Ngɔndɔ ka tanu

Dia tokimanyiya dia mbeya Ɔnande, la ngandji tshɛ Jehowa akadje Evanjiliɔ ɛnɛi l’Ɔtɛkɛta ande. Evanjiliɔ ɛsɔ wekɔ la ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ la Yeso ndo w’olimu ande. Ɔkɔndɔ ɔsɔ totɛka kɛnɛ kakate Yeso, tɛnyaka kɛnɛ kakandasale ndo woho wakandayaokaka. Abuku anɛi asɔ tokimanyiya dia ‘nkana yimba dimɛna dimɛna’ lo dikambo dia ɛnyɛlɔ ka Yeso. Lo mɛtɛ, wanya wakatotshikɛ Yeso wekɔ lɔkɔ. Laasɔ, naka sho mbeka Evanjiliɔ ɛsɔ, kete tayoleka mbeya Yeso dimɛna. Etombelo wayonga la dui sɔ ele, tayokoka ndjela wanya ande dimɛna dimɛna. Dia nkondja wahɔ tshɛ lo tshɛ oma lo Evanjiliɔ, sho la dia nsala awui efula, koko aha mbadiaka tsho. Sho la dia ndjatshungwɛ etena ka mbeka Evanjiliɔ ɛsɔ dimɛna dimɛna ndo nkana yimba efula la wɔ. (Ɛdika la Jashua 1:8; nɔtɛ.) Ongaka oko onto lɛna awui wasalema lo ɛkɔndɔ wa lo Evanjiliɔ. Kamba la yimba yayɛ dia mɛna, mboka ndo nshihodia kɛnɛ kakasalemaka. Sala eyangelo ɛmɔ l’ekanda wekaso wakatondja okongamelo wa Jehowa. w21.04 4-5 od. 11-13

Ntambe efula ntondo ka Yeso ndja la nkɛtɛ, Jehowa akɛnya l’Ɔtɛkɛta ande dia Mɛsiya ayofungama la ekenga 30 wa mfɛsa. (Zɛk. 11:12, 13) Ɔngɛnyi ɔmɔ wa Yeso wa ma ma mbakahombe mbofunga. (Os. 41:9) Omvutshi Zɛkariya akafunde nto ɔnɛ: “Diaka olami w’ɛkɔkɔ kele ɛkɔkɔ wadiangane.” (Zɛk. 13:7) Lo dihole dia vɔ ntakana l’ɔtɛ w’awui asɔ, anto w’etema ɛlɔlɔ wakahombe keketshama lo menda ekotshamelo wa prɔfɛsiya shɔ le Yeso. Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Lo nshi yaso nyɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔ weyama efula wakatshike akambo wa mɛtɛ ko wakonge waa apɔsta, ndo oma laasɔ wakasale la wolo dia minganyiya anto akina. Vɔ dianganyaka awui wa kɔlɔ, awui wele bu mɛtɛ tshɛ lo tshɛ, ndo awui wa kashi lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tita nsango ndo l’Ɛtɛrnɛtɛ. Anto w’etema ɛlɔlɔ hawotakana. Koko, vɔ shihodiaka dia Bible kakatatshi di’awui asɔ wayosalema.​—Mat. 24:24; 2 Pe. 2:18-22. w21.05 11 od. 12; 12-13 od. 18-19

Afundelo mɛnyaka hwe dia ewo k’oshika kayotafulaka l’edjedja ka wonya. (Kɔl. 1:9, 10) Jehowa ekɔ lo ndjashola akambo wa mɛtɛ yema yema, ndo sho la dia mbetawɔ dia nkonga la solo dia lotutsha tshɛ di’osase w’akambo wa mɛtɛ ngamɔ wolo. Naka wanɛ watɔlɔmbɔla wambɛna dia eokelo kaso ka dui dimɔtshi diendana l’akambo wa mɛtɛ pombaka tshikitanyema, vɔ hawengenga dia nsala etshikitanu wahombama. Etena kele ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo salaka etshikitanu dia ngɛnyangɛnya ɛtɛmwɛlɔ awɔ kana ase andja ɔnɛ, etshikitanu wasala okongamelo wa Jehowa wekɔ l’oyango wa ndeka tosukanya la Nzambi ndo dia mbɔtɛmɔla woho wakɔtɛmɔlaka Yeso. (Jak. 4:4) Hatosale etshikitanu l’ɔtɛ wambotshikitana tokanyi t’anto wa l’andja ɔnɛ, koko sho salaka etshikitanu l’ɔtɛ wambotoleka nshihodia Afundelo. Sho nangaka akambo wa mɛtɛ!​—1 Tɛs. 2:3, 4. w21.10 22 od. 12

Kakɔna kakokayɛ nsala etena kayaokayɛ opoko? Kana yimba lo woho wakokimanyiya Jehowa. (Os. 55:22) Dui sɔ diayokokimanyiya dia ntetemala monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo diayɛ. Kana yimba nto lo woho wakimanyiya Jehowa asekayɛ ambetawudi wayaoka epoko. (1 Pe. 5:9, 10) Hiroshi, ɔnangɛso lele l’edja k’ɛnɔnyi efula ndamɛ mbaki Ɔmɛnyi wa Jehowa lo nkumbo kawɔ mbutaka ate: “Mbeya ɔnɛ sho tshɛ tekɔ lo nsala la wolo dia kambɛ Jehowa koka nkeketsha wanɛ wele vɔamɛ mbele Ɛmɛnyi wa Jehowa lo nkumbo yawɔ.” Ndo nto, tetemala monga la mbekelo y’amɛna ya lo nyuma. L’atei wa mbekelo yakɔ mbele ndo ndjiholɛka Jehowa otema lo mbotɛ woho wayaokayɛ. Ekɔ ohomba dia mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala, kanaka yimba l’ɛkɔndɔ ɛmɔ shikaa wɛnya woho wakooka Jehowa ngandji. Akristo amɔtshi kimɛka lo yimba avɛsa amɔtshi washa ekeketshelo, ɛnyɛlɔ oko Osambo 27:10 ndo Isaya 41:10. Akina mɛnaka dia mpokamɛ awui amɔtshi wakadjama l’eshinga w’okanda ɔmɔtshi wekama mbakimanyiyaka diaha vɔ ndeka ndjaoka opoko etena kalɔngɔsɔlawɔ nsanganya kana kadiawɔ Bible. w21.06 9-10 od. 5-8

