Ngɔndɔ k’enanɛi

Paka wanɛ wele la diɔtɔnganelo dia ma ma la Yeso mbayokondja wahɔ oma lo oshinga w’etshungwelo. Yeso akate dia nde akahombe “nkimɔ lɔsɛnɔ lande dikambo dia angɛnyi ande.” (Jni. 15:13) Anto waki la kɔlamelo wakasɛnaka la ntondo ka Yeso ndja la nkɛtɛ wayeka akambo wendana la nde ndo wayowoka ngandji. Apami la wamato asɔ wayolwama, koko kaanga ekambi wa Jehowa waki la kɔlamelo ɛsɔ wayonga l’ohomba wa mbɔtɔ lɔngɛnyi la Yeso dia vɔ nkondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Jni. 17:3; Ets. 24:15; Hɛb. 11:8-12, 24-26, 31) Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkamba kaamɛ la Yeso l’olimu wa nsambisha ndo wa mbetsha anto lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Etena kaki Yeso la nkɛtɛ, nde aki ombetsha. Ndo ntatɛ lam’akandakalola l’olongo, Yeso ekɔ lo ntetemala nɔmbɔla olimu w’esambishelo ndo wa wetshelo oko wende ɔtɛ w’etshumanelo. Nde mɛnaka ndo mbɔsaka la nɛmɔ welo wadjayɛ dia nkimanyiya anto efula dia mbeeya nde la She. Lo mɛtɛ, sho koka nkotsha olimu ɔsɔ paka l’ekimanyielo ka Jehowa nde la Yeso.​—Jni. 15:4. w20.04 22 od. 7-8

Lo nshi y’edjedja, wakashaka ewandji wa pɔlitikɛ waki la wolo lo nɔrdɛ ndo lo sidɛ ka wodja w’Isariyɛlɛ titrɛ “nkumekanga ka nɔrdɛ” ndo “nkumekanga ka sidɛ.” (Dan. 10:14) Polo lo Pɛntɛkɔsta 33 T.D., wodja w’Isariyɛlɛ waki paka wodja wa Nzambi. Koko, oma l’etena kɛsɔ, Jehowa akɛnya hwe dia ambeki wa Kristo mbakayonga wodja ande. Diakɔ diele, prɔfɛsiya efula yele lo Danyɛlɛ tshapita 11, mendanaka aha la Isariyɛlɛ wa mɛtɛ mɛtɛ, koko la ambeki wa Kristo. (Ets. 2:1-4; Rɔmɔ 9:6-8; Ngal. 6:15, 16) Mandji efula yakonge nkumekanga ka nɔrdɛ ndo nkumekanga ka sidɛ lo tena diotshikitanyi. Kaanga mbediɔ ngasɔ, awui efula hawotshikitanyi. Ntondotondo, nkumi ya dikanga yakɔ yakalɔmbɔlaka lo wedja waki ekambi wa Nzambi efula kana wakaahɛnyahɛnyaka. Dui dia hende, vɔ wakɛnya lo woho wakawasalɛka ekambi wa Nzambi akambo dia vɔ wakahetshaka Jehowa, Nzambi ka mɛtɛ. Ndo dui dia sato, nkumi ya dikanga yakɔ hiende yakalɔshanaka l’ɔtɛ wa lowandji. w20.05 3 od. 3-4

Jehowa salaka di’akambo salema lo monga woho w’onto tshɛ lahombama dia nkotsha sangwelo diande. Jehowa koka nsala nto di’ekambi ande wele bu kokele monga kɛnɛ tshɛ kahombama dia mbokambɛ ndo dia nkotsha sangwelo diande. (Isa. 64:8) Lo toho tɔsɔ mbasala Jehowa dia lolango lande ntetemala kotshama. Ndooko kakoka mboshimba dia nsala dia asangwelo ande kotshama. (Isa. 46:10, 11) Sho koka mɛnya lowando laso le Shɛso lele l’olongo lo kanaka yimba la kɛnɛ kasalande ndo kɛnɛ katokimanyiyande dia nsala. Ɛnyɛlɔ, etena kakanaso yimba la etongelo kande ka diambo, sho mambiyamaka l’ɔtɛ wa kɛnɛ tshɛ kasala Jehowa. (Os. 8:3, 4) Ndo etena kakanaso yimba lo kɛnɛ kambotokimanyiya Jehowa dia nsala l’oyango wa nsala lolango lande, sho mongaka la dilɛmiɛlɔ di’efula le nde. Lokombo Jehowa lekɔ mɛtɛ diambo efula! Lɔ mendanaka la lonto l’otondo la Shɛso, kɛnɛ tshɛ kasalande ndo kɛnɛ tshɛ kayondosala.​—Os. 89:7, 8. w20.06 9-10 od. 6-7

Hiɛlɛlɛ yekɔ loowe lakimanyiya dia lɔsɛnɔ monga lele diangɔ dimɔ diasɛna ndo sho kambaka la lɔ. Ditongami diasɛna kotolaka lokema la hiɛlɛlɛ ya dimɛna shɔ ɔnɔnyi tshɛ. Ditongami diakɔ diamɛ sɔ tondjaka loowe lelɛwɔ dioxyde de carbone. Koko, hiɛlɛlɛ yakotola ditongami diasɛna hayoshile ndo loowa halana l’ɔtɛ wa mindo ya “loowe” lɔsɔ, mbuta ate dioxyde de carbone. Lande na? Nɛ dia Jehowa akatonge ditongami sɔ, ntatɛ oma l’esongo wa weke polo lo dingawo diele adiyo wa totshitshɛ, dia kotolaka dioxyde de carbone ndo tondjaka hiɛlɛlɛ. Lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ, woho watshimba hiɛlɛlɛ shikikɛka mɛtɛ ka ɛtɛkɛta wa divɛsa di’ɛlɔ. Ngande wakokaso mɛnya lowando lo dikambo dia planɛtɛ kaso ka diambo ndo diangɔ di’amɛna diele lɔkɔ? (Os. 115:16) Yoho mɔ yakokaso nsala ele kanaka yimba lo diangɔ diakatonge Jehowa. Dui sɔ diayototshutshuya dia mbokaka Jehowa losaka lushi tshɛ l’ɔtɛ wa diangɔ di’amɛna diatoshande. Ndo sho mɛnyaka dia sho mbɔsaka nkɛtɛ la nɛmɔ lo mbetɛka dihole diodjashiso pudipudi. w20.05 22 od. 5, 7

