Ngɔndɔ ka dikumi

Naka sho nyanga dia mbeya Yeso, kete tayokoya ekanelo kande ka yimba ndo woho wasalande akambo. Ndo lo yɛdikɔ yayototalekaka mbeya ndo mbokoya ekanelo ka yimba kande, mbayototalekaka monga la diɔtɔnganelo dia ma ma lande. Ngande wakokaso mbokoya Yeso? Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔ. Yeso akalekaka nkanyiya lo kɛnɛ kendana la nkimanyiya anto akina oleki lo kɛnɛ kendana la ndjangɛnyangɛnya. (Mat. 20:28; Rɔmɔ 15:1-3) Lam’ele nde aki la kanyi shɔ, nde akayahondjaka ndo akadimanyiyanaka. Nde konyangaka esadi l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakataka anto lo dikambo diande. (Jni. 1:46, 47) Ndo nde kombetawɔka dia munga kakasale anto ambeta edja efula monga la shɛngiya lo dionga diande otsha le wɔ. (1 Tim. 1:12-14) Yeso akate ate: “Anto tshɛ wayeya dia nyu nyekɔ ambeki ami, naka nyayokana ngandji lam’asanyu.” (Jni. 13:35) Onto l’onto koka ndjambola ɔnɛ: “Onde dimi ndjelaka ɛnyɛlɔ ka Yeso lo nsala dui tshɛ diakokami nsala dia mbidja wɔladi lam’asami l’analengo ndo l’akadiyɛmi?” w20.04 24 od. 11

Kaanga mbeso l’andja wambololanɛ l’anto wɔnyɔla ndo watɛnga lokombo la Jehowa, wɛ ekɔ la waaso wa mamɛ lokombo la Jehowa ndo mbutɛ anto akambo wa mɛtɛ ɔnɛ Jehowa ekɔ ekila, la losembwe, ɔlɔlɔ ndo la ngandji. Wɛ koka nsukɛ ɛlɔmbwɛlɔ kande. Wɛ koka nkimanyiya anto dia vɔ nshihodia ɔnɛ paka ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa keto mbele la losembwe tshɛ lo tshɛ ndo paka tɔ keto mbayela wɔladi ndo ɔngɛnɔngɛnɔ le ditongami tshɛ. (Os. 37:9, 37; 146:5, 6, 10) Etena ketshaso anto akina akambo wa mɛtɛ wa lo Bible, mbala efula sho mbikaka epolo ɔsɛkɛ lo lowandji la Nzambi lo mbuta ɔnɛ Jehowa ekɔ la lotshungɔ la mbolɛ andja w’otondo, ndo ngasɔ mbediɔ mɛtɛ. Koko, lam’ele ekɔ ohomba ndeka mbidja yimba lo ɛlɛmbɛ wa Nzambi, oyango aso woleki ele nkimanyiya anto dia vɔ nanga Jehowa Shɛso ndo dia vɔ monga la kɔlamelo le nde. Ɔnkɔnɛ, sho pombaka mbika epole ɔsɛkɛ lo waonga w’amɛna wa Jehowa ndo tɔtɔmiya woho w’onto wele la lokombo Jehowa. (Isa. 63:7) Naka sho mbaetsha ngasɔ, kete tayowakimanyiya dia nanga Jehowa ndo mbokitanyiya l’ɔtɛ walangawɔ ndjala la kɔlamelo le nde. w20.06 6 od. 16; 7 od. 19

Wɔɔngɔ w’onto wakatongama lo yoho ya diambo efula. Etena kakiyɛ l’otema wa nyɔ, wɔɔngɔ ayɛ wakatahamaka lo ndjela woho wakawakongɛma ndo nunu dia tɔtshɔngu t’eyoyo ta lo wɔɔngɔ takakengamaka lominitɛ tshɛ! Anyangiyangi mbitaka dia wɔɔngɔ w’opalanga wekɔ la tɔtshɔngu ta laande telɛwɔ nerɔnɛ suke la miliyara 100 ndo vɔ wekɔ la wotsho wa kilɔgramɛ oko 1,5. Dikoka dimɔ dia diambo diele la wɔɔngɔ mendanaka la ɔtɛkɛta. Tshɛkɛta tshɛ yatayɛ, wɔɔngɔ ayɛ nɔmbɔlaka osotshesotshelo w’emunyi 100 wa lo lolemi, dikele, ɛlɔmɔ, manga ndo tolo. Emunyi ɛsɔ tshɛ pombaka nsokasoka lo ndjela etena shikaa dia ɛtɛkɛta mbokɛma. Wekelo ɔmɔ wakawatondja lo 2019 wakɛnya dia ana w’ashashi koka nshihodia ɛtɛkɛta w’anto ndo nsala dui dimɔ. Wekelo ɔsɔ shikikɛka kɛnɛ ketawɔ anyangiyangi efula ɔnɛ sho mbotɔka la dikoka dia nshihodia ndo mbeka ɛtɛkɛta. Lo mɛtɛ, dikoka diaso dia ntɛkɛta diekɔ woshasha w’oma le Nzambi. w20.05 22-23 od. 8-9

Abrahama aketawɔ ntshika lɔsɛnɔ la dimɛna laki la nde l’osomba wa Ura. Lande na? Nɛ dia nde akakongɛɛka “osomba wele la atshina w’eshika.” (Hɛb. 11:8-10, 16) Osomba wakakongɛɛka Abrahama ekɔ Diolelo dia Nzambi. Diolelo sɔ kengama la Yeso Kristo ndo l’Akristo w’akitami 144 000. Pɔɔlɔ akelɛ Diolelo sɔ ɔnɛ “osomba wa Nzambi kasɛna, Jɛrusalɛma ya l’olongo.” (Hɛb. 12:22; Ɛny. 5:8-10; 14:1) Yeso aketsha ambeki ande dia nɔmbaka dia Diolelo sɔ ndja, dia lolango la Nzambi ndjosalema la nkɛtɛ oko wasalemalɔ l’olongo. (Mat. 6:10) Onde Abrahama akeyaka kiambokambo tshɛ yendana la woho wakahombe Diolelo dia Nzambi kongɛma? Ndooko. Nɛ dia l’edja k’ɛnɔnyi nkama, akambo asɔ waki “sheke y’ekila.” (Ɛf. 1:8-10; Kɔl. 1:26, 27) Koko Abrahama akeyaka dia tokanula tande tɔmɔ tayoyala nkumi ya dikanga. Jehowa akawosha daka sɔ lo yoho ya shikaa.​—Eta. 17:1, 2, 6. w20.08 2-3 od. 2-4

