya ndo akɔɔtshɔkɔla lo yoho yakinde konongamɛka lam’ele nde aki la kɔlamelo le nde. Etena kakote Mariya Yeso, Jehowa kombitɛ ewandji kana ɛnɔmbɔdi wa lokumu wa la Jɛrusalɛma ndo wa la Bɛtɛlɛhɛma. Koko, nde akatome andjelo dia totɛ alami w’ɛkɔkɔ waki l’okitshakitsha wakalamaka ɛkɔkɔ l’oswe l’andja wa Bɛtɛlɛhɛma. (Luka 2:8-14) Oma laasɔ, alami w’ɛkɔkɔ asɔ wakatshu dia tenda ɔna ashashi lakotɔ. (Luka 2:15-17) Mariya la Yɔsɛfu wakahombe mamba dia mɛna woho wakawasha Yeso kɛnɛmɔ lo yoho shɔ. w18.07 9-10 od. 11-12

Lande na kakomalɛ Jehowa Sɔlɔmɔna? Bible mbutaka ɔnɛ: “Nɛ dia otema ande wakamɔ oma le Jehowa Nzambi . . . lakɛnama le nde mbala 2 ndo lakɔɔhɛmɔla lo dikambo diakɔ diaha nde ndjela tozambizambi tokina. Koko nde kokitanyiya kɛnɛ kakawodjangɛ Jehowa.” Diakɔ diele, Nzambi kotetemala mbeetawɔ ndo nde kombosukɛ. Jehowa kombetawɔ dia tokanula ta Sɔlɔmɔna mbolɛ lo wodja w’otondo w’Isariyɛlɛ ndo vɔ waki l’ekakatanu wa wolo l’edja k’ɛnɔnyi nkama. (1 Ku. 11:9-13) Naka sho nsɔna angɛnyi wahashihodia kana wahalɛmiya atɔndɔ wa Nzambi, kete vɔ koka nsɛngiya ekanelo kaso ndo ndanya diɔtɔnganelo diaso la Jehowa. Vɔ koka monga ase etshumanelo, koko vɔ bu la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. Kana vɔ koka monga ewotɔ aso, asukanyi, asekaso wa l’olimu kana asekaso wa la kalasa wahatɛmɔla Jehowa. Naka anto wonga la so kaamɛ hawɔsɛnɛ lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa Jehowa, kete vɔ koka tɔsɛngiya lo yɛdikɔ y’efula lo yoho yakokaso ndjoshisha diɔtɔnganelo dia dimɛna diele lam’asaso la Nzambi. w18.07 19 od. 9-10

Satana kambaka la filmɛ ndo awui wa lo televiziɔ dia dianganya ekanelo kande ka yimba. Nde shihodiaka ɔnɛ laadiko dia tokimanyiya dia nkɔkɔla demba, ɛkɔndɔ mongaka la shɛngiya y’efula, vɔ tetshaka woho wa nkanyiya, wa ndjaoka ndo wa nsala akambo. Yeso akakambe dimɛna la yoho shɔ ya mbetsha. Ɛnyɛlɔ, wɛɛla ande w’ose Samariya l’ɔlɔlɔ ndo w’ɔna la lotshito lakamɔ oma lakawɔ ndo akatotshupa diangɔ diande. (Mat. 13:34; Luka 10:29-37; 15:11-32) Koko, anto wasɛngiyama la tokanyi ta Satana koka nkamba l’ɛkɔndɔ dia tonganyiya. Sho pombaka monga la wɛdimo. Filmɛ ndo awui wa lo televiziɔ koka tokimanyiya dia nkɔkɔla demba ndo tetsha aha la ndanya ekanelo kaso ka yimba. Koko tonge la yewo. Etena kasɔnaso tɔkɛnyɔ, toyambole ɔnɛ: ‘Onde filmɛ kana awui wa lo televiziɔ anɛ mbetshakami dia ekɔ dimɛna ndjasha lo nsaki yami ya demba?’ (Ngal. 5:19-21; Ɛf. 2:1-3) Ahombayɛ nsala naka wɛ amboshihodia di’awui akɔ sukɛka tokanyi ta Satana? Ewɔtɔ oko woho watoyewɔka hemɔ kasambemɛ! w19.01 15-16 od. 6-7

Paka oko wakakokɛka lofulɛ wɔɔngɔ w’ɔsɔlayi, “elongamelo ka panda” kaso kokɛka ekanelo kaso. (1 Tɛs. 5:8; Tok. 3:21) Ngande wakoka Satana tokesa dia nkolola lofulɛ laso? Tokanyiya woho wakandahembe dia nsala dui sɔ le Yeso. Satana akeyaka dia Yeso ayoyonga omboledi w’anto. Koko ntondo, Yeso akahombe nsowa ndo mvɔ. Ndo oma laasɔ, nde akahombe ndjokonga dia monga Nkumekanga polo l’etena kakashikikɛ Jehowa. Ɔnkɔnɛ, Satana akasha Yeso diɛsɛ dia mbolɛ aha la ntshimbatshimba. Satana akalake dia otondonga Yeso akasale tshelo ɔtɔi ya mbɔtɛmɔla, nde otokoka monga ɔnɔmbɔdi w’andja w’otondo aha la ntshimbatshimba. (Luka 4:5-7) Satana akeyaka nto dia Jehowa akalake dia tosha diangɔ di’amɛna efula l’andja w’oyoyo. Koko sho la dia nkonga dia daka diaki Nzambi kotshama ndo etena kakatakonge dui sɔ, sho koka monga l’ekakatanu efula. Diakɔ diele, Satana toshaka diɛsɛ dia sho monga la lɔsɛnɔ la dimɛna efula l’etena kɛnɛ. Nde nangaka dia sho mbetsha oweso wa lomombo lo dihole dia ntondo ndo Diolelo dia Nzambi lo dihole dia hende.​—Mat. 6:31-33. w18.05 30-31 od. 15-17

Jehowa nangaka dia wɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kekeyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ. Yasha tshɛ l’eyango ayɛ wa lo nyuma ndo yela alako wa Jehowa lo kɛnɛ tshɛ kakongɛyɛ ndo lo tɛdikɔ tshɛ tɔsayɛ. Naka wɛ nsala dui sɔ esadi eto lo lɔsɛnɔ layɛ, kete wɛ ayɛna esadi eto dia Jehowa ekɔ lo kɔlɔmbɔla, kokokɛ ndo ekɔ lo kɔtshɔkɔla. Kanyiya alako tshɛ w’amɛna wakoshande l’Ɔtɛkɛta ande ndo kamba la dako diata ɔnɛ: “Ɔnkɔnɛ, ohɔke Otungi ayɛ wa Woke lo nshi yayɛ y’ɔlɔngɔlɔngɔ.” (Ond. 12:1) Nyu ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka kokaka mɛtɛ mandɔma nɛ dia kaanga mbahomananyu l’ekakatanu, nyu ndjashaka tshɛ dia kambɛ Jehowa. Nyu ndjadjɛka eyango wa lo nyuma ndo nyu mbɔsaka esambishelo oko dui dimɔ dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ lanyu. Ndo nto, nyu hanyetawɔ di’andja ɔnɛ nyokonya dia mbohɛ eyango anyu. Nyu koka monga l’eshikikelo di’olimu anyu wa wolo bu anyanya. Nyekɔ l’anangɛso l’akadiyɛso wanyoka ngandji ndo wanyosukɛ. Ɔnkɔnɛ nyoyaɛkɛ le Jehowa lo kɛnɛ tshɛ kasalanyu, ko sangwelo dianyu diayolowana. w18.04 29 od. 17, 19