Jehowa akakandola awui wendana l’emamatanya wa Satana la lomba, la solo dia lotutsha ndo la losembwe. Ndo nto, nde ekɔ lo mɛnya wolo ande woleki tshɛ lo toho efula. Kɛnɛ koleki ele, ngandji kande kekɔ lo mɛnama lo kɛnɛ tshɛ kasalande. (1 Jni. 4:8) Jehowa ekɔ lo ntetemala nkamba dia nkidia lokombo lande. Satana ekɔ lo ntetemala mamatanyɛ Nzambi ɛlɔ kɛnɛ. Nde ekɔ lo nkonya anto dia mbidja taamu ɔnɛ Nzambi bu la wolo, la losembwe, la lomba ndo la ngandji. Ɛnyɛlɔ, Satana salaka la wolo dia mbetawoya anto ɔnɛ Jehowa bu Otungi. Ndo le anto wetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ, Satana salaka la wolo dia mbaetawoya ɔnɛ Nzambi amboleka awui wolo ndo bu la losembwe, ngasɔ mbele ndo atɔndɔ ande. Nde mbetshaka anto ɔnɛ Jehowa ekɔ Nzambi ka otema wolo ndo k’esehe katshumba anto lo dja y’ifɛrnɔ. Etena ketawɔwɔ emamatanya ɛsɔ, vɔ ndjolekaka ntona ɛlɔmbwɛlɔ kosembwe ka Jehowa. Polo ndo lam’ayɔlɛndjama Satana tshɛ lo tshɛ, nde ayoyanga dia kotakoya mboka. Onde nde ayotondoya? w20.06 5 od. 13-15

Lo tshumanelo efula, ayongaka anangɛso l’akadiyɛso wasala la wolo dia mbeka ɔtɛkɛta okina. Vɔ koka monga l’okakatanu dia nkɛnɛmɔla tokanyi tawɔ. Koko, naka sho menda leedia ka akoka wa ntɛkɛta, kete tayɛna dia vɔ nangaka Jehowa ndo wekɔ la nsaki ka mbokambɛ. Naka sho menda waonga w’amɛna wele l’anangɛso l’akadiyɛso asɔ, kete tayowasha kɛnɛmɔ k’efula ndo tayowalɛmiya. Hatotowatɛ ɔnɛ: “[Sho] bu l’ohomba anyu” paka l’ɔtɛ wahawatɛkɛta ɔtɛkɛta aso dimɛna. (1 Kɔr. 12:21) Jehowa akatosha diɛsɛ dia laande dia monga la dihole dimɔ l’etshumanelo kande. Oyadi tekɔ pami kana womoto, onyemba kana tshukana, ɔlɔngɔlɔngɔ kana opalanga kana tekɔ lo ntɛkɛta ɔtɛkɛta ɔmɔ dimɛna kana tekɔ l’okakatanu dia mbɔtɛkɛta, Jehowa tɔsaka la nɛmɔ ndo sho mbɔsanaka la nɛmɔ. (Rɔmɔ 12:4, 5; Kɔl. 3:10) Nyɛsɔ toyangake toho efula ta mbɔsa dihole diele la so la nɛmɔ ndo nɛmiya dihole diele l’anto akina l’etshumanelo ka Jehowa. w20.08 31 od. 20-22

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ kopekɔ ase Atɛna, kaanga mbakalolanɛ osomba awɔ la dikishi, awui wa mindo wa dieyanelo ndo filozofi y’apanganu, nde kombetawɔ dia ntɛngɔ yawɔ mbɔkɔmɔla. Pɔɔlɔ ndamɛ akayoyala Okristo, kaanga mbakinde “ɔtɛnganyi, osoyanyi ndo ɔsɛndji.” (1 Tim. 1:13) Oko wakɛnyi Yeso dia Pɔɔlɔ akakoke ndjoyala Okristo, mbakɛnyi ndo Pɔɔlɔ di’ase Atɛna wakakoke ndjoyala ambeki. Ndo nde aki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa monga l’eshikikelo kɛsɔ. (Ets. 9:13-15) Lo ntambe ka ntondo, weho w’anto tshɛ wakakome ambeki wa Yeso. Etena kakafundɛ Pɔɔlɔ Akristo wakadjasɛka la Kɔrɛtɔ, osomba wa la Ngirika, nde akate di’anto amɔ wa l’etshumanelo waki ntondo atshi wa kɔlɔ ndo wakayashaka l’awui wa mindo wa kɔlɔ efula. Ndo oma laasɔ, nde akakotsha ate: “Ngasɔ mbaki amɔtshi wa l’atei anyu. Koko nyu nyakɛdiama.” (1 Kɔr. 6:9-11) Onde wɛ otokoka mɛna di’anto asɔ wakakoke ndjotshikitana ndo nkoma ambeki? w20.04 12 od. 15-16

Dikumanyi hawohombe nsasɛ dia nombosha wanɛ wambotatɛ ndjambola waahɔ wayowokondja lo kambɛ Jehowa. Lo dihole dia mbawanya, dikumanyi la dia nsala la wolo dia nshihodia lande na katɛkɛtawɔ ndo kasalawɔ akambo lo yoho shɔ. Oma laasɔ, dikumanyi koka nkamba la Bible dia mbakeketsha. Omvutshi Elidja akalawɔ Jezabɛlɛ nkumekanga ka womoto. (1 Ku. 19:1-3) Nde akafɔnyaka ɔnɛ olimu ande komonga la nɛmɔ, ndo nde akakombola mvɔ. (1 Ku. 19:10) Lo dihole dia manya Elidja, Jehowa akoshikikɛ ɔnɛ nde komonga ndamɛ, nde akakoke ndjaɛkɛ lo wolo wa Nzambi ndo ɔnɛ nde aki l’olimu efula wa nkamba. La ngandji tshɛ Jehowa akahokamɛ ekiyanu wa Elidja ndo akawosha ɛkɛndɛ ekina. (1 Ku. 19:11-16, 18) Naa wetshelo? Sho tshɛ, djekoleko dikumanyi pombaka salɛ ɛkɔkɔ wa Jehowa akambo la ngandji. Oyadi onto ambota dia nde ekɔ la nkɛlɛ kana oyaoka dia Jehowa hakoke mboka kɛtshi, dikumanyi wayowohokamɛ etena katɛkɛtande. Oma laasɔ, vɔ wayoshikikɛ ɔkɔkɔ wakashishɔ ɔsɔ dia Jehowa mbɔɔsaka la nɛmɔ. w20.06 22 od. 13-14