Onde wɛ ambovusha lakiyɛ ɔmɔtshi la ngandji? Naka eelo, kete ɔsa etena ka nkeketsha mbetawɔ kayɛ lo elongamelo ka eolwelo lo mbadiaka ɛkɔndɔ wa lo Bible wa wanɛ wakolwama oma lo nyɔi. Onde wɛ ekɔ l’ɔkɛyi l’ɔtɛ wambotshanyema ose nkumbo kayɛ ɔmɔtshi oma l’etshumanelo? Naka eelo, kete nsala wekelo w’onto ndamɛ dia monga l’eshikikelo ɔnɛ yoho yasha Nzambi ohokwelo mongaka nshi tshɛ yoho yoleki dimɛna. Oyadi okakatanu akɔna wele layɛ, ɔsawɔ oko diaaso dia nkeketsha mbetawɔ kayɛ. Tɛ Jehowa woho wayaokayɛ mɛtɛ. Toyakakitolake l’anto akina, koko ntshikala ma ma l’ananyɔ ndo l’akadiyɛyɛ. (Tok. 18:1) Yasha l’elimu wayokokimanyiya dia mbikikɛ, oyadi wɛ pombaka nsala dui sɔ l’asɔyi lo washo. (Os. 126:5, 6) Tetemala ntshɔ lo nsanganya, tetemala nsambisha ndo mbadia Bible. Ndo tetemala kanyiya awui wa diambo walaka Jehowa dia nkotsha lo nshi yayaye. Naka wɛ mɛna woho wakokimanyiya Jehowa, kete mbetawɔ kayɛ kayotalekaka nkeketala. w21.11 23 od. 11; 24 od. 17

Lo woho akɔna okina wele ambeki wa Yeso oko “anto wa totshitshɛ”? Anto akɔna wele ase andja ɔnɛ mbaɔsaka oko anto w’ohomba? Akanga w’ɛngɔnyi, anto wele la lokumu ndo wele la wolo. Otshikitanyi la wɔ, ambeki wa Yeso mbɔsamaka oko “anto wa totshitshɛ” wele bu la nɛmɔ ndo wele bu ohomba. (1 Kɔr. 1:26-29) Koko aha ngasɔ mbawaɔsa Jehowa. Kakɔna kakakonya Yeso dia ntɛkɛta dikambo dia “anto wa totshitshɛ anɛ”? Ambeki ande wakawombola ɔnɛ: “Onto akɔna oleki woke lo Diolelo dia l’olongo?” (Mat. 18:1) Ase Juda efula wa l’etena kɛsɔ wakɔsaka dihole diaki lawɔ la nɛmɔ efula. Nomb’ewo kɛmɔ mbutaka ate: “Nkondja kɛnɛmɔ ndo lokumu mbakaleke ohomba lo lɔsɛnɔ lawɔ.” Yeso akeyaka dia ambeki ande wakahombe nsala la wolo dia minya yimba ya shɛmanedi yakonɛma lo mbekelo y’ase Juda. w21.06 20 od. 2; 21 od. 6, 8; 22 od. 9

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Ɛnyɛlɔ, etena kaki anangɛso wa la Tɛsalɔnika l’ohomba w’alako, Pɔɔlɔ komengenga dia mbasha alako akɔ. Koko lo mukanda wakandaafundɛ, Pɔɔlɔ akawawandola ntondo l’ɔtɛ w’olimu awɔ wa kɔlamelo, ngandji ndo ekikelo kawɔ. Ndo nto, nde akadje yimba l’awui waki la wɔ, nde akeyaka dimɛna efula ɔnɛ vɔ waki l’ekakatanu lo lɔsɛnɔ ndo ɔnɛ vɔ wakahɛnyahɛnyamaka. (1 Tɛs. 1:3; 2 Tɛs. 1:4) Nde akakome polo lo mbutɛ anango asɔ ɔnɛ vɔ waki ɛnyɛlɔ le Akristo akina. (1 Tɛs. 1:8, 9) Vɔ wakahombe monga mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakawoke ɛtɛkɛta wa lowando w’oma le Pɔɔlɔ! Ndooko lakakoke mbidja taamu dia Pɔɔlɔ kombokaka anango ngandji k’efula. Diakɔ diele, nde akakoke mbisha alako w’eshika lo mikanda akɔ ehende wakandafundɛ ase Tɛsalɔnika.​—1 Tɛs. 4:1, 3-5, 11; 2 Tɛs. 3:11, 12. w22.02 15 od. 6

Satana kambaka l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi dia mbuta dia Jehowa ekɔ esehe ndo ɔnɛ nde mbele lo kiɔkɔ y’asui w’anto. Etena kavɔ ana, amɔ komaka polo ndo lo mbuta dia Nzambi mbambowaɔsa nɛ dia nde ekɔ l’ohomba w’andjelo efula l’olongo. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ tshondo ya lɔtɛngɔ! Sho mbeyaka dia Jehowa ekɔ Shɛso ka ngandji. Etena katataso hemɔ kɛmɔ ka wolo kana kavushaso lakiso ɔmɔtshi la ngandji, sho hatosha pondjo Nzambi kaso onongo. Koko, tekɔ la mbetawɔ dia lushi lɔmɔ nde ayosembola akambo. Sho koka mbutɛ onto tshɛ layotohokamɛ dia Jehowa ekɔ Nzambi ka ngandji. Dui sɔ mboshaka diaaso dia nde nkondja okadimwelo wa dimɛna wa mbisha ɔnɛ lawɔnyɔla. (Tok. 27:11) Jehowa ekɔ Nzambi ka kɛtshi. Nde halange tooka talela l’ɔtɛ wakikɛso asui, oyadi ɛhɛnyɔhɛnyɔ, hemɔ kana wandja aso. (Os. 22:23, 24) Jehowa mbokaka paa kokaso. Nde nangaka kinya ndo nde ayokinya.​—Ɛdika la Etombelo 3:7, 8; Isaya 63:9. w21.07 9-10 od. 9-10