Sho pombaka ntona wetshelo wa waa apɔsta. Oma k’etatelo k’etshumanelo k’Akristo, Diabolo ekɔ lo nkamba l’akesanyi dia monɛ taamu lo timba t’ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo. Etombelo wele la dui sɔ ele, sho pombaka mbeya woho wa nshihodia otshikitanu wele lam’asa awui wa mɛtɛ la wa kashi. Atunyi aso koka nkamba la Ɛtɛrnɛtɛ kana réseaux sociaux dia mpemba ndanya wɛkamu aso le Jehowa kana ngandji kokaso anangɛso. Tetawɔke kashi shɔ nɛ dia yɔ ndja oma le Satana. (1 Jni. 4:1, 6; Ɛny. 12:9) Dia nshika tanga lo ɔlɔshamelo wa Satana, sho pombaka nkeketsha wɛkamu aso le Yeso ndo l’ɔkɛndɛ wele la nde lo sangwelo dia Nzambi. Sho pombaka ndjaɛkɛ nto lo ehomɔ kaamɛ kakamba la Jehowa ɛlɔ kɛnɛ. (Mat. 24:45-47) Sho keketshaka wɛkamu aso lo mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala. Lo nsala ngasɔ mbetawɔ kaso kayoyala oko osongo wele edio awɔ tshɔka etale lo nkɛtɛ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akate dui dia ngasɔ etena kakandafunde ɛtɛkɛta wa lo divɛsa di’ɛlɔ. w20.07 23-24 od. 11-12

Oko weso keema kokele, sho tshɛ tekɔ la mbekelo ka nombosha anto akina oma lo ɛnamelo kawɔ. (Jni. 7:24) Koko sho mbeyaka akambo yema tshɛ tsho lo kɛnɛ kendana la onto oma lo kɛnɛ kɛnaso la washo aso. Ɛnyɛlɔ, kaanga dɔkɔtɛlɛ diele la yimba efula ndo dia manamana hateya akambo efula lo menda ɔkɔnyi tsho. Nde pombaka mpokamɛ ɔkɔnyi dimɛna naka nde nangaka mbeya esakelo wakalongola ɔkɔnyi, woho wayaokande lo kɛnɛ kendana la hemɔ kande kana tolembetelo tɛnya di’onto akɔ ekɔ la hemɔ. Dɔkɔtɛlɛ mbeyaka nɔmba dia vɔ mbosala ɛgzamɛ wa rayons-X dia mɛna l’etei ka demba di’ɔkɔnyi. Naka dɔkɔtɛlɛ hasadi ngasɔ, kete nde mbeyaka ndjosha ɔkɔnyi esakelo wa kɔlɔ. Woho akɔ waamɛ mbele, hatoteya anangɛso l’akadiyɛso dimɛna lo menda tsho ɛnamelo kawɔ. Sho pombaka nyanga dia mbeya weho akɔna w’anto wewɔ mɛtɛ. Lo mɛtɛ, sho hatokoke mbadia kɛnɛ kele l’etema w’anto. Koko sho koka nsala tshɛ dia mbokoya Jehowa. Nde pokamɛka atɛmɔdi ande. Nde mbidjaka yimba lo mbekelo ndo lo awui wele l’anto. Ndo nde mbaokaka kɛtshi. w20.04 14-15 od. 1-3

Sho pombaka monga l’okitshakitsha nɛ dia wanɛ wele la lotamanya bu la “yimba y’ɔlɔlɔ.” Akanga wa lotamanya wekɔ la yimba y’ewanu ndo mbɔsaka dia vɔ ndeka anto akina. Ekanelo kawɔ ka yimba ndo etsha awɔ mbakonyaka mbala efula dia ndjasalɛ kɔlɔ ndo salɛ anto akina kɔlɔ. Naka hawotshikitanyisha ekanelo kawɔ, kete Satana ayetɛ timba tawɔ totshungu ndo ayowaanganya la kɛnɛ kele mɛtɛ. (2 Kɔr. 4:4; 11:3) Onto lele l’okitshakitsha ekɔ la yimba y’ɔlɔlɔ. Nde ekɔ la wɛdimo ndo l’ekanelo k’ɔlɔlɔ lo woho wayaɔsande lo mbeya di’anto akina mboleka lo toho efula. (Flpɛ. 2:3) Ndo nde mbeyaka dia “Nzambi petshaka akanga wa lotamanya, koko nde salɛka akanga w’okitshakitsha ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika.” (1 Pe. 5:5) Wanɛ wele la yimba y’ɔlɔlɔ hawokombola dia Jehowa monga otunyi awɔ. Dia ntetemala monga l’okitshakitsha, sho pombaka nkamba la dako dia lo Bible diata ɔnɛ: “Nyokolole lonto l’edjedja la ditshelo dialɔ, ndo nyɔlɔtɛ lonto l’oyoyo.” Sho pombaka mbeka ɛnyɛlɔ ka Yeso ndo nsala la wolo dia mboyela nna lo nna.​—Kɔl. 3:9, 10; 1 Pe. 2:21. w20.07 7 od. 16-17

Tekɔ mɛtɛ la diɛsɛ dia monga anto wa l’etshumanelo ka Jehowa! Tekɔ lo paradiso ka lo nyuma koludi tɔɔ l’anto wele la wɔladi ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Dihole diakɔna diele layɛ l’etshumanelo? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akɛdika etshumanelo la demba di’onto. Nde akɛdika nto anto wa l’etshumanelo la tenyi dia demba. (Rɔmɔ 12:4-8; 1 Kɔr. 12:12-27; Ɛf. 4:16) Wetshelo ɔmɔ wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ kakakambe la Pɔɔlɔ ele ɔnɛ onto tshɛ la l’atei aso ekɔ la dihole dia nɛmɔ lo nkumbo ka Jehowa. Pɔɔlɔ tatɛka l’ɛnyɛlɔ kande ɔnɛ: “Oko weso la tenyi dia demba efula lo demba ɔtɔi, koko tenyi dia demba diakɔ tshɛ hadiokambe olimu ɔtɔi, ngasɔ mbeso ndo sho lawɔ. Kaanga mbeso efula, tekɔ demba ɔtɔi kaamɛ la Kristo, koko l’onto ndo l’onto tekɔ tenyi dia demba diokakatanyi kaamɛ.” (Rɔmɔ 12:4, 5) Naa wetshelo watosha Pɔɔlɔ? Onto tshɛ l’atei aso ekɔ l’ɔkɛndɛ wotshikitanyi l’etshumanelo, ndo onto tshɛ l’atei aso ekɔ la nɛmɔ. w20.08 20 od. 1-2; 21 od. 4