Jehowa akatotonge dia sho mbetshaka wenya kaamɛ l’angɛnyi ndo l’ase nkumbo kaso. (Os. 133:1) Yeso aki l’angɛnyi w’amɛna. (Jni. 15:15) Bible mɛnyaka wahɔ wakondjaso lo monga l’angɛnyi w’amɛna. (Tok. 18:24) Ndo tɔ totɛka dia bu dimɛna ndjanganya l’anto akina. (Tok. 18:1) Anto efula fɔnyaka ɔnɛ réseaux sociaux ekɔ yoho mɔtshi ya mbakimanyiya dia ndjala l’angɛnyi efula ndo mbewɔ dia ndjanganya l’anto akina. Koko, sho pombaka monga la yewo etena kakambaso l’ehomɔ kɛsɔ. Wekelo wakasalema mɛnyaka di’anto wetsha wenya efula lo mbadia awui wakawadje lo réseaux sociaux ndo menda foto koka ndjoyaoka ompoko ndo ndjɔkɔmɔ. Lande na? Ɔkɔkɔ ɔmɔ ele mbala efula anto mbidjaka lo réseaux sociaux foto yɛnya yoho ya lɔsɛnɔ yele la wɔ, yɛnya foto y’amɛna yakawɔtɔ, yawɔ, y’angɛnyi awɔ ndo ahole w’amɛna wakiwɔ. Onto lenda foto shɔ koka ndjota lo ndjaɛdika lande ɔnɛ lɔsɛnɔ lande lekɔ anyanya kana bu ohomba. w20.07 5-6 od. 12-13

Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka dikumi 1, 1988, mbutaka ɔnɛ: “Dikumanyi pombaka mbeya ɔnɛ, lo tshimbo ya nyuma k’ekila, Kristo koka nɔmbɔla ekumanyi tshɛ kele l’olui wa dikumanyi dia mbisha tɔndɔ dimɔ dia lo Bible diele ohomba dia nkandola dikambo dimɔ kana mbɔsa yɛdikɔ mɔ y’ohomba. (Ets. 15:7-15) Ndooko ekumanyi kahomba mbahemɛ olui wa dikumanyi.” Ekumanyi kalɛmiya asekande dikumanyi hayange tena tshɛ dia paka nde kɔtɛkɛtshi ntondo lo nsanganya ya dikumanyi. Nde hayange dia ntɛkɛta efula etena kasalema ɔkɛtshanyelo ndo nde hɔshi dia kanyi yande yekɔ dimɛna tena tshɛ. Koko, nde mbishaka kanyi yande l’okitshakitsha tshɛ. Nde pokamɛka la yambalo tshɛ etena katɛkɛta dikumanyi dikina. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele, nde nyangaka dia mbisha atɔndɔ w’oma l’Afundelo ndo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ.” (Mat. 24:45-47) Naka ɔkɛtshanyelo wa dikumanyi salema la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ, kete nyuma k’ekila ka Nzambi kayoyala kaamɛ la wɔ ndo tɔ kayowalɔmbɔla dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna.​—Jak. 3:17, 18. w20.08 27 od. 5-6

Atunyi wa ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ waki la wolo efula mboleka. Mbala efula, vɔ wakɔkɔmɔlaka ndo wakawodjaka lo lokanu. Ndo nto, anto wakahombe monga angɛnyi wa Pɔɔlɔ wakosalɛ akambo wa kɔlɔ. Anto amɔ wa l’etshumanelo k’Akristo wakɔlɔsha. (2 Kɔr. 12:11; Flpɛ. 3:18) Koko Pɔɔlɔ akalɛndja anto tshɛ wakalɔshanaka la nde. Lo ngande? Nde akatetemala nsambisha kaanga mbakawɔlɔshaka. Nde akatetemala ntshikala la kɔlamelo le anangɛso l’akadiyɛso kaanga lo tena diakawonyangiyaka. Kɛnɛ koleki tshɛ ele, nde akatshikala la kɔlamelo le Nzambi polo l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande. (2 Tim. 4:8) Nde akatondoya ekakatanu wa wolo, aha l’ɔtɛ wakinde la wolo wa lo demba, koko nɛ dia nde akayaɛkɛ le Jehowa. Onde wɛ ekɔ lo diɛnɛ la ntɛngɔ kana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ? Yadjɛ oyango wa nkimanyiya anto dia mbeka akambo wendana la Jehowa ndo Bible. Wɛ koka nkotsha oyango ɔsɔ lo ndjaɛkɛ lo Bible dia nkadimola anto ambola awɔ, lo monga la dilɛmiɛlɔ, lo salɛ wanɛ wakosalɛ akambo wa kɔlɔ ɔlɔlɔ ndo lo monga ɔlɔlɔ le anto tshɛ, oyadi atunyi ayɛ.​—Mat. 5:44; 1 Pe. 3:15-17. w20.07 17-18 od. 14-15

Onde sho koka mbita dia Jehowa ekɔ mɛtɛ l’okitshakitsha? Eelo, sho koka mbita ngaasɔ, oko wakate Davidɛ lo ɛtɛkɛta ande wa la diko. (Osa. 18:35) Ondo Davidɛ akakanyiyaka lushi lakaye omvutshi Samuɛlɛ lo luudu la she dia ndjokita ɔnɛ lakahombe ndjonga nkumekanga k’Isariyɛlɛ esɔ. Davidɛ aki dikɛnda di’ɛnɔnyi enanɛi; koko nde mbakasɔnɛ Jehowa dia ndjɔhɛna nkumekanga Saolo. (1 Sa. 16:1, 10-13) Aha la taamu, Davidɛ aketawɔ ɛtɛkɛta w’omembi w’esambo lakate lo dikambo dia Jehowa ɔnɛ: “Nde minyamaka dia menda olongo la nkɛtɛ, nde monyiyaka mbolambola oma lo ditshu. Nde monyiyaka ose wola . . . dia mbodjashiya kaamɛ la ɛlɔhɛ.” (Os. 113:6-8) Jehowa mɛnyaka dia nde ekɔ l’okitshakitsha lo woho wasalɛnde atɛmɔdi ande wele bu kokele akambo. Nde hetawɔ tsho dia sho mbɔtɛmɔla, koko nde tɔsaka nto oko angɛnyi ande. (Os. 25:14) Dia lɔngɛnyi monga lam’asaso la nde, Jehowa akatakola nna dia ntondo lo nkimɔ Ɔnande oko olambo dikambo dia pɛkato yaso. Jehowa ekɔ mɛtɛ lokana kɛtshi! w20.08 8 od. 1-3