Kem’edja nto, anto wele l’okitanyiya wayonga la kɛnɛmɔ koleki tshɛ, mbuta ate wayonga la diɛsɛ dia mboka Jehowa ngandji ndo mbɔtɛmɔlaka pondjo pondjo! Yeso ayonya ekakatanu tshɛ wakaye oma lo woho wakɔshi Adama l’Eva yɛdikɔ ya mimɔ oma lo nkumbo ka Nzambi. Jehowa ayolola miliyɔ y’anto ndo ayowasha diaaso dia vɔ nsɛna pondjo pondjo l’alemba wa kokele lo nkɛtɛ kayokadimɔ paradiso. (Luka 23:42, 43) Oko wayotahamaka nkumbo ka Jehowa ka la nkɛtɛ k’atɛmɔdi ande otsha lo kokele, onto tshɛ ayotakɛnɛmɔlaka “lotombo ndo lɔnɛnɛ” lakatɛkɛta Davidɛ. Naka wɛ ekɔ l’atei “w’olui a woke w’anto,” kete wɛ ekɔ la elongamelo ka diambo efula. (Ɛny. 7:9) Nzambi koka ngandji; nde nangaka dia wɛ monga lo nkumbo kande. Laasɔ, nsala kɛnɛ tshɛ keyɛ l’akoka wa nsala dia mbɔɔngɛnyangɛnya. Ongaka l’alaka wa Nzambi lo yimba ndo l’otema ayɛ. Ngɛnangɛna diɛsɛ diele layɛ dia tɛmɔlaka Shɛso ka ngandji lele l’olongo, ndo ngɛnangɛna elongamelo ka mbɔɔtɛmɔlaka pondjo pondjo! w21.08 7 od. 18-19

Omvutshi Jɛrɛmiya akasambisha l’edja k’ɛnɔnyi akumi kaanga mbakandahomana la wendjudi ndo l’ɔlɔshamelo. Nde akakɔmɔ efula l’ɔtɛ wa ‘ntɛngɔ ndo lɔsɔkɔ’ l’andɔshi ande woho ɔnɛ wele nde akayange mpekɔ olimu ande. (Jɛr. 20:8, 9) Koko Jɛrɛmiya kopekɔ! Kakɔna kakookimanyiya dia mbikikɛ tokanyi ta kɔlɔ tɔsɔ ndo monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu ande? Nde akaleke mbidja yimba lo awui ahende w’ohomba. Ntondotondo, losango la Nzambi lakatɔlɛ Jɛrɛmiya anto lakendanaka la “nshi yayaye ndo elongamelo.” (Jɛr. 29:11) Dui dia hende, Jehowa akasɔnɛ Jɛrɛmiya dia ntɛkɛta lo lokombo lande dia mbewoya anto losango Lande. (Jɛr. 15:16) Sho lawɔ tekɔ lo tɔlɛ anto wa l’andja ɔnɛ w’omusu losango l’elongamelo ndo tekɔ lo mɛmba lokombo la Jehowa oko weso Ɛmɛnyi ande. Naka sho ndeka mbidja yimba lo awui asɔ, kete tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ oyadi anto mbetawɔ losango laso kana bu. Diakɔ diele, tohekɔke kana tɔkɔmɔke naka ehamelo w’ombeki ayɛ wamboviya oleki woho walongamɛyɛ. Olimu wa mbetɛ anto ambeki nɔmbaka solo dia lotutsha.​—Jak. 5:7, 8. w21.10 27 od. 12-13

Oyadi edja ka ngande kambotokambɛ Jehowa, sho la dia ntetemala nkeketsha ndo nama mbetawɔ kaso le nde. Lande na? Nɛ dia naka hatendji ɔlɔlɔ, kete mbetawɔ kaso koka monga wɔdu. Tohɔ dia mbetawɔ pikamaka lo tolembetelo t’akambo wa mɛtɛ wahɛnama. Kɛnɛ kahatakoke mɛna, sho koka kiohɛ esadi eto. Diakɔ diele, Pɔɔlɔ akelɛ ohombelo wa mbetawɔ ɔnɛ “pɛkato katotondaka esadi eto.” Ko laasɔ, ngande wakokaso mbewɔ djonga shɔ? (2 Tɛs. 1:3) Ntondotondo, sɛngasɛnga Jehowa nyuma kande k’ekila ndo salaka dui sɔ mbala la mbala. Lande na? Nɛ dia mbetawɔ kekɔ dionga dimɔ dia l’olowa wa nyuma. (Ngal. 5:22, 23) Hatokoke nkeketsha ndo nama mbetawɔ kaso le Otungi aha l’ekimanyielo ka nyuma kande k’ekila. Naka sho ntetemala nɔmba Jehowa nyuma kande, nde ayotoshatɔ. (Luka 11:13) Lo yoho ya laande, sho koka nɔmba ɔnɛ: “Otosha mbetawɔ k’efula.” (Luka 17:5) Laadiko dia laasɔ, salaka wekelo ayɛ w’onto ndamɛ w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala.​—Os. 1:2, 3. w21.08 18-19 od. 16-18

Esombe w’anto koka monga ohomba efula l’okongamelo wa Jehowa lo toho efula. Kaanga mbele ondo vɔ waya bu la wolo waki lawɔ ntondo, vɔ wekɔ la diewo di’efula diakawakondja l’edja k’ɛnɔnyi efula. Jehowa koka ntetemala nkamba la wɔ lo toho totshikitanyi. Ɛnyɛlɔ, Bible totɛka bɛnyɛlɔ di’amɛna di’anto wa kɔlamelo wakakambɛ Jehowa polo lo nshi yawɔ y’osombe. Ɛnyɛlɔ, Mɔsɛ aki l’ɛnɔnyi oko 80 etena kakandatatɛ nkamba oko omvutshi ndo onyimpala wa Jehowa le wodja w’Isariyɛlɛ. Jehowa akatetemala nkamba la Danyɛlɛ oko yɛmb’awui Yande etena kakinde omvutshi, ondo aya l’ɛnɔnyi 90 l’ɛmɔ. Ndo ɔpɔstɔlɔ Joani aki ondo l’ɛnɔnyi 90 l’ɛmɔ etena kakandasambiyama dia mfunda dibuku di’Ɛnyɛlɔ. Simɛyɔna a“onto ɔlɔlɔ ndo lakokaka Nzambi wɔma” tɛkɛtama yema tshitshɛ lo Bible, koko Jehowa akeyaka woho w’onto wakinde ndo akawosha diɛsɛ dia nde mɛna Yeso etena kakinde ashashi ndo nde akate awui wa prɔfɛsiya lo dikambo di’ɔna ndo dia nyango.​—Luka 2:22, 25-35. w21.09 3-4 od. 5-7