Ambutshi, ngande wakokanyu mbokoya ɛnyɛlɔ k’okitshakitsha ka Jehowa? L’etena kahombama, nyombolake ananyu tokanyi lo woho wakoka salema dui dimɔ. Naka kokaka, nyokambe la tokanyi tawɔ. Jehowa toshaka ɛnyɛlɔ nto lo kɛnɛ kendana la solo diande dia lotutsha, kaanga etena kawombola wanɛ wookambɛ ambola wendana la tɛdikɔ tande. Nde akahokamɛ Abrahama etena kakandakɛnɛmɔlaka okiyanu ande lo kɛnɛ kendana la yɛdikɔ ya nanya Sɔdɔma la Ngɔmɔra. (Eta. 18:22-33) Ndo tohɔ woho wakasalɛ Jehowa Sara wadi aki Abrahama akambo. Nde konyanga kana momala etena kakɔlɛ Sara lam’akandolake ɔnɛ nde ayotshɔ diemi kaanga mbayande osombe. (Eta. 18:10-14) Koko, nde akasalɛ Sara akambo la kɛnɛmɔ. Ambutshi ndo dikumanyi, wetshelo akɔna wakokanyu nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Jehowa? Kakɔna katonyosalaka naka ananyu kana ase etshumanelo amɔ hawetawɔ tɛdikɔ tambonyɔsa? Onde nyu tosasɛka dia mbangola? Kana onde nyu tosalaka la wolo dia nshihodia tokanyi tawɔ? Nkumbo ndo tshumanelo kondjaka mɛtɛ wahɔ naka wanɛ wele la yema ya lowandji mbokoya Jehowa. w20.08 10 od. 7-9

Etena kakatatatɛ monga la diɔtɔnganelo l’ekambi wa Jehowa, ondo taki la nsaki k’efula ka mbetawɔ ekimanyielo k’oma le anto akina, teya dia teeke ana lo nyuma ndo tekɔ l’akambo efula wa mbeka. (1 Kɔr. 3:1, 2) Ko nshi nyɛ? Naka tambokambɛ Jehowa l’edja k’ɛnɔnyi efula, ko tambokondja diewo di’efula, mbeyaka monga ko hatoyetawɔ ekimanyielo k’oma le anto akina, djekoleko naka tɔ ndja oma le onto ɔmɔ lahatayala l’akambo wa mɛtɛ edja oko sho. Koko, mbala efula Jehowa kambaka l’anangɛso l’akadiyɛso dia tokeketsha. (Rɔmɔ 1:11, 12) Sho pombaka nshihodia dui sɔ naka sho nangaka nkondja wolo washa Jehowa ekambi ande. Otondoyelo halemanɛ la wolo wa demba, kalasa yakandɔtɔ, ɔngɔnyi kana dihole diakandole, koko nemanɛka la okitshakitsha ndo la wɛkamu le Jehowa. Nyɛsɔ sho tshɛ totetemale ntshɔ otsha la ntondo 1) lo ndjaɛkɛka le Jehowa, 2) lo mbekaka bɛnyɛlɔ dia lo Bible ndo 3) lo mbetawɔka ekimanyielo k’oma le asekaso ambetawudi. Oma laasɔ, oyadi kaanga tayoyaoka dia tekɔ wɔdu, Jehowa ayotetɛ anto wele la wolo! w20.07 14 od. 2; 19 od. 18-19

Diaaso dimɔ diakokaso monga l’okakatanu dia monga la solo dia lotutsha ele etena kasambishaso ewotɔ aso wele bu ambetawudi. Tɔndɔ diele lo Ondaki 3:1, 7 koka tokimanyiya. Diɔ mbutaka ɔnɛ: ‘Ekɔ etena ka mbɔlama la etena ka ntɛkɛta.’ Sho koka nsala dia lɔkɛwɔ laso la dimɛna monga tshondo y’esambishelo, ko nyangaka tena tshɛ waaso wa mbaasambisha akambo wa mɛtɛ. (1 Pe. 3:1, 2) Tongake la solo dia lotutsha otsha le anto tshɛ, mbidja ndo ase nkumbo kaso etena kasambishaso ndo ketshaso l’ohetoheto. Sho koka mbeka dia monga la solo dia lotutsha oma lo bɛnyɛlɔ di’anto waki la kɔlamelo watɛkɛtama lo Bible ndo di’anto wa lo nshi yaso nyɛ. Habakuka akakombolaka di’akambo wa kɔlɔ nkomɛ, koko l’eshikikelo tshɛ nde akate ate: “Dimi layotetemala memala lo dihole diami dia djamu.” (Hab. 2:1) Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakɛnɛmɔla nsaki kande k’oma ka tshina di’otema ka “nshidiya” olimu ande w’esambishelo. Koko la solo dia lotutsha tshɛ, nde akatetemala “nsambisha dimɛna dimɛna lokumu l’ɔlɔlɔ.”​—Ets. 20:24. w20.09 11-12 od. 12-14