Jehowa akashikikɛ lushi ndo wonya wayondela ekomelo le dikongɛ di’omusu nɛ. (Mat. 24:36) Nde hatoshisha solo dia lotutsha ndo hatosala akambo ntondo k’etena kɛsɔ. Nde ekɔ lo nomɔlomɔ dia mbolola wanɛ wakavu, koko nde ekɔ la solo dia lotutsha. (Jɔbɔ 14:14, 15) Nde ekɔ lo nkonga polo l’etena kakandashikikɛ dia mbaolola. (Jni. 5:28) Tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la lowando le Jehowa l’ɔtɛ wa solo diande dia lotutsha. Ohokanyiya yema: L’ɔtɛ wele Jehowa la solo dia lotutsha, anto efula mbidja ndo sho tekɔ la diaaso dia “ndjatshumoya.” Jehowa nangaka di’anto efula nkondja diaaso dia ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo. Diakɔ diele, nyɛsɔ tɛnya dia tekɔ la lowando l’ɔtɛ wa solo diande dia lotutsha. Lo ngande? Lo nsala la wolo dia nyanga wanɛ wele “suke dia mbetawɔ akambo wa mɛtɛ wakonya lo lɔsɛnɔ la pondjo” ndo mbakimanyiya dia nanga Jehowa ndo mbokambɛ. (Ets. 13:48) Oma laasɔ, oko sho vɔ lawɔ wayokondja wahɔ oma lo solo dia lotutsha dia Jehowa. w20.08 18 od. 17

Kɛnɛ keka ombeki lo wekelo wa Bible hahombe tsho ntshikala lo yimba koko pombaka minanda otema ande. Lande na? Otema aso, mbita ate nsaki yaso, tokanyi taso ndo woho wayaokaso totshutshuyaka dia nsala akambo. Yeso aketsha anto akambo efula ndo vɔ wakangɛnangɛnaka mbeka oma le nde. Koko anto wakatawoyelaka nto l’ɔtɛ wele akambo wakandetshaka wakanandaka etema awɔ. (Luka 24:15, 27, 32) Ombeki ayɛ pombaka mbɔsa Jehowa oko Onto la mɛtɛ mɛtɛ, onto lakokande monga la diɔtɔnganelo, ndo mbɔsa oko She, Nzambi kande ndo Ɔngɛnyi ande. (Os. 25:5) Etena kekanyu Bible, nkotola yambalo y’ombeki ayɛ lo waonga w’amɛna wa Nzambi. (Eto. 34:5, 6; 1 Pe. 5:6, 7) Oyadi awui akɔna watanyakɛtshanya, leka nkotola yambalo y’ombeki lo woho w’Onto wele Jehowa. Kimanyiya ombeki dia nshihodia waonga w’amɛna wa Jehowa, mbita ate ngandji, ɔlɔlɔ ndo kɛtshi. Yeso akate dia “[n]anga Jehowa Nzambi kayɛ” mbele “ɔlɛmbɛ woleki woke ndo wa ntondo.” (Mat. 22:37, 38) Sala la wolo dia nkimanyiya ombeki ayɛ dia mboka Nzambi ngandji k’efula. w20.10 10 od. 12

Yeso akasalɛka wamato tshɛ akambo la kɛnɛmɔ. (Jni. 4:27) Koko, Yeso akɔsaka wamato wakasalaka lolango la She la kɛnɛmɔ ka laande. Lo mɛtɛ, nde akawaɔsaka oko akadiyɛnde, ndo akaashile kaamɛ l’apami wakandɔsaka oko ase nkumbo kande ka lo nyuma. (Mat. 12: 50) Yeso aki nto ɔngɛnyi wa mɛtɛ le wɔ. Tɔsɛdingole lɔngɛnyi laki lam’asande la Mariya la Maata, waki ondo enyemba. (Luka 10:38-42) Oma l’ɛtɛkɛta ndo l’etsha ande, Yeso akɛnya hwe dia nde akasalaka dia vɔ ndjaoka dimɛna. Mariya akayaoke dimɛna diakɔ diele nde akadjasɛ l’ekolo ande oko ombeki. Ndo Maata, lam’ele Mariya kombokimanyiya, nde komengenga dia mbitɛ Yeso kɛnɛ kaki lo yimba yande. L’etena kɛsɔ Yeso akakoke nkimanyiya wamato asɔ lo nyuma. Ndo nde akɛnya woho wakandayakiyanyaka dikambo dia wamato asɔ ndo di’ɔnangɛwɔ Lazaro, lo mbaembolaka lo waaso akina. (Jni. 12:1-3) Diakɔ diele, etena kakonge Lazaro la hemɔ wolo, Mariya la Maata wakeyaka dia vɔ wakakoke nyanga ekimanyielo le Yeso.​—Jni. 11:3. w20.09 20 od. 3; 21 od. 6

Ambeki wa Yeso wakalongamɛka dia Diolelo “mɛnama ko etena kɛsɔ” ndo dia nde mbatshungola oma le ase Rɔmɔ wakahɛnyahɛnyaka. Tekɔ lo nongamɛ lushi layonya Diolelo dia Nzambi awui wa kɔlɔ ndo mbela andja w’oyoyo wa losembwe. (2 Pe. 3:13) Koko, sho pombaka monga la solo dia lotutsha lo kongɛɛ etena kakashikikɛ Nzambi. Jehowa akasha Nɔa etena kahombama dia nsɛla waato ndo dia mbokambɛ oko “osambisha w’akambo w’ɛlɔlɔ.” (2 Pe. 2:5; 1 Pe. 3:20) Jehowa akahokamɛ Abrahama etena kakandawombolaka ambola mbala la mbala lo kɛnɛ kendana la yɛdikɔ yande ya ndanya anto wakadjasɛka l’osomba wa kɔlɔ wa Sɔdɔma la Ngɔmɔra. (Eta. 18:20-33) L’edja ka ntambe efula, Jehowa akɛnya solo dia lotutsha di’efula otsha le wodja w’Isariyɛlɛ waki komonga la kɔlamelo. (Nɛh. 9:30, 31) Sho mɛnaka djembetelo ya solo dia lotutsha dia Jehowa ɛlɔ kɛnɛ lo woho washande anto tshɛ etena ka “nkondja diaaso dia ndjatshumoya.” (2 Pe. 3:9; Jni. 6:44; 1 Tim. 2:3, 4) Ɛnyɛlɔ ka Jehowa toshaka ɔkɔkɔ w’oshika wa monga la solo dia lotutsha etena katetemalaso nsambisha ndo mbetsha anto. w20.09 10 od. 8-9