Ambutshi la dia mbewɔ dia mbɛdika ɔna ɔmɔ l’ana akina kana mbɔlɔmba dia nde nsala awui efula wahandakoke nsala. Naka vɔ nsala ngasɔ, kete ɔna koka nkɔmɔ. (Ɛf. 6:4) Kadiyɛso kɛmɔ kelɛwɔ Sachiko mbutaka ate: “Mama akalangaka dia dimi monga la pursa 100 lo ɛgzamɛ, dui diakamɛnaka dia diɔ kokoka salema. Kaanga mbele ambeta ɛnɔnyi ɛmɔ wakamashidiya kalasa, koko lo tena dimɔ dimi fɔnyaka dia Jehowa hangɛnangɛna kɛnɛ kasalami oyadi dimi kodjaka welo wa ngande.” Nkumekanga Davidɛ akate ɔnɛ “dimi haakombola diangɔ dia weke efula” kana diangɔ diakinde kokoka nkondja. Okitshakitsha ndo woho wakandeyaka elelo ande ‘akawɔladia ndo akɔlɛmbɔhaya.’ (Os. 131:2) Wetshelo akɔna wakoka ambutshi nkondja oma l’ɛtɛkɛta wa Davidɛ? Ambutshi koka monga l’okitshakitsha ndo mbeya elelo awɔ aha tsho lo kɛnɛ kalongamɛwɔ le wɔ vɔamɛ, koko ndo lo kɛnɛ kalongamɛwɔ le ɔnawɔ. Ambutshi koka nkimanyiya ɔnawɔ dia nde ndjaoka dia nde ekɔ la nɛmɔ lo mbeya kɛnɛ kakokande nsala dimɛna ndo wɛɔdu ande ndo oma laasɔ mbokimanyiya dia nde ndjadjɛ eyango wakokande nkotsha. w21.07 21-22 od. 5-6

Jehowa akasha onto tshɛ l’atei aso lotshungɔ la nsɔna. Dui sɔ nembetshiyaka ɔnɛ sho koka nsɔna dia mbokitanyiya kana bu. Ana amɔ wekɔ l’ambutshi waki kombasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna, koko vɔ wakɔshi yɛdikɔ ya kambɛ Jehowa ndo ntshikala la kɔlamelo le nde. Ana akina wekɔ l’ambutshi wakasale la wolo dia mbaetsha dia mboka Jehowa ngandji, koko l’ɔkɔngɔ diko vɔ wakayotshika kambɛ Jehowa. Ɔnkɔnɛ, l’ekomelo a shimu onto ndamɛ mbɔsa yɛdikɔ ya kambɛ Jehowa. (Jas. 24:15) Diakɔ diele, nyu ambutshi wonga la lɔkɔnyɔ naka ɔna ɔmɔ ambotshika kambɛ Jehowa, nyotshike mfɔnya ɔnɛ ɔsɔ ekɔ munga kanyu! Lo tena dimɔ ombutshi ɔmɔ koka ntshika akambo wa mɛtɛ kana ntshika nkumbo kande. (Os. 27:10) Ɔsɔ koka monga paa efula le ana wɔsa ombutshi awɔ oko ɛnyɛlɔ. Ana, naka ombutshi anyu ɔmɔ akatshanyema, kete nyonge l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa nde la wɔ shihodiaka dimɛna paa kele la nyu. Nde nyokaka ngandji ndo mbɔsaka kɔlamelo yanyu la nɛmɔ. Nyohɔ nto dia aha nyu mbele l’onongo wa tɛdikɔ t’ambutshi anyu. w21.09 27 od. 5-7

Etena katshanyema Okristo ɔmɔ, sho koka mbɔsa oko ɔkɔkɔ wele la hemɔ sambemɛ. Nde ekɔ la hemɔ lo yoho ya lo nyuma. (Jak. 5:14) Oko wele hemɔ mɔtshi ya lo demba, mbele ndo hemɔ ya lo nyuma sambemɛka. Diakɔ diele, ekɔ ohomba lo tena dimɔ dia mbitshanya onto lele la hemɔ ka lo nyuma oma l’etshumanelo. Ohokwelo ɔsɔ wekɔ djembetelo ya ngandji ka Jehowa le ase etshumanelo kande wele la kɔlamelo ndo dui sɔ koka munanda otema w’onto lakasale kɔlɔ ndo mbokonya dia ndjatshumoya. Kaanga mbakandatshanyema, onto ɔsɔ koka mbɔtɔka nsanganya dia nde ndeshamaka ndo keketshamaka lo nyuma. Nde ekɔ nto la lotshungɔ la nongola ekanda dia nde kambaka la wɔ ndaamɛ ndo menda JW Televiziɔ. Ndo etena kasɛdingola dikumanyi ohamelo ande, mbala la mbala vɔ koka mboshaka alako amɔ ndo ɛlɔmbwɛlɔ dia mbokimanyiya dia nde nyomonga la lonyuma la dimɛna ndo kaloyama l’etshumanelo oko Ɔmɛnyi wa Jehowa. w21.10 10 od. 9, 11