Yeso, lele oma lale Jehowa ko nde, kondeka nkanyiya lo dikambo diande ndamɛ oleki kɛnɛ kaki ohomba. Lo mbokoya Yeso, ekambi wa Jehowa wele l’okitshakitsha kimanyiyaka dia ngandji keyama anto wa l’okongamelo wa Nzambi monga. (Luka 9:48; Jni. 13:35) Ahombayɛ nsala naka mɛnamaka di’ekakatanu wekɔ l’etshumanelo ko wɛ fɔnyaka dia hawokandɔma dimɛna? Lo dihole dia wɛ ngunanguna, wɛ koka mɛnya dia wɛ ekɔ l’okitshakitsha lo nsukɛ wanɛ walɔmbɔla. (Hɛb. 13:17) Dia kokimanyiya dia nsala dui sɔ, yambola ɔnɛ: ‘Onde akambo wɛnami wekɔ mɛtɛ weke woho ɔnɛ wele vɔ pombaka kandɔma? Onde ɔnɛ mbele etena k’ɔlɔlɔ ka vɔ kandɔma? Onde dimi kahomba nkandola akambo akɔ? La losembwe tshɛ, onde lekɔ lo nkimanyiya dia kaamɛ monga ko kana lekɔ lo nanga mɛnya dia dimi mboleki ohomba?’ Jehowa mbɔsaka okitshakitsha la nɛmɔ ndeka akoka aso ndo kaamɛ la nɛmɔ ndeka diewo diaso. Ɔnkɔnɛ, nsala tshɛ dia kambɛ Jehowa l’okitshakitsha. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayokimanyiya dia kaamɛ monga l’etshumanelo.​—Ɛf. 4:2, 3. w20.07 4-5 od. 9-11

Yeso akɔsaka la nɛmɔ ekimanyielo kakandalongolaka oma le wamato waki la kɔlamelo wakokimanyiyaka “la diangɔ diawɔ.” (Luka 8:1-3) Nde akawasholɛ ndo akambo wa mɛtɛ wa lo nyuma. Ɛnyɛlɔ, nde akawatɛ dia nde ayovɔ ndo ayolɔ. (Luka 24:5-8) Oko wakandasale l’apɔstɔlɔ, nde akalɔngɔsɔla wamato asɔ dikambo di’ehemba wakahombe mbakomɛ. (Makɔ 9:30-32; 10:32-34) Ndo kaanga mbakalawɔ apɔstɔlɔ etena kakawande Yeso, wamato wakosukɛka waki suke la nde etena kakandavu l’otamba w’asui. (Mat. 26:56; Makɔ 15:40, 41) Wamato waki la kɔlamelo mbaki ɛmɛnyi wa ntondo wa eolwelo kande. Nde akalɔmbɛ wamato asɔ dia totɛ apɔstɔlɔ ɔnɛ nde ambolɔ. (Mat. 28:5, 9, 10) Lo Pɛntɛkɔsta 33 T.D., ondo ndo wamato waki laawɔ etena kakalongola ambeki nyuma k’ekila; ndo anto tshɛ waki laawɔ wakalongola dikoka dia ntɛkɛta l’ɛtɛkɛta ekina ndo mbitɛ anto akina “akambo wa diambo waki Nzambi.”​—Ets. 1:14; 2:2-4, 11. w20.09 23 od. 11-12

Olimu wa mbetɛ anto ambeki wekɔ olimu washimbɛ nsɛnɔ! Ngande weyaso dui sɔ? Etena kakasha Yeso didjango diofundami lo Mateo 28:19, 20, nde akate ate: “Nyotshu . . . nyetɛ anto . . . ambeki, nyaabatize.” Ohomba akɔna wele la batisimu? Ɔsɔ ekɔ dui dialɔmbama le anto walanga nshimbamɛ. Onto lalanga batizama pombaka mbetawɔ dia nde kokaka nkondja lɔsɛnɔ la pondjo paka l’ɔtɛ wakavu Yeso lo dikambo diaso ndo wakandolwama. Diakɔ diele, ɔpɔstɔlɔ Petero akatɛ asekande Akristo ate: “Batisimu . . . kekɔ lo nyoshimbɛ . . . diɛsɛ la eolwelo ka Yeso Kristo.” (1 Pe. 3:21) Diakɔ diele, etena kabatizama ombeki, nde koka monga l’elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo.Dia mbetɛ anto ambeki, sho pombaka monga la “diewo dia mbetsha.” (2 Tim. 4:1, 2) Lande na? Nɛ dia Yeso akatodjangɛ ɔnɛ: “Nyotshu . . . nyetɛ anto . . . ambeki, nyowaetshake.” Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akate ate: “Otetemale” lo olimu ɔsɔ “nɛ dia lo nsala ngasɔ, wɛ ayoyashimbɛ ndo ayoshimbɛ wanɛ wakohokamɛ.” w20.10 14 od. 1-2

Ombeki Petero akeke woho wa nanga olimu wa munda anto. Ndo l’ekimanyielo ka Jehowa, Petero akakambaka olimu ɔsɔ dimɛna efula. (Ets. 2:14, 41) Sho sambishaka l’ɔtɛ wa ngandji kokaso Jehowa; ɔsɔ kele dui dia ntondo diatotshutshuya dia nkamba olimu ɔsɔ. Ngandji kokaso Jehowa koka tokimanyiya dia minya nsaki tshɛ ya kɔlɔ. Etena kakelɛ Yeso Petero dia monga omundji w’anto, nde akawotɛ ate: “Takoka wɔma.” (Luka 5:8-11) Petero komboka wɔma l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakakoke mbokomɛ naka nde monga ombeki. Koko, nde akambe lo menda woho wakawande nse lo dihindo diakasalɛ Yeso apami asɔ, ndo Petero akoke dia nde hasungana dia mbetawɔ leeta la Yeso la nkamba kaamɛ la nde. Lo wedi okina, ondo wɛ koka monga la wɔma naka wɛ ambeya kɛnɛ kalɔmbama dia monga ombeki wa Kristo. Naka ngasɔ, kete keketsha ngandji kokayɛ Jehowa, Yeso ndo wonyayɛ onto ko wɛ ayonga la nsaki ka mbetawɔ leeta la Yeso la monga omundji w’anto.​—Mat. 22:37, 39; Jni. 14:15. w20.09 3 od. 4-5