Etena kayolola Jehowa anto, nde ayosala dia vɔ mbohɔ awui wakaweyaka ndo monga la lonto laki lawɔ ntondo. Ohokanyiya kɛnɛ kalembetshiya dikambo sɔ. Jehowa kolangaka efula, diakɔ diele nde mbohɔka vuiwui tshɛ yendana la woho wakanyiyayɛ, woho wayaokayɛ, woho watɛkɛtayɛ ndo woho wasalayɛ akambo. Naka nde ayokolola, kete ayonga dui dia wɔdu le nde dia nde nsala dia wɛ mbohɔ awui wakayeyaka, monga la lɔkɛwɔ ndo lonto lakɔ laamɛ. Nkumekanga Davidɛ akeyaka dia Jehowa mbeyaka dimɛna onto tshɛ l’atei aso. (Os. 139:1-4) Lo woho akɔna wele nshihodia woho wateya Jehowa dimɛna mongaka la shɛngiya le so nshi nyɛ? Etena kakanaso yimba lo woho wateya Jehowa dimɛna, hatotoyakiyanya. Lande na? Tohɔ dia Jehowa ndjakiyanyaka efula lo dikambo diaso. Nde mbɔsaka onto l’onto l’atei aso la nɛmɔ di’efula. Nde mbidjaka yimba l’awui watokomɛ lo lɔsɛnɔ watetɛ weho w’anto weso. Dui sɔ mɛtɛ tokeketshaka. Hatohombe pondjo ndjaoka opoko. Lominitɛ tshɛ la lo lushi tshɛ, Jehowa ndjalaka suke la so ndo nyangaka waaso wa tokimanyiya.​—2 Ɛk. 16:9. w20.08 17 od. 13-14

Jehowa ngɛnangɛnaka efula dia mbetsha ekambi ande. Nde nangaka dia vɔ mbeeya, mbolanga ndo nsɛna pondjo pondjo oko anande wa ngandji. Awui asɔ tshɛ totowokoka salema otondonga aha wetshelo watoshande. (Jni. 17:3) Jehowa akakambe l’etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo dia mbetsha ekambi ande. (Kɔl. 1:9, 10) Nyuma k’ekila, mbuta ate “okimanyedi” wakalake Yeso kakawakimanyiya efula. (Jni. 14:16) Tɔ kakakimanyiya ambeki dia nshihodia Ɔtɛkɛta wa Nzambi, ndo mbohɔ akambo efula wakate ndo wakasale Yeso, wakayofundama l’ɔkɔngɔ l’Evanjiliɔ. Ewo kɛsɔ kakakeketsha mbetawɔ k’Akristo wa lo ntambe ka ntondo ndo ngandji kakawokaka Nzambi, kakawokaka Ɔnande ndo kakawokanaka lam’asawɔ. Lo nshi yaso nyɛ, Jehowa akate dia “lo etena k’ekomelo ka nshi,” anto wa lo wedja tshɛ wayɔkɛla otsha lo dikona diande dia didjidji dia tetshama mboka yande. (Isa. 2:2, 3) Tekɔ lo mɛna woho wakotshama prɔfɛsiya kɛsɔ. w20.10 24 od. 14-15

Kakɔna kakoka nkonya onto ɔmɔtshi dia ntona dako dia dimɛna di’oma le ɔngɛnyi ande wele la ngandji? Otako. Anto wele l’otako nangaka mpokamɛ “kɛnɛ kangɛnyangɛnya atoyi awɔ.” Vɔ “[ndjihaka] atoyi awɔ diaha mpokamɛ akambo wa mɛtɛ.” (2 Tim. 4:3, 4) Vɔ mbɔsaka dia vɔ bu l’ohomba w’alako nɛ dia vɔ fɔnyaka ɔnɛ vɔ wekɔ la tomba ndeka anto akina kana vɔ ndeka anto akina nɛmɔ. Koko, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Naka onto ɔmɔtshi ndjaɔsaka dia nde ekɔ ohomba etena kele nde ekɔ onto l’anyanya, kete nde ekɔ lo ndjakesa.” (Ngal. 6:3) Nkumekanga Sɔlɔmɔna akalembetshiya dui sɔ dimɛna. Nde akafunde ate: “Ose wola wele ɔna la lomba ndeka opalanga wele nkumekanga k’enginya, ɔnɛ laya bu la yimba efula dia mpokamɛ ɔhɛmwɛlɔ.” (Ond. 4:13) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ ɔpɔstɔlɔ Petero etena kakawongola Pɔɔlɔ lo sɛkɛ. (Ngal. 2:11-14) Petero akakoke nyanga oma lo kɛnɛ kakate Pɔɔlɔ, mbidja yimba lo woho wakandakite ndo dihole diakandasɔnɛ dia mbita awui akɔ. Koko Petero aki la lomba. Nde aketawɔ dako ndo konamɛ Pɔɔlɔ tokumbɛkumbɛ. Lo dihole dia nsala ngasɔ, nde akayɔtɛkɛta l’ɔkɔngɔ lo dikambo dia Pɔɔlɔ ɔnɛ “ɔnangɛso la ngandji.”​—2 Pe. 3:15. w20.11 21 od. 9, 11-12