Ɛlɔ kɛnɛ, sho ndjelaka ɛnyɛlɔ kendana la ɔtɛmwɛlɔ kakatotshikɛ etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo. Ɛnyɛlɔ, sho kongɛma woho wakakongɛma Akristo asɔ. L’ɛnyɛlɔ kawɔ, tekɔ la emendji w’eteta, dikumanyi ndo ekambi wakimanyiya. (Flpɛ. 1:1; Tito 1:5) Woho wɔsaso awui wa dieyanelo ndo diwala, woho walɛmiyaso ekila ka dikila ndo woho wakombolaso nkokɛ etshumanelo oma le atshi wa pɛkato wahayatshumoya mpikama lo ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ Akristo wa lo ntambe ka ntondo. (Ets. 15:28, 29; 1 Kɔr. 5:11-13; 6:9, 10; Hɛb. 13:4) Bible totɛka hwe dia ekɔ “mbetawɔ ɔtɔi” mbetawɔma le Nzambi. (Ɛf. 4:4-6) Ande diɛsɛ diele laso dia monga l’atei w’ekambi wa Jehowa ndo dia mbeya akambo wa mɛtɛ wendana la nde ndo la asangwelo ande lee! Nyɛsɔ totetemale nkukutɛ akambo wa mɛtɛ la dietawɔ dia wolo. w21.10 22-23 od. 15-17

Jɛhɔshafata akahomana l’okakatanu ɔmɔtshi wa wolo. Lemba la woke l’asɔlayi w’ase Amɔna, ase Mɔaba ndo apami w’oma lo lɛkɛ l’akona wa Seirɛ wakawaanɛ nde la nkumbo kande ndo anto ande. (2 Ɛk. 20:1, 2) Kakɔna kakasale Jɛhɔshafata? Nde akalɔmbɛ Jehowa dia mbokimanyiya ndo mbosha wolo. Dɔmbɛlɔ di’okitshakitsha diakasale Jɛhɔshafata diele lo 2 Ɛkɔndɔ 20:5-12, mɛnyaka polo lo yɛdikɔ y’efula yakandayaɛkɛka le She lele l’olongo loludi la ngandji. Jehowa akasawola la Jɛhɔshafata lo tshimbo y’ose Lɛwi ɔmɔ lakawelɛka Jahaziyɛlɛ lo mbotɛ ɛtɛkɛta wa lo divɛsa di’ɛlɔ. Jɛhɔshafata akayaɛkɛ tshɛ le Nzambi kande ndo nde akasale kɛnɛ kakandawotɛ. Etena kakandatshu nde l’anto ande dia tohomana l’atunyi awɔ, nde akakitsha la ntondo k’asɔlayi ande, aha asɔlayi waki la diewo, koko amembi waki komonga la dihomɔ dia ta. Jehowa kokalɛ Jɛhɔshafata, Nde akalɛndja asɔlayi w’atunyi ande.​—2 Ɛk. 20:18-23. w21.11 15-16 od. 6-7

Etena kahomanaso l’ohemba ɔmɔ, sho koka monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayosala awui lo wahɔ aso lo tosha osukɔ weso l’ohomba dia nama olowanyi aso. (2 Kɔr. 4:7-9) Sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ayotetemala tɛnya ngandji ka kɔlamelo nɛ dia Bible totɛka ɔnɛ: “Washo wa Jehowa mendaka wanɛ wawooka wɔma, wanɛ wakonga ngandji kande ka kɔlamelo.” (Os. 33:18-22) La ntondo ka sho ntatɛ kambɛ Jehowa, nde akatoke ngandji kokande anto lo tshɛ kawɔ. Koko oko wayaso atɛmɔdi ande, tokondja wahɔ oma lo ngandji kande ka kɔlamelo. L’ɔtɛ wa ngandji, Jehowa todingaka anya ande w’ekokelo. Nde ayongaka nshi tshɛ kaamɛ la so ndo ayokotsha sangwelo diande diendana la so. Nde nangaka dia sho ntondoya! (Os. 46:1, 2, 7) Ɔnkɔnɛ, oyadi ohemba akɔna wakoka tokomɛ, Jehowa ayotosha wolo weso l’ohomba dia sho nama olowanyi aso. w21.11 7 od. 17-18

Anto efula l’atei aso mbeyaka anto amɔ wakomalɛ osekawɔ la l’olimu, osekawɔ la la kalasa kana ose nkumbo kawɔ ɔmɔ l’edja k’etena kɛmɔ kana l’edja k’ɛnɔnyi efula! Tohɔ di’anango Yɔsɛfu dikumi wakolamɛ tokumbɛkumbɛ, dui sɔ diakakonya l’ekomelo a shimu dia mbosalɛ dui diakɛnyaka dia vɔ wakohetshaka. (Eta. 37:2-8, 25-28) Dui sɔ diakatshikitana efula la kɛnɛ kakayowasalɛ Yɔsɛfu! Etena kakandayonga la lowandji ndo kakandakoke nkaloya anango kɔlɔ lo kɔlɔ, nde akawaoke kɛtshi. Yɔsɛfu kombalamɛ tokumbɛkumbɛ. Koko, nde akasale awui lo yoho yɔtɔnɛ la dako diakayofundama l’ɔkɔngɔ diele lo Akambo w’ase Lɛwi 19:18. (Eta. 50:19-21) Woho wakadimanyiya Yɔsɛfu anango lo dihole dia mbalamɛ tokumbɛkumbɛ kana mbakaloya kɔlɔ lo kɔlɔ mbishaka Akristo walanga ngɛnyangɛnya Nzambi ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Yeso tokeketshaka dia dimanyiya wanɛ watosalɛ kɔlɔ. (Mat. 6:9, 12) Woho akɔ waamɛ mbele, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalake asekande Akristo ɔnɛ: “Anangemi ami, tanyɔsɔmbɔyake nyuamɛ.”​—Rɔmɔ 12:19. w21.12 11 od. 13-14