L’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, sho kambaka la wenya aso, la wolo aso ndo la ekondjelo kaso dia ntana anto wele “suke dia mbetawɔ akambo wa mɛtɛ wakonya lo lɔsɛnɔ la pondjo.” (Ets. 13:48) Etena kasalaso dui sɔ, sho mbokoyaka ɛnyɛlɔ ka Yeso. Nde akate ate: “Mbo ya ndɛ yami ele nsala lolango la Ɔnɛ lakantome ndo nshidiya olimu ande.” (Jni. 4:34; 17:4) Sho lawɔ kombolaka l’otema ɔtɔi nsala dui sɔ. Sho nangaka nshidiya olimu wakawatosha. (Jni. 20:21) Ndo sho nangaka di’anto akina, mbidja ndo wanɛ wambɔla lo nyuma ntetemala nkamba olimu ɔsɔ kaamɛ la so. (Mat. 24:13) Bu dui dia wɔdu nkamba olimu wakatosha Yeso dia nsala. Koko sho hatokambe olimu ɔsɔ shoamɛ. Yeso akalake dia nde ayongaka kaamɛ la so. Etena ketɛso anto ambeki, sho mongaka “ekambi kaamɛ la Nzambi” ndo “kaamɛ la Kristo.” (1 Kɔr. 3:9; 2 Kɔr. 2:17) Laasɔ, sho koka nkamba olimu ɔsɔ. Ekɔ mɛtɛ diɛsɛ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkamba olimu ɔsɔ ndo nkimanyiya anto dia nsala woho akɔ waamɛ!​—Flpɛ. 4:13. w20.11 7 od. 19-20

Mbala efula, ɛsɔnwɛlɔ wasala ambutshi mongaka la shɛngiya edja efula le anawɔ. Naka ambutshi nsala ɛsɔnwɛlɔ wa kɔlɔ, kete ɛsɔnwɛlɔ ɛsɔ wayokonya anawɔ dia monga l’ekakatanu. Koko naka vɔ nsala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna, kete vɔ wayokimanyiya anawɔ dia monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, ana vɔ lawɔ pombaka mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna. Yɛdikɔ yoleki dimɛna yakoka onto tshɛ mbɔsa ele kambɛ Jehowa, Shɛso lele l’olongo loludi la ngandji. (Os. 73:28) Ambutshi wa Yeso wakayashikikɛ dia nkimanyiya anawɔ dia kambɛ Jehowa, ndo ɛsɔnwɛlɔ wakasale ambutshi asɔ wakɛnya dia ɔsɔ mbaki oyango awɔ wakaleke woke lo lɔsɛnɔ. (Luka 2:40, 41, 52) Woho akɔ waamɛ mbele, Yeso akasale ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna wakookimanyiya dia nkotsha ɔkɛndɛ ande lo sangwelo dia Jehowa. (Mat. 4:1-10) Yeso akayonga pami k’ɔlɔlɔ, kaki la kɔlamelo ndo la dihonga, ambutshi tshɛ woka Jehowa ngandji mongaka l’ofunu ndo l’ɔngɛnangɛnɔ dia monga l’ɔna la ngasɔ. w20.10 26 od. 1-2

Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ nɛ. Kadiyɛso kɛmɔ k’osombe ekɔ lo nkanyiya tena di’amɛna diakandetsha lo nshi yakete. Kaanga mbele lɔsɛnɔ lande lamboleka monga l’ekakatanu l’etena kɛnɛ, nde ekɔ lo ntetemala nsala kɛnɛ tshɛ kakokande nsala lo dikambo di’olimu wa Jehowa. (1 Kɔr. 15:58) Lushi tshɛ, nde kanyiyaka woho wayondonga nde l’anto wokande ngandji l’andja w’oyoyo wakalake Nzambi. Kadiyɛso kekina ekɔ lo mbohɔ kɔlɔ kakosalɛ osekande ombetawudi, koko nde ambɔsa yɛdikɔ ya minya dui sɔ yimba. (Kɔl. 3:13) Ɔnangɛso ɔmɔ ekɔ lo mbohɔ munga yakandasale lo nshi yakete, koko nde ekɔ lo mbidja yimba lo woho wakokande ntshikala la kɔlamelo le Jehowa l’etena kɛnɛ. (Os. 51:10) Lo dui diakɔna diafɔna Akristo asato asɔ? Vɔ tshɛ wekɔ lo mbohɔ kɛnɛ kakakomɛ lo nshi yakete, koko vɔ hawotetemala mbidja yimba l’awui akɔ. Koko vɔ ‘wekɔ lo menda tɛɛ’ otsha lo nshi yayaye. Lande na kele dui sɔ ohomba? Oko wahakoke onto nsembɔ tɔɔ l’ɔnɔngɔ naka nde tɛwɛwɔka l’ɔkɔngɔ, mbele hatokoke ntshɔ otsha la ntondo l’olimu wa Jehowa naka sho kanyiyaka mbala la mbala awui wakatokomɛ.​—Luka 9:62. w20.11 24 od. 1-3

Davidɛ akɛnamaka oko onto lele wɔdu la ntondo ka Ngɔliyatɛ ɔndɔshi w’ata wa wolo. Laadiko dia laasɔ, Ngɔliyatɛ aki dikongote, aki la dihomɔ efula, ndo akalongola elowanyelo wendana l’awui wa ta mboleka. Davidɛ lo wedi ande, aki dikɛnda diaki komonga la diewo ndo diakɛnamaka oko nde bu la dihomɔ dia ta. Koko Davidɛ akayaɛkɛ le Jehowa dia mbosha wolo ndo akalɛndja otunyi ande. (1 Sa. 17:41-45, 50) Davidɛ akahomana l’okakatanu okina wakakoke mbokonya dia ndjaoka dia nde ekɔ wɔdu ndo bu la wolo. La kɔlamelo tshɛ, Davidɛ akakambɛ Saolo, ɔnɛ lakasɔnɛ Jehowa dia monga nkumekanga k’Isariyɛlɛ. Oma l’etatelo nkumekanga Saolo akalɛmiyaka Davidɛ. L’ɔkɔngɔ diko, otako akayokonya Saolo dia mboka Davidɛ kandjema. Saolo akasalɛ Davidɛ akambo wa kɔlɔ ndo akayange kaanga dia mbodiaka. (1 Sa. 18:6-9, 29; 19:9-11) Kaanga mbakosalɛ nkumekanga Saolo akambo aha la losembwe, Davidɛ akatetemala nɛmiya nkumekanga kakasɔnɛ Jehowa kɛsɔ. (1 Sa. 24:6) Davidɛ akayaɛkɛ le Jehowa dia mbosha wolo wakinde l’ohomba dia mbikikɛ ohemba wa wolo ɔsɔ.​—Os. 18:1, efundelo wa la diko. w20.07 17 od. 11-13