Kakɔna kayokimanyiya ambeki wa Bible lo yɛdikɔ y’efula dia mpama lo nyuma? Mbɔtɔka nsanganya y’Akristo. Nɛ dia wetshelo w’oma l’Afundelo washama lo nsanganya wayofudia ewo kawɔ, wayokeketsha mbetawɔ kawɔ, ndo wayowakimanyiya dia mfudia ngandji kokawɔ Nzambi. (Ets. 15:30-32) Ndo nto, opandjudi ɔmɔtshi koka totɛ ombeki akɔ dia ngandji k’efula kakandokaka Jehowa kakotshutshuya dia nkitanyiya wadjango ande. (2 Kɔr. 7:1; Flpɛ. 4:13) Ndo etena kasala ambeki wa Bible dia mbeya apandjudi wa kɔlamelo wotshikitanyi, ambeki asɔ mbekaka oma l’ɛnyɛlɔ kawɔ kɛnɛ kalembetshiya nkitanyiya didjango dia Kristo dia nanga Nzambi ndo wonyaso onto. (Jni. 13:35; 1 Tim. 4:12) Vɔ mɛnaka dia apandjudi wakahomana l’ekakatanu wele oko wahomana la wɔ ndo vɔ mbekaka oma lo bɛnyɛlɔ sɔ dia vɔ kokaka nsala etshikitanu wahombama dia monga ombeki wa Kristo. (Eoh. 30:11) Ose etshumanelo tshɛ koka mbisha lonya lo toho totshikitanyi di’ambeki wa Bible mpama lo nyuma.​—Mat. 5:16. w20.11 5 od. 10-12

Ondo ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalɔ la nyama ya mɛtɛ mɛtɛ lo dihole dia tɔkɛnyɔ l’Ɛfɛsɔ. (2 Kɔr. 1:8; 4:10; 11:23) Kana ondo nde akatɛkɛtaka dikambo dia lohetsho l’ase Juda ndo anto akina waki oko “nyama ya mpango.” (Ets. 19:26-34; 1 Kɔr. 16:9) Oyadi kɛnɛ tshɛ kakandalange mbuta, Pɔɔlɔ aki lo waale w’efula. Koko, nde akatetemala monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo dikambo dia nshi yayaye. (1 Kɔr. 15:30, 31; 2 Kɔr. 4:16-18) Tekɔ lo nsɛna lo tena dia waale. Anangɛso amɔ wekɔ lo pɛnyahɛnyama. Akina wekɔ lo mbidjasɛ lo ahole walɔma ata ndo vɔ bu l’ekokelo. Koko akina wekɔ lo kambɛ Jehowa kaanga mbewɔ lo waale wa mbidjama lo lokanu kana ndjakema lo wedja wele olimu aso waya l’elelo ɛmɔ kana wakashimbama. Kaanga mbele awui asɔ, anangɛso l’akadiyɛso asɔ tshɛ wekɔ lo ntetemala kambɛ Jehowa ndo vɔ wekɔ bɛnyɛlɔ le so. Vɔ hawoke wɔma nɛ dia vɔ mbeyaka ɔnɛ oyadi vɔ kovɔka l’etena kɛnɛ, Jehowa ayowasha ɛngɔ kɛmɔ koleki dimɛna lo nshi yayaye. w20.12 9 od. 3-4

Onde wɛ atakɔmɔka l’etena kɛmɔ l’ɔtɛ wele ɛtshi kayɛ ka nkɛtɛ bu l’etombelo w’ɛlɔlɔ kana l’ɔtɛ wahaleke tanema anto la ngelo? Naka ngasɔ, kakɔna kakokaso nsala dia ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ kana mfudia ɔngɛnɔngɛnɔ aso? Ekɔ ohomba dia monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’olimu w’esambishelo. Kakɔna kalɔmba dui sɔ? Tetemala ndjasha dia mbewoya anto lokombo ndo Diolelo dia Nzambi. Yeso akɛnya hwe di’anto yema tshitshɛ mbayotana mboka katɔla otsha lo lɔsɛnɔ. (Mat. 7:13, 14) Etena keso l’esambishelo, sho mongaka la nɛmɔ dia nkamba kaamɛ la Jehowa, Yeso ndo andjelo. (Mat. 28:19, 20; Ɛny. 14:6, 7) Jehowa kotolaka anto wakoka mbokambɛ. (Jni. 6:44) Naka onto hetawɔ losango laso l’etena kɛnɛ, kete ondo nde koka ndjohokamɛ losango laso mbala kekina. Kadiyɛso kelɛwɔ Deborah mbutaka ate: “Ɔkɔmwɛlɔ koka monga ehomɔ ka ta ka wolo efula kakamba la Satana.” Koko dihomɔ dia ta dia Satana hadioleki Jehowa Nzambi wolo. w20.12 26 od. 18-19; 27 od. 21

Akristo efula wa kɔlamelo nɔmbamaka dia nkamba olimu wa l’emunyi wawaɔsɛ wenya efula dia ndjakotshɛ ehomba awɔ ndo wa nkumbo yawɔ. Kaanga mbediɔ ngasɔ, apandjudi wa kɔlamelo asɔ sukɛka okongamelo wa Nzambi lo toho tshɛ takokawɔ nsala dui sɔ. Ɛnyɛlɔ, amɔ kimanyiyaka etena katomba mpokoso, akina kambaka l’olimu wa wokelo ndo onto tshɛ ekɔ la diaaso dia nkimɔ weshasha dikambo di’olimu wa l’andja w’otondo. Vɔ salaka awui asɔ nɛ dia vɔ nangaka Nzambi ndo wanyawɔ anto. Lomingu tshɛ sho mɛnyaka dia sho nangaka anangɛso l’akadiyɛso lo mbɔtɔka nsanganya ya l’etshumanelo ndo lo mbishaka lonya dia nsanganya yakɔ salema dimɛna. Kaanga tambɔlɛmba, sho mbɔtɔka nsanganya yakɔ. Kaanga tekɔ l’ekiyanu sho mbishaka kɔmatɛrɛ. Ndo kaanga sho tshɛ onto l’onto ekɔ l’okakatanu, sho keketshaka anto akina la ntondo ndo l’ɔkɔngɔ wa nsanganya. (Hɛb. 10:24, 25) Tekɔ mɛtɛ la lowando efula l’olimu wakamba anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji! w21.01 10 od. 11