La dikɔlɔ dia Nisana 14, 33 T.D., Yeso akatshu lo ekambɔ ka Ngɛtɛsɛmanɛ. Lɛkɔ nde akatɔlɔmba Jehowa. (Luka 22:39-44) Lo tena dia paa sɔ, Yeso “akasalaka alɔmbɛlɔ w’ɔsɛngɔsɛngɔ . . . la ekoko wa wolo ndo la asɔyi lo washo.” (Hɛb. 5:7) Kakɔna kakalɔmbaka Yeso l’otsho w’ekomelo ɔsɔ wa la ntondo ka nyɔi kande? Nde akalɔmbɛ dia nkondja wolo wa ntshikala la kɔlamelo le Jehowa ndo dia nsala lolango Lande. Jehowa akahokamɛ dɔmbɛlɔ dia l’otema ɔtɔi di’Ɔnande sɔ ko akatome ondjelo ɔmɔ dia ndjowokeketsha. Yeso akeyaka dia nde aki l’ɔkɛndɛ wa woke wa nyindja lokombo la She. Jehowa akahokamɛ ɛsɛngɔsɛngɔ wa l’otema ɔtɔi waki Yeso. Lande na? Nɛ dia Yeso akayakiyanyaka ntondotondo dia ntshikala la kɔlamelo le She ndo dia lokombo Lande nyindjama. Naka oyango aso monga wa nsala woho akɔ waamɛ, kete Jehowa ayokadimola alɔmbɛlɔ aso w’ɔlɔmbaso ekimanyielo.​—Os. 145:18. w22.01 18 od. 15-17

Ɛlɔ kɛnɛ anto efula takanaka l’ɔtɛ wa lomangemange laso l’awui wa pɔlitikɛ. Vɔ nongamɛka dia sho nsɔna onto ɔmɔtshi etena kasalema vɔtɛ. Koko, sho mbeyaka lo ndjela kanyi ya Jehowa, dia naka sho nsɔna ɔnɔmbɔdi w’onto dia tɔlɔmbɔla, kete tambootona. (1 Sa. 8:4-7) Anto koka mfɔnya nto dia sho la dia mbika kalasa ndo mpitadi ndo nkamba elimu ekina dia nkimanyiya ase tshunda. Vɔ tonaka losango laso nɛ dia sho ndjashaka tshɛ l’olimu w’esambishelo, koko aha dia nkandola mbala kakɔ ɔtɔi ekakatanu wa l’andja ɔnɛ. Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? (Mat. 7:21-23) Dui dioleki ohomba le so ele nkamba olimu wakatodjangɛ Yeso dia nsala. Tatetawɔke pondjo mbekola yimba yaso l’awui wa pɔlitikɛ kana dia nyanga dia nkandola ekakatanu wa l’andja ɔnɛ. Sho nangaka anto ndo ndjakiyanyaka lo dikambo di’ekakatanu awɔ, koko sho mbeyaka dia yoho yoleki dimɛna ya nkimanyiya wanyaso anto ele lo mbaetsha awui wendana la Diolelo dia Nzambi ndo lo mbakimanyiya dia vɔ mbɔtɔ lɔngɛnyi la Jehowa. w21.05 7 od. 19-20

Kaanga mbata ewandji efula wa lo wedja ɛlɔ kɛnɛ ɔnɛ wekɔ lo kambɛ Nzambi, vɔ hawolange ntshika lowandji lawɔ. Diakɔ diele, oko wakasale emboledi wa lo nshi ya Yeso, emboledi wa lo nshi yaso nyɛ wekɔ lo ntona Okitami w’esɔ wa Jehowa lo ndɔshana l’ambeki ande wa kɔlamelo. (Ets. 4:25-28) Kakɔna kasala Jehowa? Osambo 2:10-12 kadimolaka ɔnɛ: “Kakianɛ nyu nkumi ya dikanga, nyonge la shɛnɔdi; nyu toshushi ta la nkɛtɛ, nyetawɔ engwelo. Nyokambe Jehowa la wɔma, ndo nyɔngɛnɛngɛnɛ la lokomba. Nyosha ɔna kɛnɛmɔ, naka aha ngasɔ, Nzambi ayomala ko nyayonyɛma oma lo mboka, nɛ dia nkɛlɛ kande mbidɛka esadi. Ɔngɛnɔngɛnɔ le wanɛ tshɛ wayanga eshamelo le Nde.” Jehowa ekɔ ɔlɔlɔ ndo ekɔ lo mbasha etena ka vɔ nsala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna. Vɔ waakakoke ntshikitanya tokanyi tawɔ ndo mbetawɔ Diolelo dia Jehowa. Koko etena kekɔ lo tatshu esadi esadi. (Isa. 61:2) Etena kɛnɛ kamboleka monga dui dia waanyandja di’anto mbetawɔ akambo wa mɛtɛ ndo kambɛ Jehowa. w21.09 15-16 od. 8-9

Pɔɔlɔ akalange mbuta ɔnɛ sho la dia ngɛnangɛna la diangɔ tshɛ dia l’emunyi diele la so. (Flpɛ. 4:12) Ɛngɔ koleki ohomba kele laso ele diɔtɔnganelo diasaso la Nzambi kaso, koko aha diangɔ dia l’emunyi diele la so. (Hab. 3:17, 18) Tɔsɛdingole kɛnɛ kakatɛ Mɔsɛ ase Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbetsha ɛnɔnyi 40 l’oswe wa shɛnga ate: “Jehowa Nzambi kanyu ambonyɔtshɔkɔla lo akambo tshɛ wambonyosala. . . . Lo ɛnɔnyi 40 ɛnɛ, Jehowa Nzambi kanyu ekɔ kaamɛ la nyu ndo nyu kopomba ndooko ɛngɔ.” (Eoh. 2:7) Lo ɛnɔnyi 40 ɛsɔ, Jehowa akashaka ase Isariyɛlɛ mana dia vɔ ndɛ. Ahɔndɔ waki la wɔ etena kakawatombe oma l’Edjibito, komonga emusu. (Eoh. 8:3, 4) Jehowa ayɔngɛnangɛna naka sho mbeka dia ngɛnangɛnaka la kɛnɛ kele la so, mbuta ate monga la lowando kaanga lo diangɔ diaha kawotake diasalande dia sho nkondja, diɔsa oko tshondo y’ɔtshɔkɔ ndo mbosha losaka l’ɔtɛ adiɔ. w22.01 5 od. 10-11