Etenyi ka woke ka prɔfɛsiya kɛsɔ kamboshilaka kotshama, diakɔ diele sho koka monga l’eshikikelo dia etenyi kambotshikala kayokotshama ndo tɔ. Dia nshihodia prɔfɛsiya kele lo Danyɛlɛ tshapita 11, sho pombaka nama lo yimba ɔnɛ tɔ tɛkɛtaka paka dikambo dia ɛnɔmbɔdi ndo mandji yele la shɛngiya mbala kakɔ ɔtɔi le ekambi wa Nzambi. Ndo kaanga mbele ekambi wa Nzambi wekɔ yema tshitshɛ l’atei w’anto wa l’andja ɔnɛ, mbala efula mandji ya l’andja ɔnɛ sɔmanaka la wɔ. Lande na? Nɛ dia Satana ndo dikongɛ diande di’otondo wekɔ l’oyango ɔtɔi, nɛndja anto wakambɛ Jehowa nde la Yeso. (Eta. 3:15; Ɛny. 11:7; 12:17) Laadiko dia laasɔ, prɔfɛsiya ka lo Danyɛlɛ pombaka mbɔtɔnɛ la prɔfɛsiya nkina ya l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Lo mɛtɛ, sho koka monga la eokelo ka dimɛna ka prɔfɛsiya ka lo Danyɛlɛ paka naka sho kiɛdika la tenyi dikina dia l’Afundelo. w20.05 2 od. 1-2

Anto efula ɛlɔ kɛnɛ wekɔ la tokanyi totshikitanyi lo kɛnɛ kayokomɛ anto l’ɔkɔngɔ wa nyɔi. Ko kakɔna ketsha Bible? Etena kavɔ onto, demba diande ndanaka. Koko Ɔnɛ lakatonge andja w’otondo aha l’ekimanyielo k’ɛngɔ kɛmɔ koka mbolola onto ɔsɔ ndo mbosha demba diahombama. (Eta. 1:1; 2:7) Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakambe l’ɛnyɛlɔ kɛmɔ dia mɛnya dia Nzambi honga l’ohomba wa mbolola onto la demba diakɔ daamɛ. Tokanyiya dikambo dia “woho,” kana “lɔsɛkɛ la eononɛ.” Lɔsɛkɛ la woho lonɛma lo nkɛtɛ tombaka ndo mongaka eononɛ k’oyoyo. Eononɛ kɛsɔ ntshikitana tshɛ la lɔsɛkɛ la tshitshɛ lɔsɔ. Pɔɔlɔ akakambe la wɛdikelo ɔsɔ dia mɛnya dia Otungi aso koka mbisha onto “demba dia woho walangande.” Pɔɔlɔ akate nto dia “alemba wa l’olongo wekɔ ndo alemba wa la nkɛtɛ wekɔ.” Lo ngande? La nkɛtɛ, sho tekɔ l’alemba w’emunyi, koko l’olongo ekɔ alemba wa lo nyuma, ɛnyɛlɔ oko alemba wa andjelo.​—1 Kɔr. 15:36-41. w20.12 9-10 od. 7-9

Sho tshɛ nangaka monga la lɔsɛnɔ la ki ndo lele la wɔladi. Ndooko onto lalanga monga l’ekiyanu. Koko, lo tena dimɔ sho koka diɛnɛ l’ekiyanu ndo mboka dimbola diakoke nkumekanga Davidɛ diele lo divɛsa di’ɛlɔ. Ekɔ awui efula wakoka tokonya dia monga l’ekiyanu, ndo hatokoke mbekɛ lonya diaha awui akɔ salema. Ɛnyɛlɔ, ndooko kakokaso nsala diaha mbo ya ndɛ, ahɔndɔ ndo mvudu mbidɛ eshinga ɔnɔnyi tshɛ; ndo ndooko kakokaso nsala diaha asekaso wa l’olimu kana wa la kalasa tohemba diaha monga la losembwe kana ndjasha l’awui wa mindo wa dieyanelo. Ndo ndooko kakokaso nsala dia nshimba anto wa l’ahole wodjashiso diaha vɔ nsala awui wa kɔlɔ. Tekɔ lo mpomana l’ekakatanu ɛsɔ nɛ dia tekɔ lo mbidjasɛ l’andja wele anto efula wekɔ l’ekanelo kahahikami l’atɔndɔ wa lo Bible. Satana, lele nzambi k’andja ɔnɛ, mbeyaka dia anto amɔ wayetawɔ dia “ekiyanu wa lo dikongɛ nɛ di’akambo” mbashimba diaha kambɛ Jehowa. (Mat. 13:22; 1 Jni. 5:19) Diakɔ diele, hatambe dia mɛna dia andja ɔnɛ wambololanɛ l’awui w’ekiyanu! w21.01 2 od. 1, 3

Ɔpɔstɔlɔ Joani akatokeketsha nto diaha sho mpetsha anangɛso l’akadiyɛso. Naka hatokitanyiyisha dako sɔ, kete tayetawɔ dia Satana nkamba la so. (1 Jni. 2:11) Kɛsɔ mbakakomɛ anto amɔ oya l’ekomelo ka ntambe ka ntondo T.D. Satana akasale la wolo dia mbidja lohetsho ndo diatɔnelo l’atei w’ekambi wa Nzambi. Etena kakafundaka Joani mikanda ande, apami waki la yimba yele oko ya Satana wakayɔtɔ l’etshumanelo. Ɛnyɛlɔ, Diyɔtɛrɛfɛ akadjaka diatɔnelo l’etshumanelo kɛmɔ. (3 Jni. 9, 10) Nde kɔnɛmiyaka enyimpala w’Olui walɔmbɔla waketetaka. Nde akayange dia mbitshanya oma l’etshumanelo wanɛ wakalongolaka anto wakandahetshaka. Nde aki mɛtɛ l’otako w’efula! Satana ekɔ lo ntetemala mbidja welo efula dia nkakitola ekambi wa Nzambi ɛlɔ kɛnɛ. Hatokoke pondjo mbetawɔ dia lohetsho mbidja diatɔnelo lam’asaso. w21.01 11 od. 14