Anto wele l’otako mongaka l’okakatanu dia mandola anto akina ndo vɔ nangaka paka vɔamɛ nongola kɛnɛmɔ. Ndo ondo vɔ ndekaka ndjaɛdika l’anto akina ndo mongaka la yimba ya shɛmanedi. Lo dihole dia ndowanya anto akina ndo mbasha ɛkɛndɛ, mbala efula onto lele l’otako kanaka ɔnɛ “paka ndamɛ mbahomba nsala dui dimɔ,” nɛ dia nde fɔnyaka ɔnɛ “anto akina hawotodisala lo yoho ya dimɛna.” Mbala efula onto lele l’otako nangaka ndjaɛnya dia nde ndeka anto akina ndo nde mongaka la kandjema. Naka tamboshihodia dia tekɔ l’otako, kete sho pombaka nɔmba ekimanyielo ka Jehowa l’otema ɔtɔi dia ‘nɔngɔsɔla timba taso’ diaha lɔkɛwɔ la kɔlɔ lɔsɔ monɛma wolo l’otema aso. (Rɔmɔ 12:2) Tekɔ la lowando l’efula l’ɔtɛ w’ɛnyɛlɔ katosha Jehowa! (Os. 18:35) Sho mɛnaka okitshakitsha ande lo woho wasalɛnde ekambi ande akambo, ndo sho nangaka mbookoya. Laadiko dia laasɔ, sho nangaka mbokoya bɛnyɛlɔ di’amɛna dia lo Bible di’anto wakeyaka elelo awɔ waki la diɛsɛ dia nkɛndakɛnda kaamɛ la Nzambi. Nyɛsɔ toshake Jehowa tena tshɛ kɛnɛmɔ ndo lotombo lahombande nongola.​—Ɛny. 4:11. w20.08 13 od. 19-20

Diwala diekɔ woshasha wa kokele w’oma le Nzambi, koko anto keema kokele. (1 Jni. 1:8) Diakɔ diele Ɔtɛkɛta wa Nzambi pɛmɔlaka atshukanyi dia wayohomana l’ekakatanu wele oko “asui lo alemba awɔ.” Jehowa nongamɛka dia waomi w’Akristo kotshɛka ase nkumbo kawɔ ehomba wa lo nyuma, wa longandji ndo wa lo demba. (1 Tim. 5:8) Koko kaanga mbewɔ l’awui efula wa nsala lushi tshɛ, akadiyɛso wotshukami pombaka tshungolaka etena ka mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo kanaka yimba la wɔ ndo nɔmbaka Jehowa l’otema ɔtɔi. Dui sɔ koka monga okakatanu. Wamato wotshukami wekɔ l’akambo efula wa nsala, koko ekɔ ohomba vɔ tshungolaka etena. Lande na? Nɛ dia Jehowa nangaka dia onto tshɛ l’atei aso monga ndo nama diɔtɔnganelo diasa onto ndamɛ la nde. (Ets. 17:27) Mbokɛmaka dia wadi pombaka nsala la wolo dia nkitanyiya omɛnde lele bu kokele. Koko ayonga dui dia wɔdu le nde dia nkotsha ɔkɛndɛ wakawosha Jehowa naka nde nshihodia ndo mbetawɔ ɛkɔkɔ w’oma l’Afundelo wɛnya lande na kahombande monga l’okitanyiya. w21.02 9 od. 3, 6-7

Ehemba koka mbɛdikama la dja yatshulawɔ lowolo. Naka lowolo lambololɔ ndo wambolidja l’ashi wa tshitshi, lɔ ndekaka monga wolo. Woho akɔ waamɛ mbele, etena kakikɛso ehemba, mbetawɔ kaso keketalaka. Diakɔ diele Jakɔba akafunde ate: “Nyotshike dia ekikelo nshidiya olimu atɔ, dia nyu monga kokele ndo aha la vadi lo akambo tshɛ.” (Jak. 1:4) Etena kɛnaso dia ehemba wamboleka nkeketsha mbetawɔ kaso, sho koka mbakikɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo mukanda ande, Jakɔba akashihodia nto akambo amɔtshi wakoka tokonya dia nshisha ɔngɛnɔngɛnɔ aso. Okakatanu ɔmɔ ele hateye kɛnɛ kahombaso nsala. Etena kahomanaso l’ohemba ɔmɔtshi, sho pombaka mendɛ le Jehowa dia nde tokimanyiya dia sho nsala ɛsɔnwɛlɔ wɔngɛnyangɛnya wayonga la wahɔ le anangɛso l’akadiyɛso ndo wayotokimanyiya dia nama olowanyi aso. (Jɛr. 10:23) Sho pombaka monga la lomba dia mbeya kɛnɛ kakokaso nsala ndo kɛnɛ kahombaso mbutɛ wanɛ watɔlɔsha. Sho koka nkɔmɔ naka hateye kɛnɛ kakokaso nsala, ndo aha la ntshimbatshimba sho koka nshisha ɔngɛnɔngɛnɔ aso. w21.02 28 od. 7-9

Jehowa toshaka ɛnyɛlɔ lo dikambo sɔ. Nde ekɔ la ngandji k’efula woho ɔnɛ wele naka tekɔ la kɔlamelo le nde, kete nde ayotokaka ngandji nshi tshɛ. (Rɔmɔ 8:38, 39) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “k’efula” mbelaka kanyi y’onto ladja welo w’efula dia nkɛnɛmɔla ngandji. Tena dimɔ, bu dui dia wɔdu dia mboka anangɛso l’akadiyɛso ngandji. Etena katonyangiya anto akina, sho pombaka ntetemala ndjela dako diata ɔnɛ “nyokikane onto la wonyande lo ngandji, nyadja welo wa l’otema ɔtɔi dia nkokɛ kaamɛ ka lo nyuma lo dimama dia wɔladi.” (Ɛf. 4:1-3) Tatɛnake paka munga y’anangɛso, koko tosalake la wolo dia mɛna anangɛso woho wawaɛna Jehowa. (1 Sa. 16:7; Os. 130:3) Bu dui dia wɔdu dia monga la ngandji k’efula otsha le anangɛso l’akadiyɛso, djekoleko naka sho mbeyaka munga yawɔ. Ondo okakatanu ɔsɔ mbaki l’Akristo amɔ wa lo ntambe ka ntondo, ɛnyɛlɔ Evodiya nde la Sutukɛ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akaakeketsha dia vɔ “monga la kanyi ɔtɔi lo Nkumadiɔndjɔ.”​—Flpɛ. 4:2, 3. w21.01 22-23 od. 10-11