Omi, wɛ ekɔ l’ɔkɛndɛ wa nkokɛ nkumbo kayɛ, diakɔ diakambayɛ olimu efula dia nkokɛ ndo nsukɛ nkumbo kayɛ. Etena kahomanayɛ l’ekakatanu, wɛ koka mfɔnya ɔnɛ wɛmɛ koka nkandola ekakatanu akɔ. Koko, toyaɛkɛke lo wolo ayɛ hita. Lo dihole dia nsala ngasɔ, lɔmbaka Jehowa etena keyɛ wɛmɛ dia nde kokimanyiya. Laadiko dia laasɔ, lɔmbaka l’etete kaamɛ la wadɛyɛ. Yangaka ɛlɔmbwɛlɔ oma le Jehowa lo mbekaka Bible ndo ekanda watondja okongamelo wa Nzambi, ndo kambaka l’alako wele lɔkɔ. Koka monga ko anto akina hawotetawɔ tɛdikɔ tɔsayɛ tohikami lo Bible. Vɔ koka kotɛ ɔnɛ falanga ndo lomombo mbayosha nkumbo kayɛ ekokelo koleki dimɛna. Koko ohɔ ɛnyɛlɔ ka nkumenga Jɛhɔshafata. (2 Ɛk. 20:1-30) Nde akayaɛkɛ le Jehowa ndo akɛnya dui sɔ oma l’etsha. Jehowa kokalɛ pami ka kɔlamelo kɛsɔ ndo nde hokokalɛ.​—Os. 37:28; Hɛb. 13:5. w21.11 15 od. 6; 16 od. 8

Nzambi akatotonge lo efanelo kande, diakɔ diele sho nangaka mɛna wasalɛ anto akina awui la losembwe. (Eta. 1:26) Koko lam’ele sho bu kokele, sho koka ndjakesa dia nsambola awui amɔtshi, kaanga etena kafɔnyaso dia tekɔ la tolembetelo tshɛ. Ɛnyɛlɔ, tohɔ woho waki Jɔna kɔngɛnangɛna etena kakɔshi Jehowa yɛdikɔ ya mboka ase Niniva kɛtshi. (Jɔna 3:10–4:1) Koko, tɔsɛdingole etombelo wakonge. Nsɛnɔ y’ase Niniva ndekana 120 000 ya wanɛ wakayatshumoya wakashimbamɛ! L’ekomelo, Jɔna mbakahombe mingɔma koko aha Jehowa. Jehowa hatshutshuyama dia nembetshiya anto ɛkɔkɔ wɔsande tɛdikɔ. Ekɔ mɛtɛ dia Jehowa aketawɔ di’ekambi ande wa lo nshi y’edjedja nkɛnɛmɔla nsaki yawɔ lo kɛnɛ kendana la tɛdikɔ takandɔshi kana takinde suke la mbɔsa. (Eta. 18:25; Jɔna 4:2, 3) Ndo lo tena dimɔ, nde akalembetshiya yɛdikɔ yande. (Jɔna 4:10, 11) Koko, Jehowa bu l’ohomba wa mbetawɔma oma le so, oyadi la ntondo kana l’ɔkɔngɔ wa nde nsala dui dimɔ.​—Isa. 40:13, 14; 55:9. w22.02 3-4 od. 5-6

Sho mongaka oko “ɔnɛ loleki dikɛnda “ etena “ kɔsaso di’anto akina toleka” (Flpɛ. 2:3) Naka sho ndeka kɛnɛmɔla dionga sɔ, kete ondo hatotoleka ntanta anto akina. Anangɛso l’akadiyɛso tshɛ toleka lo yoho mɔtshi. Bu wolo dia sho mɛna dui sɔ naka sho mbikaka washo lo waonga awɔ w’amɛna. Sho la dia nkamba la dako diakasha ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ase Kɔrɛtɔ diata ɔnɛ: “Kakɔna kakotshikitanya la onto okina? Ɛɛ, kakɔna kele la yɛ kakiyɛ konongola? Ko naka mɛtɛ wɛ akakilongola, lande na kayatombolayɛ wate kana oko wɛ kokilongola?” (1 Kɔr. 4:7) Sho la dia nshihodia naka tambohembama dia nkotola yambalo y’anto oya le so kana mbɔsa dia sho ndeka anto akina. Naka ɔnangɛso ɔmɔ mbishaka asawo w’amɛna kana kadiyɛso ekɔ la losha la mbekaka dimɛna l’ambeki, kete nde pombaka esadi eto mbisha Jehowa lotombo. w21.06 22 od. 9-10

Ɛmɛnyi wa Jehowa efula mongaka l’okakatanu dia ntana anto lawakawɔ. Apandjudi amɔ mbidjasɛka l’ahole wele anto efula wekɔ lo mbidjasɛ lo mvudu mɔtshi ya weke yalamema wonya tshɛ kana nkombo yadihama wonya tshɛ. Koka monga ko olami wa lokombo ekɔ lo ntona di’onto akɔna tshɛ mbɔtɔ naka akanga wa lokombo hawowele. Apandjudi akina tanaka anto yema tshitshɛ lawakawɔ kana sambishaka lo bɛtshi dia nkɛtɛ diadjasɛ anto yema tshitshɛ. Apandjudi asɔ koka minda lɔkɛndɔ l’otale efula paka dia totana lokombo ɔtɔi loto, lele ondo anto akɔ bu la ngelo! Naka tekɔ lo mpomana l’ekakatanu wa ngasɔ, kete tatohekɔke. Yanga dia ntana anto lo tena diotshikitanyi. Tayotana anto efula naka sho nsambisha etena kele ondo vɔ wekɔ lawakawɔ. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, onto tshɛ kalolaka la ngelo etena kɛmɔ! Anangɛso l’akadiyɛso efula mɛnaka di’ekɔ ohomba nsambisha l’ɔkɔngɔ a midi kana la dikɔlɔ nɛ dia vɔ tanaka anto efula. Laadiko dia laasɔ, ondo laasɔ ko ampokami wambomuya yema ndo waya suke dia nsawola lo tena sɔ. w21.05 15 od. 5, 7

Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Anto efula nyangaka etena kɛnawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa hawosale kaamɛ la wɔ fɛtɛ yahɔtɔnɛ l’Afundelo, ɛnyɛlɔ fɛtɛ ya nshi ya eotwelo ndo fɛtɛ ka Nɔɛlɛ. Akina momalaka etena katona Ɛmɛnyi wa Jehowa dia nsala kaamɛ la wɔ fɛtɛ yakɛnɛmɔla ngandji ka wodja kana etena katonawɔ ndjela mbekelo y’okundelo yahɔtɔnɛ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Ondo wanɛ watakana lo yoho shɔ mbetawɔka l’otema ɔtɔi dia vɔ wekɔ lo ntɛmɔla Nzambi lo yoho yetawɔma. Koko vɔ hawokoke mbɔngɛnyangɛnya naka vɔ mbetshaka mbekelo ya l’andja ɔnɛ la ntondo, ko tshindjaka wetshelo wokɛma hwe wa lo Bible l’ɔkɔngɔ. (Makɔ 7:8-9) Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? Sho la dia monga la ngandji k’efula k’ɛlɛmbɛ ndo k’atɔndɔ wa Jehowa. (Os. 119:97, 113, 163-165) Naka sho mbokaka Jehowa ngandji, kete tayotona mbekelo tshɛ yahɔngɛnyangɛnya. Hatotetawɔ kaanga dui ɔtɔi nkitshakitsha ngandji kokaso Jehowa. w21.05 6 od. 15-16

Ngande wakokaso nkamba la alako asɔ wa Pɔɔlɔ? Sho la dia ntetemala nkeketsha mbetawɔ kaso lo mbekaka mbala la mbala, nɔmbaka tena la tena ndo ntetemala monga l’akambo efula wa nsala l’olimu wakatosha Jehowa dia nsala. (2 Tim. 4:4) Naka sho monga la mbetawɔ, kete hatotoka wɔma etena kayotoka wata awui wa kɔlɔ lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. (Isa. 28:16) Ngandji kokaso Jehowa, Ɔtɛkɛta ande ndo anangɛso kayotokimanyiya dia mbewɔ takanyema oma le wanɛ wakatshike akambo wa mɛtɛ. Lo ntambe ka ntondo, anto efula wakatakana ndo wakatone Yeso. Koko, anto akina efula wakawetawɔ. L’atei awɔ mbele ndo ose Tominadi ta laadiko t’ase Juda ɔmɔ ndo kaanga “olui a woke w’ɛlɔmbɛdi.” (Ets. 6:7; Mat. 27:57-60; Makɔ 15:43) Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, miliyɔ y’anto hawotakana. Lande na? Nɛ dia vɔ mbeyaka ndo nangaka akambo wa mɛtɛ wele l’Afundelo. Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka ɔnɛ: “Wɔladi w’efula wekɔ le wanɛ walanga ɛlɛmbɛ ayɛ; ndooko dui diakoka mbatakanya.”​—Os. 119:165. w21.05 13 od. 20-21

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akashihodiaka dia dui tshɛ diakandasalaka l’olimu wa Jehowa aki diɛsɛ la wolo wa Nzambi, koko aha wande hita. Diɛsɛ la nyuma kande k’ekila, Jehowa akasha Pɔɔlɔ wolo wa nkotsha olimu ande dimɛna, kaanga mbakandahɛnyahɛnyamaka, mbakandadjama lo lokanu ndo mbakandahomana l’ekakatanu ekina. Timɔte laki ɔngɛnyi wa Pɔɔlɔ w’ɔlɔngɔlɔngɔ akayaɛkɛ nde lawɔ lo wolo wa Nzambi dia nkotsha olimu ande. Timɔte akatshindɛ Pɔɔlɔ lo nkɛndɔ y’etale ya misiɔnɛrɛ. Ndo nto, Pɔɔlɔ akotome lo nkɛndɔ nkina dia teembola ndo tokeketsha tshumanelo. (1 Kɔr. 4:17) Koka monga ko Timɔte akayaoke dia nde bu l’akoka. Ondo l’ɔtɛ akɔ mbele Pɔɔlɔ akawotɛ ɔnɛ: “Onto atokɔnyɔlake lo woho weyɛ dikɛnda.” (1 Tim. 4:12) Ndo l’etena kɛsɔ Timɔte nde lawɔ aki la tɛndɛ lo demba, mbita ate “tohemɔhemɔ.” (1 Tim. 5:23) Koko Timɔte akeyaka dia wolo wa nyuma k’ekila ka Jehowa ayowosha lokalo laki lande ohomba dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo kambɛ anango.​—2 Tim. 1:7. w21.05 21 od. 6-7

Tɔndɔ diele lo Jakɔba 1:19 mendanaka mɛtɛ la wanɛ washa anto alako. Jakɔba akafunde ate: “Onto tshɛ pombaka monga suke dia mpokamɛ, ɔkɔkɛ dia ntɛkɛta ndo aha mboka nkɛlɛ esadi.” Ekumanyi koka mfɔnya ɔnɛ nde mbeyaka awui tshɛ wendana la dikambo diakɔ, ko onde ngasɔ mbediɔ mɛtɛ? Tokedi 18:13 toholaka ɔnɛ: “Onto lakadimola esadi esadi la ntondo ka nde mpokamɛ dikambo dimɛna, dui sɔ diekɔ enginya ndo nsɔnyi le nde.” Ayoleka dimɛna nɔmba onto akɔ dia ndamɛ tɔkɔndɔlɛ dikambo diakɔ. Dui sɔ nɔmbaka dia mpokamɛ la ntondo ka ndjɔtɛkɛta. Ekumanyi koka mbombola ɔnɛ: “Kakɔna kambotomba lo lɔsɛnɔ layɛ?” “Ngande wakokami kokimanyiya?” Naka dikumanyi mbɔsa etena ka nyanga dia mbeya dikambo dimɛna, kete ondo vɔ wayoleka nkimanyiya ndo nkeketsha anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ. Mbisha alako w’eshika nɔmbaka awui efula, koko aha tsho mbadia avɛsa amɔ kana mbotɛ dui ɔtɔi kana ahende wakokande nsala. Anangɛso l’akadiyɛso pombaka nshihodia ɔnɛ tekɔ lo ndjakiyanya lo dikambo diawɔ, ɔnɛ tekɔ lo nshihodia awui wele lawɔ ndo ɔnɛ tekɔ lo nanga mbakimanyiya. w22.02 17 od. 14-15