Lo Ta dia ntondo di’andja w’otondo, lowandji l’Allemagne ndo la Grande-Bretagne lakahɛnyahɛnya ekambi wa Nzambi wakatone ndjatambiya l’awui w’ata. Ndo lowandji l’États-Unis lakadje wanɛ wakalɔmbɔlaka olimu w’esambishelo lo lokanu. Ɔhɛnyɔhɛnyɔ ɔsɔ akakotsha prɔfɛsiya kele lo Ɛnyɛlɔ 11:7-10. Oma laasɔ, lo ɛnɔnyi wa 1930 ndo djekoleko lo Ta dia hende di’andja w’otondo, nkumekanga ka nɔrdɛ akalɔsha ekambi wa Nzambi aha la kɛtshi. Hitler la anto ande wakashimbe olimu w’ekambi wa Nzambi. Atunyi asɔ wakadiake ekambi wa Jehowa nkama ndo wakatome nunu lo mpango ya nkanu. Nkumekanga ka nɔrdɛ akonge l’akoka wa “[m]ɔnyɔla tɛmpɛlɔ k’ekila” ndo “[mi]nya olambo wa tena tshɛ” lo mbidjɛ ekambi wa Nzambi la hiadi tshɛ elelo diaha vɔ ntombola lokombo la Jehowa lo sɛkɛ. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler, ɔnɔmbɔdi awɔ akatshike dɔkɔlɔkɔ ɔnɛ nde ayodiaka ekambi wa Nzambi tshɛ l’Allemagne. w20.05 6 od. 12-13

Etena kokanaso ngandji k’efula lam’asaso, sho kokɛka etshumanelo oma lo yimba ya shɛmanedi. Tohɔ dia Jɔnatana komboka Davidɛ kandjema ndo konyanga dia monga nkumekanga lo dihole diande. (1 Sa. 20:42) Sho tshɛ koka mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Jɔnatana. Tatɔsake asekaso ambetawudi oko ekonyanya aso l’ɔtɛ w’akoka awɔ, ‘koko tosale akambo tshɛ la okitshakitsha, tɔshi dia anto akina toleka.’ (Flpɛ. 2:3) Tohɔ di’ɔmɔmɔ l’atei aso koka nsala dui dimɔ diayokimanyiya etshumanelo. Naka sho ntetemala monga l’okitshakitsha, kete tayɛna waonga w’ɛlɔlɔ wele l’anangɛso l’akadiyɛso ndo tayokondja wahɔ oma l’ɛnyɛlɔ kawɔ ka kɔlamelo. (1 Kɔr. 12:21-25) Etena kokanaso ngandji k’efula lam’asaso, sho keketshaka kaamɛ kele l’atei w’ekambi wa Nzambi. Sho mɛnyaka dia tekɔ ambeki wa Yeso, ndo dui sɔ kotolaka anto wele l’etema w’ɛlɔlɔ oya l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Laadiko di’akambo asɔ tshɛ, sho tombolaka Jehowa “Shɛso ka kɛtshi ndo Nzambi k’esambelo tshɛ.”​—2 Kɔr. 1:3. w21.01 24 od. 14; 25 od. 16

Ɛlɔ kɛnɛ, oko weso ekambi wa Jehowa, lo tena dimɔ anto hawotɔshi la nɛmɔ ndo tɔnyɔlaka ɔnɛ sho bu la timba ndo ɔnɛ tekɔ anto w’anyanya. Lande na? Nɛ dia sho hatetawɔ nkɛwɔ y’anto wotodingi. Sho salaka la wolo dia monga l’okitshakitsha, la memakana ndo l’okitanyiya. Andja ɔnɛ lo wedi awɔ, vɔ mandolaka anto w’etako, wa lotamanya ndo wele atɔmbɔki. Laadiko dia laasɔ, sho hatoyatambiya l’awui wa pɔlitikɛ ndo hatokambe olimu w’ɔsɔlayi lo wodja akɔna tshɛ. Sho ntshikitana l’anto wa l’andja ɔnɛ, diakɔ diele vɔ fɔnyaka di’anto akina toleka. (Rɔmɔ 12:2) Oyadi awui akɔna wakanyiya andja ɔnɛ lo dikambo diaso, Jehowa ekɔ lo tokimanyiya dia nsala akambo wa diambo. Nde ekɔ lo tokimanyiya di’olimu w’esambishelo woleki woke l’ɔkɔndɔ w’anto salema. Ɛlɔ kɛnɛ ekambi ande wekɔ lo ntondja periodikɛ yamboleka kadimɔma ndo kahanyema l’andja w’otondo, ndo wekɔ lo nkamba la Bible dia nkimanyiya miliyɔ y’anto dia ndowanya nsɛnɔ yawɔ. Jehowa mbahomba nongola lotombo l’ɔtɛ w’akambo wa diambo asɔ. w20.07 15 od. 5-6

Yeso nɛmiyaka lowandji la Jehowa, koko aha l’ɔtɛ wende bu la yimba kana bu l’akoka. Paka onto lele la yimba y’efula mbakoka mbetsha lo yoho ya wɔdu ndo yokɛma hwe oko wakasale Yeso. (Jni. 7:45, 46) Jehowa akɔsaka akoka waki la Yeso la nɛmɔ di’efula. Diakɔ diele nde aketawɔ dia Yeso nkamba kaamɛ la nde etena kakandatonge ɛngɔ tshɛ ka l’olongo ndo ka la nkɛtɛ. (Tok. 8:30; Hɛb. 1:2-4) L’ɔkɔngɔ wa eolwelo ka Yeso, Jehowa akawosha ‘lowandji tshɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ.’ (Mat. 28:18) Kaanga mbaki Yeso l’akoka, nde akatetemalaka nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. Lande na? Nɛ dia nde mbokaka She ngandji. Jehowa kosala dia wadi kitanyiyaka omɛnde l’ɔtɛ w’ɔnɛ nde mbɔsaka dia wamato wekɔ l’ɛse k’apami. Jehowa ndamɛ akɛnya dui sɔ hwe lo nsɔna wamato kaamɛ ndo apami dia tolɛ la Yeso kaamɛ. (Ngal. 3:26-29) Jehowa akɛnya dia nde ndjaɛkɛka le Ɔnande lo mbosha lowandji. Woho akɔ waamɛ mbele, omi lele la lomba mbishaka wadɛnde yema ya lowandji. w21.02 11 od. 13-14

Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ oko talatala, vɔ tokimanyiyaka dia ndjaenda ndo mbeya dihole diakokaso ndjalɔngɔsɔla. (Jak. 1:23-25) Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ wa sho mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho koka nshihodia dia ekɔ ohomba sho mbahemɛ nkɛlɛ kaso. L’ekimanyielo ka Jehowa, tayeka woho wa monga anto wele la memakana etena keso kaamɛ l’anto kana kahomanaso l’akambo wakoka tootsha nkɛlɛ. Tayonga l’akoka wa ndeka kana yimba dimɛna ndo mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna. (Jak. 3:13) Mbeya Bible dimɛna ekɔ dui di’ohomba efula mɛtɛ! Lo tena dimɔtshi, sho ndjekaka dia mbewɔ awui amɔtshi paka l’ɔkɔngɔ wa sho nsala munga. Yoho yoleki dimɛna ya nkondja lomba ele mbeka awui w’amɛna ndo wa kɔlɔ wakasale anto akina. Diakɔ diele Jakɔba tokeketshaka dia nsɛdingola bɛnyɛlɔ di’anto wɔtɛkɛtshiwɔ lo Bible, ɛnyɛlɔ oko Abrahama, Rahaba, Jɔbɔ ndo Elidja. (Jak. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18) Ekambi wa Jehowa wa kɔlamelo ɛsɔ waki l’akoka wa mbikikɛ ehemba wakakoke mbashishɛ ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ. Bɛnyɛlɔ diawɔ di’ekikelo mɛnyaka dia l’ekimanyielo ka Jehowa, sho koka nsala woho akɔ waamɛ. w21.02 29-30 od. 12-13

Etena kasalema wekelo wa Bible, ombetsha mbele ntondo l’ɔkɛndɛ wa nkimanyiya ombeki dia nshihodia Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Naka ombetsha ambokɔlɔmba dia monga lawɔ etena kasalema wekelo wa Bible, kete wɛ pombaka ndjaɔsa oko okimanyedi. Ɔkɛndɛ ayɛ ele wa mbosukɛ. (Ond. 4:9, 10) Akokayɛ nsala dia monga okimanyedi w’ɔlɔlɔ etena kasalema wekelo wa Bible? Lɔngɔsɔlaka wekelo. Ntondotondo, lɔmba ombetsha dia kotɛ awui amɔ wendana la ombeki. Awui akɔna weyayɛ lo dikambo di’ombeki akɔ wa Bible? Awui akɔna wayoyeka la nde? Oyango akɔna wele layɛ lo wekelo ɔsɔ? Onde ekɔ dui dimɔ diahombami kana diahamahombe nsala kana mbuta wonya wa wekelo? Ngande wakokami nkeketsha ombeki dia nde mpama? Kɛnɛ kele mɛtɛ ele ombetsha hahombe mbuta dui tshɛ dia sheke diendana la ombeki. Koko kɛnɛ kayondota ayonga ohomba efula. Misiɔnɛrɛ ɔmɔ welɛwɔ Joy mbutaka ate: “Asawo wa ngasɔ wakakimanyiyaka onto lakatshindɛka dia ndjasha le ombeki ndo dia mbeya woho wa mbisha ekimanyielo etena kasalema wekelo.” w21.03 9 od. 5-6

Lo tena dimɔ, sho petshamaka nɛ dia sho sɛnaka lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wosembwe wa Jehowa. Kɛnɛ kata Nzambi dia kekɔ dimɛna kana kɔlɔ ntshikitana etale la kɛnɛ kata andja ɔnɛ dia kekɔ dimɛna kana kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, ɛlɔ kɛnɛ anto efula mbetawɔka ditshelo dia mindo diafɔna la nɛ diaki l’ase Sɔdɔma la Ngɔmɔra wanɛ wakadiakema oma le Nzambi. (Judɛ 7) Lam’ele sho kitanyiyaka atɔndɔ wa lo Bible wendana la ditshelo sɔ, anto efula tɔnyɔlaka ndo tɔsaka oko sho tekɔ awui wolo! (1 Pe. 4:3, 4) Kakɔna kakoka tokimanyiya dia mbikikɛ etena katohetsha anto ndo katɔtɛngawɔ? Sho pombaka monga la mbetawɔ ka wolo ɔnɛ Jehowa ayotokimanyiya. L’ɛnyɛlɔ k’engawo, mbetawɔ kaso koka “nyima mpito tshɛ yalombalomba ya kanga kɔlɔ.” (Ɛf. 6:16) Koko aha mbetawɔ keto mbeso l’ohomba. Tekɔ nto l’ohomba wa ngandji? Lande na? Nɛ dia ngandji “hoke nkɛlɛ esadi.” Tɔ kukumɛka ndo mbikikɛka akambo wa kɔlɔ tshɛ. (1 Kɔr. 13:4-7, 13) Ngandji kokaso Jehowa, ngandji kokaso asekaso atɛmɔdi, ndo ngandji kokaso kaanga atunyi aso koka tokimanyiya dia mbikikɛ lohetsho. w21.03 20-21 od. 3-4

Lo tena dimɔ, sho mɛnyaka dia sho mbokaka anangɛso l’akadiyɛso ngandji oma lo awui wahatasale. Ɛnyɛlɔ, sho hatomala esadi oma lo kɛnɛ katotɛwɔ. Tɔsɛdingole kɛnɛ kakatombe oya l’ekomelo ka lɔsɛnɔ la Yeso lanɛ la nkɛtɛ. Nde akatɛ ambeki ande ɔnɛ dia vɔ nkondja lɔsɛnɔ, vɔ wakahombe ndɛ demba diande ndo nnɔ dikila diande. (Jni. 6:53-57) Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakaanyangiya ndo ambeki ande efula wakotshike, koko aha ngasɔ mbakasale angɛnyi ande w’eshika. La kɔlamelo tshɛ, vɔ wakatshikala kaamɛ la nde. Vɔ koshihodia kɛnɛ kakate Yeso, ndo ondo kɛnɛ kakandate kakawawambiya. Koko angɛnyi wa kɔlamelo wa Yeso asɔ kɔmbɔsa ɔnɛ kɛnɛ kakandate kaki kɔlɔ ndo momala l’ɔtɛ wa dui sɔ. Lo dihole dia nsala ngasɔ, vɔ wakayaɛkɛ le nde, lo mɛnya ɔnɛ kɛnɛ kakandawatɛ kaki mɛtɛ. (Jni. 6:60, 66-69) Bu ohomba dia sho momalaka esadi lo kɛnɛ kata angɛnyi aso! Koko, sho mbashaka diaaso dia vɔ tolembetshiya kɛnɛ kakawalangi mbuta.​—Tok. 18:13. w21.01 11 od. 13