Esombe mbɔsaka la nɛmɔ di’efula ɛlɔngɔlɔngɔ wakambɛ Jehowa kaamɛ la wɔ “dihɛka lo dihɛka.” (Zɛf. 3:9) Vɔ ngɛnangɛnaka woho wakambanyu olimu wanyoshawɔ l’ohetoheto ndo la wangasanu. Vɔ nyolangaka efula. Anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ le, tanyohɛke pondjo dia Jehowa nyolangaka ndo mbɛkɛka otema le nyu. Nde akate dia lo nshi y’ekomelo, olui w’ɛlɔngɔlɔngɔ wayoyakimɔ la lolango. (Os. 110:1-3) Nde mbeyaka dia nyu mbokaka ngandji ndo nyu nangaka mbokambɛ lo ndjela akoka anyu. Ɔnkɔnɛ, nyonge la solo dia lotutsha otsha le anto akina ndo otsha le nyu nyuamɛ. Naka nyambosala munga, nyetawɔ olowanyelo ndo ohokwelo wayowonyosha, nyɔshi dia vɔ ndja oma le Jehowa. (Hɛb. 12:6) Nyosale la wolo dia kotshaka oseka ɔkɛndɛ tshɛ wanyoshawɔ. Laadiko di’akambo asɔ tshɛ, l’awui tshɛ wayonyosalaka, nyosale dia Shɛnyu lele l’olongo mongaka l’ofunu lo dikambo dianyu.​—Tok. 27:11. w21.03 7 od. 17-18

Sho koka nkɔmɔ l’ɔtɛ w’awui efula, awui wa l’andja kana wa l’etei ka demba. L’atei w’awui asɔ mbele ndo munga yaso, wɛɔdu aso ndo hemɔ. Awui akina wakoka tɔkɔmɔla ele, naka hatolongola ɔkɛndɛ wakombolaso l’olimu wa Jehowa kana naka tekɔ lo nsambisha l’ɛtshi ka nkɛtɛ kele anto hawetawɔ losango. Kokaka monga wɔdu dia monga la kanyi yele bu la wɛdimo lo dikambo dia munga ndo wɛɔdu aso. Etombelo wele la dui sɔ ele, sho koka mfɔnya ɔnɛ l’ɔtɛ wa munga yaso, Jehowa hetawɔ pondjo dia sho mbɔtɔ l’andja w’oyoyo. Kanyi ya ngasɔ koka monga waale efula. Bible mɛnyaka dia, onyake Yeso Kristo, anto tshɛ “wakasale pɛkato.” (Rɔmɔ 3:23) Koko ɔnɛ lele Kiɔkɔ ya Bible bu onto layanga dia minda anto la munga kana lalɔmba di’anto monga kokele. Koko nde ekɔ Shɛso ka ngandji, lalanga dia tokimanyiya. Nde ekɔ nto la solo dia lotutsha. Nde mɛnaka welo wadjaso dia ndɔshana la wɛɔdu aso ndo diaha monga la kanyi yele bu la wɛdimo lo dikambo diawɔ, ndo nde ekɔ suke dia tokimanyiya.​—Rɔmɔ 7:18, 19. w20.12 22 od. 1-3

Sho tshɛ tekɔ lo tande lɔkɛndɔ. Dihole diatatatshu, kana oyango aso ele nsɛna l’andja w’oyoyo l’ɛlɔmbwɛlɔ ka la ngandji ka Jehowa. Lushi tshɛ sho salaka la wolo dia ndjela mboka katɔla otsha lo lɔsɛnɔ. Koko oko wakate Yeso, mboka kɛsɔ kekɔ tshitshɛ, ndo lo tena dimɔtshi ekɔ wolo kiyela. (Mat. 7:13, 14) Sho bu kokele, ndo ekɔ dui dia wɔdu dia sho ntakɔ mboka kɛsɔ. (Ngal. 6:1) Naka sho nangaka ntetemala ntshikala lo mboka ka tshitshɛ katɔla otsha lo lɔsɛnɔ, kete sho pombaka mbetawɔ nsala etshikitanu lo tokanyi, lo lɔkɛwɔ ndo l’etsha aso. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatokekesha dia ntetemala “nsala etshikitanu.” Etena kasɛdingolaso tokanyi ndo nsaki yaso, sho mongaka l’okakatanu ɔmɔ. Otema aso wekɔ lokeso ndo sho koka monga l’okakatanu dia mbeya otsha lɛnɛ akokawɔ tɔlɔmbɔla. (Jɛr. 17:9) Ekɔ wɔdu dia sho ndjakesa la “tokanyi ta kashi.” (Jak. 1:22) Diakɔ diele sho pombaka nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia ndjasɛdingolaka. Ɔtɛkɛta wa Nzambi mɛnyaka kɛnɛ kele l’etei kaso, mbuta ate tokanyi ndo eyango w’oma k’ɛse otema aso.​—Hɛb. 4:12, 13. w20.11 18 od. 1-3

Etena keso l’okitshakitsha ndo keyaso elelo aso, ondo sho ndekaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lande na? Etena keyaso elelo aso, sho mongaka la lowando ndo sho ngɛnangɛnaka ekimanyielo tshɛ kalongolaso oma le anto akina. Ɛnyɛlɔ, tokanyiya diaaso diakakɔnɔla Yeso ase sudi dikumi. Paka ɔtɔi l’atei awɔ mbakakalola dia ndjosha Yeso losaka l’ɔtɛ wakandɔkɔnɔla oma lo hemɔ ka wolo kɛsɔ, dui diele pami kɛsɔ totondokoka pondjo nsala ndamɛ. Pami kaki l’okitshakitsha ndo kakeyaka elelo ande aki la lowando l’ekimanyielo kakandalongola ndo nde akatombola Nzambi lo dikambo sɔ. (Luka 17:11-19) Anto wele l’okitshakitsha ndo weya elelo awɔ nangaka mbokana l’anto akina dimɛna ndo ondo vɔ ndekaka monga angɛnyi wa ma ma. Lande na? Vɔ mbeyaka di’anto akina wekɔ la waonga w’amɛna ndo vɔ ndjaɛkɛka le wɔ. Anto wele l’okitshakitsha ndo weya elelo awɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena katondoya anto akina lo ɔkɛndɛ akɔna tshɛ wambowokondja ndo vɔ mongaka suke dia mbawandola ndo mbalɛmiya. w20.08 12 od. 17-18